วรรณคดีวิจักษ์ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 เรื่องกาพย์เรื่องพระไชยสุริยา

วชิ าภาษาไทย วรรณคดีวิจักษ์ชั้นมัธยมศึกษาปที ี่ ๑ กาพยเ์ ร่อื งพระไชยสรุ ิยา

คานา หนังสือ E-Book เล่มนี้จัดทาขนึ้ เพ่ือเป็นสื่อประกอบการ เรียนการสอนในรายวิชาภาษาไทย ผู้จัดทาได้รวบรวมข้อมูล เกี่ยวกับ เร่ืองกาพย์เรื่องพระไชยสุริยา ช้ันมัธยมศึกษาปีท่ี ๑ เพื่อให้นกั เรยี นไดค้ วามรู้ ความเขา้ ใจในเนื้อหามากยิ่งขนึ้ ผู้จัดทาหวังเป็นอย่างย่ิงว่าหนังสื่อเล่มน้ีจะเป็นประโยชน์ แก่นักเรียนและผู้ที่สนใจ ไมม่ ากก็น้อย ผจู้ ัดทา นางสาวซอฟะอ์ สรุ าแม

สารบัญ หนา้ ๑ เรอ่ื ง ๒ ผู้แต่ง ๓ รปู แบบการประพันธ์ ๖ ความเปน็ มา ๘ เนือ้ เรื่องย่อ ๑๒ ลักษณะการประพนั ธ์ ๒๐ บทวเิ คราะหก์ าพยเ์ รอ่ื งพระไชยสรุ ิยา ๒๑ ข้อคิด คุณคา่ ดา้ นวรรณศิลป์

๑ ผู้แต่ง พระสุนทรโวหาร หรือ สนุ ทรภู่

๒ รูปแบบการประพนั ธ์ แต่งด้วยคาประพันธ์ประเภทกาพย์ ได้แก่ กาพย์ยานี ๑๑ กาพย์ฉบัง ๑๖ และกาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ โดยบทแรก เป็นบทไหว้ครูต่อจากนั้นก็เป็นการเล่าเร่ือง โดยใช้คาใน แม่ ก กา แม่กน แม่กง แม่กก แม่กด แม่กบ แม่กม และแม่เกย ตามลาดับ ยกเว้นแม่เกอว

๓ ความเปน็ มา กาพย์เรื่องพระไชยสุริยา มีเนื้อหาเป็นนิทานขนาดส้ัน มี ความยาวเพียง ๑ เล่มสมุดไทย สุนทรภู่ได้แต่งขึ้นขณะจา พรรษาที่จงั หวัดเพชรบุรี ราว พ.ศ. ๒๓๖๘ หรืออาจแตง่ ขึ้นเม่ือ ครั้งบวชอย่ทู ว่ี ดั เทพธดิ าราม ระหว่าง พ.ศ. ๒๓๘๒ - ๒๓๘๕

๔ ความเปน็ มา (ต่อ) สุนทรภู่แต่งกาพย์พระไชยสุริยาขึ้นเพื่อใช้เป็นแบบสอน อ่าน และเขียนสะกดคาในมาตราต่างๆโดยผูกให้เป็นเรื่องราว เพ่ือให้เด็กมีความสนุกสนาน เพลิดเพลินไปกับการอ่านและการ เล่าเรยี นศึกษา

๕ ความเปน็ มา (ต่อ) ครั้นต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า เจ้าอยู่หัว พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) ครั้น เป็นหลวงประเสริฐ เมื่อแต่งหนังสือมูลบทบรรพกิจสาหรับใช้ เป็นแบบเรียนหนังสือไทยในโรงเรียนหลวง คงเห็นว่ากาพย์ เร่ืองพระไชยสุริยาเป็นบทกวีที่ไพเราะ ทั้งอ่านเข้าใจง่าย จึงได้ นามารวมไวใ้ นหนงั สือมลู บทบรรพกจิ

เนอื้ เรอ่ื งยอ่ ๖ พระไชยสรุ ิยาเป็นกษัตริย์ครองเมืองสาวะถี มีมเหสีชื่อสุมาลี บ้านเมืองอุดมสมบูรณ์ และเป็นสุข มาช้านาน จนกระทั่งเมื่อข้าราชบริพารและผู้มี อานาจพากันลุ่มหลงในอบายมุขและเที่ยวข่มเหง ราษฎรจนเดอื ดรอ้ นไปทว่ั ในท่ีสุดนา้ ปา่ ก็ไหลบา่ ทว่ ม เมอื งจนผ้คู นลม้ ตายหนอี อกจากเมืองไปทง้ิ ให้สาวะถี กลายเปน็ เมืองรา้ ง ส่วนพระไชยสุริยาและพระมเหสี พร้อมด้วยข้าราชบริพารก็หนีออกจากเมืองโดยลง เรือสาเภาออกจากเมือง

เนอ้ื เรอื่ งยอ่ (ต่อ) ๗ แต่ถูกพายุใหญ่พัดจนเรือแตกพระไชย สุริยากับนางสุมาลีว่ายน้าไปขึ้นฝั่งแล้วรอนแรมใน ป่าใหญ่ พระดาบสรูปหน่ึงเข้าฌานเห็นพระไชย สุริยากับนางสุมาลตี ้องทนทกุ ข์ทรมานกเ็ วทนาเพราะ เห็นว่าพระไชยสุริยาทรงเป็นกษัตริย์ที่ดี แต่ประสบ เคราะห์กรรมเพราะหลงเชื่อเสนาอามาตย์ จึง เทศนาโปรดจนท้ังสององค์ศรัทธาและบาเพ็ญธรรม จนได้ไปเกิดในสวรรค์

๘ ลักษณะการประพนั ธ์ แตง่ ด้วยคาประพนั ธ์ประเภทกาพย์ ไดแ้ ก่ กาพยย์ านี ๑๑ กาพยฉ์ บัง ๑๖ กาพย์สุรางคนางค์ ๒๘

๙ แผนผังกาพยย์ านี ๑๑

๑๐ แผนผังกาพยฉ์ บงั ๑๖

๑๑ แผนผงั กาพยส์ ุรางคนางค์ ๒๘

๑๒ บทวเิ คราะหก์ าพยเ์ ร่อื งพระไชยสุรยิ า คุณคา่ ดา้ นเน้ือหา ๑ ให้ความรู้ตามจดุ ประสงค์ของผูแ้ ตง่ คือเป็นส่ือในการสอนมาตราตัวสะกด ผู้ท่ีใช้กาพย์พระ ไชยสุริยาเป็นแบบเรียนจะสามารถอ่านและเขียนภาษาไทยได้ อยา่ งถกู ต้องและสามารถใชท้ บทวนความรทู้ างการใชภ้ าษาได้

๑๓ บทวเิ คราะหก์ าพยเ์ รือ่ งพระไชยสรุ ยิ า สะทอ้ นสภาพสงั คมไทย ๒ สุนทรภู่เกิดหลังการสร้างกรุงรัตนโกสินทร์เพียง ๓ ปี ได้ รับรู้เหตุการณ์ตอนเสียงกรุงจากผู้ใหญ่ทเี่ คยพบสภาพท้ังก่อนเสีย กรุง ขณะเสียกรุง การกอบกู้บ้านเมืองและสร้างบ้านแปลงเมือง จึงสอดแทรกสภาพสังคมไทยก่อนเสียกรุง โดยสร้างตัวละครใน เรื่องว่าข้าราชบริพารเสนาบดีไม่ใส่ใจบ้านเมือง ฉ้อราษฎร์บัง หลวง คดโกง ไม่ยุติธรรม หมกมุ่นอยู่กับความสนุกสนาน เพลดิ เพลนิ มวั เมาในกาม เหมือนสภาพคนไทยก่อนเสียกรุง ดงั น้ี

๑๔ บทวเิ คราะห์กาพยเ์ รอื่ งพระไชยสรุ ยิ า อยมู่ าหม่ขู ้าเฝา้ ก็หาเยาวนารี ทหี่ นา้ ตาดดี ี ทามโหรที เี่ คหา เขา้ แตห่ อลอ่ กามา ค่าเช้าเฝ้าสซี อ โลโภพาให้บ้าใจ หาไดใ้ ห้ภริยา เหไปเขา้ ภาษาไสย ฉ้อแต่ไพรใ่ ส่ขือ่ คา ไมจ่ าคาพระเจา้ ถอื ดีมีขา้ ไท

๑๕ บทวเิ คราะห์กาพยเ์ ร่ืองพระไชยสรุ ยิ า นอกจากนี้ในการตัดสินคดีความต่างๆ ตุลาการก็ไม่มี ความยุติธรรม ใครติดสินบนก็พลิกคดีจากท่ีแพ้ให้ชนะ คนชั่ว ได้ดี คนดีถูกกดข่ีข่มเหง ซ่ึงสภาพสังคมไทยก่อนเสียกรุงศรี อยุธยาแตกคงเป็นเช่นนี้ จนสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงทนไม่ได้ และคงทรงเห็นสุดกาลังท่ีจะรักษากรุงไว้ได้ จึง ตอ้ งหาสมัครพรรคพวกหนีไปตงั้ หลกั ท่ีจนั ทบุรี สภาพบ้านเมอื ง ของกรุงสาวะถจี ะลม่ จม ดงั น้ี

๑๖ บทวเิ คราะหก์ าพยเ์ รอื่ งพระไชยสรุ ยิ า คนดีท่ีมคี ู่ อไกห่ มูเจา้ สภุ า ใครเอาขา้ วปลามา ให้สภุ ากว็ า่ ดี ทแ่ี พ้แกช้ นะ ไมถ่ อื พระประเวณี ขีฉ้ อ้ ก็ได้ดี ไล่ด่าตีมอี าญา ที่ซ่ือถอื พระเจ้า วา่ โงเ่ งา่ เตา่ ปูปลา ผูเ้ ฒา่ เหล่าเมธา วา่ ใบบ้ ้าสาระยา

๑๗ บทวเิ คราะห์กาพยเ์ รอ่ื งพระไชยสุรยิ า แสดงความคดิ ความเช่ือ และคา่ นยิ มของคนในสงั คม ๓ - ความเชื่อเรื่องไสยศาสตร์ กาพย์เรื่องพระไชยสรุ ิยาแสดงให้เห็นความเช่ือของ ผู้คนในสมัยน้ันว่านับถือไสยศาสตร์มากกว่าหลักธรรมทาง พระพุทธศาสนาจนมีความประพฤติในทางท่ผี ดิ

๑๘ บทวเิ คราะห์กาพยเ์ รอ่ื งพระไชยสรุ ยิ า แสดงความคิด ความเชอ่ื และค่านยิ มของคนในสงั คม ๓ - แสดงคา่ นิยมของครอบครัว คู่สามีภรรยาตกทุกข์ได้ยากต้องไม่ทอดท้ิงกัน ภรรยาต้องให้ความเคารพและปรนนิบัติสามีทั้งยามทุกข์ และยามสุข

๑๙ บทวเิ คราะหก์ าพยเ์ ร่ืองพระไชยสรุ ยิ า แสดงความคดิ ความเชอ่ื และค่านยิ มของคนในสงั คม ๓ - แสดงความเคารพในสง่ิ ทค่ี วรเคารพ การแสดงความเคารพในพระรัตนตรัย พ่อแม่ ครูบา อาจารย์ และส่ิงศักด์ิสิทธ์ิ “สะธุสะจะขอไหว้ พระศรัไตรสรณา พ่อแมแ่ ลครูบา เทวดาในราศ”ี

๒๐ ข้อคิด ๑. การเป็นผนู้ าท่ีดีควรมีสจิ ารณญาณใครค่ รวญ ไมห่ ลงเชือ่ ใครงา่ ยๆ ๒. ข้าราชบรพิ ารหรือผ้มู อี านาจควรจะตอ้ งมคี ุณธรรม จริยธรรม ๓. บา้ นเมืองจะมคี วามสุข มีการพัฒนา ทุกคนตอ้ งมคี วามสามคั คีร่วมมือกัน ๔. กเิ ลส ความโลภ เปน็ บ่อเกดิ แห่งความหายนะ ๕. นทิ านเปน็ แนวทางหน่งึ ท่นี า้ มาใช้ในการปลูกฝังคณุ ธรรม ๖. การอา่ นเป็นทกั ษะสาคัญที่ทาให้ทักษะอ่ืนๆ สามารถสอ่ื สารได้อย่างมีแระ สทิ ธิภาพ

๒๑ คณุ คา่ ดา้ นวรรณศลิ ป์ บรรยายให้เห็นภาพชัดเจน เช่น การเร่ิมต้นเร่ืองด้วย เน้ือหาส้ันๆ ว่ามีเมืองๆหนึ่ง มีพระราชาและมเหสี รวมท้ัง ข้าราชการและประชาชนซ่ึงทามาหาเลี้ยงชีพและมีความเป็นอยู่ อยา่ งอุดมสมบูรณ์ นอกจากน้ียังมีพ่อค้าเดินทามาค้าขายจากต่างแดนทุกคน ในเมอื งลว้ นอยูร่ ่วมกนั อยา่ งเปน็ สุข

๒๒ ใชถ้ ้อยคาใหเ้ กดิ จินตนาการ การพรรณนาบรรยากาศและธรรมชาติแวดล้อมที่มี ความสวยงามในยามค่าคืน ทาให้นึกถึงภาพของดวงจันทร์ที่ ลอยเด่นอยู่บนท้องฟ้าที่ปลอดโปร่งและเต็มไปด้วยดวงดาว จานวนมาก ธรรมชาติมีแต่ความสดช่ืน มีสายลมอ่อนๆพัดกล่ิน ห้อมของเกสรดอกไม้กระจายไปทั่ว

๒๓ การใชค้ วามเปรยี บวา่ สงิ่ หนงึ่ เหมอื นกบั สงิ่ หนง่ึ การเปรียบเทียบสิ่งหนึ่งเหมือนอีส่ิงหน่ึง ทาให้เข้าใจได้ ชดั เจน เช่น กลางไพรไกข่ ันบรรเลง ฟงั เสียงเพยี งเพลง ซอเจ้งจาเรียงเวยี งวงั ยูงทองร้องกะโต้งโหง่ ดัง เพยี งฆ้องกลองระฆัง แตรสงั ขก์ งั สดาลขานเสยี ง

๒๔ การเลียนเสยี งธรรมชาติ คือ การนาเสียงที่ได้ยินมาบรรยายซึ่งจะทาให้เกิดมโน ภาพเหมือนได้ยินเสียงน้ันจริงๆ เช่น เสียง “กะโต้งโห่ง”ของ นกยงู ทดี่ ังกังวานคล้ายเสียงของเครอ่ื งดนตรีไทยหลายชนดิ ผสม กัน หรือเสียง “ป๋องเป๋ง”ของนกค้อนทอง ที่มีความไพเราะจับ ใจคล้ายเสยี งเพลง เปน็ ต้น

๒๕ การเล่นเสยี ง คือ การมีเสียงสัมผัสในทุกวรรค ทั้งสัมผัสสระและ สัมผสั อักษร เช่น ขึน้ กงจงจาสาคัญ ทง้ั กนปนกนั ราพนั ม่ิงไมใ้ นดง ไกรกรา่ งยางยงู สูงระหง ตะลงิ ปลิงปรงิ ประยงค์ คันทรงสง่ กลิ่นฝิ่นฝาง มะมว่ งพลวงพลองช้องนาง หลน่ เกล่อื นเถอ่ื นทาง กนิ พลางเดินพลางหว่างเนนิ

๑๖ ใชล้ ลี า จังหวะในการอา่ นไดส้ นกุ และเกดิ อารมณ์ตามเนอื้ เรอื่ ง ขนุ นาง/ตา่ งลกุ ว่ิง ทา่ นผู้หญงิ /วิ่งยุดหลัง พัลวัน/ดันตึงตงั พลั้งพลดั ตก/หกตะเมน ว่ิงอตุ ลดุ /ฉดุ มอื เณร พระสงฆ/์ ลงจากกฏุ ิ์ ลงโคลนเลน/เผ่นผาดโผน หลวงช/ี หนีหลวงเณร ลา้ นต่อล้าน/ซาดเซโดน ลงิ ค่างโจน/โผนหกหัน พวกวัด/พลดั เข้าบ้าน ต้นไม/้ ไกวเอนโอน

ขอบคณุ คะ่ นางสาวซอฟะอ์ สุราแม ๖๒๐๖๕๑๐๐๖๒