Қазақстанның Россияға қосылуының прогрестік манызы

13— 14 жасынан бастап-ак В. В. Куйбыш ев револю- циялык кызметтергс араласып, Кэкш етауды н революцио­ нер ж астары ны н жасырын уйымына катысады. 1903 жы- л ы К уйбыш ев O M Cxijeri кадет корпусыида окып журш, ж азда Квкш етаута дем алыска к елед:. М1нс осы келгенде К экш етауга О м ск 1ден рев олю ц и ялы к ун д еулер эхел:п, оны жастар арасы на ж эне солдаттар арасы н з тарата бастай- ды. 1904 ж ы лы В. В. К уйбыш ев Р С Д Ж П -н ы ц О мсхиеп уйымына м уш е болады, м уш е болы сы м ен -ак большевих- термен б айлан ы е жасайды. В. В . К уй бы ш ев Петропавлга Р С Д Ж П -н ы ц Омск:дег1 уйы м ы ны н революциялык жу- мысты б ас к а р у ж в ш н леп тапсы рм асы бойынша келед!. В. В. К уйбы ш ев тем:р ж ол депосы нда жэне баска жер- лер д е стачкал ар мен демонстра циял ар уйымдастьлрады. М еи ы леси х терд 'н айла-эрахеттер!н, зулымдыгын эшкере- л еп сел с э й л е й д ь Пстроп авлла В. В. Куйбышевт1ц ка- тысуымен 1902 ж ылдын майында «Степная жизнь* деген большевиктж газет шыгарылады. 1005 ж ы лгы октябрьдеп бук :лр оссиялы к саяси стачка жопе д ек абр ь к ар улы к ет ер ш е ; кез:иде Казакзтанда р еволю ц иялы к козгалы с кец ер'стгйд:. В. И . Ленин «Б уш л р о сс н п л ы к саяси стачк а» д еген макаласында бы- лай доп ж азды: Б ук 'лр о сси ялы к саяси стачка б у л ж олы ец алдынгы Катар, дагы тап ты к батырлык е р л с у !н е Россиянын KapFbic тию н «нмпериясы нын» бар лы к халы ктары н б ‘:р:кт!рд! Бул езп мен зорлык-зомбыльгк империясыныц барлык >алыктарыныц продетарлары к эз1'рде бостандыктын тутас 6ip ул ы армиясына, соц и али зм армиясына Ti3i- луде. Октябрьдеп бук:лроссиялы к саяси ереуш , acipece Оренбург — Ташкент жэне С ибипь тем;р жолдарында кушейс туст:. Б ул кезде Казакстанныц кепш!л:к калача- рында демонсграциялар болад ы . 1905 ж ылы кузде Ус- нспск рудпиг1 жумы сш ы лары ны ц жыйналысында Ка- питализмге карсы жэне жалакыны кебейту жолында куресу уимн «О ры с-кы ргы з о д а г ы » куры лды . 1905 жылы декабрь,тс осы одактыц басш ы лыгы м ен рудникте улкея ореу.л болды . Б у л ереу:л ж ум ы сш ы ларды ц жец!с!мен аякталды. 1905 ж ылдын аяк к ез'н д е револю циялык коз- галыс казак сцбскш :лер:н:ц калы ц букарасын жэне Ка- 50

закстанра келш орналаскан орьгс шаруаларын толык камтыйды. Декабрь карулы кетерш з! женипске ушырараннан кей:м бук!л елд е резолюциялык козралыска карсы катан жазалар колла ныл а бастады, полициядык терпор кушой- д:. Б:рак Россияда резолюциялык козралыс б1рден ток- тап калган жох, кепке созылды. Осы сыякты 19е6— 1907 жылдардары резолюциялык курес Казакстанда да созы- ла туст!. В. В. Куйбышев ез:н:к осы кездеп революция- лык кызмепн еске тус!р!п былай дейд:: «1906 жылы мен Петербургган ез’.ми'.н турац калама Омск'ге келд:м. Келю:мен ж ерплпо! партиялык уйыммен байланыс жасадым. РСДЖ П-ныц Омск:л:к комитет;нде большевиктер кепш:л:к екеи, кэп кешжпей мен осы ко- митегке муше болы п сайландым, мунда маган упт-наси хат жумысын баскару тапсырылды». 1906— 1907 ж ылдары РСДЖ П-ныц Петрова кчовск1де- ri уйы.мынык ыуше саны 150 адамра жеттк Куйбышев бастаган Петропавлдагы большезихтж топ, Казаксган- ныц кептеген ж ерлергм ел байланыс жасап, халык ара- сында apry-fWii ж умыстар журСзсдк Омск большевиктер! упт-насяхат жумыстарынын. Ка закстанныц кэпш:'л:к жер:п цамтыраны сопдай, т!г.т; олар Казакстакныц ен ш еттеп г.юдениет, экономика жарыназ артта калган тукпзрждег! Ж ет'су облысымсн де байла­ ныс жасанды. Сойт:п, больи;евикт!к уйымдар тек жумыс т ы л ар мен к ала халкы арасында рана емес, деревнялар мен ауыл шаруалары арасында да упт-наси.чат жумы­ сын журпзедк Муны Омск комитст'лпц «Сибирь казактарыма хат.- деген ундеу катаздары лэлелдсйдк Б ул ундсу 1906 жы­ лы орыс казактары мен Жаркент горнизоныныц солдатта рыкын арасыиа тарайды, 1906 -1907 жылдары Казаке тэнта бсльшевикп'к эдебиеттер, В. И . Лениин:» к!тапшалары мен макалалары, РС Д Ж П -н ы н кавка-.дык комитет; н.ц ундеулер! та рал а бастайды. Б ул кезле Кавказ комитег.н И. В. Сталин баскаратын с.дк РСДЖ П-ны н Т ом скЫ к комитет:н!« листовкалары да келед'к Томск комитет:!! С. М. Киров баскаратын eai. 1906 жыл поли­ ция т:м:ск!леп жур!п, Верный горнизоныныц солдаттары- нан Р С Д Ж П Кавказдык Одатынмн ундеуш жэне Томен комитет;'н!н ундеу:н KOJiFa тус;редк

/906 жылы Н. Благодарный деген шаруа Жаркент- reri 2-аткыштар батальоны мен 8 -туркмен аткыштар бригадасы солдаттарынын арасына В. И. Лениннщ « Д е ­ ревня кедейлер:не» деген макаласы н таратады. 1907 жылдын аяк кез:нде полиция Верныйда (кэз.’рп Алматы) манызды большевихтж эдебиеттср толган астыртын жу- йыс |’стейт:н ютапхананы тауып алган. Бул кггапханадан В. И. Лениннщ : «Агр ар лы к прог- рамманы кайта карау», «Кад еттерд щ жешсц оконе жу- мысшылар партиясынын мш деттер:», « Б :р т у съез'1 туралы баяндама» дсген тагы баска енбехтер: табылгая. Осы жолы Константин Бендюков деген казакты туткынга ал­ ган кезде полиция онык жапычан больш евиках «П р оле­ тарий» газет:н:н 1907 жылы 20 октябрьле басылган но- мер!н тауып алады. 1906 ж ы лы апрельде Верныйдагы Сибирьлж аткыштар батальоны ны н оку командасынан полиция «Солдатский листок п равды » газет!н:ц 2-еанынан 4-данасып кол га тус:рген. Б ул газет Ташкентте болыие- виктсрд:к катысуымеи шыгыл туратын газет e:ii. Газетпц б у л санында «Ж ум ы сш ы лар не т!лей д Ь де ген басмакала басылган ед!. Б ул макалада большевик- TiK улт саясаты туралы мэселеге кеп кешл белшген. Бул макалада да: «Б :зяер, сониал-демократтар |республикадагы зрб:р улттар ездер :Hill тагдырын шеше алатын п^авога ие бол уды талап ету1м:з керек, ягни эрб:р улттар одактас республика болып отыруды т!лей ме? Элде жеке мемле- кет болып отыруды т:лей ме — оны ездер! тандап ала- гындай болсын. Cofirin, жумысшылар Россиядагы барлык улттардын ген болуыи, э р б :р улттын ез;н -ез1 билеу:не ер!к бер:луш талап е тсд:» деп керсет:лген. 1906 ж ылды н миртынта РСД Ж П-ны н. Туркстандык б:р:нш! копференциясында болыиевиктер ж ерпл:кт1 улт епбеки.члер1 арасынлагы !етелетж жумыс туралы арнаулы карар кабылдады. Конференция Орта Азия мен Казакстав халыктары арасында жург:з!лет!н жумыстар туралы мэ­ селеге баса токталады, буларга айрыкша кон:л белуд|. олардыц арасында соииал-демократиялык уггг-насихат жумысын ж ург:зуд1 талап етедь BipiHuji одыс револгациясы кезшде большевиктер.'йн Казакстан еибекш:леп:не кандай ыкпал еткенд1пн Ак- мола жэне TopFafl облыстары бойынша етк131лгсн екыил 52

Мемлекетпк дума сайлауы толык сыйпаттайды. Сайлау кез:нде большевиктер сайлау науканын мумк1нш;л:пнше ез максатына пайдалана б:лд:. Осынын нэтижес нде Ак- мола жэне Тор гай облыстарынан ек!нип мемлекетт'ш думата большевиктер: Акмола облысынан— Виноградов. Торкай облысынан — Голованов сайланды. Ленин шырармаларынын, социал-демократиялык прокламациялардын, халыкты революцияландырушылык зор макызы болрандырын этап айту керек. Булар Ка- закстан енбекнплер:н самодержаниеге, бай, феодалдарга карсы саналы резолюдиялык куреске шадырып, аттан- дырды. 1905 жылы N декабрьде Успенск руднипнде казак жэне орыс жумысшыларынын ipi е реуЫ болды. Бул 1905 — 1907 жылдардары б;р!нш! орыс революциясынык шет Kepri улт аймактарына, соныц ш ш д е Казакстанга типз ген революция,'1ык. ыкпалыныд толык, дэлел1 едь Бул ыкпал шетаймактарда революциялык козгалыстын да- муып тездегг!. К азак халкы е з ш т келешег1не то л ы к сешммен карай бастады. ©йткеш’, патшалык Россиядан баска тагы ек:н- Ш1 Россия — ш аруаларм ен одактаса отырып, больше­ виктер партиисынын басшылырымен ез!н :и бостандыры. елдег1 барлык е з:лген халыктардыц босталдыгы ушш куресуин’ революцияшыл жумысшылардыц Россиясы ез- дер:не к9мсктссетш:н айкын б:лд:’. Бакытты, бейбгг турмыс куру жолындары патшалык вк1мст пен импсриализмге, ф соталдар мен байларра карсы ж урпзген Россиядагы егплгсн халыктардыц бос- тандык курес:н баскарушы жана турпатты партия — Коммунист!к партия болды. Б!зд1'н тамаш а Отанымычра патшаныц жендеттер1, дворяндар мен кагшталистср зор лы к кврсет1п, канап, корлы к квроет!п отыррапы б:'зд:н жанымызга баскалардан repi кагты батады дедг В. И. Ленин. ¥лы Октябрь соц иали ста революниясына дей!н казак халкыныи ен тандаулы адам лары — большевиктер Аман- гелд! И.маиов, Эл1би Ж ангелдин -жэне баскалар эз хал- кын коммуниспк партияиыц баси1ылырымен жана вмф курега шакырды. «К а за к халкыныи тагдыры,— дед1 Ам апгелд! А м а н о в , — большевизмшн жецу!мен бай 5?

ланысты... Сондыктан б\\з барлы к куш М збен орыс боль- шевиктер’не квмектгсу'лпз керек». 1916 ж ы лы Казахстан екбекшипер! патша вх'.мет'не жэне ж е р г Ы к п казак, байлары мен буржуазияшыл улт- мылдарра карсы калын кол боп революииплык кетер|; ;пске шыкты. Бул кетер|.п1ске большевик Амангелд! Иманов басшылык erri. Катер uric осы кунг! Казахстан >:сер!н тутас камтып, оган он мындаган казак екбекш:- . epi косылды. Кэтер:л:с терендей туей, дамый б ер и А ллынры катарлы орыс жумысшылары мен шаруалары казак халкыны н К8тер:л:с:не т:лектест:к б :лд :рт, жэр- .'.емдест1. Сонымен катар баска халыктар да казак ен- бекш:лер'не т!лектест:к б:лд;рдй К азак халкынын 1916— 1917 жылдардагы улт-азаттык Kypeci орыс жумысшыла­ ры мен шаруаларынын, патшалык самодержавиеге, им­ периализм а карсы революциялык курес:не уштасты. Патша ек:метш:ц жендеггер! жанталасып жазалага :-;ына карамастан, орыс жумысшылары мен екбскин иаруаларынын жэне патшалык Россиянын езшген халык ;ары арасындары, онын ]ш:иде казах халкынын нмпериа- гистж сорыска, патша еюмет/ие, помещиктер мен бур- жуазияра, казак байлары мен буржуазияш ыл ултшыл tappa карсы курес! удсп, ерши бердк Казак халкынын 1916 ж ы лры кэтср:л:с1 ертш ’н соц- гы ушкынларыи патша ек:мет; э л ! свнд:р т улгермей •каткан кезде, Россияда 1917 ж ы лы февраль буржуазия- лык-демокрлтиклык революциясы бур к ете тус:п, жен'ске жеттк Алайда, февраль релолю циясы Казакстан енбек- ;и;лар:н:ц турмысына ешкаадай озгер:стер енг;з6ед1. Бур- жуазиялык уакытша вк!мот К аза кста н д л жэне баска улт аймактарында патша вюмет:н1ц у л т саясатын сол куй.нде эзгер:сс:з калдырды, сцбекш !лерд1 бурынрыдай ез:п аяусыз капай бердь Бул канаудан куты лы л, босандыкка жету ушш социалиста революция каж ет болды. 1917 жылы 7 ноябрьде (2 5 октябрьд е) ¥ лы Октябрь социалиста революциясы жецдк «О рталы кта басталган революция орталыктыц тар тсрриториясынын шецбзр:нде узак уакыт к ала алмады. О р талы к та жец:п шырып. революция шеткор! аймактарга сэзс:з тараура ти!с etti. Шынында да, революция толкы ны т е ц к е р х г н б :р:нш1 кун)иен бастап-ак солтустжтен б у к !л Россия' бойына

жайылып, шеткер) аймактардын б!р:иен сон б’рга кам- гыды»'. УЛЫ ОКТЯБРЬ СОЦИАЛИСТА РЕВОЛЮЦИЯСЫ ЖЭНЕ ОРЫС, К.АЗАК ХАЛЫКТАРЫНЫН, Mbl3FblMAC ТУЫСКАНДЫК ДОСТЬЦЫ 19)7 жылы 3 (16) ноябрьде В. И. Ленин мен И. В. С талинит коллары койылран «Россия енбехш! ха- лыкгары праволарынын декларациясы» жарияланды. Бул Улы Октябрь социалиста революциясынын тарихи документ) e ii. М унда совет ym ieT i улт саясатынын неп- 3i ийцын, анык бедг)ленген. Жумысшы-шаруа вК1мет) бул лекларацияда ез)н)н улт маселeci жвнждеп шараларыныц непз! erin: Россия ха- лыктарынын текд:г) мен суЕеренитет)н:ц еакталуын, олар- дыц ез алдына бвл:н:п дербес мемлекет болуга дей:н вздер и вздер! ерк:н билаупе праволы болуын, нандайда болсын улггык жоне улттык-ддгн артыкшылык пен шек коюшылыкты жоюды, Россия тарриториясындары аз улт- тар мон этнографиялык тог.тардыи. ерк:н дамып ecyiH бслг!лед{. Казак халкы мен орыс халкынын арасындагы дос- тыктьщ :'рпес:н У лы Октябрь соц и али ста революциясы Жака сатыра кетерд:. Орыс халкы мен казак халкынын жэне Отлиымыздык баска халыктары арасындары достык пен б ’.рлжтж aeri- з;н мыхтап шыныктыпгаи Улы Октябрь социалиста ре- волюциясинын жсн:с) болды, ейткен: бул революция улттык-отарлык езл'ш'н бурауын бузып, Казакстаннын енбекан букарасына улт-азаттырын, улт текд:г:н эперд!. Казак халкы орыс жучысшы табынын комеп'мсн Октябрь революциясыиык аркасында бостандыкка ие болды, та- рнхта б'р:шш рет у л т мемлехет) болы п 6 ipiry(e мумк:н- CeiiTin, б:зд)н ел1м!ЗД1Ц халыктары улы орыс халкы- нык бастауьшен Октябрь социалистж реаолюциясын жузеге асырып, дуние жуз.'нде тендеа жс>к ен алдынгы катарлы вк:.\\;ет— совет ек:мет:н оркаты. «внд р;ст;к катынастардын енд:грг:ш куштер сыпатына м:ндетп сэй- кест)г;н:н элономихалык зацьша суйене отырып. Совет ' И В■ Сталин, Шырармалар, 4-том, казакшасы, 179-бет. 55

вкинет! ©Hflipic курал-ж абды ктарды корамдастырды, оларды б у к :л халы кты н менилг:не айналдырды, сейтш канау системасын жойды, шаруашылыктын, социалист, формаларын ж а с а д ы »1. Ел1м!зде жана мемлекета — халыктык. м ем лек ет а орнатуда оры с халкы жетекпп роль аткарды. Ж а на совета'к социалист]'к мемлекетте соаиализмнш жену|' нег1з'нде б:зд!н кога.мымыздын козрэушы KyuiTepi совет халк ы н ы ц саяси-моральдык б 1р л !п С С Р О халык- тарынын, д осты гы ж эне с о в е т а х патриотизм ecin дамыды. «¥ л т т ы к езушш'кт:'н н еп зп таратушысы болтан ка питалистер мен помещиктерд’ н ею’ метгн кулаты п,— дей- fli И. В. С тали н ,— ек!мет басына пролетариатты койып. Октябрь революннясы улттык езуи н л’.хп н шынжырын б:р-ак ж улкы п уздц халыктардыц арасындары ecKi кат- иастарды м у л л е езгерта, бурынгы у л т араздырын кый- ратты, халы ктарды н б гр л е ст ic icTeyi жолын тазартты, Россияда рана емес, Европа мен Ази яд а да орыс проле- тариятына баска улттан шыккан туыскандык сешмш а р т т ы р д ы »2. Бурынры устемд1ктен айрылраи канаушы таптар ха- лыктардын, туыскандык достыгы мен тенд|гше нег!здел- геп совет е к 1м е т ж т ныгаюыпа карсы кайтадан бас кетер!п, жанталасып карсы лы к жасады. Орыс капита- листер1 мен noMemiiKTcpi жэне бурж уазияш ыл ултшыл- дар — алаш ордаш ылар, тары б ас к а лар шетел империа- листсрдгц жэрдем!меи ек:мет бшнгш ез колдарына алуга эрекет жасады. Казяктын буржуазияш ыл ултш ы лдар ы «¥ лт ты н еэ!н- e3i билеу|'» дегепд! сылтау кылып, совет вгбметшш орна- уыпа карсы шыкты, К азак Автоном иялы Совета'к С о ­ ц и а л и с т Реепубликасын куру iciHe карсы шыкты, орыс пролетяриатымен одактасу iclne карсы турура тырысты. К азак ултш ы лдары шынлыгында ешб:'р улт дербест'гш кездепсн ж ок едц олар ез халкы ны ц бостанлыгы мен тэуелс:зд!гш ойлаулан TinTi а у ла к едц е з халкын канау уинн олар помещиктердт, казак хандарынык жэне бай- ларынын вюметш сактауды козд ед i. О лар еж елп эдет! 1 И. Сталин. «ССРО-да социализмнщ экономикалык проб- лемалары» Алматы — 1952 ж. казакшасы. 8-бет. 2 И. В. Сталин. Шыгармалар, 5-том, казакшасы, 204-бет.

бойынша ез карабастарыныц камын ойлап езяерш!» арам ннеггерш халык мудделершен жогары койды. вэ- халкына опасьгздык 1степ, оны империалиста жырткыш- тарра сатуга дайындалды. «Революцияшыл пролетариатпен бегпе-бет кездескен- де бостандыктын, Отаннык, Т1лд !к жэне ултты!! мудде- лер:н буржуазиянын сатып кеткен:н « б 'з » , пролетарлар, ондаган per к ер генб;з»' дейд1 В. И. Ленин. 1919 жылдын жазында жас совет республикасына карсы Антантанын 6:piHiui жорыгы басталды. Антанта- пын сонлары басты ум:т1, Антантанын C i6 ipaen, O mcki- деп' койган адамы, адмирал Колчакта болды. «О л «Рос­ сиянин басты билеуш :с1» болып жарияланды Рпссия- Дзры буюл контрреволюция соран б а рынды» (Б К (б )П т а - рихы. Кыскаша курс, казакшасы, 245-бет). Казакстанда контрреволюция американ, агылшын, Франция империалистерш т эскери кемегжа’з. эрекег жасай алмайтып еди Тек американ, агылшын. француз баскыншыларыныц кемег!мен совет еюметше карсы бу- л1нш1л!к жасаган Чехословакия корпусынын найзасына суйене отырып, акгвардня атаманы Дутоп пен Алашор- даныц контрреволюцияшыл «у к :м е т !» ездер:н!ц арам- ниеттер:н жузеге асырура тырысты. Б:рак, американ, арылшын, француз интервенттер1 жане баска интерпенттер, орыс ломсшиктер! мен капи- талистер! де, кулактар да, казак байлары мен буржуа- зияшыл ултш ылляр — алашордашылар да вздерпгн есе- бшен катты жакылды. Казак халкын советп'к жолдан тайдыра алмады. Казак енбекиллерй ел:м:зд:ц барлык еибек!шлер1мсн т!зе косып, шет е л д е р д т баскыншыларына карсы, Кол- чакка карсы жэне империелизмтн жалдамшысы болтан. вз'н':ц TyF3H халкын саткан казактын буржуазияшыл- ултшылдарына — алашордашыларра карсы батыл курес- ке шыкты. Орыс жумысшы табы мен шяруяларыпыц жэне казак енбекш[лер:н1н шетелдж интервенттерге карсы куресппе, орыс помсщиктер! мен капиталнстер:не жане казак бай- ларына карсы куросшде орыс, казак ж эне Со\"ет Ода- рындэры баска халыктардыц туыскандык 65рл;ii мел одагы шындалып иыгая туетк1 1 В. И. Ленин, Шыгармалар, 6-т j, 489-бет.

К азан халкы азамат сорысынын ерт1 лаулап жанып TypFaH кезде, орыс жумысшы табыныц кемепмен, Ком­ мунист:к партиянын б асшыл ыг ыме н ез:н!н советик улт республикасын курды. 19J9 ж ы лы 4 апрельдг Улттар ici жен идеп халык Комиссариаты Казакстанда Советтер- д:н курылтай съез!н шакырура дайындык ж урпзегш ко­ миссия курды. Бук.'лроссиялык О рталы к Аткару Комитет! улттар ici жвн:ндеп халык Комиссариаты И. В. С тали н и т усынысы бойынша Оренбург каласында буш'л кыргыз, бук:л казак съез!н та кы р у ту ра лы карар алды. Съезд шакыру туралы хабар казак е.чбекш :лерн:ц арасында кеи тарап, оларды иитервенттер мен Колчаккз карсы куреске ж:герленд:рд:'. «Егер 6ypbiHFbi Россия империясынын ез:лген халык- тары орыс пролетзризтыиа т!лектес болмаса жэие оны колдамаса, Россияда революция ж енш ш ьта алмас e.ai, Колчак пен Деникин талкандалм ас е д Ы — деп керсетед! И. В. Сталин. Коммунист!к партияныц баеты лы гы м ен , орыс жу- мысшылары ж эне М . В. Ф р ун зе, В. В. Куйбышев, В. И. Чапаев пен Дм. Фурманов сыякты орыс халкынь;к адал улдары азамат сорысынын колбасш ы лары дем бер- ген казак халкынан шыккаи азам ат сорысынын батыр- лары Ол!би Ж ангельдин мен Амангелд1 Иманов сыякты алдьшгы катарлы адамдар бастаган Кызыл Армия бз- л!мдер!н:н кем еп аркасында казак, еибекш!лер! 1919 жылдын аягьшла Колчак пен Алаш орданы н б!р:ккен контрреполюциялык кушш талкандап, куды. С о й тт, К а­ закстанда совет ©к:мет:н!н ныраюыиа толык жардай жа- сады. 1920 ж ы лд ы н ноябрь айында Казакстанра, этап айт- канда Петропавлга В. И. Л енин мен И. В. С талинит оен:мд! cep iri М . И. Калинин кел:п, Казакстан больше- виктер'|н1н алды на Совет ею м етж ньтайту туралы нак- тылы м:ндеттемелер койып, ж ол керсегп. 1920 ж ы лы 26 августа Р С Ф С Р -д ы к Буюлроссиялык Орталык А т к а р у Комитет! мен Х алы к Комиссарлары Со­ веты; к каулы сы бойынша Кыррыздын (Казактыц) Авто- номиялык Советтж Социалиста республикасы курылды; б:р айдан кей!н, 1920 жылы 4 октябрь кун! Оренбург каласында Кыррыздын (К азакты н) Автономиялы Совет- ^ 1 И. В. Сталин, Ленинизм мэселелер!, казакшагы, 4-басылуы, 58

riK Социалиста Республикасынын 6ipiKUii курылтай C\"bC3i ашылды. Съезде алынтан «К а з . С С Р енбекчплср! праволары- нын декларациясындя» Кыргыздыц (К,азактыи) респуб- ликасы жумысшы, шаруа жэне кызылэскер депутаттары Сове1терш:н республикасы деп жарияланды, автономия- пы муше есоб!ндс РСФСР-дын. курамына сндк Ceirrin, алгашкы кезде казактык Автономиялык Совегпк Со­ ц и али ст Республикасы Р С Ф С Р -д ы н курамына xipin, одан улп, жэрдем злы п, есш эрксндед'к Казактын Автоном иялы Сов егп к Социалиста Респуб- лихасьшыц к уры луы О хтябрь роволюциясынын тарихн акт;с!, ленинд:к-еталинд:к у л т саясатыныц жузеге асуы- нын нэти/Keci ж оне казак халкыча улы орыс халкынын Калткьгсыз кемег! болы п табылады. Советтерд.’ ц б:р:нш1 съез!мен казак халкынын курсслпн, ен манызды б:р ке- 3eai аякталды. Социализм орнату жоне еов етп х Отанды коргау мш- деттерше байланысты 1922 жылы барлы к совет хялыкта- рынын туыскандык одагын слан opi ныраиту, оларлы б р- бф’мен бурьшрылан да жахындастырып араластыру мэ- сся«*с! чтга койылды. _ 1922 жылы декабрьде Совеггерд:н Буюлодактык I съез'1 етк;з1л д ь Б у л съезде В. И . Лечинн’ н жопе И. В. С т а л и н и т усынысы бойыкша, е л 1г.пздеп халыктар- дыц epitcri мемлекеттгк 6ip-iecTiri — С о в е гп к Со!1иалист1к Республ икал ар О д агы (С С Р О ) курылды. ССРО-ныц ку­ рылуы— ленинднс-стэлишгк улт саясатыныц улы жсц:с!. Совет Одагыныц барлы к халыктарынын салтанаты болды. Казахстан Р С Ф С Р -м ен б:рпа, сонын автономиялы республикасы рет;нде С С Р Ода тына к:рд:. Казакстаннын Р С Ф С Р кура.мында болуы орыс пролетариатынын казак халкына тж елей мечлемептк комок кероэту:н камтама- сыз erri, Казакстаннын езжде к аза к хялкы мен орыс халхы арасында достык карым-катнастыц орнатылып бурынгыдан да куш ейиле тусу:ке камектест!. Мундай узд:кс:з жоне зор кемех керогилм еген болса казак со­ вет республикасынын тез еркеидеп ал Fa басуы мумкш ССРО-нын куры луы казак халкынын улы орыс хал- Кымек байланысын, достыгын одан opi TepeHnerin ны- гайта туст1, Казакстанды Советик Россиядан окшаула.у- 59

Fa тырыскан буржуазияшыл-ултшылдарра к а п ы соккы бОЛЫП ТИД1. Букклроссиялык Орталык А т к а р у Комитетш щ eKinuii сессиясы 1924 жылы 14 декабрь куш Т ур и с та » О рталы к Аткару Комитетшщ Орта Азия совет республикаларыиык улттык межелену! туралы каулысын б1рауыздан бек1тт1. Орта Азиядагы улттар межеленгеннен кей:'н Туркстан республикасыньгн Сырдария ж эне Ж ет1су облыстарында гурагыи казактар сол кезде е з алды на курылган К,а- зактын Авто1Юмиялы С овен Ы Социалиста; Республика- сына косылды. Сонымеп, улт м е ж е лен у1 республиканы ныгайтып ес:ру жолында улкен а л г а басу болды. Бул советтердЫ енбекил букарага ж акы ндай тусуЫ е себеп болды. «Мен1н ойымша,— дед1 И . В. Сталин,— Туркстан- да жакында аякталган ултты к м еж елеуд ; Советтерд1 бу- карара осындай жакындатудын. улг!С1 деп санаура бола р едЫ'. 1936 жылы 5 декабрьде С С Р О СоветтерЫ щ тетснше V III БукЫодактьтк съез1 С С Р О -н ы н жана Конституция- сын кабылдады. О сы С СРО -ны ц ж ан а конституциясы бо- йынша Казакты ц Автономиялы СоветтЫ Социалисты Республикасы Одактык республикара айналды. Коммуниста партия казак х алк ы н ел1м!здеп баска халыктар сыякты Октябрь реполюциясыныц жолымен, социализм ж олымен бастап, Казакстаннын. м ем лекепЫ курылысын уздЫ с:з ныгайтып, д ам ы ты п кслед;. ©зЫЫ мемлекетт:,к куры лы сы ида казак хадкы, екал- дымен, улы орыс халкына боры ш ты. Т ек орыс жумыс- шылары жэне енбекил ш аруалары рана Коммунисты пар­ тийный басш ылыгымен тарихта тунгы ш рет жана ти;;т1 мем.пекен1 — С о в е н Ы Соц и али сты мемлекетт1 курды. Россиянын СоветтЫ Федерациплы С оциалисты Реснубти- касы (Р С Ф С Р ) квп ултты советтЫ социалисты мемлекет куруда уйткы, Heri3 болды . Квп ултты Советт1к Социа­ листы м ем лекеттш «...6cpiKTiri дуниеш'н кай жершдеп кандай у л т мемлекетЫ болса да кызыктыррандай»2. Сонымен к аза к халкына ултты к езуден босануда, акгвардияп1ы лар га, шетел интервенттерЫе, буржуазня- шыл ултш ы лдарга карсы куресте, канаушы таптарды жоюда, ез:н;н социалисты ултты к мемлекетЫ орнатуда* 1 И. В. Сталин, Шыгаомялар, 7-том, казакшасы, 146 бет. * И. В. Сталин, Ленинизм мзселелерк казакшасы. 4-бэсылуы, 48-бет. 60

улы орыс халкыны н кврсеткен квмеп тек казак халкы- иык срк\\н ecyiHe жардай тугызып капа койран жок, со- иымен катар, к аза к халкынын улы орыс халкымен дос- тырьтн онан сайын ныгайтып, м энплш erri. Е л 1М!зде У л ы Октябрь социалиста революциясынын жену'шен байланысты жана социалисттк базис пен оган сэйкес социалист!к кондырма курылды. ССРО-дары эко­ номикалык базист!н Heri3i eHaipic куралдарына когам- дык, бук!лхалы кты к, кооперативах менипк болып табы- лады. Социалнсп'к кондырмага коммуниста партия басшылык е т1п отырган советик социалистах мемлекет, ССО-да устемдж eryuii кезкарас— марксизм-ленинизм, соц иалиста мораль, совет одебнеп мен нскусствосы та­ ры баскалар жатады. Социалистах кондырманык бурын- fu еск! кондырмалардан прииципиалды айырмашылыры бар, ейткеш о л канаушы таптыц м уддесж е емсс, енбек- шьлердщ, б у ю л корамныц муддес!не кызмет етедй И. В. С т а л и н и т «Марксизм ж опе т!л 6i.ii.Mi мэссле- aepi» деген данышпандык екбеп' советт!к тарих рылы- мынын бурынрыдан да кед кэлем де вркендей ту суш Камгамасыз етедк И. В. Сталин б у л екбеп'нде базис пен кондырманы аныктай отырып, п 'лд i мысалга к е л п р е отырып когам- дык кубылыстардын. б о р т б:рдей базиске немеее кон- дырмага ж аткы зуга болмайды, корам емаржде квп- теген тарихи дэугрлердж, кептеген e ii.rp ic тэалдерж ж узыиа бойында курылатын кубылыстар бар, олар кшпе- ген экономикалык базистерге, сондай-ак, белг!Л1б!р замнн- да эртур.-п когамды к тапгарга кызмет етед1 дсп кврсе- тед:. CoeerriK о за т рылымны к аскан алы бы И. В. Сталин базис пен кондырмара мынадай к лассп к алы х акыктама бердк «Базис дегежм13 корамныц б е л г Ы б :р дам у дэу:ршде- ri экономикалык курылыс. Кондырма деген:м:з корамныц саяси, пряволык, д:ни, керкеменерлж, философиялык квзкарастары жопе оларра сэйкес саяси, праволык, тары баска мекемслер. Эрб:р базистж езш е сэйкес кондырмасы болады »'. Бул аныктамадан корамныц идеялары , квзкарастары ' И. П Сталин. «Марксизм жэне тц| 6iaiwi маселeaepi>, 6-бет. Алматы, 1951. 61

лоне буларра сэйкес мекемелер:' кондырмага жататын- дыгы, олар бглпл:б:р экономикалык базист!н кажет:н этсуге сай келет:нд:п ез:нен-ез;-ак тус'ш ктК Экомомика- лык базис — алгашкы, ал, кондырма — соцгы, экономи­ калык базистеи гуынды порее. Конды рманы н б ул сыякты етк:нш!, тарихи сыпатын И . В. С тали н бы лай деп этап кероетт:: «Кондырма деген:м :з,— дейл: И. В. Сталин, — белп - л:б:'р экономикалык. базис ем:р сур!п, кыймыл жасаран б.р заманньщ жем;с!. Сондыктан кондырма узак емг,р сурмейд/, б елг:л:б .р базис ж ойы лы п, ж огалса, о л да жойылып. ж оралады »'. И. В. С т а л и н и т вз:н!н бул е н б е г'н д е г: сан езгерхте- р:нтн сапа езгер:степ:не хеш уйпч яиядехтикальнс зяныя KOF3M тарихына к.олдака б :л у ж зи !н д е б ер ген нускаула- рынын орасап зор манызы бар. Лнтогонист к корам да ecKi сапздан ж ана сапага кеш у к с нет ж -яоылу аркьпы жузеге асады. Е л:м !зд щ тарихьтпда У л ы О ктябрь социа­ лист:* революциясы сц улы кенст ж арылу, ец улы рево­ люция болды . Ллай да диалектиканы н бул заны, ж ау таптар бар к огам га Караганда, с о ц и а ли с та корамда мулле баекяша к «р'н:с берсд:. «Тепнде, жарылуларра эуестенет:н жолдастарга, — дед: И. В. Сталин, — мынаиы ескерту керек: ж ары лу жолы.мсн еск! сапллан жана canaFa кеш у заны т:лд!н даму тарихына кол да нуга гана ж арам сы з емес, — оны базис не.месе кондырма т у р н д е г: корам ды к кубылыстар- дык баскэларына л а орлиным к ол д а н а 6opvre бол май гы. Бул зан ж ау таптарга б ел'лтгн котам уш!н осте мшдет- Ti порее о м сс »2. Бул кагиданы И. В. Сталин СС РО -дагы шаруалар- дыц бурынгы ус ак , мешеу ш аруаш ы лыгы ны н м ул тем езгеру тарихынан тамаша мысал келт!р:п дэлелдед1. «Bi3 8— 10 жмл иш ндс,— дед! И . В. С тали н ,— е;пг,пздщ ау м л шаруашылырьшда бурж уа'и ял ык жай шаруашылык куры.лыста-н социалистах, колхэзд ы к куры лы ска кешу iciH ж узеге асырдык. М уш лн ез! деренняда еск! буржзазнл- льпк ш аруаш ы лы к курылысын ж ойы п, жана социалисток курыл ь е ж асагсн революция болды. Ллайда бул тек- к ер х ж ар ы лу ж олы м ен омсс, я п ш бар ©KiMerri кулатып. ' И. Р Сталин. «Марксизм жзне т!л 6UiMi мэселелер:», 6-бет,. Алматы, 1951. * Ьул да сонда, 24-бет.

жана вк;.мет к уру жолымен емес, деревпядэты естй буржуазиялык курылыстан жана кдаылыска б:рте-6iрте кешу жолымен ж а салд ы »1. Социалист!к корам жатдайкидаты дасну диалектика- нын шарттары бойынша жузеге асьгп отырады. Сониали !м будан былайры ж ерде д е котам ем 'р'н яе жана сапалы кубыльгстарды турызып отырады. БОр жана сапааан епснип жана сапака кешу езОнОн тым ip-i.T:г! женшен революниялык езгер!с сыпатында боладн. Мысялы, со- циалнзмнон коммуниз.мге ету е«д !р п ш куштсрдОн ia- муында аса зор сек:р!с болып табылады. СоциалистОк ж эне коммунисток когамныц дамуында- ры бул сыякты улы езгерхтер этеуметтгк революция сыйпатында болмайды, олар корамдык курылыстын ал- масуымсн байланьгсты болмайды, кайта олар коммунисток курылыстын непзгнде ешбОр жарылус.ыэ болады.' Жана улы езгерхтер сапалы турдо б Орте-бОрте жогарыдан социалиетш мемлекетт-ц, коммунисток партиянын и.чицил- тивзсымеи дайьгндалып, бук!л халыктын сапалы бел сеид! турде колдауьгмен ж узеге асырылазы. Совет адамдарынын матсриалдык эл-аукаты узд'кегз артуда, олардын турмысы жаксаруда, мэдениет дэрежес! есуде. ЕибекшглердОн укемг есОи отглоатын матсриалдык жэне мэдени кажеттерОн толы к канататтандырура кам- керлык, коммуниеггк партия мол совет ук!мет:жн бук'гл кызметнпц басты ж эне ец жогаргы зацы болып табы­ лады. ¥лы кесемг'мгз И. В. Сталин езОнОд «ССРО -да социализмшн экономикалык п роблем алары » деген сцбе- пнде сониализмнОн неп зп экономикалык заиын: « . . . букгл корамнык унем! есОп отыратын матсриалдык жэне мэдени KepeKTepi-ч жогаргы техника неггзОнде сониал ист;к eiuOpOcTi узд:кс!з ecipin. жетглдОру ж олы м ен барышна толык канагаттандырулы камтамасыз е т у »2 деп кэрсетедн Орыс халкы ко.ммунист партиясынын бастауымсп б'з.гц елОмгздо сониялизмн1Н жену! уш:чг курссте Совет Одагынын бук;л халыктарына басшылык етт;. ¥лы огыс халкы езОнОнреволюциялык кулаш сормеушОлОпн болыне- виктгк !скерл;кпен уштастырды. Орыстын жумысшы табы*• •' И. в. Сталин, «Марксизм жэне т1л мэселслср]», 24-бет, Алма•!тыИ. I1I9.51Стжиы.шлн., «ССРО-да соииализмшн экономикалык пробле­ малары», 1953, казакшасыныц 42-Сет.

курдел/ кыйыншылыктардыц бэрш ж ен е отырып, б1здщ социалисток мемлекет1м:'зд:ц экономикалык ж эне эскери куш:«:н непзо — социалиста анд:р1ст1 курды, нырайтты. Туыскаи совет халкынын семьясы нда орыс халкы енбек п е» батырлыктын тамаша у л п с ш KepcerTi. Социалисток курылыстыц бей б!т д ам у жылдарында орыс халкы Совет Одарындагы б ук 1Л халыктардын саяси, шаруашылык жэне мэдени ж агы нан ©суше зор туыскан- дык кемек Kepcerri. О л букол С С Р О халыктарынын пшнде улы, aFa халык болып аталды . ¥ лы несем iMi3 В. И. Ленин ж эне И. В. Сталин шовинизмге, ултш ылдык- ка, 6ip ултты ек:нш! ултка карсы коюш ылыкка карсы аяусыз курес ж урп зе отырып, оры с халкы н Совет одары- нын баска халыктарыныц туы скан у л ы ж эне ара халкы- на айналдырды. Орыстын жумысшы табы Р осси яд агы бар лы к халык- тарга, соныц шл'нде казак ха л к ы н а с о ц и а л и с т индуст-- рия, колхоз курылысын жасап, у л т кадрларын уйретш баулып т ы га р у т а кемектестк П а тш а ©юмет! жардайында кептеген ез1лгсн халыктар e im ip ic пен мэдени дамуы жа- ры наи «т е кемже калран еди Совет eKi.vieTi ж ылдарында к аза к халкы коммунист партиясыныц жэне улы оры с халкыны н басшылыгы аркасында совет халкымен т э ту 6ip семья да с о ц и а л и с т кайта курылыстардыц тамаш а ж олдары нан етт'к Казак халкы жаппай сауатты , мэдениегп, алдынры катарлы енд:р:ст1, ауы л ш аруашылыры бар Одактас Республикага дейш шарыктап ecTi, езш !ц ултты к мем- лекетж курды, социалисток у л т болы п калыптасты. «¥ лт мэселеЫ ж эн е Л ен и н и зм » дегси тарихи ецбегшде И. Сталин бы лай деп Kepcerri: «С о в ет Одаоындары кэз:рп с о ц и а л и с т улттар — орыс, украин, б ело р усе , татар, баш курт, ©збек, казак, азербай- жан, грузин, армян жэне баска ул тт а р — ecxi Россиядагы осындай ecKi, бурж уазиялы к улттардан езш !н таптык курамы мен рухани 6ei\"meei жарынан да ездершш элеу- мегпк-саясн мудделер! мен л л ек тс р о жагынанда мулле езгеш е екен .:н ешк'ьм nepic лей а л м а й д ы »1. К азакстан кыска Mep3iMnin iuiiiifle еломоздоц алдын­ ры катарлы одактас респубдикалары кы ц 6ipi болып саналып отырса, б ул улы коммунист партиясынын. 1 И. В. Ctcliuh Шыгариалар, 11-том, казакшасы, 180 бет.

улы орыс халк ы ны к жэне баскада совет халыктарынын туыскандык к ем еп ш н аркасы болды. Октябрь революциясы жен:с:мен коммунист партиясы мен совет ек :м еп , бурынгы ез!лген улттарга, соньщ ш;нде казак халкына, ic ж уз:нде нарыз шын бостандык эперу kin кол Fa алды . Совет халыктарынык улы кесемдер1 — Ленин мен Сталин е л:м ;зл еп халыктар арасында достык, ынтымак жасау м эселесш е эрдайым кен:л бел:п отырды. «Р С Ф С Р - дэры у л т мэселесж:н мэн:с1 — кейб;р улт- тардыц бурынрыдан мура ретжде калган факт жуз!ндеп (шаруашылык, саяси, мэдениет ж агынан) артта калран- дыгын жою, артта калган халыктарра мемлекетпк жа- рынан да, мэдениет жагынан да, шаруашылык жагынан да орталык Россияны куып жетуге мумюниплж беру болып т а б ы л а д ы »1*. Тек совет вкгмет1 орнараннан кей:н рана казактын даласы гулденген еп'ст!, кен, epicri аймак болды, кенд1 Алтай, квм:рл1- Караганды жэне мунайлы Каспий жа- галаулары гулд ен е TycTi. Лениншц «...алдынры катарлы елдерд1'н пролетариа- гынын, кем епне суйене отырып, артта калган елдер, да- мудын б е л п л ;б !р сатысында капиталист1к даму дэу!р1не сокпай-ак, советик курылыска, ком.мунизмге ете алады »» деген нускауы ж узе ге асты. М уны К аза к ССР-нык ер- кендеугнен айкын кэруге болады. Партиямыз совет ек:мепн:н алгаш кы курылган жылдарында-ак у л т республикалары ны к шарулшылыгы мен мэдениет!н еркеиде'ту ж олдарын корсегп, орыс жумысшыларын артта калган улттарга ко.мектесуге ша- кырды. ©з:н!н 1920 жылы жазган «С о н ет ею м етМ н Россиядагы улт саясаты » депен макаласы нда И. В. Сталин жалгыз автономиялы республикаларды к ук:меттер:н ку­ ру TinTi ж етк'л:к с!з екен:н корсете кел:п, былай дедк «...шеткер! аймактардык ж атыркаушылыгы мен туйык- тылыгын жою керек, патриархалш ылдыгы мен мэдениет- ci3.iirin жою керек, патша ек:мет:н:н айуандык саясаты- нык салдарынан шеткер) анмактарда мирас болып калган орталы кка сенбеуш1Л1кп ж ою к ер ек »3. Р К (б )П -и ы к X съез1 «Россиянын. шет аймактарында- гы 25 миллион шамалы бурый патша SKiMeTi езгеи 1 И. Я. Сталин. Шмгармалар, 5-то. 41-бет. J В. И. Ленин. Шыгармалар, 31- I, 399-бет. 1 И. В. Сталин. Шыгарыалар, 4-та 65

халыктар капиталисты даму кеэен'н е-rin улг-рген жок, жумысшы табы оларда не жок, не ж октын касы, енд) бул халыктарга шаруашылыктын натриархалдык-феодал- дык тур:нен капитализмге сокпастан, ш'зруашылыкгын социалиста сатысына етуге тура келед:; сондыктан, орыс жумысшы табы бул халы кгарды к орталык Россияга жетуше жэрдемдссу! керек» деп кёрсетп'. Октябрь революниясы элсрген праполык улт тец д :п халыктардыц улы табысы, б!|рак б у л тенд:к ез!неи e3i барлык улт мэсолсс.'н шешпейд!, сондыктан улттарды ic жузпше тенеу керек, о л уш:н оры с жумысшы табы артта калган халыктарра узак уахы т, нагыз шын квмек корсетуi кажет, ал мундай квмек болмайынша. олар экономика жешнен ecin Lirepi кетксн улттарра ж етс ал- манды. Бул артта калушылыкты кыска мерз!мн:к ш ш де жою My'MKin емес, сонда да ж ою керек, жоне бул yiuin, алдымен, у л т республикалщрында вид:р:с орындарын жасау керек болды. «Б у л арада мектептср м ек т 'л аркылы куты ла ал- майсын, — дед! И . В. С т а л и н ,— б у л арада моделист, шаруашылык жягмнан артта к а л ран улттардын енбекш! букараларына б!зт!н тарашлмыздлн ic жуз:ндеп, уЫ к- с)з шын, нагы з пролетарлык ж эр д ем керек. Мектептер мен, тшден баска Россия пролетариаты шет аймактарда, мэденит жягымлн артта калган республикаларда, — ал олар е зд ер 'л:ц айыбынан емес, олар ды бурын шик1зат коры деп ессптс.! енд:ктсн артта калды , — осы республи­ каларда онсркэс.н п ц ордалары н к уруга барлы к шара- ларды к олд ан лгы н б о л у и к ер ек »1. Б К (б > П-нып. X V I сдез:, Ш ы гы ста Совет Одагынын екппш KoMip-м сталлургия базасын к ур у ы:ндет:и койды. Б ул айты лгандарды к б ар лы гы б:зд :ц партипмыздык у л г республикалары нда енеркос'п орталыктары жэне ез!- Hiii ултты к жумысшы табы бо луы н а зор ка.мкорлык жа- саганын кврсетод;. Партия к аза к халкынык ж эн е е л:м :зд еп баска да ха- лы ктарды к м ем лекетпк, ш аруаш ы лы к жэне мэдени да- муыныц бариан сайын ecin opicTeyine ic жуз:нде квмекте- суд:н пакты программасын жасап бердк И. В. Ci ». Шыгармал:ф, казакшасы, 273-бет.

Партиянын б ул нускауларын ел1м!здщ енбекшшер! ой дагыдай ic ж уз iне асырып кслед1. Б К (б )П -н ы н X V II със- 3i Шыгыстагы (У р а л , Сибирь, Башкирия, Казахстан, Ор­ та Азия, Закавказье жэне Кыйыр Щ ырыс) индустриялан- дырудын туракты базаларына ауыр en.ujpic куруга бел- плснген барлык, каржылардыц жарым жартысы жумсс- лады, дсп керсеттк Егер Совет Одагында орта еоеппен жалпы енд1рл- 6Ki\\ii 1913 ж ылдан 1940 жылга дейш 10,9 есе ессе, К.а зэкстанда с о л уакыттын пшнде 22,2 есе ест-i. Армян республик.асында 22,3 есе, Грузияда 26,4 есе. Кыргызе- танда 160 есе, Тэжпсстанда 242 есе есть Бул цифрл ар Коммунист iк партиянын лепинд!к-сталинд|к улт саясаты же.и'п шыккандыгыныц анкын аЙгагы болы л табылады. Совет уш.метг Казакстаннын шаруашылырын еркен- детуге каржы аяган жок. 1924 жылдан 1Э28 жылга д е­ йш 724 миллион сом жумсалса, 6ipiiuni бесжылдыкта 1.558 миллион сом, exinmi бесжылдыкта 4.101 миллион сом жоис уц лнш : бесжылдыкта 6.853 миллион сом, согыс тан кгЙшг! твртпш п бесжылдыкта 8,8 млрд, сом жум салды. Осынмц н этю к ес’нде Казакстаннын социалисток енер K3ci6i улго н куш алды . Казакстанда жумысшы табы есл: ерже-rri ж эне оны ц катары кун саи.тп eciri келедй Ка- зактыц техникалык интеллигенцнпсы fieri. Отан согысы басталарда Казакетанда б!рж арым минная аса ipi за­ вод, фабрика, шахта жэне баска w m ip ie орынлары бол- ды. Бутар — техниканыц осы куп и ж е'псткторЧкш к? руланган, ет:м1згй тусг! ж эне баска кымбат металлар беретш, Kesiip, мунан, тэты сондай кажстт/ байлыктарды шыгаратын орьшдпр. Бурынры ж анаидуз шел далалирди жаца кал ал ар орняды, Караганды ком ip ордасы, Бал- каш жэне Ж езк азган мыс кеи(, Леникогорск жэне Шыы- кент коргасын заводтары, мунгй шыгаратын Емб|, Ак гебе химкомбинаты, тагы баска сол сыякты enaipic орта- лыктары салынды. Казахстан геологтары мен галы.мда рыныч патриоттык icTepi аркасында жака пайдалы кенбайлыктарынын квз! ашылды. CoaeTTiK бесж ылды ктар нншде ж анадан: металлургия, мунай жэне химия eiiepxoci6i куры лды ; ipi Электр стан- циялары, ауылш аруаш ы лы к машиналарын, трактор жэне 67

автомобильлер жасайгын заволтар, цемент заводтары, ipi гокыма жэне тамак комбинаттары, тары баска кептеген энеркэс'ш орындары салынды. 1927 ж ылы И. В. С талинит, партия, совет ею метж ш ^амкорлырымен Казакстанды имдустрияландырудын ул- кен 6ip белп'с! — Туркстан — Си би р ь тем !р ж олы салына бастады. Турксиб TeMip ж олы С С Р О -н ы н кеч бай- гак бай аудандары — Орта А зи ян ы , К азакстан мен Сибирьд|‘ орталыкпен байланыстырды. М ун ы и. тек Казакс- ганды индустрияландыру уилн гана емес, б ук 1л Совет Одарын индустриялау !с:нде у л к ен макызы болды. 1930 жылы Турксиб тем;р ж олы салы ны п б:ту:не байланысты И. В. Сталин «Турк си б курылысын у л ги п аяктарандары- кыз уийн бар лы к курылысш ыларра менен шын журектен сален» деп жазды. Совет Одары Коммуниста? партиясы ны ч О рталы к Ко- митет|'н1ч ж эне Сталиш ан тж елей бас.шылырымен К азакс­ тан коммунист партиясы бы ты рачкы шаруаларды кол- козга уйымдастырып, социалист!к ж олра с а л у мждетш гы крылыкты орындап шыкты. К азакстанда колхоздар мен совхоздар гулдеш п ест!. К аза кста н д а дэнд! епспен катар баралы техникалык ег;стер — макта, кант кызыл- шасы, каучук ес!мд1г1 д е е а р ж е т ж болд ы . К азакстан да кант кызылшасынан, тарыдан, кур1штен д ун и еж узЫ к р е к о р д т Отаны болды. М ал шаруашылыгыныч алдыц- ры катарлы мычдагач адамларына Социалиста Ечбек Epi атагы бержд|', б;рнеше м ы ц ад а м Совет Одарынын ордеидер1.мен, м еаальдары мен н аградталды . Республи- када ег:нш !л;кпеп катар мал ш аруаш ы лыгы да каулап ecTi. Сондыктаи д а К азакстан С о в е т О дэрынын тырыста- ры Heri3ri м алш аруаш ы лы к базасы болы п аталады. Казакстанда жапиай к оллекти втен д:ру курес:н жур- пзуде Совет О дагы ны и енеркэс:пт'1 аудандарынан келген адамдар кеп ж эрдечдестк К азакстанды индустриялы- лграрлы к с ло е айнэлдыруда Д он ба сты ч , Харьковтыч, Луганск ’ н:н алдыцры катарлы жу.мысшылары, Москва- нын дачкты пролетарлары туыскандык кемек бердк К а­ зак халкы к ол х о з курылысына комоктесч учли орыс жу- мысшы табы ны н ж1берген— д ач к ты 25 мын ею лж ш керсеткен зор кем егн мэцп умытпайды. Ж е р п л ж л ж ерде коллективтенд:ру тс:н журпзуд!Н кыйыншылыктарын еске ала отырып, Б К 1 б )П Орталык Комитет) 1929 ж ылы иоябрьде деревняларра 25 мын

тэжрибел! жумы сш ы ларлы ж1беру керек, деп уйгарды. Партия мен ук:метт:ц бул шарасы жумысшы табынын шаруаларга басш ы лы к eryi iciaae улкен роль аткарды. Олар ездер!мен 6ipre деревняра соц и али ста шаруашы- лык системасыныц, с о ц и а л и с т жарыстыц нег1з:н енпздт 1929 жыллын. аярында 1930 жылдын басында орыстыи жумысшы табы Казакстанра 1 204 адам ж1берд1. Мунын 704 Москвадан, Ленинградтан, Орсхово-Зуеводан, кал­ ган 500 адамы Украинаныц пролетарлык аудандарынан ед1‘ . Була.р жумысшы табынын ipi енеркэс:п орындарында шындалып шыккан, кепш1л:п Уды Октябрь кундершде революциялык курестерге катысып, тэж рибе ал ран ал- дыкры катарлы кадрлар едь Бул жумысшылардын кеп- uiuiiri узд iкс13 к олхозла жумыс 1стед1. О лар аз уакыт ш.'нде 0здер:н1н болыиевиктж шыныкканлыры жэнс- уйымдастырушылык каб:лет1 аркасында коллективтендЬ ру жолындагы бар лы к кыйындыктарды жек:п, шаруа- ларка ездер:н таныта б1лдй О лар социалиста жарыс пен екп:нд:л!кт1 тунрыш бастаушылар болды. Олардыц б у л icrep i туралы архивпк документтерде былай дел:'нген: « С о ц и а л и с т жарыс пен екп:нд:лер коз- ралысын колхозды к енбекте туды ру тек 25 мындыктар- дын Fana бастамасы болды. О лар (в зд е р :) колхоздасты ру iciH колдарына а л а отырып, кедейлср мен орташалар арасындары ж умы ста ездершщ табандылырымен курде- Л1 кыйындыктарды женш беделге ие болды . Колхозды уйымдастыру !с:н дуры с ж ург:зе отырып, коллектив™ енбект-к ш аруашылыкты дамытудагы нэтижесш к&р CeftTi'n, улы оры с халкы Отанымыздыц барлы к халык- тарына кемектесу1мен катар, казак халкына да гулден- ген индустриялы-колхоздаскан казактын советт1к социа­ л и с т республикасын куруына да ж эрдем дееп. Бурынры кешпел! казак халкы Отанымыздыц кем1р мыс, корка сын, металл ж эне мунайы бар индустриялы орталыкта- рынын 6iipiHe айналды. М :не, сондыктанла барлык С С Р О халыктары, оныи шшде казак халк ы да Совет Одары халыктарынын 1 К.КП Орталык Комитет жанындары партия тарихы инств тутьшын партия архивы Ф. 141, Ж. Д- 3322, № 78, 1930 ж. 2 Партия тарихы институтыныц жаньшдакы, партия архивы. Ф Ml. Ж. Д. 4Я42. № 145. 1931 ж.

бгрлгп'нде уйткы болып отырган улы орыс халкымен достыгын ныгайта бередь К азак халкынын тур| ултты к, мазмуны социалист^ мэдениетппн е рк ещ еуш с д е ул ы оры с халкы кемек квр- ceTTi. Отанымыздын бар лы к халы ктзры пын, сонын hu н- де казак халкынын д а вз:н:ц сов ети к , соц и али ста улт- гык иителлигенциясы — галы м дары мри жазушылары, окь/тушылары мен дэр;перлер1 ес:п ж ст:Ji.ai. Казакстан- да K33ip 6ipiieine рылми м екем слер, мекгептер мен театр- лар жэне ауруханялар бар. Революция г-а лей in К язакстан халкыны н 2-ак про­ цент! сауатты едь Ko3ip К азакстан ж ап п ай сауатты рес- публикага айналды. А л , револю цияра дейсн казак жер:и- де б:рде б:р жорары оку орны болм араны бы лая турсын, TinTi толык орта дэрсжел1 м ектгп те болып керген смес едн 1920 жылдарды н ез:нде-ак Казакстан да 144 000 оку- шыны камтыйтын 400 жаца м ехтеп ашьглды. Мектептер саны, acipcoe, 1930 ж ы лры ж з л п ы р а б!рдей мгндетт! бас- тауиш б !л :м а л у кезшде ж сд е л каркынмсн есть 1949— 50 оку ж ылы нда, 1914 ж ы лм ен салыстырранда тек кана орта мектеп окушыларынын. саны 96 есе, жст!жылдык мсктеп окушыларыныц саны 1914— 15 ж ылмен салыс- гьирганда 95 есе артты. К эз:р д е К азакстанда 8 95S мех- ген бар. Октябрь революцияеына д ей ш б!рде б!р жорарры оку орны болм агян Казакстанда кэз:р 30 Fa ж уык жо- гарры оку орны бар. Оныц шггнде С. М . Киров атында- ры Казактын М емлскоттiк Унивсрсшхуп, Аб а й атындары педагогика институты, В. М . М о л о т о в атындары меди­ цина институты, кен м еталлур ги я институты, ауылшаруа- шылык, ш етел Tuuepi институттер1 жэне ме.млекегпк консерватория бар. Б у л ж огаркы о к у орындарыида ха- л ы к шаруаш ы лыгы мен м эдениетш !зд:н ор саласын мекгеретгл 20 000 астам б о ла ш а к мамандар окып 6i- Л1М алуд а , сондай-ак 108 техникумда 35 237 адам окыйды. К аза к айелдер1 мен кыздарына б :л:м беру ушш Ал- матыда ар наулы оку орны — К.азак.тын М ом лекегпк Пе- дагогикалы к эйелдер институты аш ылды. К азак эйелдерн ч ’н eHepKacin орындарыида, м е м ле к егп к рылми мекеме- лер д е ж ум ы с аткаруьша кен ж о л аш ылды. Халык aFapry iciHin ecyi рылымымыздык, здебиеимЬ бен керкем онер1м1зд!ц вркендеу!н дамыта тусть

1946 жылы Казак. С С Р Рылым академиясы курылып, Казакстандагы ipi гылми ордара айналды. Акадсмияда 20 рылми-зерттеу институты жумыс штейдй Онын 14 гыл- ми секторы ж эне к эз1р’ п заман рылымдарынын, салала- рымсн тапыстырып, зерттеп отыратыи 50 рылми мекеме- aepi бар. Академ ияда — 69 гылым докторы. 285 рылым кандидаты, 200 астам аспиранттар мен жуздеген рылми кызметкерлер ж умыс 1стейд1. Ек:шш б'р Казакстандагы рылми орталык — Ленин этыилпры Ву ч 'лолякты к а-.-ылшаруашылык Рылым Ака- демиясыиын. К азакстан Филиалы. М ун да б :рнеше гылми- icprrey мекемелер1 бар. Онда жуздеген рылми кьымет­ кеp.iep, онын iin.H.Tc У доктор, 70 рылым кандидаты жу­ мыс iстеши. Б улар ауылшаруашылык рылми-зерттеу жумыстзрын журпзед:. Казак эдеби еп алдыцры ката|рлы орыс кляссяктер! мен дуние ж уз: классиктор:н!н ж эне к эз !р л орыс акын жазушылары, драматургтарынык ж эне туыскан реснуб- лнкалардьш этебист шырармаларымен куннен-кунге ба- йып келедй K s3ipri казак халкы езн п к ана тш нде маркс­ изм-ленинизм классиктарш:н шырармаларын, Пушкин, Толстой, Горький, Маяковский, Ш експир, Байрон, Б аль­ зак, Руставели, Навоидын шырармаларын окыйды. 1952 ж ылы республикамызда ш ы гатин к'таптар саны 8317 мыц данага жетт;. 1913 ж ы лы Казакстанда бар- лыры 13 к!тап 4 000 дана болып рана шыкклн болса, кэз:р жылына казак т :л!ш ц езш де рана жуздеген жана кггаптар мындарзн дана болып басылып шыгады. К з з п К азакстанда казак, орыс, уйгыр, ©збек жэне корей т1л:нде 250 газет шыгады. Б улард ы д 5 i республи- калык, 31 i облыстык, 7 калялык, 207 аудандык газет. Саяси, эдебиет, гы лми ж урналдардын саны 16 га же- тед|‘ . Революцияга Дей:н Казакстанда б:1рде-б:р казак теат­ ры болтан омес ед:. Тек Совет вк:.чет1 тусыида рана театр эр с а л а л а — опералык, д рам алы к, балетт:к театр курылды. М уны к ]'ш;нде — Академ и ялы к опера жэне балет те&тры, Академиялы к драма театры , филармония, улт оркестра ж ас всшр1мдер театры, уйрыр, корей театр- лары жэне кептеген колхоз-совхоз театрлары бар. К азак халкы театр сахнасынан вз!н:к ана типндс орыс жэне дуние жуз1 классихтерш ;ц шырармаларын кез1мсн керш, тындайды.

Октябрь революцпясына дей !н б у к :л Казакстанда ка- ладаты аукаттылар уш;'н рана кереет'летш 20 дыбыссыз кино театр болды . А л , ауылды ж ер лер кино дегенд! мул­ л е бьямедк Кэзкр кино-театрсыз б1рде-б1р кала, а у ла » орталыгы жок. Кэз|'р К азакстанда 1 318 кино установка, ал, алые жайылымдардары м алш аруаш ы лы к кызметкер- лерше арналган 888 Keumeni кино бар. Ж ы л сайыл мил- лиондаган адам лар кино каредк Соц иалиста мэдениет кайта туяан казак халкынын улы табыс.ы. Коммунист партиясыныц басшылыры, улы орыс халкынын кемеп аркылы к аза к халкыныц б ул та- быска колы ж е л т . Б ул табы с — данышпан ленишик- сталиндж у л т саясатынын иг» ж ем »а . Казак халкы Отанымыздын барлы к халыктарымен кол устаса отырып, ез:н!н атасы у л ы орыс халкынын улпсГмен дуние ж уз1 м эдениет:ндеп ен озат мэдениет — совегпк соииадиетж мэдениетт» к у р у га катысканыи зор мактаныш етедт. Москвада. Ленинградта, Сов ет Одагы ны к ipi-ip i op- талык калалары нда жэне баска ipi ©HaipicTi, мэдениетп калаларда Казакстанныц халы к шаруашылыгы ушш, кадрлар дайындалады. Сталинград, Челябинск жэне Харьков — Казакстанга трактор. Ростов — ауылшаруа- шылык машиналарын. Донбасс — кемгр казушылар ж э­ не металлургия мамаидарын д аяр лап беред:. Сотыска деГгнг» дэу:рде К азакстан н ы н колхоздары мен совхоздарында 30 мындай трактор жэне 12 мыц ком­ байн жумыс icTeren болса, б ул улы орыс халкынын ка­ зак халкына корсеткен к ем егш щ аркасы. Совегпк Казакстаннын улы ж ен ’.стерш Ж а м бы л бы- лай деп ж ы р лалы : «Кара тау тола коргасыи, Квкшетауда калын. мал, Алтяйым жатыр алтын жал Каптанпшай кум'»спен Шымкение нскен мнкталар. Карасам к»з1м жегпейдК Балыки тайдчй TvjiaFaH &зеидей тасып мунайыц Агады сыймай енкрге. Ас пен орым жетед1, Залыы жауды женуке». та

Казакстаннык экономикалык дамуыидагы желсиктер мен табыстар ул ы орыс халкынын жэрдемшс;.з мумкш емес ед;, ауы л шаруашылыгын социалистж непзде кай- та куру уш!н, колхоз курылысынын ж ену! ушш казак шаруалары оры с халкынык керсеткен жэрдемш ешуа- кытта сстен шыгармайды. К азакстанды камкорлырына алкан Л енин каласынын енбекш'|лер1 оры с халкынын уздж улы Сергей Мироно­ вич Кировтын. басшылырымен казак халкынык шаруа* шылык жэне мэдени жарыиан жетипп гулденуше зор кемек керсетт:. Кептеген ен сркэст ж эне ауылшаруашы- лы к машиналарынаи бастап, эдебиет кгеаптары мен оку куралдарына дей:н, Ленин каласынын енбеккнлер! казак халкына 6epin отырды. 1934 ж ы лы Сергей Миронович Киров Казакстаира келдй Ол казактарды, социалистж eric далаларында жэне енд:р:'с орындарында большевикше жумыс icreyre Ж]герленд]‘рд!. «Кш'шп сур шинелги Kejiin корд! ол кез1мен Аопзнменен таляскан Алатаулын аясын, Алтын аткан Алтайлык Кнрд|’ корнем саласын. Риддер менен Балкаштын Кен кернеген арнасын. Жылы жузбен сейлесл Kepin ini, агасын, Кутылган жэне куллыкгык, Ш^У^ктаттыРсаиасын. ТЫ Ертюте турып ойляды ол, 1Жаркьш жузбен сейлед1 ол. Алтын Казакстаннык ©З н!'« тукан улынлай Корген кушып янасын. Ырысты керш шаттанлы Толтырган коз шарасын; Мандайынан сыймады, Бакытты елдin баласын». Сейт1п, казак, халкына у з д ж а з больш евиктж кам- корлык жасаран к аза к халкынык шын досы С. М. Киров туралы жузге келген Ж ям бы л карт е з:ш к жырымен б ую л казак халкынын ойын б и ш р д ь

Х алык шаруашылы гы ны к барлык, салаларыняа соаиа- лисп к системанын ныраюы, енеркэсш пен ауыл шаруа- шылыгыныц ерлеу!, енбокшикфДГн материалдык >KaF- дайыныц жакеаруы, халык. б ук ар асы м эясниеггш пш н артуы, оларды ц саяси белоен д!л!п ш ‘ к куш скн— советш курылыстын берген ж е-Mici eKenairi сезаз. Осыдаи б ы ла й ,— дсп к ер о ет п И . В. Сталин партия- ныц X V III съезш де, — Совет к ога м ы жумысшылардын. шаруалардын, интеллегенциянын досты к ынтыманыаыа бейнес! болы п отырады. «Осы б!рл1к — ынтымактын н еп з:н д е совет котамынын моральдык-саяси 6ipairi, С С Р О халыктарыныц досты- Fbi, coeerriK патриотизм сыякты козгауш ы куштер epic алд ы »1. Б ул б:зд!ц м ем лек ен м1зд ! н тагдыры yiuiH, сталиндж данышпандык кортынды едк Улы Отан согысы ж ы лдары ндагы керсеткен С С Р О халыктарыныц тамаша б ;р л ш мен ер л :п е л 1м;здег1 со­ циалиста енд:р:с тас1л!н!ц тарихи ж е н :а — куш 6!piKTi- pin ынтымацтаскан халы ктарды ц жешлмейтшдцшш юепЫ. Немк-ф аш ист баскыншыла|рына карсы куресте улы орыс халкынм ц с:н!рген ен.бег! 6aFa жетк;.с!3, улы орыс халкы ездер:н:ц баты р льты н , табанды льты н Отан- Fa шекс1з б ер тге ш п п н жэне оны жанындай суйетшд;гш кероетп. в з ш щ бостандытымен б !рге б ую л дуние жуз!' халыктарыныц бостандыгын сактап калуды ез к ольта алды. 1941 жылы 22 июньде нем!с-фпшист баекыншылары жауыздыкпен Отанымызга басы п Kipin е л 1м;зд1Ц барлык халыктарын нем!с князьдер! мен барондарыныц кулды- тына айналлы руды ж эне нем: стенд ip уд ! кездед:. Сонымен эцг!ме « . . . Совет мемдохот:н:н н е т!р ш 1л :к eTyi, нскуруы туралы, С С Р О халыктарыныц не т1рш Ы к ету'1, не куруы туралы. Совет О дагы ндагы халы ктарды ц не epiKTi болуы. не кулды кка T ycyi туралы ...»2, болд ы . Н ем 1с-ф аш исг баекыншылары 61здщ калаларымыз бен селоларымы зды кыйратып, б алала рд ы , эйелдерд1 аяусыз кырды. Б1зд1ц Отанымызлыц е м !р ж е зор кауш тенд1. Ж а у Москвага, Сталинградка жэне Кавказ тауларынык етегше дейчн т р д и BipaK орыс халкы ны ц eHceci Tycin, ка- жымады, о л е зж ш сонынан С С Р О -н ы ц барлык халкын ^ ^ И. В. Сталин. Ленинизм мэселелер!, казакшасы, 4-басылуы. 2 И. В. Сталин. 1941 жылы 3 шольде сейлеген сээшен. 74

«рт:п ешуакытта еш б'ф жаудын алдында т;зс букпсйтш- д:пн керсеттк Москва ж эне Ленинград туб:ндеп, Кавказ таулары- нын етепндеп шайкастарда орыс жауынгерлер! жа.уга «рл'жпен курес'ш, е з:н;н тещ репне е л!м :зд ;н баска халык- тарынык ж ауы нгерлерщ топтастырды, оларра ерлжтщ улг:с:н керсеттк Орыс кару-жарарынын даккы б ук :л дуние ж у з т е тез арада жайыдды. Бу.к!л дуние ж узнкн бостандык ryftriui халыктары, б 1зд|'н, Совет Армиясынык батырлык, курсе:не, орыс халкыньщ батырлы к курсе;но карады. ССПО халык- тары улы оры с халкыньщ кемепмен жоне басшылыгымен эздершщ е р л )п аркасында бостандь.ты мен тэуелаздимн кортап далды. М:не осындай жагдайда Кззакстян жауынгерлерщщ советтж патриотизм! жэне совегпк соцмалистж улгтык мактаныш сез:м ! тэрбиелендк К азахстан жауыигерлер! со гы стык ауыр кезендершде, баска д а совет жауынгер- лер: сыякты, ерлж пен куресп. Отан согысы жылдарында И. В. Сталин ез:н:н баян- дамалары мен буйрыктарында оры с халкыньщ еткендег! тарихи ерлж тер:н у л п от!и карсегп. 1941 жылы 7 ноябрь- де Кызыл Армияньщ пзрлдында евйлеген сез:нде, жау Ленинград каласы нда, Москва ту б:н д е ту|рганда, б;здщ улы кесем:м:з Совет халкыиа жоне Совет Армиясынык' жахынгерлершс орыс халкыньщ ©ткендеп epoirin cciiie ТуС1рД1. 1943 ж ы лы катардары солдат Александр М зтросоп езш щ денеНмен ж ау дзотынын амбоазурасын (бек!н:с- reri ок ататын тсс:к ) жауып, б:зд:н бел:мдер!м|‘ здзн ша- буьглра шьщуын камтамасыз erri. И . В. Сталин бы лай деп жазды: «М а тр о со в ж олдаетыц ул ы ерл:п , барлы к Кызыл Ар м ия жауы нгерлерш щ батьирлырыныц жэне ж ауынгерлж айбыяыкык, тэж рибесш щ бейнес: болуы к е р е к » 1. «О тан к узетш д е» деген казактык майдандык газет'т- де «Д осы yiui'H елген, доегыктан арты к суй'хненшыйк ж ок» депен такырыпта макала шыкты. Мунда Султан Баймагамбетовтын орыс жауынгер: М атросовтык е р л :п н кайталаганы туралы жазылды. Б ул окыйрз былай болды. Л енин каласы yiu iii куресте казак С ултан Санмагамбетов 1 1943 жылы 8 сеитябрьдег! /Когаргы Баскомандованиенщ О'уйрысы. 75

езш 1'н данкын шыгарды. Б]‘зд!н бел!мдер:м1зд1н алды ндз нем:ст:н б/рнеше дзоттары турды . Ж а уд ы н пулемет атыеынан, б:'зд:к эскер бел:мдер:.\\пз ж ер бауырлап жатты. жаудын атыс орнына жет:п, оны гранатпен уи:н еш ру YUiih жасаган жеке батырлардын эрекетшен еш нэтиже шыкпады. Нем:стерд:ц жогарыда турран дзотын курту керек болды. Султан Баймарамбетов «С та ли н уш :н !», «Отан уш ш !» деген уран.мен ж ауд ы н дзотындагы амбра- зураны денешмен жауып, жаудын. пулемет^шн унш еш|'рд1. «Кызыл эскер акыйкаты» деген газетте: «катардагы солдат казак Арад'л Сухамбаев орыс батыры Александр Матросовтын ерл:г:н кайталады. О л урыс уакытында езшш донеамен ж ау пулеметной, аузы н жауып унш eiuip- Д1, езшш эскер 6oniMin ж ешске жетк!зд'|» деп жазыл- ран. Казакстан жауынгерлерш орыс жауынгерлершш cofmc тэжрибесшен у л г ! алуга шакьпра оты рып, казак халкы е з1- ш'н мяйдандары ж ауы нгерлерж с б ы л ай деп хат жазлы: «Октябрь револгоциясына дейзн д е казактар орыс жумыс- шыларымен, шаруаларымен достьмсга балды . Патша eiri- мел’ мен бай лар бурынгы Россия империясынын халыкта- рынын арасына ipiTici саламын деп талаптанган сайын, халыктар до сты р ы жымдаса ту ст1, оры с поя казак халкы талай рет куш 6ipiKripin, канауш ы лары на карсы шыкты. Олардын ж алпы ж ауы — патша ек:мет! едк Ж ы л санап о лар ды н ж ен:с ж ен 'н ле ы нтясы меч сон:м: де осе бердк Б ул езуцл'лерге карсы о лар ды н б!рлеа'п куреске шыккан кез1 аз болтан жок. П угач ев квтер:л:с'1жн кезш- де де, 1905 ж ы л га революция мен О ктябрь кундер’.нде де казактар урыска орыстармен б :ргс шыкты». 28 панфиловшы батырлардын im irae терт казак бол­ ды. О лар д ы н ш пиле орыстар, украйндар, белорустар, кыргыздар балды . Булардьш басты гы оры с жауынгер1 — саяси ж етекил Василий Клочков едк 28 панфиловшы- лардын ерлж кыймылы орыстын ардакты адамы, Сталин улпсш ен уйронрен г ен е р ал— С ов ет Одагьш ык Батыры — Иван Васильевич Пянфиловтын ес:м !м ен узд!кс:з бай- ланысты. Генера л Панфилов к аза к жауьпнгерлерш эске- ри жэне советт'к патриотизм рухында тэрбиелеуде 6aF3 жетпес енбек с:ж рд!. 8-гвардия дивизиясындары казак ж ауы нгерлер1 Панфиловты эркашанда тэрбиеип.\\пз жэне 76

вкем1э дел есеп'гедК Панфилов оларра батылдыкты, ын- талылыкты, каИармандыкты, Отанра шекстз 6epijireH.iiKT\\ уйрет:п баулы ды . Генерал Панфилов тэрбиелеген жауын- герлер казак халкыны н мактанышы болды. 28 панфиловшынын ерл:к кыймылы С С Р О халыкта- рыныи еза|ра касиеттт туыскандыгын керсетеди Бул ерл'пс кыймыл орыс халкынын аруакытта-ак е л:м 1зд!н барлык халыктарына ж ауы нгерлж пен ка!1армандык жежнде езш щ данкты дэстурлер1 мен енеге болып отырранына ай- рак болады. Совет О лагы халыктарынын, онык 1ш':нде улы орыс халкы мен казак халкынын 1917 ж ы лры октябоь кунде- р:'нде жоне азамат согысы жыляарында, бейб'т сониа- лкст’к курылыс жылдарында бешп ныгайгаи туыскандык достыры герман фашизм:не карсы курескен Улы Отан сорысында бурынрыдан да жорары дэрежеге кетер:лдк Осы тарихи сын кезшде Совет Одагынын халыктары сдан сур:нбей етш , букш дуние жуз1 алдына езш щ мыз- ры.мас б :р л;п н Kapcerri. Ел]’м:здеп халы ктардын социализм куру жолындары курес1нде, ленипдш-сталиндш у л т еаясатын жузеге асы- руда ecin ныкайран моральдык саяси б:рл:к жэне мыз- гымас достык, у л ы орыс халкынын бесжылдыктардагы, acipece Отан согы сы ж ылдарындагы ерлш улгт-енегелер! совет ж ауы нгерлер! онык тшшде к аза к жауынгерлер! куш-куатынын, ер л ш ш н саркы лм ас кайнар кез1 болды. Улы Отан сорыоьзнда совет халкшшп женin шыруы лениндщ-сталиндш у л т саясатынык толы к жузеге асуы- нын жем!с1 жане осы данышпандык саясаттын улы куцп'жн жен.in шыруы болды. Сондыктан. б ул тарихи жедЗс 6ip-6:pine а д а л ниетпен жорде-мдес:-т:н халыктар достырынын лсшшд:к-еталинд!к принципж ш мызгымас Tipex exeiuiriniH кепый болады. Сонымен б ул жец с фашизмнщ uiipiK кэсм ш к теориясына ел я р е соккы берд! Фашисп'к нэсйвдк теориянын быт-шытын шы- рарды. Ka3ip hcm'ic фаш измшщ нэЫлдш теориясынын орны- на ушцнш дуниежузип'к сорыстын ертш тутандырушы американ-арылшын империалистерт арылшын-саксон нэ- С1'лд:к теориясын д эр ттей д н «Черчилль мырзанын жэне онык достарынын бул же- ж иде,— дед1 И. В. Сталин «П р а в д а * газетш щ TUimici- 77

иен 15 мэрттагы 1946 ж ы л ры энг1мес1нде, — Гитлер мен оныи достярыня тацражайып ук са с ексн:н этап керсеткея жни. Гитлер сорысты ш ы гарганла нем;с т:л:нде сейлейтж аламдар рана толы :; кунды у л т болы п табылады деп жа- риялап, ноплд.'к теориясын э й п ле уд е н бастаган бола- тын. Черчилль мырза да coFbie auiyFa шакыру 1с:н арыл- шын т:л;нде сэйлейт:н улттар рана бук :л дун и е жуз;шн тагдырын ты ндкруга THi-cri то л ы к кунды у л т болып табылады де!т?.ч нэс'лд:к теорилдан бастап отыр. Н ем 1ст:н нэс:лд:к теориясы Гитлсрд: ж эн е оны ц достарын нелне- тер б ;рден-б:р толык. кунды у л т болган ды ктлн баска улт- TaipFa устомд:к етуге ти!с депен кортындыра келт.ргея болатын. Агылшы.чнын я эс:лд :к теорнясы Ч ерчи лль .мыр­ за мен онын. достары агы лш ы и т:л :н д е еейлейтш улттар, б!рден-б.:р толы к кунды у л т б олга н ды к та н , дуниедеп бас­ ка улттарра устемдж етуге ти :с д еген кортындыра келт!- pin отыр». 1Совет О дагы халыктарынын. т е н праволы туыскаидык достыры р еа к п и я пыл им периалист!к идсологиянын кул:н кокке ушырды. Ж ер уст1н д ег1 халы кгарды «кун ды », «кунсыд» деп бел!::, олардык дер бес саяси вм!р суруге, мэ.тениетке, гы лы мга, циеилизацияра «б ей :м д :с1» бар, *6eiV:Mci3i» бар деп лагуш ы лы кты н тукке турмайтын сан- дырак екеггн С С Р О халы ктары нын мызгымас ынтымак- Cipairi дэлелдеп- отыр. Сонымеи б:р ге, бурым езм ген жэне артта калган халыктар рреодалдык жэне к а п и т а л и с т кулдыктан, ултты к о »уш ш к те н куты лы п. с ов егп к когам- ныц жопе м е м л е к е т 'к к уры лы сты н аркасында тарихи кыска Mep3iMniH шпнде огнищ мэдени жэне шаруашылык жагынаи артта калуш ы лы гы н ж ойы п отыр. Сталин о зш щ « У л г м оселес! ж эн е ленинизм» деген тамаша е лб е гж д е бы лай дейгл. «...ултты к едуд! жого ici Ш зд щ ел!м !зд сп бурыкгы кезде сз:лген улгтардын, ул тт ы к еркс.чдеуше, олардык улттык мэдепиетш щ scyine б !зд щ е.гпм1з халыктары­ нын арасында досты к ингернанионалдык катнастарды ныгайтуга ж эне олардык араеы нлагы с о ц и а л и с т куры- лы с ici ж онш де б1рдест;к орн атуга экелш жетшэгеши атап корсету к ер ек »1. Екпш л ду'ннежуз1л :к сорыста гитлерипл Германия мен и м п е р и а л и с т Ж аяония те к согы сты к жэне эконо- 1 И. В. Сталин, Шыгармалар, 1! -том, казакшасы, 394-бег. 78

микалык ж агы нан Рана смес, саяси-моральдык, ж етн ек де жец!ЛД1. «Б а р л ы к нэсшдер мен улттардыц б|'зд:н елЬ м'зле орын тепкен тецд>к идеологиясы, халыктардыд туысцандык идеологиясы гитлериплердщ айуандык-улт- шылдык, ж эне н аа 'л еш п ен дЫ п идеологиясын жендп ШЫК.ТЫ»1. HeMic-фашист баскыншыларына к.арсы кыргын со- гыста улы оры с х алк ы мен казак халкыныц достыгы бу- рынгыдан opi ныгайды. Оган У л ы Отан согысындагы мыла фахпле р д о л е л бола яляды. Саяси жетеки;i Раш ид Ж ан гози н бас болып 6ip топ жауынгерлер кего'рд! кор га п турды . О л а р терт рет нс- лпстердш атакасьша тотси берзп, бетш кайырды. Гит- лерш:лер сода к кейчт Konipoi ко pm ап алды. Совет жа- уьшгерлер1' б м ’рзнщ акыргы минутьша дейш коп:рд1 KopFayra б ел байляды . Енд1' б!рнеше минуттап кейш К аш бек Эб!лсп, Иван Корчагин, тары баска лар каза тпуып катардан шыкты. Нем!сгепд1Н ж ск ы н ж ердей акхайы да есплд!. — Эй, русс сдавайся, сдавайся! Жангозин акты к, гранат ын фашкстер тобыныц калым ортасьша лакты рды . — Мэ, бо лем, с у м Нэлеттер, б;зд ;ц к ал ай багынаты- нкмызды к ер 'п цойыкдар! Енд! о л ж алры з e3i каллы. Ж олдаетары ны н денелпр| жанып сенуге айналды . Рашн.птк д с кш м ! жапа бастады. Сол кезде о л калтасы нан „\\г 3741424 партия билетш альщ мынадай сездер жазды: « — К.ОШ бо л, аса кымбаттыч, кош б о л ! ©MipiMHiu ак- тык минутыпда мен ю 'ш ж оиш дс мяцтаныш ст!п айта аламын: адам болы п тудым, одам болы п елемп!. К ом ­ мунист болып ©ст!М, коммунист болы п е л '.'.Miн. Гуллеи - ген болаш ак жасасын, суШкт! окем!3 Сталин ж аса- Ержурек патриоггын колымсн ж азы лган бул сыякты шын журекн'ц жалынды а л а л сездер! партия мен совет мемлекеп тэрбиелсп ecipre.ii нагы з коммунист!!! бейне- с!н, ашык, айкын керсетед!, о л бейнсш ц моральдык та- зальнын, куийн табандылырын ж эне О танга, орыс х ал- кына деген суй1спеид!г:и корсетедь ■ И. В. Сталин. Октябрь революциясыкык 27 жылдык мерскп- с1не арналган изж уете свйлегея сазшсн. 79

«Харьков тубшде болган урыстарда 6ip топ казак жауынгерлер1 нем1стерд|'н карсылыгын баса кектеп езен- шн арры жарына егп . Жаудан азат етйген Украина жерш казактар Mefiipi канып суйд Ы . «Б 13 6ip-6ipiMiMen кашыктыкта естж, — деп жазды казак жауынгер1 Б. Булкышев, — мен казак ауылы- иаимын..., ол Курскийдт колхозынан. Сонда да м за к даласы мен Курский жер! 6ip жер болып есептеледь вйткеш екеу! д е — Совет жер1. Б !здщ ем1р1м'1здт бары- сы мен максатымыз 6ip». «Bip колайлы биж тебе уш'ш кызу курес болды, — деп жазады казактын «К ы зы л эскер акыйкаты» атты майдандык газеть — Бижтебе колдан-колка терт рет erri. Bi3flin жауынгерлер жауды ырыстыра алга карай ум- тыла бергенде 6ip буй'фден немш фашист пулемет! ат- кылай бастады. Губко колына гранатты алып, HeMic пу- леметше карай енбектсдь Ж а у пулеметше жакындап келш, Губко гранатасын лактырды. Екшкй гранатаны Kerepin лактыра берген кезде Губк о га жаудын оры ке­ лш тиш, ол каза гэпгы. Досы, жан жолдасы, Губконы к е л 1М1 казак жауын- repi Корраннын жанына катты батты; о л бул куш кёшке е зш т Каза кета нда гы анасыка бы лай деп хат жазды: «Ана, мешн кайгым к у и т . ¥рыста мешн бауырым, до- сым Вася каза тапты. Васяны сенде туяан улындан ке- pyuii едж. HeMic фашистер!нен мен Вася ymin аяусыз кек аламын. Васянык зйел! мен exi баласы каллы. Олар- ды кайрыртпа, ж убат. Оларга жэрдемдес. Б1здщ уйде eKi сыйыр бар Foft, 6ipeyiH Васянык эйелше бер... Ана, маган Васяс'13 кешлепз, ете кыйын. Васядай досты 1здеп табу кыйын». Кеп кешшпей Корган анасынан хат алды. Хатта бы­ лай делшген: «Васяны к ел1м! мен1н де жаныма катты батты. Васянык эйел1, балалары мен уш'ш ез балала- рымдай кымбат. Васянык семьясына колымнан келген жэрдем!мн1ц барлырын аямаймын, Васянык эйел! сы- йырды алрысы келмеп ели алмасан катты екпелеймш деп болмай алдырдым. Кош сау бол балам, езщ уцИн де, Вася уш ш д е жаумен курес. М еш н беретш аналык батам осы». Гитлер Германиясына жене империалиста Жапониа- Fa карсы ¥ л ы Отан сорысынла совет халкы жэне онык 1 «Правда! ri. 18 май, 1949

данкты армиясы коммунист партиясынын басшылырымен бу'юл дуниежузшк тарнхи жешске жетт!. Совет халкы жэне совет армиясы нем!с фашистерше карсы кыррын урыстарда ез Отаныныц намысы, бостандыгы мен тэуел- азд1п ушж FaHa куресш коймай, б ар лы к Европаны фа- шистерлщ кулдыгынан сакгап калды. Казак халкы совет халы ктары пьщ туыскандык, дос- тык семьясында б о ла отырын, ©3inin с о в е т к социалис­ т а Отанын коргауда 1941 — 1945 ж ы лд ар гы ¥лы Отан со- рысы кез1нде ты лда да, майданда д а жанкыярлык ерлштер жасады. Сейтш , о л а р езд ер ш щ советтж улттык мактаиышы мен советт1к патриоттык с е з 1мш керсетп. Казак халкы ¥лы О ган coFbicuna катнасып соииалисг!к Отан алдындары е зш щ мшдетш орындаранын мактан етед1, мунда вз!не у л г ! керсеткен ул ы оры с халкына ал- ‘ ыс айтады. С С Р О Х алы к К ом и ссарлар Coneri жэне Б К (б )П Орталык, Комитет! казак республнкасыпык 25 жылдыгымен байланысты яаберген куттыктауьшда бы- лай деп жазды: «¥ л ы Отан согысы кундершде к аза к халкы Совет Одакынын баска халыктарымен 6 ip ire отырып, оз Ота- ныныд бостандыры мен тэуелЫзд1п' 'н KopFan калды. Он мыкдараи казактар б!рнеше урыстарда корсеткен ерлн !, каЬармандыры уш щ Совет Одарынык ордепдер!м сн, ме- дальдарымен маградталды. К аза к республикаеины ц жу- мысшылары, колхозш ы лары мен интеллигенттер! ej/icpi- hi'h жанкыярлык е ц б е п аркасыида ж ауд ы жецуге кон мумк!нш!Л!ктер 6 ep ,ii». Казакстан енбекишгершщ е р л ш ецбектерш Сопет ушмеп’ эркашан жорары б агала п отыр. 1941 — 1945 жыл- дары, Улы Отан согы сы уакытында Балклш ты н мыс ко- рытатын комбинатып мем лекетпк к о p ray комитет! 19 рст ауыспалы Кы зы л тумен наградтады. /Ксзказгам рудииг! 16 ай боны ауыспалы туды ©з колы н да уст алы. 1 урк- сиб пен Караганды те.\\йр ж олы 3 рст, там ак oiuupic орны 3 рет, м ал ш аруаш ылыгы басы м облыстао мен аудандар 9 рет ауыспалы Кызы л тум ен наградталды. Мемлекетт!к ко рта у комитет!н!н ауы спалы Кызыл туы Балкаштын мыс корытатын комбинатына, Туркстан Сибирь тем!р ж олы ны н Ш ар депосына ехпрлш сакталуга берналн Отан согысы сыякты ул ы сорыска казак халкыныи алгашкы катысуы. Б!р ак соныц ©з!иде о л езш щ батыр,

жауынгер халы к екенш к е р с е т ', там аш а бупнпсп бар, жаркын болаш агы бар халы к екеш н танытты. К а за к халкынын енд1 езш щ бай эскери тарихы бар. Казак халкы сорыстын б а р л ы к к а та л сынынан етш , зор абыройга, дадкка ие болды. И. В. Сталин бул сотыстьщ ерекшел|'п'н айрыкша керсегп. HeMic фашнстерше карсы сорыс Совет Одакын- дагы барлык халыктардын б у ю л халы кты к сорысы еке- HiH айтты. Данышпан несем совет халкыны н тубш де анык женетшд1п н болжап, совет адамдарына улы сем 1м, 6epiK pyx бердй ¥ лы Отан соты сы нда ел1м!здщ алды нда турган кауырт мшдет, борыштарды керсегш, халкымыз- дын улы мен кыздарын ер.гпк, патриотты к куреске ша- кырды. Ел басы на туран катерл1 кундерде совет халы к- тарынын достыры 6epiK беки туст1, ж ыйы рма ж ылдан аса уакыт ж узеге асырыдран Ленин — Сталин у лт саясаты- мен коммунист!к партия бастап ж у р п з г ен ул ы социалис­ т а куры лы с ж ум ы сы ньщ нэтиж ес1 айкын кершд!. Д э л осы кундер1 К азакстан енбекиплерппн кез а л ­ дында коммунист партиясыныц тарихи ул ы icTepi, улы орыс халкыны н кемег! казак халк ы н ы н шаруашылык, мэдени ж эне саяси eMipiii т о л ы к гулденд1рудеп айрык­ ша камкорлы к енбектер! айкын корш дй Сондыктанда казак екбекиплер! совет Отанын касык каны калранша коргайтынын айтып И . В. Сталинге серт бердк «О та н коррау yiuiH кандай курбанды кка болса да, б!з дайынбыз, Сталин ж олдас. ©3iMi3Hiu б ар лы к куин- Mi3fli, керек болса, Tirrri eMipiMi3fli б еруден 6i3 бастарт- пайтындырымызды айтып сенд|‘ р е а л а м ы з » дедь Алм а ты облысынын « Л у ч в о с т о к а » колхозьшьщ кол- хозшылары И . В. Сталинге мынадай у з ле берд!: « С у ж к п KeceMiMi3 ж эне уста зы м ы з Сталин жолдас- тыц радио аркылы сейлеген ce3iH шын ыкласпеп тында- дык, о л с е з б13Д№ ж уреп м !зд ! катты тербеттк Кэд1рл1 И. В. Сталин айбыиды К ызы л Арм иям ы зды ж эне ел1м!з- ДШ ецбекгшлерш азык-тулжпен, ж ауды женуге каже1 барлык нэрселермсн камтамасыз ету ушш, Ci3 калай к те десен^з, 6i3 солай icreyrc у э д е 6epin мшдет аламыз» дед!. К аза к х а л к ы кеменгер косем ге берген сертш ic жу- зш де оры ндауга ж сдел KipicTi. Е л басына кауш Tenia турган кыйын-кыстау кундерде к а за к енбекшйлер! кайар-

гг мшдь Ком м униста партиянын теш р егш е тырыз топ- талып, катарын ныгайта тусть К аза к халкы ертенпс'ше мыкты сешммен карады. Сейтш, халы ктар достырын бел гутадп казак халкы ул ы Сталинж н Совет Армиясына барлык жерде кемек керсету туралы нускауын жузегс асырура шурыл Kipicxi. Казакстан оз арасынан арнаулы дивизия, бригадалар уйымдастырды, оларды майданра аттандырды. ©зшш, сд жаксы улдары мен кыздарын майданна аттандырып, Казакстан енбекшшер! кун-туш тыным ал- мастан тылда да кептеген ж умыстар штедк Немю-фашист баскыншыларына к аза к халкынын карсы куресшде, майдакда болсын, м ей л! тылда болсын, алдыцры катарда кезге тускен коммунистер мен комсо- молецтер болды. Казакстан eaaipici майданды кару-жаракпен жэне K9Mip, мунай, металмен камтамасыз ете отырып, «Бар- лыры майдан yiuin! Барлыны жауды ж ен у уш ш !» деген уранмен табыстан табыска жетть Казакстанда батыс аудандардан к о ш т келген ендГ рктер мен Казакстаннын ез eHjtipicTepi жане жана ca- ^'HFan ©Hflipic орындары б1рлесе ж ум ы с штедк айрык- ша ынта, ж1гер жумсап енбек oHiMiii котердк майданды керек-жаракпеи жабдыктап турды. Казакстаннаи кару-жарак тиеген, астык тиегсн эше- лондар узд1ксгз майданра кетш жатты. Сотые алдында- |'ы ек! жылмен салыстырганда согыстын 6ipiHiui жылда- рында Казакстан тек астыктыц езшсн 34 миллион пут. кант кызылшасынан 1 503 центнер артык бердк Сейтш, Казакстан кару-жарак, коргасын, цинк, туст1 металл, азык-тулж жетшзу жары)1ан Совет Армиясыныц н спзп TiperiHin 6ipi болды. Совет Армиясыныц Бас колбасшысы, Генералиссимус Иосиф Виссарионович Сталин 1943 ж ылгы 7 ноябрьде, армиямызга берген буйрыгында бы лай деп жазды: «Майданга кару-жарак, ок-дэрк азык-ту/мк, khi' m жабдыгы узджс1з агылып баруда. У р а л мен Кузбасс, Москва мен Поволж ье, Ленинград пен Баку, Казакстан мен ©збекстан, Грузия мен Армения, республикаларымыз беи облыстарымыздыц 6api Кызыл Армияныа айбынды арсеналына айналды». Совет халыктарынык ез армиясына осындай орасан iop кемег! аркасында, коммунист партиясыныц тешрегше 83

бсрнс топталгандыгы аркасында, б !зд 1« армиямыз батыс- та нем1'с-фашистер1'н, шыгыста ж апон империалистерпт талкандап шыкты. Б ул ж еш стерд! баскарган, уйымдас- тырран жэне камтамасыз еткен кеменгер колбасшы Сталин болды. С орыс кез!нде ездерш ш б а р л ы к куш ! мен каражатын Отан и гш п н е н аямаран орыс жумысшыларыныд, кол- хозшылары мен колхозш ы эй елд ер п н н енбектеп epjiiri умтылмайды. M ine, сондыктан д а С С Р О -н ы н барлык ха- лыктары орыс халкынын кем епнЫ з е зд е р Ы н бостандыры мен тэ у е л а зд н ш корнал к ала алмайтындырын умыт- пайды. Совегпк О танды коррауда ж ауы н гер лж , батыр тык. табандылык, туыскандык взара кем ек у л п л е р ! -'расан квп болды. Осындай ерлж 1стер у л п с 1мен казак жауын- герлер1 де с ов е гп к патриотизмге, с о в е г п к ултты к макта- нышка тэрбиелепд!. Казакстан ж ауы н гер лер ! согыстын ек ауыр минуттарында, совет халкынын. баска ултт ары­ нд н 6apFan ж ауы нгерлер сыякты, оры с ж ауынгерлершен батырлык пей ер ж ур ек н л ж п н у л п с ш уйрендь 1945 ж ы лы К а за к ССР-ны н 25 жылдырына ж эне ¥лы Отан cOFuiCbiiibiH жену1мен байланы сты Казакстанда 5309 адам С С Р О -н ы н ордендер!мен, медальдарымен наградталды. Мындаган, жуздеген казак халкыны н улдары мен кыздары орыс халкымен, белорусе, украина жэне Совет Оданынын баска ултгарымен б^рлесе отырып, Москва, Ленинград, Сталинград тубш де аянбай курестк Белорус- сняны, Украинаны, Балтык бойын азат ету урыстарына да катысты. Баска Батые елдерш босатуда Гитлер Гер- маниясына ж эн е Жапония сам.урайларына карсы урыс- тарга белсеие катнасты. Квптеген К азакстан жауынгерлер! нем!с фашистерше жэне Жапоння империалистер!не карсы куресте керсет- кен ерл!ктер!, батырлыгы уопн ж огаргы ую мет наград- тарына усыпылды. 369 адам Совет Одагынын Батыры атагыи алды. О ны н iuiitiae 100 ден астамы казак. 60 мын казакстандык солдаттар мен офицерлер Совет Одагынын орденлер!мен, медальдарымен наградталды, 28 батыр — панфиловшылардын еш пес ерлж тер! ¥лы Отан согысынын тарихында алтын apinnen жазылып каллы. К аза к Кош карбаев Рейхстаг ycriHe жешс туык тн у д е п урыска катнасты.

Булар батырлыкты, ержуректШ ктт езш ш туыскан — орыс жауынгерлершен уйрендй Совет ел1 жэне К ом м у­ нист партиясы тэрбиелеген, ¥ лы О тан согысында ез Отанын коргауда батырлыкпен дацкы шыккан Казаке- танныц ер журек улдары мен кыздарын: Совет Одагы- нын батыры атаран eid рет алган Т. Бигельдиновты, Сергей Луганскийд1, Л . Беданы, Павловты, Совет Ода- рынын батыры М . Рабдуллинд)', Т . Токтаровты, Султан Баймарамбетовты, Арад!л Сухамбаевты , Хамит Кэби- ковты, mbiFbic ойелдер1 арасынан 6ipiHuii шыккан Совет Одарыньщ батыры атаран ал р ан — М . Маметованы, Элия Молдарулованы совет халкы ешуакытта умытпайды. Казакстаннын улдары мен кыздарыныц каЬармандык ерлйтне Казак ССР-ны ц ж умысшыларынын, колхозшы- лар мен интеллигенттершщ тыл да гы ерлж тер! сайма-сай келдк Сорыстык алгаш кы кушнен бастап, республиканык енеркпс1б[ мен ауыл шаруашылыгы майдапыиын мак- сатына барындырылды. HeMic фашистср1 уакытша басып алган аудандардан, Казакстанга кеинрЫ п экелшген заводтар, фабрикалар аз уакыт imiime орналасып, майданна каж егп 0111м- Д| кепгеп Ж1бер!п турды. Сорыс кезп?де Актобе Ф е р ­ росплав заводы, Актебеннс хромирудншл, Текел1 комби­ наты, казак металлургия заводыиыц neiirrepi т. б. BKaipic орыпдары салынды. К®м!р, мунай oii/upici есть Cofwc жардайындагы кыйьшшылыктарга карамастан республиканык колхоздары мен совхоздары ауыл шаруа- шылыгын еркепдете отырыи, тылды егп н и ш к жане м ал шаруашылыгы продукцияларымен камтамасыз erin отырды. Казак, халкы зор тарихи SMipAi басыпан е п ш д | .О л кай уакытта болсын улы орыс халкы мен тыгыз банла- мыста болды. Казак, халкы мен орыс халкынык арасын- дагы байлаиыс, туыскандык тарихи тургыда калыпта- сын, г.ыннан e n i, гасырлар боны ныгийып жет'ие бердд. Бул достык байлаиыс казак халкып кулдыктан. iniKi. сырткы жаулардан аман еактап калды. К ом муниста пар­ тия басгаган бакытты, соулегп советтж социалиста о Miрте жстк'кзд!, Казактыц совегпк социалиста республикасы — куат-

ты Советик Социалиста Р есп уб ли ка ла р Одагынын — ССРО-нын белд| 6ip б олш . К аза к х а л к ы С С Р О халы к- тарыиын туыскандык, семьясымен 6 ip re туыскан К ом м у­ ниста партиянык, туыскан оры с халкы н ы н тош'репне 6epiK мэнп топтаскан халык- И. В. Сталин 1935 ж ылы-ак С С Р О халы ктары ныц арасындагы досты к ecin, ныгаюда, муныц 63i, ж олд ас- тар, б)'зге б о ль ш е в и к и » у л т саясатыны к берген Hspceci- Hin йшндеп еи багалысы. А л , С С Р О халыктарынын арасы ндагы досты к \\лкен жэне елеул! жешс. бйткеш б у л д о ст ы к бар тургаида б13Д1Н ел1М13дш халыктары ерк:н б о ла д ы ж эне ж ещ л- мейдо Бул досты к бар турганда ж зн е ж асап турганда 6i3re ецшм, iuiKi ж аулар да, сырткы ж аулар д а кор- кынышты емес, д е л керсетп. (Сорыстан к ей ж п уакытта оры с х а л к ы бастаган б\\;К1Л совет халыктары К ом м ун и ста партняньщ басшылырымен, сорыстан кейш п тортшнл бесж ы лды к жоспарды орын- дап, 6eciHiui бесжылдыктын. ж оспары н ж узеге асыруда. б!ЗД1'н ел1'м;зде коммунизм н;н с а л т а к а т куруы у шш ку- ресуде. ¥лы коммунизм курылыстарыи с алуга бушл Совет Одарыныц халкы катнасуда. А лм а ты н ы н , Щ ы мкентпн, Уральдын, Петропавлдын заводтары коммунизм курылыс- тары ушш курал-ж абды кгар ж асап шырарады. Тем'фтау- дык болатшылары улы курылыска болат, Карагаидьшык шахтерлер! загон даган кем ip ж ’!бередй 1953 ж ылы 5 октябрьде болып етк ек Коммунист1К пар­ тиянык X IX съез1 коммунизм салта ка ты ж олыкдагы пар- тиямыздыц каЬармандык. курссйпц аса .манызды ксзеш Солды. Съезди! карарлары , И. В. С тали н ш ц съезди! кор- тынды мэж1л ш н д е е&илеген тарихи с е з 1 совет халкын коммунизм орнатута ж умылдыратын, б у ю л прогрееш ь адамзаттыц х алы ктар арасьшдагы 6 efi6in u uiK ушш, со- fuc ертш тутандырушыларка карсы куреске илгерлоиди peTiH курсе пен ж еш етщ улы программасы 6:лы п табылады. С ъ е зд партнямыздын данкты жешетерш’к кор- тындысьш ш ы гары п, коммунизмге карай онан api ал fa басудын аса у л ы перспсктиваларын б е л п л е п бердо К оз1'р Совет Одагынын Ким м ун и сн к партиясынын басты м^ндеттe p i, — делш ген X IX съ е зд кабылдаран пар­ тиянык Уставында, — сокиализмнен коммунизмге Gipre- 6ipTe вту ж олы м ен коммуниепк кокам орнату, когамнын

иатериалдык жэне мэдениет дэрежесш узджс!з арттыра беру, коеамнын мушелерш интернационализм рухында. жэне барлык. е л д е р д т енбекш!лер!мен туыскандык. бай- ланыстар орнату рухында тэрбиелеу, советтж отанды оныц жауларыныц агрессиялык кыймылдарыиан белсене коргауды барынша нырайта беру. Партиямыздыц тарихи X IX с ъ е з 1 СС РО -н ы еркенде- туд1н бесшил бесжылдык жоспары туралы директива- ларды кабылдады. Социализмнен коммунизмге б]'рте- 61'рте ету кезецшде халкымыздын. алдына зор перспективалар ашып бердн П артияны н X IX съезш ш карарлары мен И. В. Сталиншц с ъезд е сойлеген тарихи саз1мен жэне онын, «С С Р О -д а соц иализм нщ экономика- лык проблемалары» деген даиы ш панды к en6eriMen ж Р герленген бук!л совет халкы 6eciHuii бесжылдыкты ой- дагыдай орындау уш!н, ел'ш'жде коммунизм орнату yiuin куресуде. Мемлекеттж ж эне шаруашылык басшылыкты жак- сарту женшде партия мен yKi.MCTi белп лен ген шаралар- ды жэне жек'ш, там ак ©неркэабш, ауылшаруашылыгын еркендету туралы карарларды ж узеге асыру е л 1&пзл1а алдьгнда турран тарихи мшдеттерд! ойдаг-ыдай орындяуга бурынгыдан да колайлы жардай турызды. Б ул тарихи др- кументтер: СЛ1М13Д1Н алдында турран м'тдеттерд1 айкын керсетт берд1‘ . Осыкан байланысты халы ктардык б е Ш т - ш!л!Н мен к а у т а з д т ш н Tiperi болы п табылатын б1зл'т улы социалист!к мемлекетп онан opi тынбастан жэне бар ­ лык жарынан нырайта 6epyiM!3 керек. Сов ет ел1 халык- тарыныц 6ipairi мен достырын онан эр! ныгайтуды, коп ултты совет мемлекетш ныгайтуды камтамасыз ету!м 'з Кажет. Отанымыздын. корранысы мен к.ауinci:*.airiu камта­ масыз ету максатымен советт!к карулы куштерд! ныгайта беру!м!з, социалист!к, енеркэсш пен колхоз курылыгьш иейл!нше еркендету!м1з, жумысшылардыц, колхозшылар- дыц жэне интеллигенциянын, барлы к сонет адамдарыныц иатериалдык эл-аукатын онан эр! узд1кс|з_ жаксарта бе- pyiMi3 керек, халыктардыц аса у л ы жендс! болып табы ­ латын бейб!тинл!к, демократия жэне социализм лагер.н сактап нырайта 6epyiMi3, демократиялык лагерьдеп сл- дерд1н, халыктарыныц достыры мен ыитымагыч иыгангуы- мыз керек екенд!п ашып керсеплдК Б у л мш дсттсрдт ай’тг”у ижеэлн,,°е- 0о,1н1ын 6api коммуниста партийны, онан opi 87

букарамен байланысын кушейту М1н' дет1мен уштастыры- лып icKe асьорылады. ССРО Министрлер Советонщ председатело Г. М. Маленков жолдас ССР Одагы С овел иin IV жэне V сессияларындагы сезшде у м м е т езшкч барлык жумы- сындагы сырткы жэне iuixi icrepAi партия ж асал берген саясзтты берйс ж урпзш отыратыиын айтты. 1шко саясат жежиде паргиямыз бен совет ук1мет1 бу- дан былай да жумысшы табы мен колхозшы шаруалар- дын мызяымас одагын, ел!мозд!н халы ктары арасындары туыскандык достыкты нырайта бередо, с о ц и а л и с т мем- лекегпн корганыс куатын мейлш ше нырайтады, халык игЫгоийц, онын материалдык ж эне мэдени талаптарын барынша канагаттандырура социалисток отанымызды онан эр! гулденд1руге кажымай-талмай камкорлык жа- сау м|’ндет1‘ (нздш партиямыз бен yKiMeTiMi3 ушо'н мыз- рымас зан болы п табылады. Бо'здон куатты отанымыз ез куштер!н арттыра оты- рып, жана табыстарра карай алра басуда. Бо'зде комму­ нисток KOF3M орнату ушо’н материалдык жэне рухани ка- жеттердйо 6api бар. Табигат байльоры м ол, enaipic, техни­ ка, ауылшаруаонылык жэне мэдениелмоз бай елмоз. Совет хал осы урыстарда сыоонан етш, шыныккан халык,. Партиянын X IX cbesiHin тарихи карарларымен И. В. С талинит «С С Р О -д а социализмши. эконсшикалык проблемалары» деген енбепмен, марксизм-ленинизм Fbr- лымынын асыл казналарымен к аруланган С С Р О }KoFap- ры Совслно'н 6eciii!jii сессиясыныц карарлары жэне бул сессиядагы Г. М . Маленков жолдастын, свнлеген сезомен, СОКП Орталык Комитет! сентябрь Пленумынын карар- ларымен осаруланран халкымыз Совет Одагынын Комму­ нисток партиясынын. басшылырымен коммунизмнон, салта- - натына карай ал га басуда. -- ч 0 о Ч •1 -Х