วงดนตรี

หนงั สือเรียน รายวชิ าพ้นื ฐาน ดนตรี ชน้ั มธั ยมศกึ ษาปีที่ ๔-๖ กลมุ่ สาระการเรียนรศู้ ิลปะ ตามหลักสตู รแกนกลางการศึกษาข้นั พื้นฐาน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๑ ผู้เรยี บเรียง ผูช้ ว่ ยศาสตราจารย์อรวรรณ ขมวัฒนา นาวาอากาศตรหี ญิงวรี ส์ ดุ า บุนนาค ผ้ตู รวจ ผู้ชว่ ยศาสตราจารยช์ เู กียรติ วงฆ้อง อาจารยจ์ รุ ี ทรงสกุล อาจารยพ์ รพรรณ วัฑฒนายน บรรณาธกิ าร อาจารย์นรรี ัตน์ พนิ ิจธนสาร

สถาบันพัฒนาคณุ ภาพวิชาการ (พว.) คำนำ ๗๐๑ ถนนนครไชยศรี แขวงถนนนครไชยศรี เขตดสุ ิต กรุงเทพฯ ๑๐๓๐๐ โทร. ๐-๒๒๔๓-๘๐๐๐ (อตั โนมัติ ๑๕ สาย), ๐-๒๒๔๓-๑๘๐๕ หนังสือเรียน รายวิชาพ้ืนฐาน ดนตรี ช้ันมัธยมศึกษาปีท ่ี ๔-๖ กลุ่มสาระการเรียนรู้ แฟกซ์ : ทุกหมายเลข, แฟกซอ์ ัตโนมตั ิ : ๐-๒๒๔๑-๔๑๓๑, ๐-๒๒๔๓-๗๖๖๖ ศิลปะ ได้จัดทำาตามมาตรฐานการเรียนรู้ ตัวชี้วัดและสาระการเรียนรู้แกนกลางของ สงวนลขิ สิทธ์ิ หลักสูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑ โดยมีเน้ือหาเก่ียวกับ สาำ นกั พมิ พ์ บรษิ ัทพฒั นาคุณภาพวชิ าการ (พว.) จาำ กดั วงดนตรีไทยและสากล สร้างสรรค์งานดนตรี โน้ตดนตรีไทยและสากล คุณภาพงาน พ.ศ. ๒๕๕๗ ดนตร ี ดนตรปี ระยุกต ์ ยุคสมัยของดนตรี ดนตรีในแตล่ ะวัฒนธรรม และบทบาทของ ดนตรีในสงั คม wwewbsiwte .:iadth.com เพอ่ื ใหเ้ กดิ ประโยชนส์ งู สดุ แกผ่ สู้ อนและผเู้ รยี น หนงั สอื เรยี นเลม่ นจ้ี งึ ไดจ้ ดั ทาำ เนอ้ื หา ที่ทันสมัย มีกิจกรรมการเรียนร ู้ และคำาถามพัฒนากระบวนการคิดที่เหมาะสมกับวัย ของผู้เรียน กระตุ้นกระบวนการคิด นอกจากน้ียังได้สอดแทรกข้อมูลเกี่ยวกับอาชีพน่ารู้ การอนุรกั ษ์สิง่ แวดล้อม ปลอดภยั ไวก้ อ่ น เว็บไซต์แนะนาำ คำาศัพท์สาำ คัญ จุดประกาย ความร ู้ ความรูเ้ พ่มิ เตมิ และกจิ กรรมพฒั นาความสามารถในการอา่ น ผู้เขียนหวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสือเรียนเล่มนี้ จะช่วยพัฒนาผู้เรียนได้เต็ม ตามศักยภาพ คณะผู้จัดท�ำ

สารบญั หน่วยการเรียนรู้ที่ ๓ โน้ตดนตรีไทยและสากล หน้า • โน้ตดนตรีสากล ผังสาระการเรียนรู้ดนตรี หน้า • โน้ตดนตรีไทย ๕๓ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๑ วงดนตรีไทยและสากล ๗ ๕๔ ๖๑ ๙ • วงดนตรีไทย ๑๐ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๔ คุณภาพงานดนตรี ๖๙ • วงดนตรีสากล ๓๐ • เทคนิคและการถ่ายทอดอารมณ์เพลงด้วย การร้องบรรเลงเครื่องดนตรีเดี่ยว และรวมวง ๗๐ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๒ สร้างสรรค์งานดนตรี ๔๑ • เกณฑ์ในการประเมินผลงานดนตรี ๗๗ • ปัจจัยในการสร้างสรรค์ผลงาน หน่วยการเรียนรู้ที่ ๕ ดนตรีประยุกต์ ๘๐ ดนตรีในแต่ละวัฒนธรรม ๔๒ • การนำ�ดนตรีไปประยุกต์ใช้ในงานอื่น ๆ ๘๑

หน้า สาระที่ ๒ ดนตรี ๘๗ ผังสาระการเรียนรู้ดนตรี หน่วยการเรียนรู้ที่ ๖ ยุคสมัยของดนตรี ๘๘ ศ ๒.๑ ๑๐๐ ๑. เปรียบเทียบรูปแบบของบทเพลงและ • รูปแบบบทเพลงและวงดนตรีไทย ๑๑๐ วง ดนตรีแต่ละประเภท หน่วยการเรียนรู้ที่ ๑ แต่ละยุคสมัย ๒. จำาแนกประเภทและรูปแบบของวงดนตรี วงดนตรีไทยและสากล • รูปแบบบทเพลงและวงดนตรีสากล ทั้งไทยและสากล หน่วยการเรียนรู้ที่ ๑ แต่ละยุคสมัย ๓. อธิบายเหตุผลที่คนต่างวัฒนธรรม วงดนตรีไทยและสากล • สังคีตกวี สร้างสรรค์งานดนตรีแตกต่างกัน หน่วยการเรียนรู้ที่ ๒ ๔. อ่าน เขียน โน้ตดนตรีไทยและสากลใน สร้างสรรค์งานดนตรี หน่วยการเรียนรู้ที่ ๗ ดนตรีในแต่ละวัฒนธรรม ๑๒๘ อัตราจังหวะต่าง ๆ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๓ ๕. ร้องเพลง หรือเล่นดนตรีเดี่ยวและรวมวง โน้ตดนตรีไทยและสากล • ลักษณะเด่นของดนตรีในแต่ละ ๑๒๙ โดยเนน้ เทคนคิ การแสดงออกและคณุ ภาพ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๔ วัฒนธรรม ๑๓๗ ของการแสดง • การถ่ายทอดอารมณ์ ความรู้สึกของ คุณภาพงานดนตรี งานดนตรีจากแต่ละวัฒนธรรม ๖. สร้างเกณฑ์สำาหรับประเมินคุณภาพการ ประพันธ์และการเล่นดนตรีของตนเอง หน่วยการเรียนรู้ที่ ๔ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๘ บทบาทของดนตรีในสังคม ๑๔๔ และผู้อื่นได้อย่างเหมาะสม คุณภาพงานดนตรี ๗. เปรียบเทียบอารมณ์และความรู้สึกที่ได้รับ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๗ • บทบาทดนตรีในการสะท้อนสังคม ๑๔๕ จากงานดนตรีที่มาจากวัฒนธรรมต่างกัน ดนตรีในแต่ละวัฒนธรรม • แนวทางและวิธีการในการ ๑๔๗ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๕ ส่งเสริมอนุรักษ์ดนตรีไทย ๘. นำาดนตรีไปประยุกต์ใช้ในงานอื่น ๆ ดนตรีประยุกต์ บรรณานุกรม ๑๕๒

๑หนว ยการเรยี นรทู ่ี วงดนตรไี ทยและสากล ศ ๒.๒ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๖ ตวั ช้ีวดั ๑. วิเคราะห์รูปแบบของดนตรีไทยและดนตรี ยุคสมัยของดนตรี ๑. เปรียบเทียบรูปแบบของบทเพลงและวงดนตรีแต่ละประเภท (ศ ๒.๑ ม.๔-๖/๑) สากลในยุคสมัยต่าง ๆ ๒. จำ�แนกประเภทและรูปแบบของวงดนตรีทั้งไทยและส�กล (ศ ๒.๑ ม.๔-๖/๒) ๒. วิเคราะห์สถานะทางสังคมของนักดนตรี หน่วยการเรียนรู้ที่ ๖ ในวัฒนธรรมต่าง ๆ ยุคสมัยของดนตรี ผังสาระการเรยี นรู้ ๓. เปรียบเทียบลักษณะเด่นของดนตรีใน วัฒนธรรมต่าง ๆ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๗ วงปพี่ าทย์ วงดนตรไี ทย ๔. อธิบายบทบาทของดนตรีในการสะท้อน ดนตรีในแต่ละวัฒนธรรม วงเครอื่ งสาย แนวความคิดและค่านิยมที่เปลี่ยนไปของ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๘ วงดนตรีไทย คนในสังคม บทบาทของดนตรีในสังคม วงมโหรี และสากล ๕. นำาเสนอแนวทางในการส่งเสริมและ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๘ อนุรักษ์ดนตรีในฐานะมรดกของชาติ บทบาทของดนตรีในสังคม วงดนตรสี ากล วงออรเ์ คสตรา วงโยธวาทติ แตรวง วงแจ๊ส วงคอมโบ วงสตริงคอมโบ สาระสาำ คัญ วงดนตรไี ทยและวงดนตรสี �กลแตล่ ะประเภทมรี ปู แบบก�รบรรเลง ก�รใชเ้ ครือ่ งดนตร ี และบทเพลง ที่แตกต่�งกันไป ขึ้นอยู่กับคว�มเหม�ะสมของวงและโอก�สในก�รบรรเลง สร้�งอ�รมณ์คว�มรู้สึกต่�ง ๆ ให้กับผู้ฟัง

จุดประกายความคิด วงดนตรีไทย ๑. วงปี่พาทย์ นั ก เ รี ย น เ ค ย เ ห็ น วงปี่พาทย์ประกอบด้วยเครื่องดนตรีประเภทตีและเป่า มีลักษณะการประสมวง วงดนตรีไทยบรรเลง ๓ ลักษณะ คือ วงปี่พาทย์เครื่องห้า วงปี่พาทย์เครื่องคู่ และวงปี่พาทย์เครื่องใหญ่ นอกจากนี้การบรรเลง ในงานอะไรบ้าง เครื่องดนตรีของวงปี่พาทย์ ยังสามารถแบ่งวงปี่พาทย์ออกเป็น ๔ ลักษณะตามการใช้ไม้ตี คือ วงปี่พาทย์- ไม้แข็งเครื่องคู่ วงปี่พาทย์ไม้แข็งเครื่องใหญ่ วงปี่พาทย์ไม้นวมเครื่องคู่ และวงปี่พาทย์ไม้นวมเครื่องใหญ่ วงปี่พาทย์แต่ละประเภทมีลักษณะแตกต่างกัน ดังนี้ ๑.๑ วงปี่พาทย์เครื่องห้า ◆ เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงดนตรี ได้แก่ ระนาดเอก ปี่ใน ฆ้องวงใหญ่ กลองทัด ตะโพน และฉิ่ง ◆ โอกาสที่ใช้บรรเลง ใช้บรรเลงประกอบการแสดงโขน ละคร และหนังใหญ่ ◆ บทเพลงท่ีบรรเลงในวงดนตรี เป็นเพลงที่ใช้ประกอบการแสดงโขน ละคร ซึ่งมี มากมายหลายเพลง และใช้เพลงหน้าพาทย์บรรเลงประกอบกิริยาของตัวละครในเรื่อง เพลงประเภทนี้ โดยทั่วไปไม่มีบทร้อง เช่น เพลงเสมอ เพลงตระนิมิต เพลงรัว ดนตรี คือ ระดับเสียงขึ้นลงอย่างมีระเบียบ ที่เกิดจากอุปกรณ์การบรรเลงด้วยการดีด สี ตี เป่า ฉิ่ง ฆ้องวงใหญ่ เรียกว่า เครื่องดนตรี ที่ทำ�ให้เกิดเสียงอันไพเราะน่าฟัง เครื่องดนตรีจะมีรูปแบบหรือลักษณะของ ปี่ใน เครื่องดนตรีตามถิ่นกำ�เนิดของแต่ละชาติ แต่ละภาษาทำ�ให้มีเสียงที่แตกต่างกันไปรวมถึงท่วงทำ�นอง ในการบรรเลง และวิธีการทำ�ให้เกิดเป็นทำ�นองอันไพเราะเหล่านี้สามารถสร้างความบันเทิงให้กับผู้ฟังได้ ระนาดเอก กลองทัด ดนตรีในแต่ละชาติจะมีลักษณะเฉพาะของชาตินั้น ๆ ซึ่งเราจะสังเกตเห็นความแตกต่างได้ จากทำ�นองเพลงและลักษณะของเครื่องดนตรี ตะโพน ลักษณะการประสมเครื่องดนตรีเป็นวงดนตรีไทยในปัจจุบันมี ๓ ลักษณะ ดังนี้ เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในวงปี่พาทย์เครื่องห้า วงปี่พาทย์ ๑.๒ วงปี่พาทย์เครื่องคู่ ◆ เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงดนตรี ได้แก่ ระนาดเอก ระนาดทุ้ม ฆ้องวงใหญ่ ฆ้องวงเล็ก วงดนตรไี ทย วงปี่พาทย์เครื่องห้า วงปี่พาทย์เครื่องคู่ วงปี่พาทย์เครื่องใหญ่ วงปี่พาทย์ดึกดำ�บรรพ์ ตะโพน กลองทัด ฉิ่ง ฉาบเล็ก โหม่ง กรับ ปี่ใน และปี่นอก วงปี่พาทย์นางหงส์ วงปี่พาทย์มอญ วงปี่พาทย์ชาตรี ◆ โอกาสที่ใช้บรรเลง ใช้บรรเลงประกอบการขับร้อง และบรรเลงในงานทั่วไป เช่น งานทำ�บุญขึ้นบ้านใหม่ งานโกนจุก งานเลี้ยงพระ งานแต่งงาน วงเครื่องสาย ◆ บทเพลงที่บรรเลงในวงดนตรี บทเพลงที่บรรเลงมีหลากหลายตามโอกาสที่ใช้ มีทั้ง เพลงบรรเลงเป็นชุด และเพลงชนิดเดี่ยว วงเครื่องสายเครื่องเดี่ยว วงเครื่องสายเครื่องคู่ วงเครื่องสายผสม วงเครื่องสายปี่ชวา วงดนตรไี ทยและสากล 11 วงมโหรี 10 ดนตรี ม.๔-๖ วงมโหรีเครื่องเดี่ยว วงมโหรีเครื่องคู่ วงมโหรีเครื่องใหญ่

โหม่ง ๑.๔ วงปี่พาทย์ดึกดำ�บรรพ์ ฉาบเล็ก ฉิ่ง กรับ ◆ เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงดนตรี ได้แก่ ระนาดเอก ระนาดทุ้ม ระนาดทุ้มเหล็ก ฆ้องวงใหญ่ ตะโพน ฆ้องหุ่ย (ใช้ตีแทนโหม่ง) กลองตะโพน (ใช้ตีแทนกลองทัด) กลองแขก ปี่ใน ปี่นอก ขลุ่ยเพียงออ ขลุ่ยอู้ ซออู้ ฉิ่ง และกรับพวง ◆ โอกาสที่ใช้บรรเลง ใช้บรรเลงประกอบการแสดงละครดึกดำ�บรรพ์หรือบรรเลงในงาน ฆ้องวงใหญ่ ฆ้องวงเล็ก ที่จัดในอาคาร เนื่องจากเป็นวงดนตรีที่มีเสียงทุ้มเบา จึงไม่เหมาะแก่การจัดภายนอกอาคาร ◆ บทเพลงที่บรรเลงในวงดนตรี วงปี่พาทย์ดึกดำ�บรรพ์เป็นวงดนตรีประกอบการแสดง ตะโพน กลองทัด ละครดึกดำ�บรรพ์ เพลงที่ใช้ส่วนใหญ่ใช้เพลงสองชั้นเพื่อประกอบการร่ายรำ� เช่น เพลงลาวสวยรวย เพลง ลาวดำ�เนินทราย ระนาดเอก ระนาดทุ้ม กรับพวง กลองแขก เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในวงปี่พาทย์เครื่องคู่ ๑.๓ วงปี่พาทย์เครื่องใหญ่ ขลุ่ยเพียงออ ฉิ่ง ตะโพน ◆ เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงดนตรี ได้แก่ ระนาดเอก ระนาดทุ้ม ระนาดเอกเหล็ก ระนาดทุ้ม- ขลุ่ยอู้ เหล็ก ฆ้องวงใหญ่ ฆ้องวงเล็ก ตะโพน กลองทัด ฉิ่ง ฉาบเล็ก ฉาบใหญ่ กรับ โหม่ง ปี่ใน และปี่นอก ซออู้ ฆ้องหุ่ย ◆ โอกาสที่ใช้บรรเลง ใช้บรรเลงในงานทั่วไป ตามโอกาสต่าง ๆ ◆ บทเพลงที่บรรเลงในวงดนตรี วงปี่พาทย์เครื่องใหญ่เป็นวงดนตรีที่นิยมมากในสมัย ฆ้องวงใหญ่ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ มีการประกวด ประชันกันเป็นที่สนุกสนาน ครึกครื้น มีทั้งผู้สนใจฟังและสนใจบรรเลงจำ�นวนมาก บทเพลงที่บรรเลงจึงมีความหลากหลายตาม ระนาดเอก ระนาดทุ้ม ระนาดทุ้มเหล็ก กลองตะโพน โอกาสที่บรรเลง เพลงที่บรรเลงมีทั้งเพลงบรรเลงเป็นชุด เพลงชนิดเดี่ยว เช่น เพลงเขมรพวงเถา เพลงกราวใน เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในวงปี่พาทย์ดึกดำ�บรรพ์ ฉาบเล็ก ฉาบใหญ่ ปี่ใน ปี่นอก ตะโพน ฉิ่ง ๑.๕ วงปี่พาทย์นางหงส์ กรับ ◆ เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงดนตรี เครื่องดนตรีที่นำ�มาใช้ประกอบด้วยปี่ชวา ๑ เลา กลองมลายู ๑ คู่ โดยตัดปี่ในออกและใช้ปี่ชวาแทน ใช้กลองมลายูแทนตะโพนและ ฆ้องวงใหญ่ ฆ้องวงเล็ก กลองทัด กลองทัด เครื่องดนตรีที่ใช้ ได้แก่ ระนาดเอก ระนาดทุ้ม ฆ้องวงใหญ่ ฆ้องวงเล็ก กลองมลายู ฉิ่ง ระนาดทุ้มเหล็ก ฉาบเล็ก ระนาดเอกเหล็ก ระนาดทุ้มเหล็ก โหม่งและปี่ชวา โหม่ง ◆ โอกาสที่ใช้บรรเลง ใช้บรรเลงในงานศพ ◆ บทเพลงที่บรรเลงในวงดนตรี บรรเลงเพลงนางหงส์ ระนาดเอกเหล็ก ระนาดเอก ระนาดทุ้ม เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในวงปี่พาทย์เครื่องใหญ่ 12 ดนตรี ม.๔-๖ วงดนตรไี ทยและสากล 13

● วงปี่พาทย์มอญเครื่องคู่ เครื่องดนตรีที่ใช้ ได้แก่ ระนาดเอก ระนาดทุ้ม ฆ้องมอญวงใหญ่ ฆ้องมอญวงเล็ก เปิงมางคอก ตะโพนมอญ ฆ้องโหม่ง ปี่มอญ ฉิ่ง ฉาบเล็ก ฉาบใหญ่ และกรับ ฉาบเล็ก ฉาบใหญ่ ฉิ่ง กรับ ระนาดเอก ระนาดทุ้ม ตะโพนมอญ ปี่มอญ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพของสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา ฆ้องโหม่ง ฆ้องมอญวงใหญ่ ฆ้องมอญวงเล็ก เปิงมางคอก กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ มีการประโคมเพลงนางหงส์ประกอบพระราชพิธี (ที่มา : www.palaces.thai.net) เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในวงปี่พาทย์มอญเครื่องคู่ ๑.๖ วงปี่พาทย์มอญ ◆ เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงดนตรี ประกอบด้วยเครื่องดนตรีของวงไม้แข็ง มีลักษณะ ● วงปี่พาทย์มอญเครื่องใหญ่ เครื่องดนตรีที่ใช้ ได้แก่ ระนาดเอก ระนาดทุ้ม การประสมวง แบ่งเป็น ๓ ประเภท ซึ่งมีการใช้เครื่องดนตรีแตกต่างกัน ดังนี้ ระนาดเอกเหล็ก ระนาดทุ้มเหล็ก ฆ้องมอญวงใหญ่ ฆ้องมอญวงเล็ก เปิงมางคอก ตะโพนมอญ กรับ ฉิ่ง ● วงปี่พาทย์มอญเครื่องห้า เครื่องดนตรีที่ใช้ ได้แก่ ระนาดเอก ฆ้องมอญวงใหญ่ ฉาบเล็ก ฉาบใหญ่ ฆ้องโหม่ง และปี่มอญ ตะโพนมอญ เปิงมางคอก ฉิ่ง ปี่มอญ และฆ้องโหม่ง ฉาบใหญ่ กรับ ฉิ่ง ฉาบเล็ก ตะโพนมอญ ฆ้องโหม่ง ตะโพนมอญ ระนาดเอกเหล็ก ระนาดเอก ระนาดทุ้ม ระนาดทุ้มเหล็ก เปิงมางคอก ปี่มอญ ระนาดเอก ฉิ่ง ฆ้องมอญวงใหญ่ เปิงมางคอก ฆ้องมอญวงใหญ่ ปี่มอญ ฆ้องมอญวงเล็ก ฆ้องโหม่ง เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในวงปี่พาทย์มอญเครื่องห้า 14 ดนตรี ม.๔-๖ เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในวงปี่พาทย์มอญเครื่องใหญ่ วงดนตรไี ทยและสากล 15

◆ โอกาสที่ใช้บรรเลง ปี่พาทย์มอญเป็นวงดนตรีของชาวรามัญใช้บรรเลงในงานมงคล ● เครื่องดนตรีประเภทดำ�เนินทำ�นอง และงานศพ มีการกล่าวว่า ปี่พาทย์มอญเข้าสู่พิธีหลวงครั้งแรกในงานพระเมรุสมเด็จพระเทพศิริน- ทราบรมราชินีแต่ครั้งรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ด้วยพระองค์ทรงพระดำ�ริว่าสมเด็จ เครื่องดนตรี หน้าที่ในวงดนตรี พระเทพศิรินทราบรมราชินีทรงมีเชิื้อสายมอญ จึงเป็นการเกิดประเพณีว่า ถ้าเป็นงานพระศพหลวงแล้วต้อง มีปี่พาทย์มอญร่วมประโคมด้วย ต่อมาหลวงประดิษฐ์ไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ได้ริเริ่มนำ�มาประโคมใน ๑. ระนาดเอก ทำ�หนา้ ทีบ่ รรเลงเป็นผู้นำ�วง มีลลี าการบรรเลงและลูกเล่นตา่ ง ๆ โดย งานศพของคนทั่วไป ๒. ระนาดทุ้ม ยึดทำ�นองหลักจากฆ้องวงใหญ่ ๓. ระนาดเอกเหล็ก ◆ บทเพลงที่บรรเลงในวงดนตรี เช่น เพลงมอญร้องไห้ ลักษณะเพลงมอญจะเป็นเพลง ๔. ระนาดทุ้มเหล็ก ทำ�หน้าที่บรรเลงล้อหรือขัดกับระนาดเอกแต่ยึดทำ�นองหลัก ที่มีจังหวะช้า ทำ�นองเยือกเย็นฟังแล้วโหยหวน เป็นเพลงเศร้าเข้ากับวงดนตรีปี่พาทย์มอญในเวลา จากฆ้องวงใหญ่เช่นกัน ที่บรรเลงในงานศพ แต่ในบางครั้งบรรเลงเพลงทั่วไปที่มีจังหวะและทำ�นองที่หนักแน่นแสดงความสง่างาม ทำ�หน้าที่คล้ายกับระนาดเอก แต่ลีลาการบรรเลงไม่ละเอียด หรือความสนุกสนานร่าเริง เช่น เพลงพม่านิมิต รำ�พม่า-มอญ เท่าระนาดเอก ๑.๗ วงปี่พาทย์ชาตรี ทำ�หน้าที่ดำ�เนินทำ�นองห่าง ๆ ไม่ขัดหรือล้อเช่นระนาดทุ้ม ◆ เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงดนตรี ได้แก่ โทนชาตรี กลองชาตรี ฆ้องคู่ ฉิ่ง กรับ และปี่นอก ◆ โอกาสที่ใช้ในการบรรเลง ใช้บรรเลงประกอบการแสดงหนังตะลุง และโนราชาตรี ๕. ฆ้องวงใหญ่ ทำ�หน้าที่ดำ�เนินทำ�นองเป็นหลักของวง ◆ บทเพลงที่บรรเลงในวงดนตรี บทเพลงประกอบการแสดงโนราชาตรี ๖. ฆ้องวงเล็ก ๗. ปี่ชวา ทำ�หน้าที่สอดแทรกการบรรเลงให้น่าฟัง เช่น เก็บสะบัดตาม โทนชาตรี ทำ�นองเพลง อาจมีบรรเลงล้อหรือขัดในบางโอกาส ๘. ปี่ใน ทำ�หน้าที่ดำ�เนินทำ�นองเพลง เป็นเครื่องดนตรีที่บรรเลงร่วม ฉิ่ง ๙. ปี่นอก ในวงปี่พาทย์นางหงส์เท่านั้น ปี่นอก ๑๐. ปี่มอญ ทำ�หน้าที่ดำ�เนินทำ�นองเป็นตัวเชื่อมในการบรรเลง สามารถช่วยให้ การบรรเลงมีชีวิตชีวา ทำ�หน้าที่ดำ�เนินทำ�นองเดิม ใช้ประกอบในการแสดงโขน ละครนอก มีเสียงสูงมาก ทำ�หน้าที่ดำ�เนินทำ�นองใช้ในวงปี่พาทย์มอญ กรับ ฆ้องคู่ กลองชาตรี ๑๑. ฆ้องหุ่ย ทำ�หน้าที่ดำ�เนินลีลาไปตามทำ�นองเพลง ใช้ในวงปี่พาทย์ดึกดำ�บรรพ์ เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงปี่พาทย์ชาตรี ๑๒. ขลุ่ยเพียงออ ทำ�หน้าที่ดำ�เนินลีลาไปตามเนื้อเพลง หรือเชื่อมประสานเสียง ๑๓. ขลุ่ยอู้ การดำ�เนินทำ�นอง คำ�ถามท้าทาย ถ้าที่บ้านนักเรียนจัดงานทำ�บุญขึ้นบ้านใหม่จะนำ�วงดนตรีไทย วงใดไปบรรเลง ทำ�หน้าที่คล้ายขลุ่ยเพียงออ ส่วนใหญ่ใช้ในวงปี่พาทย์ดึกดำ�บรรพ์ การใช้เคร่ืองดนตรีในวงปี่พาทย์ เคร่ืองดนตรีในวงป่ีพาทย์ส่วนใหญ่จะเป็นเครื่องดนตรีประเภท วงดนตรไี ทยและสากล 17 ตี และเคร่ืองดนตรีประเภทเป่ า ซึ่งแบ่งหน้าที่การบรรเลงออกเป็นเครื่องดนตรีท่ีใช้ดำ�เนินทำ�นองและ เครือ่ งดนตรที ่ีใชก้ ำ�กับจังหวะ มดี งั นี้ 16 ดนตรี ม.๔-๖

● เครื่องดนตรีที่ใช้กำ�กับจังหวะ ๑๗. โทนชาตรี ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะหน้าทับ มี ๒ ลูกมักตีล้อกันให้ความ ๑๘. ฆ้องหุ่ย สนุกสนาน ใช้บรรเลงในเพลงออกภาษาในสำ�เนียงจังหวะตะลุง เครื่องดนตรี หน้าที่ในวงดนตรี คำ�ถามท้าทาย ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะอยู่ในจำ�พวกฆ้อง นอกจากนั้นยังเป็นเครื่อง- ๑. ฉิ่ง ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะในการบรรเลงดนตรีไทย ดำ�เนินทำ�นองด้วย ใช้บรรเลงในวงปี่พาทย์ดึกดำ�บรรพ์เท่านั้น ๒. ฉาบเล็ก และการขับร้องเพลงไทย ๓. ฉาบใหญ่ เครื่องดนตรีประเภทดำ�เนินทำ�นองและกำ�กับจังหวะ ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะคล้ายฉิ่งในลักษณะหยอกล้อกับฉิ่ง ช่วยให้ มีความสำ�คัญต่อวงดนตรีอย่างไร การบรรเลงครึกครื้น สรุป วงปี่พาทย์ เป็นวงดนตรีทีใ่ ช้เครื่องดนตรีประเภทตีและเป่า ใช้บรรเลงได้ทั้งในงานมงคล ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะ โดยตียืนพื้นคล้ายการตบมือเข้าจังหวะ และงานอวมงคล ในงานอวมงคลนยิ มบรรเลงดว้ ยวงปีพ่ าทยน์ างหงส์ วงปีพ่ าทยเ์ ปน็ วงดนตรไี ทย ๔. โหม่ง ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะใหญ่ ๆ ทีม่ เี สยี งไพเราะ สนกุ สนาน บางครัง้ กบ็ รรเลงใหโ้ ศกเศรา้ โหยหวนได้ บทเพลงทีใ่ ชใ้ นวงปีพ่ าทยม์ ี ๕. ฆ้องคู่ หลากหลายทั้งจังหวะช้าและเร็ว ๖. กรับ ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะ ใช้บรรเลงเฉพาะวงปี่พาทย์ชาตรีเท่านั้น ๒. วงเครื่องสาย ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะ โดยตียืนพื้นคล้ายการตบมือเข้าจังหวะ เช่นเดียวกับฉาบใหญ่ เป็นวงดนตรีที่ประกอบด้วยเครื่องดนตรีประเภทดีดและสีเป็นหลัก วงเครื่องสายแบ่งได้ ดังนี้ ๒.๑ วงเครื่องสายเครื่องเดี่ยวและวงเครื่องสายเครื่องคู่ ๗. กรับพวง ทำ�หน้าที่เช่นเดียวกับกรับ ◆ เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงดนตรี เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงเครื่องสายเครื่องเดี่ยว ได้แก่ จะเข้ ซอด้วง ซออู้ โทน รำ�มะนา ฉิ่ง ฉาบเล็ก และขลุ่ยเพียงออ ส่วนเครื่องดนตรีที่ใช้ในวงเครื่องสาย- ๘. กรับเสภา ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะในการบรรเลงการขับร้องเป็นสำ�คัญ เครื่องคู่ ได้แก่ จะเข้ ๒ ตัว ซอด้วง ๒ คัน ซออู้ ๒ คัน โทน รำ�มะนา ฉิ่ง ฉาบเล็ก โหม่ง กรับ ขลุ่ยเพียงออ และขลุ่ยหลีบ ๙. ตะโพน (ไทย) ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะหน้าทับสำ�หรับวงปี่พาทย์โดยเฉพาะ ◆ โอกาสที่ใช้บรรเลง นิยมใช้บรรเลงในงานมงคล งานพระราชพิธี และพิธีต่าง ๆ ◆ บทเพลงที่บรรเลงในวงดนตรี เพลงร้องรับหรือเพลงบรรเลงทั่วไป เช่น เพลงเถา ๑๐. กลองตะโพน ท�ำ หนา้ ทก่ี �ำ กบั จงั หวะแทนกลองทดั ใชบ้ รรเลงในวงปพ่ี าทยด์ กึ ด�ำ บรรพ์ เพลงตับ เพลงเดี่ยวต่าง ๆ เช่น เพลงเขมรไทรโยค เพลงลาวดำ�เนินทราย เพลงตับวิวาห์พระสมุทร ๑๑. กลองทัด ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะบรรเลงเข้าคู่กับตะโพน ในการประกอบจังหวะ ฉาบเล็ก ขลุ่ยเพียงออ รำ�มะนา ๑๒. กลองมลายู หน้าพาทย์ที่สำ�คัญ ๑๓. กลองแขก ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะหน้าทับ มี ๒ ใบ ตีสลับกันไปมาใช้ใน วงปี่พาทย์นางหงส์เพื่อบรรเลงประโคมศพ ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะหน้าทับ มี ๒ ใบตีสลับกันไปมา ๑๔. ตะโพนมอญ ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะหน้าทับเช่นเดียวกับตะโพนไทย ๑๕. เปิงมางคอก ทำ�หน้าที่กำ�กับจังหวะหน้าทับที่มีลีลาสนุกสนานเน้นทำ�นองเพลง ฉิ่ง โทน ซอด้วง ๑๖. กลองชาตรี มชี ื่อเรยี กอีกอยา่ งหนึ่งวา่ “กลองตุก๊ ” ทำ�หนา้ ทีก่ �ำ กบั จงั หวะตามเสียง ซออู้ ของกลอง ใช้สำ�หรับทำ�จังหวะประกอบเพลงภาษาต่าง ๆ จะเข้ เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในวงเครื่องสายเครื่องเดี่ยว 18 ดนตรี ม.๔-๖ วงดนตรไี ทยและสากล 19

รำ�มะนา กรับ จุดประกายความรู้ โทน ขมิ เปน็ เครือ่ งดนตรที ีม่ าจากประเทศใด ขมิ เปน็ เครือ่ งดนตรขี องประเทศจนี และไดเ้ ริม่ เขา้ ซอด้วง ฉิ่ง ฉาบเล็ก ซออู้ สู่ประเทศไทยในสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ โดยชาวจีนที่เข้ามา อาศัยในประเทศไทย นำ�มาบรรเลงในวงเครื่องสายจีน ประกอบการแสดงงิ้ว โหม่ง ๒.๓ วงเครื่องสายปี่ชวา ขลุ่ยเพียงออ จะเข้ จะเข้ ขลุ่ยหลีบ เป็นลักษณะการรวมวงกลองแขกเข้ากับวงเครื่องสาย แบ่งเป็นเครื่องสายปี่ชวาเครื่องเล็ก เครื่องดนตรีที่ใช้บรรเลงในวงเครื่องสายเครื่องคู่ และเครื่องสายปี่ชวาเครื่องใหญ่ เครื่องดนตรีที่สำ�คัญในวงเครื่องสายปี่ชวา คือ เครื่องดนตรีประเภทเป่า ◆ เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงดนตรี ๒.๒ วงเครื่องสายผสม ● วงเคร่ืองสายปีช่ วาเครือ่ งเลก็ ประกอบดว้ ย ปีช่ วา ขลุย่ หลบี ซออู้ ซอดว้ ง จะเข้ กลอง- มลายูหรือกลองแขก ฉิ่ง และฉาบเล็ก ◆ เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงดนตรี ประกอบด้วยเครื่องดนตรีของวงเครื่องสายเครื่องเดี่ยว ● วงเครื่องสายปี่ชวาเครื่องใหญ่ ประกอบด้วย ปี่ชวา ขลุ่ยหลีบ ซอด้วง ๒ คัน และวงเครื่องสายเครื่องคู่ แล้วผสมกับเครื่องดนตรีที่ไม่มีบรรเลงอยู่ในวงดนตรีไทย เช่น ขิม ออร์แกน ซออู้ ๒ คัน จะเข้ ๒ ตัว กลองแขก ๑ คู่ ฉิ่ง ฉาบเล็ก กรับเสภา และโหม่ง เปียโน ไวโอลิน ซึ่งเครื่องดนตรีที่นำ�มาผสมจะเป็นผู้ดำ�เนินทำ�นองนำ�ในการขึ้นต้นบทเพลง ◆ โอกาสที่ใช้บรรเลง บรรเลงประกอบการแสดง และในพิธีมงคลทั่วไป ◆ โอกาสที่ใช้บรรเลง ใช้บรรเลงเพื่อความบันเทิงในแนวที่แตกต่างจากวงเครื่องสาย ◆ บทเพลงที่บรรเลงในวงดนตรี ◆ บทเพลงที่บรรเลงในวงดนตรี ใช้เช่นเดียวกับวงเคร่ืองสายหรือวงปี่พาทย์ เช่น เพลง การบรรเลงด้วยวงเครื่องสายปี่ชวาจะมีความรวดเร็ว รุกเร้ากว่าวงเครื่องสายชนิดอื่น ตบั ววิ าหพ์ ระสมทุ ร ปจั จบุ นั มกี ารน�ำ เพลงไทยสากลในท�ำ นองเพลงไทยเดมิ เขา้ มาบรรเลงมากขึน้ เนือ่ งจาก วงเครื่องสายปี่ชวามีกระบวนการโหมโรงเป็นแบบเฉพาะ เช่น ทั้งวงบรรเลงเพลงโหมโรงเสภา มีทำ�นองที่คุ้นหู เช่น เพลงเขมรพวง เพลงเขมรพายเรือ เพลงใดเพลงหนึง่ แลว้ จบดว้ ยการเดีย่ วปีช่ วา การบรรเลงเพลงโหมโรงเปน็ การบรรเลงเปน็ ชดุ ตดิ ตอ่ กนั ไป โหม่ง กรับ ขลุ่ยหลีบ กลองแขก ฉิ่ง ฉาบเล็ก ซอด้วง ปี่ชวา ซออู้ ซอด้วง ซออู้ ฉาบเล็ก จะเข้ ฉิ่ง ขลุ่ยหลีบ ขิม ขลุ่ยเพียงออ เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงเครื่องสายปี่ชวาเครื่องเล็ก จะเข้ โทน รำ�มะนา จะเข้ คำ�ถามท้าทาย ถ้านักเรียนฟังเพลงที่บรรเลงด้วยวงเครื่องสายจะรู้สึกอย่างไร เครื่องดนตรีที่ใช้ในวงเครื่องสายผสมขิม 20 ดนตรี ม.๔-๖ วงดนตรไี ทยและสากล 21