Ж . Оспаиұлы Ай-Зере Жарық Ай! Саған қарап бет сипайды бэрі ұдай. Несібеміз болса дағы тарыдай, Бұйырта көр а, Қ ұдай? Өппақ Ай! Адамдардың әппақ арын мақтадай, Надандардың табаны на таптамай, Күбірлеген дүғамътзды қабыл ғып, Айдан аман, ж ы лдан есен сақтағай. Оумин! =і= Ашық айтсам сезім ім ді сезбес кім, (Түсінбейді кейде сеннен өзге ешкім). Мен білмеймін, м үм кін саған анамның Қүрсағында ж атқаны м да кездестім. Шырағымсьтң ж ол көрсетер түнекте, Разымын бар ғү м ы р ы м бір өтсе. Кім біледі анам ды алғаш емгенде, Сүтіменен сіңдің бе екен жүрекке. Есімде жоқ, Қашан, қалай кезіктім? Өсе келе қүдіретіңді тез үқтым. Сол бір сэттен, Сол бір күннен, 50
Ж. Оспанүлы Ай-Зере Сол жылдан, Саған ғашық екенімді сезіппін. Содан бері ғашық болып келемін, Сүйем сені, Мәңгі сүйе беремін. Мен жалғанды бір күн тастап кетемін, Бірақ мені тастай корме Өлеңім! * «Атымды адам қойған соң» Ар-Иман болды жолдасым. Көңілге түйген ойдан соң, Абайдан алдым сөз басын. «Ойға түстім, толғандым», Адамға ойсыз құр сән не? Ой —деген қалың орманның, Ішінен таптым бір сәуле. «Аспаса ақыл-қайраттан» Басыңды жарға соғарсың. Келгенін білмей қай жактан, Бәлеге душар боларсың. «Мен боламын демеңдер» Кеудені соғып, ісініп. 51
Ж. Оспанүлы Ай-Зере Болсаң да ұлы кемсңгер, Адамға керек кішілік. «Күн артынан күн туар» Тіршілік демін үзбеуте. Зерделі адам үмтылар, Білім мен ғылым іздеуге. Тэңір берген несібем Өлең болды толайым. Абайды оқып өсіп ем, «Қайтып надан болайын». *** Ақындарыңды ардақтай жүріңдер, Тірісінде көзінің. Жырларын оқып салмақтай біліңдер, Құдіретін эрбір сөзінің. Ақындарыңды жылыта біліңдер, Кейде оның жаны тоңадьт. Ақындарын үмытады кімдер, Өзіне болсын обалы. Өмірден өтіп кеткенде барып, Өкініп қалмау үтшн де. Ақындарыңды жек көрме халық Еркелеп жү]эсе ішіңде. 52
Ж. Оспанүлы Ай-Зере Түндерімді еткізбен ұйқьтменен, Несібеме үйкы емес, тисін олең. Төсегімнен ұйьгқтатпай жүлып алсын, Сезімді еелт еткізер сиқыр өлең. Босқа қайтем ұйқыға түнді ұрлатып, Онсыз да заулап жатыр қүрғыр уақыт. Елеусіз еткен күндер өтеуіне, Өлеңмен еткен бір түн мың күн бақыт. Бойымда тұрса да қан үйып талай, Түндерімді қарсы алам үйықтамай. Жүрегіме жыр қүйған мақпал түнді, Арсыз үйқы саған берем қиып қалай. Ей, уақыт асықтьгрма күндерімді, Жек көрем асьтғыспен күнкөруді. Албырттыкпен жоғалтқан сәттерімді, Білмейсің-ау, таба алмай жүргенімді. Үрлануда апталар, айларым да, Қарманайын, болмайды жай қалуға. Өмір—теңіз тулаған. Уакыт—кеме, Соғылары белгісіз қай дауылға. 53
Ж. Оспапүлы — Ай-Зере Ей, уақыт, тоқтауы, тұрлауы жоқ, Құйындатьтп отесің кұм-дауыл боп. Ішінде талай-талай тағдыр кетті-ау, Құйындаған дауылдың кұрбаны боп. Мен өмірдің шақырылған конағы, Сондықтан да менің орным жоғары. Өмір сенің ырысыңнан бұйырған, Несібемді тауысқаным жоқ элі. Қамшы сапты, қысқа ғұмыр, бес күнде, Өмір маған бергеніңді копсінбе. Кіріп пгығар көп болғанмен есігім, Кіріптар боп жаралмағам ешкімге. Бұл өмірдің қонағымын мен деген, Көргенімнен қызығым көп кормеген. Мен емірге өзімшіл боп келмегем, Не берсең де озгелермен тең бөлем. Кең дүние, құлағыңды сал маған, Сыбағам көп әлі сенен алмаған. Қарызым бар жэне саған бермеген, Әр күн соны өтеу үшін қамданам. 54
Ж. Оспанұлы Ай-Зере Кең дүние бәрін сенен үйренгем, Сені алғаш көргеннен-ақ сүйгем мен. Табиғатым маған бөлек сый берген, Содан бері жүрегім жыр, күй кеудем. Кеңдікті мен үйренгенмін аспаннан, Биіктікті алғам шыңнан, асқардан. Төзімді алғам таулар менен тастардан, Нәзіктікті алғам гүлден, жас талдан. Бүгінімді ертеңменен жалғаған, Жүрегімде үзілгенше арман ән. Кең дүнис, Күлағыңды сал маған. Ораза үстап аузымды да бекіттім, Ниетімді взім мазақ етіппін. Ж аратушы Тағаламды үмытып, Пенделіктен не күттім? Ж амагатпен намазға да жығылдым, ¥лы А ллаьты ң қүдіретін үғындым. Ал М ешіттің қақпасынан шыққан соң, Әуенім сол бүрынғым. 55
Ж. Оспатлы - -■ —— Ай-3ере Қайда асыктым, Қайда, Не үшін жүгірдім? Түлен түртіп, неге ғана бүліндім? Желөкпелік не әперді ақыры, Табан асты сүріндім. Өз-езімнен кеуде соғып, лепіріп, Сез берместей кетіп едім көпіріп. Маңдайымды тасқа еоқтым байқамай, Енді отырмын өкініп. Өткен іске өкінгенмен пайда не? Өтті, Кетті, ойла ма, не ойла не. Қүран ұста, Құдайыңа құлдық ұр. Өзіңді-өзің мұжи бермей, Қой, кзне! Намазға басым игіздің, Сәждеге маңдай тигіздім. Рахымы мол Жаратқан, Өзіңді шексіз сүйгіздің. Соқпақты өмірде жаңылдьгм, Кешірдің бәрін. 56
Ж ‘ Оспанұлы А й-Зере Арылдым. Құдіретіңе бағындым, Кұрметіңе табындым. Болсыншы бәрі бұрынғы, Басталсын күнім бүгінгі. Енді адастырма Құдайым, Құлақкесті құлынды. Ж^5* Орақ тілді ақын шыққан, батыр шыққан айбатты, Қарасаз бен Шәлкөде деп аталатын аймақты. Ғұмыры өткен ат үстінде көшпенділер ұрпағы, Менің ата~бабаларым қыс қыстау, жаз жайлапты. Қарасаз деп аталатын Елшенбүйрек етегі, Әлімсақтан ақындар мен батырлардың мекені. Жолы түсіп бара қалған адам болса егерде, Топырағын сүйіп оның, тағзым жасап өтеді. 57
Ж Оспанулы Ай-Зере Ажыраса бір-бірінен калатыңдай адасьш, Қарасулар іркес-тіркес ағып жатыр таласып. Көктем шықса сирен иіеі жұпар шашыгг далаға, Үйрекушып, кйэы қоныя, жатушы еді жарасьш. Өз козіңмен көргің келсе мұндай жерді бауьтрлар, Құшақ жайып қарсы алатын ағайын бар, барыңдар. Елшенбүйрек етегінде, Қарасудың бойында, Қарасаз деп аталатын қарапайым ауыл бар, Мұқағали туъш-өскен ауыл осы болады, Қонақ болып бара қалсаң сенің орның жоғарьг. Мұқағали елеңдерін тыңдап жатып кез іліп, Мұқағали өлеңімен оянады қонағьг Бұл ауылға келдім бе деп ойлтайсың бекерге, 58
Ж. О сланүлы — Ай-Зере Шабыттанып сен де оқисың бір өлеңін кетерде. Жырын оқып қайтасың сен ғашық болып емірге, Ғашық болып, .Мұқағали туып-оскен мекенге. Ақын кетті күңірентіп, күрсіндіріп, Санаға сыр, жанарға мұң тұндырып. Шорт үзіліп бір күнде қала берді, Тірлікте алдандырған мың күнгі үміт. Бүлттар кеш ті Алатау басындағы, Жасын ойнап, найзағай шатырладьт. Тэнін т>тан топыраққа қалдырды да, Зау көкке сіңіп кетті ақын жаны. Ой салды д а опасыз жанға не бір, Асаультғьтн баса алмай арда кеңіл. Шындьтқ болып кетті де шың басьтна, Жалған болып қалды ақыр, жалған өмір. Қүлазумен күй кештің жат пішінде, Арман өліп, айтылмай жатты ішіңде. Тас қаланы тасбауыр адамдарға, Қалдырдьхң да айналдың тас мүсінге. 59
Ж. Оспанүлы —Ай-Зере Бар өмірің отті деп ішуменен, Жандар кеп ед өзіңці түсінбеген* Қызталақ! Жанымды енді үқтың ба, - деп Қасқайып-ақ қарап түр мүсін денең. Жұлдыз ғұмыр (Оразалыга) Жап-жарық қылып түратын еді аспанын, Жүлдыз ғүмыр-ай, Сәтте ағып түскен қас-қағым. Айтылмай қалды ақындар жайлы аңызым, Жазылмай қалды даналар жайлы дастаным. Жүлдыз ғұмыр-ай! Жарқ етіп сөнді көгімде. Жарығы ғана медеу боп қалды коңілге. Қан тамырыида қара өлеңнің нәрі аққан, Қара бала едің тумьтсы бөлек тегінде. Қүлмамбет сынды бабамнан қалған қүлыным, Қайтейін енді, Қүлындай еді қылығын,. Аққан Жүлдызбен астасып арман-ғүмырытт, Аспанда қалды асқақ рухты түғырың. 60
Ж. Оспанұлы — ..... ...... Ай-Зере Үніңді естіп, тынатын түнгі тау іші, Әніңді жалғап түратын жазғы бау іші. Жүлдыз ғұмырдың жетегінде кеткен кісінеп, Қүлын жырыңның қүлақта қалды дауысы. Кара елеңнің майын ішкізген шешенім, Топ жарып шығып, көш бастайтүғын көсемім. Үлымды апарып сусын ішкізсем деп жүфмін, Бір жиегінен сен шәй ішіп кеткен кесенің. Қаралы елең (ҚР еңбек сіңірген эртісі Тілек Әб.нсэлиүлына) Елу ж.ылдык мерейтойыцда окылгаи цуапыгиты өлеңнін арада он күн өткенде «царалы өлеңге» айналганы кандай өкінішті. Боздасын бүгін, бозінген кеуде боздасын, Боздасын дағы көңілдің шерін қозғасын. Жүмақта аға, жаныңа нүр боп қүйылсын, Өзіңді жоқтап жанардан аққан кез жасым. Өмірге мьтнау қош айттың дағы сен кеттің, Аманат бізге өзіңнен қалған келмек күн. Ғазиз жаныңды көкке алып үшып періште, Жалғыз тәніңді қара Жер-Ана тербетсін. 61
Ж. Оспанұльі....... ..— ---------Ай-Зере Сахнаң анау, елесің қалды тек кана, Даламды мынау рухың шарлап кетті аға. Өткеніңменен өмірден өзің ертерек, Өлмейтін артга өнерің қалды текті аға. Қаңтардың мына аязы-ай, жаным тоңып тұр, Көкірек шерге, жанарым жасқа толып тұр. Бэріміздің де баратын жер ғой ол мекен, Ертерек сенің кеткенің ауыр болып тұр. Жаратқан алды. Оның жоқ ешбір теңдесі, Жыладық. Қалдық. Біз деген жердің пендесі. Қызың да қалдьт, қызығын аға, көрмедің, Жарың да қалды, жанартау от боп кеудесі. Елу жас. Елу. Өте шыққаны-ай бір демде, Шарасыз қалып, Мазасызданып тұр кеуде, Қоштасып бізбен жүргеніңді аға, кім білген, Елуге келіп, той жасадық деп жүргенде. Той жасап едің, қоштасу екен ақырғы ол, Жұмаққа сізді бастайтын алда жатыр жол. 62
Ж. Оспанұлы - .... ......... ...........— Ай-Зере Ж_ұма күні аға, жамбасың жерге тиіттті, ¥жымақтың бұл күн есігі ашық... Бақыл бол! Бір тойым бар (Төлегенше) Бір тойым бар ерте ме, кеш те болсын, Тек айтарым бәріңе есте болсын. Жиналады бүл тойға кәрі-жаста, Бүл күн бәрі ерекше, бәрі басқа. Менің өзім ғаламат күй кешемін, Бірге жүрген достарым танымастай, Ақсақалға торімнен орын берем. Батасын ап оның да жолын берем. Әжелерім емешегі иіп түрып, Бақтілейді маңдайдан сүйіптұрып. Шырқалатын бұл күні энім басқа, Өлең де оқып беремін жаңылмастан. Жеңгелерім оралып қыз күніне, Келіндерім айналар қарындасқа. Інілерім шаттықтан өрлеп, үшып, Қызмет қып жүреді терлеп, ысып. Ағаларым ет тартып табақ-табақ, Қызығымды жүреді тең болісіп. Менің жарым бүл күні құрақ үшқан, Шаршағанын үмытып қуаныштан. Бір сүрініп, бір түрып, бір жығылып, 63
Ж. Оспанүлы - -------------------------------------------------- — - Ай-Зере ■ — ■■ - Алдарыңда жүреді кұлдык ұрып. Менің өзім бұл тойды басқарамын, Отырасың қонақ боп басқаларың. Мен осылай ғажайып бір той жасап, Шарапқа емес, көңілге мас боламын. Мұндай тойды көрмеген қиялдайды ел, Езулерін күлкіден жия алмайды ел. Менің мьтнау ұядай отауыма, Сиясыңдар, бәрің де ұнлмай кел. Құшак-кұшак гүл шоғын лақгырып, Қандай бақыт жатсаңдар шулап кіріп. Келгендерің үшін мен алғыс айтам, Тебіреніп, тербеліп, жылап тұрып. Менің тойым өлеңмен басталады, Небір шумақ ортаға тасталады. Әрі карай ұласып жыр кешіне, Тыңдағанның жадырар қас-қабағы. Кеңілдің сілкіп тастар мұнар бұлтын, Дәл осындай бір тойға құмармын тым. Менің де талай тунгі арманым ғой, Мәңгілік тарқамайтын шығар мүмкін. 64
Ж. Оспанұлы Ай-Зере 65
Ж . Оспанұлы Ай-Зере Алғашқы махаббатқа хат Табиғаты басқадан озгешерек, Содан ба көзге сұлу көрінетін. Біздің ауыл сай көше, дең кеше деп, Ертеден-ақ екіге бөлінетін. Алғаш рет сол жерде жарық куннің, Шуғылалы шуағын сезінгенмін. Сол ауылда ең алғагн алып түинің, Қушағында маужырап көз ілгенмін. Алғаш рет тап болып шырын мұңға, Жұлдызға серт, артқанмын айға сенім. Махаббатты ертерек үғындым ба, Бір қызына хат жаздым сай көшенің. «Баян» деп бас әріппен бастадым да, Тіл жеткенше жаздым кеп сезімімді. Шолпан жұлдыз туғанда аспанымда, Талықсып барып әрең ісөз ілінді. Қудайдан «бере көр» ден тіледім мың, Кеудемнің жұдырықтай еті тулап. Баянға деген сөзін жүрегімнің, Олеңге сыйғызыппын жеті шумақ. 66
Ж, Оспанүлы Ай-Зере Тәуекел! Сүрінбес кім, қуламас кім? Бүйырғанын көрем деп ғашықтықтың. Қолымда жеті түрлі «фломастер» Әр гаумақты жеке-жеке басьтп шыктым. Қып-қьтзыл жүрек салып бір бетіне, Біреуін қадап қойдым сұр жебені ң. Қътр корсетпей менің адал қүрметіме, Бэлкім, ғашық жанымды біл дегенім. Білмеймін, сүймейді ме, сүйеді ме? Менің де келетіні сол ғой үққым. Шатақ жоқ ак парақтың жиегіне, «Сүйіктің Жұматай» деп қол қойыппын. Қызықсын деген түрім болса керек, Баян қыз бірақ мені екпелетті. Сэндеуімнен болмады сонша көмек, Қайран есіл еңбегім текке кетті. Балалықтың қимас бір уақыты ма, Кейін... Кейін басқаша болып бәрі. Мен езімнің кездестІм бақытыма, Содан бері ол маған жолықпады. 67
Ж. Оспанүлы............. ..... ..... ..............Ай-Зере Ол дәуренді уақыттың бұлты басқан, Көңілден келеңкелеп сан арманды. Махаббат әлемінің қулпын ашқан, Ризамын «Баян кыз» саған мәңгі. Мен сізді ғумыр бойы сүйіп өтем, Керек емес, тағдырдың сыйы бөтен. Сізді сүю аркылы мен озімді, Өзгеяердің алдында биік етем. Түсінсеңіз мендегі асқақ арман, Сізді биік қояды басқалардан, Өмірге деген менің махаббатым, Сізге деген сезімнен бастау алған. Мен сізді сағынамын, аңсап әтем, Қарсы алдымда тұрса да қаншама сең. Соның бәрін сезіммен бүзып, жарып, Сізге мәңгі ғашық боп қалсам екен. Сағындым сені еүйгенім, Сәулем сағындьтм, Сағынып сені сарыуайымға салындым. Сөнбейді сэулем, сені де сүйген сезімім, Сіңсемде сары сағынышына сағымның. 68
Ж Оспанүлы ............ Лй-Зере Сағындым сені, сағындырдың сен сұлуым, Сыздайды сезім сіңдіріп сана сыр уын, Сейілмес сенім, сезімде сиқыр сендегі, Сембеді сенің сезімге семсер сұғуың, XXX Ей, сұлу қыз, айдай ашық қабагы, Сары күзде керіп едім мен еенг Содан бері сансыратып сананы, Сары уайым басып алды еңсені. Сары уайым, әлде сары сағыныш, Тыным бермей мазалайтын күні-түн. Жүрегім бір жасайтындай жарылыс, Дейді маған: — Абайлашы жігітім... Сені күнде сағынамын, аңсаймын, Айту қиын мүны адам созімен. Мен жолыңды күте-күте шаршаймын, Шаршап жатып, сені ойлап коз ілем. Мейлі маған кеңіліңді белме сен, Мен ғашықпын, оған сенің жоқ кінәң. Ей, сұлу қыз, бір күн сені көрмесем, Бір нәрсемді жоғалтқандай боп түрам. 69
Ж. Оспанулы ---- ------- ------- ------ - —: Ай-Зере Құдіреттің теберлігін қарашы, Қалғаным-ай кірпігіңе байланып. Ей, сұлу қыз, күннен кунге барасың, Жүрегімнің жартысына айналып. Ерке қьтз-ай, есімнен жаңылдьтрған, Болсын сенің жольтңда жаным күрбан. Мені саған қандай күш бағындырған, Сүлулык па, әлде бұл табындырған?! Куннен-күнге барасың шырайланып, Кетпесінші түнығың лайланып. Жүргенімді қарашы кете алмай, От көрген көбелектей шыр айналып. Ерке қыз-ай, не деген көркем едің, Қылығыңмен наздана еркеледің. Жанарыңнан от шаша жалт қарасаң, Жалыньтна күйемін, ертенемін. Елесіңмен келемін үйге сенің, Сен осьтндай болмасаң сүймес едім. Жалт қарасаң ерке қыз, жанарыма, Кірпігің қадалғандай күй кешемін. Түсінбедім Тәңір-ай, не сыр бар-ды, Өзің түгіл елесің есімді алды. 70
Ж. Оспанүлы Ай-Зере Тағдырыма ризамын дәл озіндей, Жолықтырған есті алар, есіл жанды. Лаураға Шуақ берген жүрегіме, жаныма, Қуат берген бойдағы ыстық каныма. Сен бар жерде бүкіл әлем көрікті, Сен жоқ болсаң кететіндей мағына. Сен мүңайсаң аүыр оймен күрсініп, Қара түнек жамылғандай тіршілік. Сен қуансаң жанарыңнан от шашып, Нұр төккендей бұлт артынан күн шығып. Жанарыңа тұңғиык сыр түнғандай, Қүдіреттің күші еді бүл қандай. Сен қуансаң күнде күліп шығады, Қабағыңа карап сеніңтүрғандай. Өмір жалған көрінеді езіңсіз, Сенсіз кірген иран-бақта көңілсіз. Естілмейді сайрағаны бүлбүлдың, Бәрі мені карсы алады тек үнсіз. Сен болмасаң күй кешемін мен солан, Бойға куат, жанға шуақ берші арай. 71
Ж. Оспащлы .......... ........ . Ай-Зере Сен бар жерде бүтін менің қабырғам, Сен бар жерде менің үйім кең сарай. Білдірмейсің жыртығымды бүтін ғып, Бүл айтканым болмасыншы күиірлік. Асыл жарым, сенің жақсылығыңнан Түңлігімнен шығып жатыр түтін тік, А, қүдайым бергеніңе шүкірлік. Қүшағыңды аш оттай тәнің күйдірсін, Алпыс екі тамырымды идірсін. Қүдіретті сезім мьтнау жалғанды, Жүдырықтай жүрегіме сидырсын. Қызыққаннан күннің жүзі қызарсын, Таң атпасын, Түн ғүмыры үзарсын. Бал тіліңнің деміне бір балқиын, Үялғаннан бұлт орансын қүзар шың. Үясына күн де батсын, кеш кірсін, Бізді қорғап Жүлдыз біткен шеп қүрсын Ай ғаламды тыныштықта тербстігт, Екеуміздің тек деміміз естілсін. Шыдамаса тау өзені долдансын, Жапырағын шуылдатсын орман шын. 72
Ж Оспанұлы Ай-Зере Құшағымды аша алмайды екенмін, Мен —езіңдік, Өзің —мендік болғансьтн. А й ры лды ң естен К үн дізгі күштен Тиіп ы спгы ц ет ке ет. МАҒЖАН Құшағымды ашып, Кеудеме қысам. Тесіңнен басып, аймалап кұшам, Әппақ етіңе қызығып. Өн бойым балқып, Ерніңнен сүйіп. Ыстық дем шарпып, Жан тәнім күйіп, Барады денем кызынып. Тіліңнен балдай, Түла бой еріп. Қүмарым қанбай, Сүйемін келіп, Қүшырланып, ынтығып. 73
Ж. Оспанүлы Ай-Зере Бір ләззат табам, Тамырым иіп. Масайып барам, Бойда қан ұйып, Есім бір кіріп, бір шығып. Қос анарыңды, Қысамын келіп. Кететіндеймін, Құшағыңда өліп, Сонда да бір саспаймын. Шиыршық атып, Тығыршық денең. Сүйісіп жатып Түншығып өлем Қүшағымды ашпаймын. Күзетші ғып көктегі бар жүлдызды, Жеңгетай боп жолықтырды түн бізді. Қүшып сені жата берер едім-ау, Қызығымды қызғаншақтау күн бүзды. Ай апамның жапқан мамық көрпесін Жүлқи тартып орнымыздан түрғызды. Өй, күн, сен де қызықсың-ау, тэйірі, Көп көргендей қойнымдағы бір қызды. 74
Ж. Оспанұлы А й-Зере Ей, тагдырым, лгацдайыма мсазылган> Жерден маган біте ңоймас эзір дәли Менің мсаным өлең оңып ж атады, Қабірілшің басында да цазылган* 75
Ж. Оспанүлы Ай-Зере *** Бірін-бірі жүрс алмайтын тсң корігқ Несібесін бсрс алмайтын тсң боліп. Мен дс, Сен дс, Олар да бар пендслік, Бүл жағынан калдырмаған еітібіріңді кенде ғып. Жалған атақ, абыройды шен коріп, Мінбелерде қолды оң-сол сермедік. Ағайътнның аты озса кормедік, Абайсызда қапы басса данышпансып тергедік. Екі аяқпен түскендей-ақ жерге нық, Ақьглға жол, созге ырътқ бермедік. Біреулерді. біреулерден кем коріп, Біреулердің алдында ойнап, аузын майлап жемдедік. Біреулердің қолтығына дем беріп, Қолына су қүйғанмын деп ерледік. Сол үшін де жоғарылап, өрледік, Төбең кокті тірегендей төмен жақтьт көрмедік, Адал болсаң болмайтындай елде күт, Адамдықгы тумай жатып жерледік. Қьтлығътңнан кеттім сенің мен жеріп, О, не деген Арсыз едің, Қансыз едің Пенделік? 76
Ж. Оспанүлы Ай-Зере Шындық жоқ дейсің, Ол қайдан болсын бұл жерде, Періште көңіл пеңдешілікпен кірлеуде. Шьптдық түгілі құбылған мына қоғамнан, Өзіңді таппай жүргенде. Ақиқаттың ауылы деген тым алыс, Жете алмайсың мейлі күнде қүрақ үш. «Шындық» деген сөз ғана бар жалғанда, Жабырқаған кеңілге сол жүбаныш. Сен Арыңмен іздеп жүрген шындықты, Жалпағынан шайқап басып тірлікті, Адамдьтқты, үлылықты, ірілікті, Ақшаменен таразылайды кіл мықты. Өмір-өмір, өтеді де кетеді, Бүл емірдің түбіне кім жетеді. Шындық іздеп жүрғеніміз бос сандал, Анау жақта болса ақиқат мекені. Бүл жалғаннан іздеп жүріп шындықты, Қолымыздан жасаймыз кіл сүмдықтьт. Әділдіктің жолы әлсіз қашан да, Шындық сонда, Болса егер кім мықты. 77
Ж Оспанулы — Ай-Зере Шындық емес сұмдық іздеп, сүғынып, Мықтьтлар жүр алған сайын кұнығып. Әлсіздердің әуені сол баяғы, «Жығылғанға жүдырық». Тек, ойтеуір, қалмау үшін арманда, Шындық іздеп сандаламыз жалғанда. Бұл шындықты сонда ғана табасың, Бір төбеде томпешік боп қалғанда. *** Ей, тағдырым, сырласайық кел бері, Екі аяқты пендең едім жердегі. Суға салып, отқа жағып кор мені, Жеңе алмайсың тәлкегіңмен сен мені. Ей, тағдырым, сөйлесейік бері кел, Мен емеспін, тәлкегіңе жеңілер. Мен емеспін, текке налып, енірер, Өлеңімді оқы дағы мені көр. Ей, тағдырым, ойыңды сал ортаға, Көтеремін не зүлматың болса да. Өмірімді өткіземін өзімше, Сен озіңді мейлі тіпті зор сана. Ей, тағдырым, маңдайыма жазылған, Жерден маған біте қоймас әзір дәм. 78
Ж. Оспапүлы Ай-Зере Менің жаным елең оқып жатады, Қабірімнің басында да қазылған. Ей, менің асау тағдырым, ауыздығымен алысқан, Мен сенімен соноу бір... Соноу жылдары танысқам. Құрсағынан шығып анамның, Құндаққа оралып жатқанда-ақ, Жалыңа сенің жабьтсқам. Сен содан бері келесің ауыздығыңмен алысып, Күндерімді артқа калдырып, уақыттармен жарысып. Мен содан бері келемін тағдырмен талай табысып, Жолында соның сан күйіп, сан өртеніп, сан ысып. Ей, менің асау тағдырым, сабырлық етші аздаган. Айтарым бар ед аз ғана, жырларым бар ед жазбаған. Отым да бар ед маздаған, қазынам бар ед казбаған, 79
Ж. Оспапұлы Ай-Зере Сондықтан сәл-сәл сабыр ет, сабырлық етші аздаған. Жүріп алар дейсің қашанғы, омірдің мынау өтінде. Айтарымды айтып калайьтн, ал содан кейін окінбен. Қойыны суық қара жер, Қүшағына алар бір күні, Ал оған дейін тағдырым асықпа менен етуге. Қара шаңырақ Жаралы жанның жанардан жасын тиятын, Соқыр кеудеге сиқырлы сезім қүятын, Бетіңде түрған ар-ожданың мен үятың, ӨнердІ ң қара шаңырағысың —Театр. Асылық айтсам Жаратқан ием кешірім, Өнердің қара гааңырағы десем, несі мІн. Арымен жуып, үятыменен тербеткен, Театр менің ер жеткендегі бесігім. Корермен залы, іштегі у-шу басылды, Қан қызыл түстес шымылдық жайлап ашылды. 80
Ж. Оспанүлы — — ..... Ай-Зере Арғы жағынан басталды дағы бір өмір, Керсетіп жатты сан мың жылдар мен ғасырды. Батырдың үні —бабадан бата сүраған, Арудың үні —айғайлап қүздан қүлаған. Баланың үні —анасын жоқтап жылаған, Ананың үні —Алладан медет сұраған. Қозының үні —«Баян» деп тауды жаңғыртқан, Жібектің үні —Төлегенді іздеп зар жүтқан. Халықтың үні —«Елім-ай» әнін зарлатып, Қалмақ пен Жоңғар жерінен куып қаңғыртқан. Ал енді, бірде сахна іші бір түрлі, Басқа арнаға әкетер бүрып ырқыңды. Қуалап шығып, іштегі ала бүлтыңды, Қарап отырып тия да алмайсың күлкіңді. Кокірек көзің осыдан сэуле тапса еғер, Көңілің сенің еш алаңдамай нақ сенер. Осының бэрін алдыңа жайып салатын, Өмірде адам. Өнерде алғыр, хас-шебер. 81
Ж. Оспанүлы —Ай-Зере Жігерің жетсе қарап отырып, шыдап кор, Бірге күл —күлсе, жьтласа бірге жылап бер, Сенбесен кел де, көзіңмен кер де еынап бер. Жаньтңа шуақ, бойьтңа куат беретін. Өмірде адам, өнерде аты —шын Актер. Тексізі шексіз көбейіп түрған қоғамда, Театр керек маған да, саған, оған да. Қалмаеын десең Рухың бүғау боданда, Өнерге омір тілейік біздер оданда! Дарабоз Ана рухымен сырласу немесе Злиха Тамшыбаеваның монологы Тәуелсіздік алгалы царт тарихтыц крйнауында жатқан ұлттық шұлгаларымызбен кайта цахышып жатырмыз. Солардыи бірі —Қабылиса, аталарымыздың акыльиысы юлеан, ел ішінде Дарабоз Аиа атанып кеткен Қанипа апамыз. Ана жайлы аңыздан акиқат ізс еген ұрпаңтары Көксу ауданына қарасты манс елді ауылыныц маңынан Дарабоз Ананыц зиратын тауып, басына ескерткіш-таюпа цойды. мангелді Социалистік Ецбек Ері Злиха ішы аеваныц ауылы болгандыцтан Злиха ІЫЗ а °сы игі шараның іске асуына өзі бастап мұрындыц болган еді. 82
Ж. Оспанұлы Ай-Зере Дарабоз Ана, Уақыт сырғып, жылдар да жылжып отуде, Қазына кеуде тарихтан бізге замана үні жетуде. Аттың жалында, түйе қомында күн кешкен қайран бабамның, Тағдыры талай тайғанап барып тоқтапты қүздың шетінде. Дарабоз Ана, Заманда тудың артыңда алау, алдың жар, Байқасаң енді, содан бері де өтіпті міне, сан жылдар. Қара жер тесін қаншама жуып, шайғаныменен жаңбырлар, Сары даламды айғыздап жатқан жолдарда талай зар, мүң бар. Қылышын малып, Тынышымдьт алып, даламды кімдер шаппады, Ойрат пен шүршіт, қалмақ пен жоңғар елімді ессіз таптады. Өзіңдей алтын күрсақтан алып, батыр боп туған бабалар, Күндіз күлместен, Түнде көз ілместен ата қоныстьт сақтады. 83
Ж. Оспанұлы Ай-Зере Содан кейін де озгерді заман, озгерді қоғам құбылып, Үмыт болды да улы бабадан мүра боп қалған ұлылық. Өз қолымызбен қүлаттықтағы Абылай тіккен ақ туды, Амалсыз ғана ақ патшанын да алдына бардық жығылып. Алдады патша, алданған қазақ запыран жутьш, зар ішті, Болаттай берік рухы сындьт, төзімін солай тауысты. Дақ түсірмейтін арымдай болған атамнан қалған ақ туым, Қан қызыл түске ауысты. Қып-қызыя туды қызарып батқан күннің нүрындай қарсы алдық, Бабамның қаны сіңгендей соған қүдірет тұтып, тамсандық. Бірнеше ұлтпен сол қызыл тудың астына кіріп кеттік те, «Елім-ай» әнін үмыттықтағы «Коммунизм» деп ән салдық. 84
Ж. Оспанүлы — .......- — - -Ай-Зере Дарабоз Ана, Бір кезде солай «Көсем» нұрына малындық, Малынып жүріп, шұбарлап тілді, тұмандап дінді жаңылдық. Кұбьтла менен Құранды ұмытып, Құдайды жоққа шығарып, Үйіміздегі, торіміздегі «Көсемге» ессіз табындық. Дарабоз Ана, Өзіңе бүгін ақтарып тұрмын сырымды, Үрпағың талай өткерді бастан нәубетке толы ғұмырды. Тосекте басы, төскейде малы қосылған қайран қазағым, Қызыл қоғамның қолдан жасаған аштығына да ұрынды. Қырылды. Дарабоз Ана, Дэл осы кезде Адамдьтқ жолын нақ бұздық, Елім деп туған боздақтарыңды абақтыларға жапқыздьтқ. Өзге емес-ау, өз қазағымның ішінен шьтғьтп сатқындык, Өз қолымызбен қызыл жендетке табыстадық та атқыздық. 85
Ж. Оспанүлы Ай-Зере Дарабоз Ана, Өз қазағыңа осылай тусіп іріткі, Бір үйлі жандар сыр беліспейді, бір-біріне олар күдікті. Сөйтіп жүргенде Одаққа фашист басқыншылығы оқ атып, Одақтас елдер қып-қызыл тудьтң астьшда қайта бірікті. Тағьт да міне, қаймана қазақ басына қайғы орнадьт, Жетім мен жесір ауылда калып, көңілді бұлт торлады. Жауынгер елдің ұрпағы екенін танытып біздің батырлар, От басын емес, от кешіп жүріп Үлы Отанын қорғады. Мамырмен бірге Жеңістің күні шуағын келіп шашты елге, Еліне жетпей, жат жерде қалды жалындап тұрған жас кеуде. «Қазакстан» деп алып картаның төрінен орын алғанмен, Баяғы жартас, жәутеңдей қарап, жалтақтап қалдық Мәскеуге. 86
Ж. Оспанұлы Ай-Зере Ал М эскеу болса, арқадан қағып, оз саясатын кіргізді, Үйіміздегі торімізге әкеп «Көсемді» қайта ілгіздІ. Тілді тістетіп. өзінің ғана айтқанын бізге Істетіп, Айдағанына жүргізді. Өткен ғасырдың аяғы еді, 86-шы жыл Желтоқсан, Оянды қазақ сан жылдар бүрын есеңгіретіп, сең соққан. Бабасьт батыр, қайсар боп туған қазақтың ұл мен қыздары, Бүғауды бұзып, шынжырды үзіп, еркіндікті алды ел тоскан. Дарабоз Ана, Үрпағың солай жаужүректігін танытты, Өзімен бірге Тәуелсіздіктің жолына салды сан ұлтты. Мың д а тоғыз жүз сексен алтының Желтоқсанында ызғарлы, Тарих бетінде ең кұдіретті, ең қасиетті із қалды. Дарабоз Ана, Ж аңа гасырда қаракөз бала, ұрпағың, 87
Ж. Оспанүлы — .......... - А й -З ер е Қарсы алуца Тәуелсіздіктің арайлап атқан нұр таңын, Тілім де келіп, дінім де келіп, ие боп алып далама, Жас ұрпағыммен жалындап тұрып, Әнұранымды шырқадым. Тәуелсіз елмін, озіме қайта оралды асыл бар мұрам, Құлагердеймін ауыздығымен алысып алға қарғыған. Дарабоз Ана, Өзіңдей сірә дара болмаған шығармын, Атыңды бірақ жас ұрпағыңның жадында мәңгі қалдырам. Дарабоз Ана, бұл күнде қазақ еңсесі биік, кошелі ел, Алты құрлықта Алаіптың атын танып, білуде неше ел. Тоғыз тарау тағдыр жолында жаңадан таптым Киелім, Тарихтың бетін кеш ақтарып, кешігіп келсем кеше гөр!?. 88
Ж. Оспанұлы ■ — Ай-Зере Мазмұны Екі өм ір — ауыл, қала арасы.................................... 4 Тас қала, тас көшеден ш арш адым б а ................. 5 Ө мірдің ілесіп кешіне............................................. 5 Туған ж ер кега ұғындым қадірінді....................... 6 Мен туғаы ж ер Алатаудың б ек тер і...................... 7 Көз с ү р ін д ір ге н ......................................................... 8 С ы рласай ы қ, жүр досым.......................................... 9 А рм ы сы ң, К ө к тем ...................................................... 10 Біз қазақ д еген ел едік.............................................. 13 Біздің д а л а ға кімдер көзін сүзбеді....................... 14 Өздері ө е іп , өнген.................................................... 15 Ж ауға аттан ар алдында............................................. 16 А м анат................................................................................19 Үш б о й т е р е к ................................................................ 21 Еске алу ауы р және қиын да б ү л......................... 23 Кең д ү н и е, жомарт дала.......................................... 24 Тілімді қорлағандарға............................................. 27 Тілім, т іл ім дей берді........................................ 28 М енің т іл ім —менің Тағдырым.............................. 29 Толғау............................................................................... 31 М енің ә к е м ................................................................... 38 Әке, се н ің колыма алып кауғаңды ....................... 40 М енің а н а м .................................................................. 41 Асыл ан ам тірш ілік гүлін еккен............. 42 А на сен ің есіңде ме өткен күн.............................. 42 Ты ңда, б а л а м ................................................................. 43 А й -З е р е .............................................................-............. 45 С ендер ам ан болыңдар........................................... 46 Қ а р и я л а р ............ 47 89
Ж. Оспану.іы — .......... ■ - ....-... — Ай-Зсре Ж аиш ығапда көкірсгімді басы п м ұң................ 48 Ай көрдім , аман көрдім.......................................... 49 А ш ы қ айтсам .................... 50 А тымды адам қойган соц ....................................... 51 Ақындарыңды ардақтай ж ү р ің д ер ................... 52 Тундерімді откізбен ұй қы м ен ен ........................ 53 Ей, уақы т..................................................................... 53 Мен өмірдің шақырылған к о н ағы ...................... 54 Кең д ү н и е ................................................................... 54 О раза ұ стап ................................................................ 55 Н амазға басым игіздің............................................ 56 О рақ тілді ақын шыққан....................................... 57 А қы н к етті.................................................................. 59 Ж ұлды з ғұмы р........................................................ 60 Қ аралы өлең............................... 61 Бір той ы м бар............................... 63 А лғаш қы махаббатқа хат....................................... 66 Мен сізді ғүмыр бойы сүйіп ө те м ..................... 68 С ағы нды м сені......................................................... 68 Ей, сүлу қы з............................................................. 69 Ерке қы з-ай ............................................................... 70 Л ау р аға........................................................................ 71 Қүш ағыңды аш, оттай тәнің күйдірсін............ 72 Қ үш ағы ңды ашып.................................................... 73 К үзетш і ғы п.................. 74 Бірін-бірі жүре алмайтын тең кө р іп ................. 76 Шьтндық жоқ дейсің............................................... 77 Ей, тағды ры м ........................................................... 7 8 М енің асау тағдырым............................................. 79 Қара ш аңы рақ.......................................................... 80 Д арабоз А на......................................................... 82 90
Ж. Оспанүлы Ай-Зере Жұмаіай ОСПАНҮЛЫ Ай-Зере (Өлеңдер) Редакторы Ерғазы Манапұлы. Техникалық редакторы Ришад Тұрғанбай. СуретшІ-дизайнер Елдос Бексұлтан. Корректоры Баян Нұркалиева. Комшдотерде теріп, беттеген Сақып Төкеева. Т ел./ф акс: (727) 230 13 36, (7 2 7 ) 31 742 31 е-шаіі: Ь В 5 2 0 0 6 @ таі1 .ги
Search
