การเลี้ยงปลากระพงขาว

การเลีย้ งปลากะพงขาว Lates calcarifer ( Bloch )ในกระชงั ขนาดใหญ ศนู ยว ิจัยและพัฒนาประมงชายฝง ภเู ก็ต สํานกั วิจัยและพฒั นาประมงชายฝง กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ บทนาํ จากท่ีไดด าํ เนนิ งานในโครงการความรวมมอื ทางวิชาการระหวางไทย-นอรเ วย ในการเล้ยี งปลา ชอนทะเลในกระชังขนาดใหญ ซ่ึงมเี สนรอบวง 50 เมตรหรอื เสน ผานศูนยกลาง 16 เมตร ลึก 6 เมตร ระหวา งป 2549-2552 ใหผลผลติ ประมาณ 165 ตนั จําหนายสตู ลาดภายในประเทศและตางประเทศ แสดงวา ปลาชอนทะเลเปน สตั วน าํ้ ท่เี หมาะสมตอการเล้ียงในกระชังขนาดใหญ มีศักยภาพสามารถสง เสริมพฒั นาเขา สูระบบการเลีย้ งเชิงพาณชิ ย( Commercial scale)ได หรือกลาวไดว า ประสบผลสําเร็จในการเลย้ี งปลาชอ น ทะเลในกระชังขนาดใหญ ตอมาคณะทาํ งานในโครงการฯไดม แี นวคดิ ที่จะทดสอบเล้ยี งสตั วน ํ้าชนิดอืน่ ใน กระชังขนาดใหญ จงึ มุงไปทส่ี ัตวน าํ้ ท่ีมลี ักษณะพฤติกรรมตางๆทใี่ กลเ คยี งกับปลาชอนทะเล จึงไดคดั เลอื ก ปลากะพงขาวที่จะเลี้ยงในกระชังขนาดใหญ เน่อื งจากปลากะพงขาวเปนปลาทสี่ ามารถอาศัยอยไู ดท้งั ในนาํ้ จืด นํา้ กรอยและนาํ้ เค็ม เลยี้ งงาย โตเร็ว เนอ้ื มีรสชาติดี ราคาดพี อสมควรเปนท่ีตอ งการของตลาด ในปจ จบุ นั ประเทศไทยสามารถเพาะพนั ธแุ ละเล้ียงปลากะพงขาวไดเ ปนจํานวนมากและยงั เปนปลาเศรษฐกจิ ท่ีกรม ประมงสงเสริมใหเ ลี้ยงกนั แพรห ลาย ชวี วิทยาปลากะพงขาว ปลากะพงขาว จัดอยใู นวงศ Latidae ช่ือวิทยาศาสตร Lates calcarifer (Bloch) ช่อื สามญั Giant Perch หรอื Sea bass มรี ปู รา งลาํ ตวั หนาและดานขางแบน หัวโต จะงอยปากคอ นขา งยาวและแหลม นัยนตาโต ปากกวางยืดหดได มุมปากอยูเลยไปทางหลังนยั นตา ฟนเปนฟนเขีย้ วอยบู นขากรรไกรบนและลาง ขอบกระดูกแกม เปน หนามแหลม ขอบกระดกู กระพุง เหงือกแข็งและคม คอดหางมีขนาดใหญแ ละแขง็ แรง เกล็ดใหญมีขอบหยักเปน หนามเมอ่ื ลูบจะสากมอื (Ctenoid) ครบี หลงั อนั แรกมีกานครีบเปน หนามแข็ง ปลาย แหลม อนั ท่ีสองเปน ครีบออนมขี นาดใกลเคยี งกนั ครบี ใหญป ลายกลมมน พน้ื ลําตัวสขี าวเงินปนน้ําตาล แนว สนั ทอ งสขี าวเงนิ มีขนาดความยาวประมาณ 20-40 ซ.ม. พบใหญสุดถงึ 2 เมตร หนักไดถ งึ 60 ก.ก.โดยปลาที่ พบในทะเลจะมีขนาดใหญกวา ปลาท่พี บในนา้ํ จืด

การเตรยี มพนั ธปุ ลาและการลาํ เลยี งขนสง ศนู ยว จิ ัยและพัฒนาประมงชายฝงภเู ก็ต ไดเ พาะพนั ธปุ ลากะพงขาวหลงั จากทโี่ รงเพาะฟกทําการ อนุบาลลกู ปลาไดร ะยะหนึ่ง เมือ่ มนี า้ํ หนักเฉล่ยี 19 กรัม ยาวเฉล่ยี 11.5 เซนติเมตร จึงลําเลยี งลูกปลา จาํ นวน 21,000 ตัว ปลอยในกระชงั ขนาดใหญท างเรือโดยใสลูกปลาในกระชงั ผา ใบใหอากาศผานหัวทราย และใชระบบหมนุ เวยี นนาํ้ ของเรือสงนา้ํ เขาสกู ระชงั ผา ใบและใชไ ดโวดดู น้าํ ออกจากกระชงั ผา ใบที่ใชลําเลียง ปลาอยา งตอ เน่ือง การลาํ เลยี งลกู ปลาทางเรอื การปลอยลูกปลากะพงขาวลงกระชงั ขนาดเล็กและใหญ เมอ่ื ลาํ เลยี งลูกปลามาถึงทีต่ งั้ โครงการ ณ บานแหลมหิน ต.หลอ ยงู อ.ตะก่ัวทงุ จ.พังงา ในเบอ้ื งตน ดาํ เนนิ การปลอยปลาลงในกระชงั ขนาดเลก็ หรือขนาด 3*3*2 เมตร ขนาดชอ งตา 6 มลิ ลเิ มตร ซึ่งกระชัง ดังกลา วติดตัง้ อยใู นกระชงั ขนาดใหญ และใชผา พรางแสงหรอื ตาขายพรางแสงคลุมกระชังไว ปลอยปลาลง ในกระชังขนาดเลก็ กระชังละประมาณ 2,000 ตวั จํานวน 6 กระชงั หรืออตั ราการปลอ ย 112 ตัวตอตาราง เมตร จากนั้นผสมยาออกซ่ีเตตรา ชัยคลนิ 5 กรมั นํ้ามันปลาหมึก 10 ซซี ี วิตามนิ ซี 0.5 กรมั และแรธาตรุ วม 0.5 กรัม ตออาหาร 1 กิโลกรมั คลุกเคา ใหเ ขากัน นําไปใหลูกปลากนิ ติดตอกนั ประมาณ7 วนั หลังจากทีเ่ ลย้ี งในกระชงั ขนาดเล็กประมาณ 1.5 เดอื นหรือปลามนี า้ํ หนกั เฉล่ีย 114 กรัม ความยาว เฉล่ยี 19 เซนติเมตร จึงปลอยลกู ปลากะพงขาวทั้งหมดสกู ระชังขนาดใหญ ผสมกระเทยี มบดละเอยี ด 10 กรมั น้าํ มนั ปลาหมกึ 10 ซีซี วิตามินซี 0.5 กรัม แรธาตรุ วม 0.5 กรัม ตออาหาร 1 กิโลกรัม ใหก ินตดิ ตอกนั ประมาณ 7 วนั

ปลอ ยปลาลงในกระชงั ใชต าขายพรางแสงคลุมกระชัง อาหารและการใหอาหาร อาหารปลาคือสิ่งทป่ี ลากนิ แลวเกดิ ประโยชนตอ ปลา ทําใหมีการเจรญิ เตบิ โต สืบพันธุไดอยา งปกติ สรา งและซอ มแซมสวนท่สี ึกหรอ ใหพลังงาน ควบคมุ กระบวนการตางๆในรางกาย เพอื่ ใหป ลาดาํ รงชวี ติ อยา งปกติ และอาหารท่ีใชเล้ยี งปลาทด่ี ีตอ งมสี ารอาหารทป่ี ลาตอ งการครบถวนและเพยี งพอกบั ความตอ งการ ดังน้นั ในการเลี้ยงปลาจงึ ตอ งจดั หาอาหารรวมถึงวธิ ีการใหอาหารเพ่อื ใหไดร ับอาหารและสารอาหารอยาง ครบถวนเพยี งพอ ซึ่งเทคนคิ การใหอาหารปลา หากมองผิวเผินการใหอ าหารปลาเปนเรอ่ื งงา ย แตจ ริงๆตอง เขา ใจหลักการ วธิ ีการ การเปลยี่ นแปลงของสภาพแวดลอมทีป่ ลาอยู เขา ใจนิสัยและพฤตกิ รรมของปลา ซึ่ง ตอ งนําส่งิ เหลา น้ีมาประยกุ ตรวมกันเพอ่ื ทาํ อยางไรใหปลากนิ อาหารได ใชประโยชนจากอาหารไดดี อาหาร สูญเสยี นอ ยทสี่ ุด ปจจุบนั ไดม ีการพัฒนาดานสูตรของอาหารเม็ดสําเรจ็ รูปท่ีจะใชเล้ยี งปลาทะเลกา วหนา ไปมาก จาก คณุ สมบตั ขิ องอาหารสําเร็จรูปและปลาสดพบวา เมอื่ ปลากินอาหารเขา ไปแลวปลายอ ยอาหารสําเรจ็ รปู ไดเร็ว กวาปลาสด ทัง้ น้ีเนื่องจากปลาสดมีความเหนียวมากกวา แตอ าหารเม็ดทําจากวตั ถดุ ิบทบี่ ดละเอียดแลว ปลาจึง ยอยไดง าย ซ่ึงการเลี้ยงปลากะพงขาวในกระชังขนาดใหญใชอ าหารเมด็ สาํ เรจ็ รปู ประกอบดว ยโปรตนี 40 % ไขมนั 14 % ชนิดจมน้ําชาๆ (slow sinking) ขนาดเมด็ อาหาร 5 -13 มิลลิเมตร ตามลาํ ดบั ในชวงทป่ี ลาขนาด เลก็ จะใหโดยการหวา นใหก ินวนั ละ 2 ครง้ั เวลาประมาณ 08.00 น.และ 15.00 น. ใหกนิ จนอ่มิ แตท ้งั นต้ี อ ง สังเกตพฤติกรรมการกินอาหารของปลาเปนสาํ คัญ ถา หากปลาเคลื่อนไหวชาๆ ไมโผลข้ึนมากินอาหารหรอื คายอาหารทิง้ กห็ ยดุ การใหอ าหาร หลงั จากทเ่ี ลีย้ งไปได 4 เดอื นหรอื ปลามีนา้ํ หนกั เฉล่ีย 384 กรัม ปรับลด อาหารเหลือวันละ 1 มอ้ื ใหเวลาประมาณ 15.00 น. และในการใหอาหารทุกคร้ังตองจดบันทึกปรมิ าณอาหาร ที่ใหท กุ ครั้ง

การจัดการดูแลกระชงั ขนาดเลก็ และขนาดใหญ 1. กระชังขนาดเล็กท่ปี ลอยปลาในชวงแรกที่ขนาดลูกปลายงั เลก็ อยู เมื่อมสี ิ่งสกปรกเพรยี งหรอื ตะไครน้ํามาเกาะติด ทาํ การเปล่ียนกระชงั ใหม 2. กระชังขนาดใหญใ นชวงแรกทาํ ความสะอาดเนอ้ื อวนกระชงั โดยใชเครื่องฉีดประมาณ 2 คร้งั ตอ เดอื นหรอื เมื่อมเี พรียง ตะไครน้ําเกาะตดิ มากก็เปล่ียนกระชังใหม เพ่ือเปนการปองกันและตดั เชื้อ ปรสิตทเี่ กาะตดิ กับเนื้ออวน 3. นํากระชงั ท่ีใชแ ลว ข้ึนมาตากแดด ใชร ถยนตเหยียบกระชงั เพือ่ ใหเพรยี งแตกหรอื หลุดออก จากนั้นนาํ เขา เครื่องซักอวน และทาํ การซอ มแซมกระชงั ท่ีฉกี ขาด การเจริญเติบโตของปลากะพงขาวในกระชังขนาดใหญ จาํ นวนวนั น้ําหนกั (กรมั ) ความยาว(ซม.) อัตรารอด(%) FCR 0 18.7 11.4 - - 60 149.3 21.6 88 1.1 90 309.0 27.9 87 1.1 120 384.2 29.5 87 1.3 150 501.5 32.1 80 1.4 210 677.8 36.0 74 1.4 260 696.0 39.0 66 1.9 การเจริญเตบิ โตดา นนํา้ หนักของปลากะพงขาว ซ.ม. การเจริญเติบโตดานความยาวของปลากะพงขาว 800 50 600 40 400 30 200 TL(cm.) 0 20 10 วัน 0 ก ัร ม TW(g.) 0 วั น 30 0 60 30 90 60 150 90 210 150 260 210 260

การตรวจวดั คุณภาพนํา้ ในกระชงั เลีย้ งปลากะพงขาว ดําเนินการตรวจวัดคุณภาพน้ําท่ีกระชงั ปลา เชน ปรมิ าณออกซิเจนทล่ี ะลายนาํ้ อณุ หภูมิเปนประจาํ ทุกวัน และเกบ็ ตัวอยางนํ้าท่ีกระชงั เลี้ยงปลาเดอื นละครัง้ เพื่อนํามาวเิ คราะหท ีห่ องปฏิบัตกิ าร โดยคาตางๆท่ี วเิ คราะหไ ดดงั นี้ - ความโปรงใส(Transparency) 180-280 เซนติเมตร - อุณหภูม(ิ Temperature) 28-32 องศาเซลเซยี ส - ความเค็ม(Salinity) 30-33 ppt - พเี อช(pH) 8.02-8.45 - ความเปนดาง(Alkalinity) 98-120 มลิ ลกิ รัมตอลติ ร - ปรมิ าณออกซิเจนละลาย(DO) 5.5-6.7 มลิ ลกิ รัมตอลติ ร - ปริมาณฟอสฟอรสั (DIP) 0-0.0177 มลิ ลิกรมั ตอ ลติ ร - แอมโมเนีย 0.0067-0.3255 มิลลิกรมั ตอลิตร - ไนไตรท( NO2-) 0- 0.0019 มลิ ลิกรมั ตอลิตร - ไนเตรท(NO3-) 0.0007-0.0284 มลิ ลิกรัมตอ ลติ ร โรคปรสติ และการปองกันรกั ษาโรค ศูนยว จิ ัยและพฒั นาประมงชายฝง ภเู กต็ ดาํ เนนิ การตรวจโรคปรสติ ปลากะพงขาวท่เี ล้ยี งในกระชัง เดอื นละครั้งโดยตัดเอาสวนของซี่เหงอื กและขูดเมอื กของปลามาตรวจภายใตกลอ งจลุ ทรรศนใน หองปฏิบตั กิ าร หากมกี ารตรวจเจอโรคปรสิตก็ทําการรักษา ในชวงของการเล้ยี งปลากะพงขาวในกระชงั ขนาดเลก็ และใหญ ไดเ กิดการเพิ่มจาํ นวนของแพลงคตอนพชื ชนิด Noctiluca sp อยา งรวดเร็ว ทําใหล ูกปลา กะพงขาวตายไปสวนหน่ึง นอกจากนีพ้ บพยาธกิ ลุม Monogenetic Trematoad ชนิด Gyrodactyrus sp

การปองกันรกั ษาโรค 2 วิธี วิธที แ่ี รก กางกระชังผา ใบที่ใชในการรักษาโรคปลาหมุ รอบกระชังท่เี ลย้ี งปลาเพอื่ กนั ไมใ หน ํา้ ไหล ผานเขาออกกระชงั ใหร ะบบลมในกระชัง จากนั้นบดกระเทียมใหล ะเอยี ดดว ยเคร่ืองบดเนื้อผสมนํ้าแลวสาด ใหท ว่ั กระชงั ใชค รง้ั ละ 50 ppm (ประมาณ 60 กิโลกรมั ) จํานวน 2 ครัง้ ระยะเวลาหา งกันประมาณ 3 ชั่วโมง หากสังเกตเห็นวาปลาแสดงอาการทุรนทรุ ายใหเ ปด กระชงั ผาใบออกนิดหนอ ยเพอื่ ใหน า้ํ จากภายนอกไหลเขา ไปแลว จึงปด กระชงั ผา ใบ ครบ 6 ช่วั โมง ดึงกระชงั ผา ใบท่ีใชร กั ษาโรคปลาออกจากกระชงั ซ่งึ การรักษา ดังกลา วควรทําในชวงทก่ี ระแสนาํ้ ไหลชาๆ ชว งนาํ้ ตายหรือชว งเวลา 6-8 คํา่ ซ่งึ การรักษาโดยวธิ ีนีม้ คี า ใชจา ย สงู คอ นขางยุง ยาก(บดกระเทียมครง้ั ละประมาณ 60 กิโลกรัมตอ ปริมาตรน้าํ ในกระชัง 1,200 ลูกบาศกเ มตร) วธิ ีท่สี อง กางกระชังผา ผาใบที่ใชในการรักษาโรคปลาหุมรอบกระชังท่เี ล้ยี งปลา ใหระบบลมใน กระชังและใชย าในกลุม ยาฆา แมลง(ดิพเทอรเ รก็ ซ) 0.2-0.8 ppm (ประมาณ 240-720 กรัม) ละลายนํ้าแลว สาด ใหทว่ั กระชัง จาํ นวน 3 คร้ัง ระยะเวลาหา งกันประมาณ 2 ชวั่ โมง หากสังเกตเหน็ วา ปลาแสดงอาการทุรนทุ รายใหเ ปด กระชงั ผาใบออกนิดหนอ ยเพอื่ ใหน้ําจากภายนอกไหลเขา ไปแลว จงึ ปด กระชังผา ใบ ครบ 6 ชั่วโมง ดึงกระชังผาใบที่ใชรกั ษาโรคปลาออกจากกระชงั ชวงไหนท่ฝี นหนักติดตอกนั หลายวันและสังเกตเหน็ วาปลาแสดงอาการผิดปกตหิ รือปวยใหใช กระเทยี ม 10 กรมั บดใหละเอียดผสมกบั วิตามินซี 0.5 กรมั และแรธาตรุ วม 0.5 กรัมตออาหารปลา 1 กิโลกรมั อาจคลุกเคลาดวยน้าํ มันปลาหรือน้ํามันปลาหมกึ เพ่อื กระตุนใหปลาอยากกินอาหาร กางกระชังผา ใบเพ่ือรักษาโรคปลา ตรวจโรคปรสิตภายใตกลอ งจลุ ทรรศน การจาํ หนา ยและปรมิ าณผลผลิต ในชวงแรกของการจับปลาเพอื่ จาํ หนา ยใชเ บด็ ตกและตอมาเม่ือปลาในกระชังเหลือนอ ยใชอ วนลาก ปลา โดยจาํ หนา ยใหแกพ อคาในจงั หวัดภเู กต็ แบบปลามชี ีวติ เพือ่ สงตอ ไปยงั ภัตตาคาร รานขายอาหารทะเล ในราคากิโลกรัมละ 120 บาท ไดผลผลิตจากการเล้ียงในครัง้ นี้ 9,398 กิโลกรัม อตั รารอด 66 เปอรเซน็ ต อัตราการเปล่ยี นอาหารเปนเนื้อ 1.9

ใชเ บด็ ตกปลา ใชอ วนลากปลา ลําเลียงปลาสูฝงเพื่อจาํ หนาย จาํ หนา ยแกพอ คาแบบปลามชี วี ติ สรปุ ผลการเลย้ี งปลากะพงขาวในกระชงั ขนาดใหญ ปลอยปลากะพงขาว 21,000 ตวั ขนาดเฉล่ยี 18.7 กรมั เลย้ี ง 260 วันไดข นาดนาํ้ หนักเฉลยี่ 700 กรมั อัตรารอด 66 เปอรเ ซ็นต ไดผ ลผลติ รวมประมาณ 9,398 กโิ ลกรมั FCR 1.9 ตนทนุ ทง้ั หมดตอกิโลกรัม 168.7 บาท ตนทุนดําเนินการตอ กโิ ลกรัม 138.0 บาท ตนทุนคงท่ี 18.22 เปอรเ ซ็นต ตน ทนุ ดําเนินการ 81.78 เปอรเซน็ ต - ตน ทนุ คา อาหาร 43.2 เปอรเซ็นต

- ตน ทนุ คาพนั ธุป ลา 12.0 เปอรเ ซน็ ต - คาแรงงาน 21.2 เปอรเ ซ็นต - อ่นื ๆ 5.1 เปอรเ ซน็ ต