1_ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับงานสำรวจแผนที่ ๑

ประวัติการสารวจแผนที่ของ อศ. • ศาสตร์แห่งน้า...อุทกศาสตรแ์ หง่ ราชนาวีไทย • แผนทที่ ะเล

นยิ ามศพั ทท์ ี่เก่ยี วขอ้ ง

การสารวจ (Surveying) ศาสตร์หรือศลิ ป์ของการรงั วดั หาต้าแหนง่ หรอื กา้ หนดจดุ ตา่ ง ๆ ที่อย่เู หนอื บน และใตผ้ ิวโลก

อทุ กศาสตร์ (Hydrography) ศาสตร์สาขาหนึ่งในวิทยาศาสตร์ประยุกต์ท่ีเก่ียวกับ การวัด การอธิบาย และการท้านายการเปลี่ยนแปลง ตามกาลเวลาของรูปลักษณ์ของ มหาสมุทร ทะเล ชายฝั่งทะเล ทะเลสาบ และแม่น้า เพ่ือวัตถุประสงค์ ส้าหรับการเดินเรือให้มีความปลอดภัย และสนับสนุน กิจกรรมทางทะเลทังปวง ได้แก่ ด้านการพัฒนา เศรษฐกิจ ด้านความมนั่ คงทางทะเล ด้านการวิจัย และ ด้านการปกป้องส่งิ แวดล้อม

การสารวจอุทกศาสตร์ (Hydrographic Survey) การส้ารวจที่มีจุดประสงค์หลักของการหาข้อมูล ทางน้า ได้แก่ ความลึก ลักษณะของพืนท้องน้า ทิศทางและความเร็วของกระแสน้า ระดับความ สูงและเวลาการขึนลงของน้า รวมถึงต้าแหน่ง ของวัตถุและรูปลักษณ์ต่าง ๆ บนภูมิประเทศ เพอ่ื ใช้ในการสา้ รวจและการเดนิ เรือ

แผนท่ี (Map) สื่อประเภทหนึ่ง (ปกติใช้สื่อชนิดแบนราบ) ที่ใช้แสดงแทนทังหมดหรือบางส่วนของโลก หรือเทหวัตถุท้องฟ้า ให้เห็นความสัมพันธ์ ข อ ง ข น า ด แ ล ะ ต้ า แ ห น่ ง ข อ ง รู ป พ ร ร ณ สัณฐานของมันด้วยการใช้มาตราส่วน หรือ เสน้ โครงแผนที่

แผนที่ (Chart) แผนที่ท่ีมีวัตถุประสงค์พิเศษ โดยท่ัวไปถูก ออกแบบมาเพ่ือใช้ด้านน้าร่อง (เดินเรือ เดินอากาศ เดินทางทางบก) หรือเพ่ือ วัตถุประสงค์เฉพาะอื่นๆ เช่น แผนที่ เดินเรือ แผนที่กระดาษ แผนท่ีเดินเรือ อิเลก็ ทรอนิกส์

แผนท่ีภมู ิประเทศ (Topographic Map) แผนท่ีท่ีแสดงต้าแหน่งในแนวราบและแนวด่ิงของลักษณะภูมิ ประเทศ ต่างจากแผนท่ีระนาบ โดยมีส่วนแสดงความสูงต่้าของ ผิวโลกในรูปแบบท่ีวัดค่าได้ แผนที่ภูมิประเทศใช้เส้นชันเท่า หรือ สัญลักษณ์ในการแสดงภูเขา หุบเขา และ ที่ราบ แผนที่ภูมิ ประเทศที่ใช้เป็นแผนที่ฐานของประเทศไทย คือ แผนที่ประเทศ ไทยชุด L7018 มาตราส่วน ๑ : ๕๐,๐๐๐ ของกรมแผนท่ีทหาร ซึ่งนิยมเรยี กวา่ “แผนทีบ่ ก”

แผนทส่ี ารวจ (Survey Sheet) อังกฤษนยิ มเรียกว่า Fair Chart หรือ Fair Sheet ส่วนอเมริกันนิยมเรียกว่า Smooth Sheet คือ แผนที่ลายเส้นท่ีวาด (พล็อต) ลงรายละเอียด ข้อมูลส้ารวจที่ตรวจและประมวลผลอย่างถูกต้อง แล้ว เพ่ือใช้เป็นหลักฐานของงานส้ารวจท่ีเป็น ทางการ และใช้เป็นต้นฉบับส้าหรับการสร้างแผน ที่ประเภทอื่น ๆ ต่อไป

แผนทฐี่ าน (Base Map) แผนท่ีมาตราส่วนใดๆ ที่แสดงสารสนเทศขันพืนฐาน เพ่ือใช้เป็น ฐานข้อมูลเสริมเพ่ิมเติม เป็นแผนท่ีเฉพาะทาง หรือเป็นแผนท่ีที่บรรจุ สารสนเทศทังหมด ท่ีได้ข้อมูลมากจากแผนที่หลายแหล่ง คณะกรรมการ ภูมิสารสนเทศแห่งชาติก้าหนดชันข้อมูลภูมิสารสนเทศพืนฐาน โดยมี ผู้ดูแลเป็นหน่วยงานราชการต่างๆ และมีการก้าหนดมาตราส่วนแผนท่ี ฐานของประเทศไว้ ๕ มาตราส่วน ดงั นี ๑ : ๒๕๐,๐๐๐ และ ๑ : ๕๐,๐๐๐ รับผิดชอบโดยกรมแผนทีท่ หาร ๑ : ๒๕,๐๐๐ รบั ผิดชอบโดยกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ๑ : ๑๐,๐๐๐ รบั ผิดชอบโดยกรมโยธาธกิ ารและผังเมอื ง ๑ : ๔,๐๐๐ รับผิดชอบโดยกรมพัฒนาทด่ี ิน

แผนทเ่ี ดนิ เรอื (Nautical Chart) แผนที่ท่ีได้รับการออกแบบมาโดยเฉพาะเพ่ือใช้ในการ เดินเรือ แผนที่นีจะแสดงความลึกน้า ลักษณะพืนท้อง ทะเล ค่าระดับหรือความสูง รูปร่างและลักษณะของ ขอบฝัง่ สิ่งอนั ตรายตอ่ การเดินเรือ และเครื่องหมายช่วย การเดินเรือ (ประภาคาร กระโจมไฟ ทุ่นไฟ ทุ่นก้ากับ ร่องน้า ทุ่นก้ากับส่ิงอันตรายต่อการ เดินเรือ และอื่นๆ) แผนท่ีเดินเรือสามารถเรียกได้เป็น แผนท่ีอุทกศาสตร์ (Hydrographic Chart) หรือ แผนท่ีทะเล (Marine Chart) หรอื นยิ มใช้ค้าสันๆ วา่ Chart

จีออยด์ (Geoid) พืนศักด์ิสมดุล (equipotential surface) ของสนามแรง โน้มถ่วงของโลก ซึ่งใช้เป็นรูปทรงสมมุติแบบหนึ่งของโลก พนื ผิวนไี ด้จากการสมมุตใิ ห้ระดับทะเลปานกลางแทรกสอด ไปในพืนทวปี โดยตลอดทั่วโลก และทิศทางของแรงโน้มถ่วง โลกจะตังไดฉ้ ากกบั ทกุ จุดบนผิวจีออยด์ (พจนานุกรมศัพท์ภูมิศาสตร์ ราชบณั ฑติ ยสถาน)

จีออเดซี หรอื ภูมิมาตรศาสตร์ (Geodesy) ศาสตร์ท่ีว่าด้วยการวัดขนาดและรูปทรงสัณฐานของโลก (จีออยด์) โดยการวัดโดยตรง อย่างเช่น การสามเหลี่ยม โดยวัดมุมอย่าง เดียว (Triangulation) การระดับ (Levelling) และการรังวัดแรงโน้มถ่วง (Gravimetric Observation)

มูลฐาน (Datum) มีการเรียกท่ีหลากหลาย เช่น “พืนหลักฐาน” “พืนเกณฑ์” “เส้นเกณฑ์” หรือ “ดาตัม” คือ ปริมาณตัวเลข หรือ เรขาคณติ หรือชดุ ของปรมิ าณใด ๆ ที่ใช้เป็นสิ่งอ้างอิงหรือเป็น ฐานของปริมาณอ่ืน ๆ ในทางด้านจีออเดซีนัน มูลฐานจะ ก้าหนดด้วยชุดของพารามิเตอร์ที่ใช้ระบุพืนอ้างอิงหรือระบบ พิกัดอ้างอิง ดังนันจ้าเป็นต้องมีมูลฐาน ๒ ประเภท ได้แก่ มูล ฐานทางราบ (Horizontal Datum) ใช้เป็นพืนฐานในการ ค้านวณเกี่ยวกบั การก้าหนดจุดบังคับทางราบ โดยน้าความโค้ง ของโลกมาค้านวณด้วย และมูลฐานทางดิ่ง (Vertical Datum) ใชอ้ า้ งอิงทางความสงู

เส้นโครงแผนท่ี (Map Projection) Projection คือ การถ่ายทอดรูปร่างลงบนพืนผิว ทังพืนราบหรือผิวโค้ง ซ่ึงในด้านการสร้างแผนที่ เส้นโครงแผนท่ี คือ ระบบของเส้นเมริเดียนและ เส้นขนานละตจิ ดู ทถ่ี า่ ยทอดจากพืนผิวโค้งของทรง กลมหรือรูปคล้ายทรงกลมลงบนพืนราบ เรียกได้ อกี อยา่ งวา่ Chart Projection

ตาบลท่ี (Position) ๑. ขอ้ มลู ซึ่งระบตุ า้ แหน่งของจุดทม่ี ีระบบ อา้ งองิ ๒. พิกัดทีร่ ะบุตา้ แหน่งนนั ๆ ๓. สถานทบ่ี นพืนโลกหรือในอวกาศทถ่ี ูก แสดงด้วยจดุ

พิกดั (Coordinate) ปรมิ าณเชิงเส้นหรือเชงิ มมุ ซึ่งระบตุ ้าบลที่ของจดุ ในระบบอา้ งอิงท่กี ้าหนด

มาตราส่วน (Scale) ชุดของขีดก้ากับหรือการเกลี่ยที่มี ช่วงระยะที่แน่นอน ซึ่งจะแสดง อัตราส่วนระหว่าง มิติเชิงเส้นของ แผนท่ีหรือภาพวาดและมติ ิของจริง

ความสูง (Height) ระยะทางในแนวด่งิ ระหวา่ งจุดสงู ที่สดุ ของวัตถุและจุดท่ีอยู่ บนพนื ผิวของโลก วัดจากมูลฐานท่ีก้าหนดซึง่ ปกติจะใช้มูล ฐานเปน็ ระดบั น้าขึนสงู สุด

ความลึก (Depth) ระยะด่งิ จากแนวระดบั นา้ ที่ก้าหนด เชน่ ระดับน้าลงต้า่ สดุ ถงึ พืนท้องน้า

จุดควบคุม (Control Point) ๑. จุดหนึ่ง ๆ บนพืนที่มีต้าบลที่(ทังแนวราบและ ดิ่ง) ซึ่งน้าไปใช้เป็นฐานส้าหรับการส้ารวจ และใช้ อ้างองิ เป็นสถานคี วบคุมอกี ดว้ ย ๒. ด้านการท้าแผนท่ีจากภาพถ่ายทางอากาศ (Photogrammetry) จุดใด ๆ ในระบบควบคุมทาง ราบและทางดิ่ง ที่ใช้พิสูจน์ทราบกับข้อมูลใน ภาพถ่าย มีการใช้ช่ือเฉพาะคือ จุดควบคุม ภาพถ่าย จุดควบคุมรูปภาพ และจุดควบคุม ภาคพนื ดิน

การหยงั่ นา (Sounding) การวัดหาค่าความลึกน้า โดยวิธีการต่าง ๆ ทังแบบวัดโดยตรง เชน่ ไม้บรรทัด และเชือกดงิ่ หรือโดยวิธีการทางอ้อมที่นิยมใน ปัจจุบัน คือ การหยั่งน้าด้วยเสียงสะท้อน (Echo Sounding) เป็นการหาความลึกน้าโดยการวัดเวลาเดินทางของคลื่นเสียง ตงั แต่ถูกสง่ ออกจากเคร่อื งไปกระทบพนื ทอ้ งทะเล และสะท้อน กลับมาเข้าเคร่ืองครังหน่ึง น้าเวลาที่ได้ไปหารด้วยสองเพื่อให้ ได้เวลาเดินทางของคลื่นเสียง ๑ เท่ียว แล้วน้าไปคูณกับ ความเรว็ ในการเดินทางของคลื่นเสียงในน้า ก็จะได้ความลึกน้า ออกมา มคี วามหมายเหมือนกบั Acoustic Sounding

องคก์ ารอทุ กศาสตรส์ ากล (International Hydrographic Organization: IHO) เป็นองค์การที่มีหน้าท่ีประสานงานระหว่างหน่วยงานอุทก ศาสตร์ของแต่ละชาติ เผยแพร่มาตรฐานและให้ข้อแนะน้า ส้าหรับการพัฒนาประเทศในด้านงานส้ารวจอุทกศาสตร์ และการผลิตแผนที่เดินเรือและบรรณสารการเดินเรือ ก่อตังเมื่อปี ค.ศ.๑๙๒๑ มีท่ีตังส้านักงานอยู่ท่ีราชรัฐ โมนาโก ประเทศไทยได้เข้าร่วมเป็นภาคีองค์การอย่างเป็น ทางการตงั แตก่ ุมภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๑๕

แผนที่ในความรบั ผดิ ชอบของกรมอุทกศาสตร์

แผนท่ีเดนิ เรอื

แผนท่เี ดนิ เรอื อเิ ลก็ ทรอนกิ ส์

แผนที่แสดงเขตเวลาทั่วโลก (ข)

แผนท่พี ิเศษ (พ.)

แผนที่ลบั (ล.)

แผนท่ยี ุทธการ (ย.)

แผนท่ลี ักษณะพนื ท่ที อ้ งทะเล (ท.)

แผนที่ท่ดี ินกองทัพเรอื

การแบง่ ประเภทและย่านของแผนที่เดนิ เรอื

ประเภทของแผนท่เี ดินเรอื o แบง่ ตามขนาดของมาตราสว่ น o แบง่ ตามลักษณะการใชง้ าน o แบง่ ตามลักษณะพเิ ศษอื่น ๆ

มาตราส่วนเล็ก แผนท่เี ดนิ เรือไกลฝัง่ (OVERVIEW) เดินเรือไกลฝ่ังหรือดูภาพรวมของ เสน้ ทางเดินเรอื มาตราส่วนน้อยกว่า 1 : 2 000 000 แบ่งตามขนาดของมาตราสว่ น

มาตราสว่ นกลาง • แผนทช่ี ายฝั่งท่วั ไป ( เดินทางผ่าน / มองเห็นแผน่ ดิน มาตราส่วน 1:2 000 000 - 1:350 000 แบง่ ตามขนาดของมาตราสว่ น

• แผนทีเ่ ดินเรือใกลฝ้ ่งั ( มาตราส่วนกลาง การเดินเรอื ชายฝง่ั มาตราสว่ น 1:350 000 - 1:75 000 แบง่ ตามขนาดของมาตราส่วน

มาตราสว่ นใหญ่ • แผนท่ียา่ นเข้าสูท่ ่าเรอื ( ทางเขา้ สเู่ มอื งท่า / น่านน้าชายฝัง่ ท่ซี บั ซ้อน หรอื มีความแออัด มาตราส่วน 1:75 000 - 1:30 000 แบง่ ตามขนาดของมาตราสว่ น

มาตราส่วนใหญ่ •แผนทที่ า่ เรือ ( ท่าเรือ/ท่ีจอดเรอื /ชอ่ งทางเดินเรอื ที่แคบ • มาตราสว่ นใหญ่กวา่ 1:30 000 แผนทท่ี ่าเทียบเรอื ( มาตราสว่ นใหญ่มาก แบง่ ตามขนาดของมาตราสว่ น

แบง่ ตามลักษณะใช้งาน • แผนที่เดินเรอื ทว่ั ไป ( • แผนท่ีลับ ( • แผนทพ่ี ิเศษ ( • แผนที่เดนิ เรือดา้ น้า ( • แผนที่ลักษณะพนื ท้องทะเล ( • แผนที่ยทุ ธการ (

แบง่ ตามลักษณะพิเศษอน่ื ๆ • แผนทีน่ า้ รอ่ ง ( • แผนทีก่ ระแสนา้ ( • แผนที่สายนา้ ขนึ ลง ( • แผนท่แี สดงแหล่งท้าการประมง ( • แผนท่แี สดงชันความลกึ นา้ ( • แผนที่โครงสรา้ งใตท้ อ้ งทะเล ( • แผนท่ีแสดงความเข้มของสนามแม่เหล็ก ( • แผนที่เรือเลก็ ท่องเทีย่ ว ( • แผ่นพลอ็ ตตา้ บลที่ (

การจาแนกแผนที่เดนิ เรืออเิ ล็กทรอนกิ สต์ ามย่านการใชง้ าน

Radar overlay on ECDIS