Сактаган ш к е бэрш калай TinTi? Алыста анасы да. ©3i эуре, Ойлап тын тас т е р п и т онай, мыкты. — Эурем1з ойлап соны екеум!з де, Шын кемек тек бермсе екен б1зге. — Алдымен Аканды 6i3 аялайык.... — Шынын ба? — Э зш щ й бекер избе. Шакырдым Аканды мен биге кешке. Билеймш сол ж ттп ен , сен егеспе! — Деп Л ера буйра шашын Петясынын Сипайды. — Сол суйюмд! сый емес пе?1 Ол отыр жерд1*ц таулы койнауында, Куж-куж тас, жусатандай кой мацында К,атгасып жатыр быкып, — айдап лек-лек Соларды, скребок айналуда. Ш ынырау тас кудыкка алдындагы, Торытып тас тобырын алкымдады. Моншактай терш сурлп мандайынан Акырын авда-санда алкынады. Таянды смена да бггелн шак, К ен ш н кейш туган кетерш сэт, Аканнын жуз'1 нурлы. Шын ссылай, Енбепн жанса, — бакка кетер уксап. Ай erri, ici MiHe врлегел!, Алдында езгелердщ ол келедь Тек кана отыр ойлап — шабан, шартык i Тас терпш калай, онай езгередй? Сызып тын улпш де берд! кеше, Петяга сол колайсыз KepiH6ece, Ой косса niKipiHe, тын кушпенен, Лебедка мол куатпен дуршдесе,
Отырды сол ойына ой сыналап, Туксиген сур тастарра тесе карап, Басты ол кнопканы, тукшрше Женелд1 тас Teprimi тез сырранап. TicTecTi сен тастармен, каршылдады, Басты ол лебедканы, тартылмады. Пысылдап кос барабан, ал тырмасы Тырбавдап шыкты, тасты карпымады. Кос Tici калды сынып, омырылып, — Кун бурын айтып ед1м соны бш п, Елемей бастык муны, ещц мше, Аксадым, туйыкка тас сорылдырып. ¥ят-ау, Лерадан да, серттесш ек, Тасудыд каркыны тез ектесш деп, Бегелд1 вагондары, кар! тырма, Ш екюзш тас туйыкка кеткесш тек... Деп Акан Keflin жылдам кенесуге, Петяны алды каз1р тек есше, Адаскан жулдыздай 6ip жалрыз жарык, Турды тек сырырайып тебесшде. BipaK ол ойлап узак отырмады, Бурылып тескен таура артындары, Жуг1рш кете барды тар жылгамен, Петяны 1здеп тары шакырралы. Шахтаньщ кия-кия катпарлары, Шунрылдай шым-шытырык шаткалдагы. Сатылап туссен темен — кен ангар бар, Сом колдар кен копарып ж аткан тары. Bip шебер жасагандай, куз койнауды, Жасырып жер астына куж-куж тауды. Жетпейд1 мунын суеты куд!ретше, Канкиган жер бетшде куз атаулы. 52
Тегшде болса тэщ р,— саран cipa, Кызганып адамзаттан сыр жасыра, ГауЬарды, cap алтынды ж ерге тырып, YcriHe уйген кумды аласура. Ецбектщ асты 6ipan KyflipeTi, Ашылды жердщ туйык, булдыр бет{. KepiHAi куигп «тэщр» кмнен де, Аканта жер астынын бул cypeTi... MiHe, ол 6ip KarnapFa TycTi темен, Вагондар мунда зыррып тас тиеген. Мунда тау кещстжте 6ip топ адам, Сейлескен, кеуюлдесш бастыкпенен. Мунда тур Русаков та, Иваныч та, Элде бул тетенше 6ip жиналыс па? Тур Петя шапшан айтып Шэукеновке, Кызарып жуз1 тускен киналыска: — Буныныз бассауралап, буру тура. Тас туесе жолдасыннын турырына, Тартынып терк карау — торышарлык, Бермейм1з оны жала курыгына. KaAiMri «жансыз жуйрш» ж ал а хат бул, 9 с ш сезмген жок ойы ж ат 6ip. Мше улп, тас Teprium езгертуге, Сызган ол, ушкыр ойлы, кандай тапкыр! Тенд1 тез Русаков сол чертежше... ... Шытынып Шэукеновтын шэлкезше, Акан да келш калды бул ортара, Шыдамай жаны жала шер тезуге. — Калайш а тастап келдщ сен iciwu? — Тары д а тас TepriurriH Tici сынды. — MiHeKH, эрекет бул сескенерлж! Парторг, бейкам болма, TyciH сырды...
Шэукенов ала кез1 ажырайып, Дегендей шнасы бар жазрырайык, Аканды атты кезбен, кимайтын не? Арыз бар. алаканда, эз1р — айып. Эаре-сакшылдыктын елгезеп, Мундайда елепзген эумез едк Bip китык шыра калса шын досынан, МундаЙ жан 1ршлмейщ, тез безедь Тезбед1 Ысхак буран Kerri Keftin: Н еане юрпщей сен тшрейга Кадалдын бул жштке? — Айтып ед1м, Еск1мен ui6in таска туртшбешк; Дед1м мен, еск!рд1 сол скребок, К еяк т к , жауыр аркан, сыкыры кеп. Соларды жанартайык дед!к, — сенсщ KacapFaH, кауырт ип icTi бегеп. Ещц не, сынды Tici, юм кшэл1? Акай мен айыптайсьщ юмщ тары? — Ш ахтада бул ж ш гп калдырмаймын, LUipireH dip агаштын бул бутары... — Урлеме жалакордын быксымасын. — Калайша саясатка ныксынасыц? *— Сактыкты плеп турсыц сау басына, Сылтау рып жас Аканныц ж ок кшэсш. — Арызын Алматынын бекер деме! — Окудан бул куылган екен неге? — Сен e3i4 кырарынын шырары боп, Кеудещи кере берме, кекендеме! Б 1здщ де K93iMi3 бар, кеудем1з б а р ,. Бмем1з кайда муз бар, кайда куздар. Куалап кубыжыкты кермесе де, KaFbwiFaH кабарынан кандай ызрар?! Деп Ы схак Шэукеновты буй1рлед1, Сезшщ тастай eTKip туйшдер{, 64
Сергщп Аканды да сейлетшзд!, Тосын, тез таркап Kerri куйшгеш: — Арызды юм жазыпты? — Ол белпаз... — Калайш а твнд1реаз дэлелд1 ci3? Белилi арыз берген сол сорылран, Караш кой калмай журген кыр содымнан.., Русаков тур чертежга кар ап эль.. — Д ейандер, эл аз ею барабаны, Косыла 6ip барабан лебедкага, Камтылар калын тастын бар ал абы, Скребок api к у п т , api журдек... Тамаша! Шапшан жасап 6epiwiep, — деп, Аканра, Петяга да кулш карап, Сейлед1 Шэукеновке колын сермеп: — KepefiiK, бул арызды келттр 6epi, Келд1 бул шахтамызга KyTin нет? — Дед! де ертед1 ол сол арызды, Кем1лд1 тар yuipre тутшдерь.. Акан да дем алды 6ip куш и леппен... Кенет 6ip шыкты дауыс штректен: — Ей, Акан, анан келд1, журсщ кайда? Жылдам, тез жер бетше уш, клетпен!
Y ШI Н ШI Б 0 Л I М Eipimui тарау бленге мекен бе тек кузтас уя? Кыз кетсе кызык жырыц кызбас, ия. Бшемш, булюлдед1 буйректерщ, Акын-ay, кайда жур деп, кыз Эсия? Емес бул томсарраным текке менщ, Ойымды кыз сырына кеп белед{м. Акын да кдо жан рой, Эсияра, Аканмен мен де 6ipre вкпелед^м. Суйгеш рас ед1, ыстык ед1, Сол шыккан кыздьщ туцрыш к у н т лебй Суымай журепмде журш р а к , Айттырмай ары кыздын кысты меш... Аядым Аканды да, сыр жасырдым, К,ия ма киналса да шын рашырын,— Суйшмш Эсияны жазрырып кур, Калайша TycipeM iH сынFa сырын? Ж ок сен де, тусш терен жыр ацысын, Наз журек таппай ма 6ip жубанышын? Басымен эуре болып Акан кетН, Сезбедк ескермед1 кыз намысын. Элде сол суык кыстыц ызрарында, Салкындап сарынышы, кызбады ма? Не ойын белеп тугел кызу оку, Сол сую к э л р ы д ы ма кыз жанында? Асыккан жолаушы тез ы з р ы п аса, 56
Калса 6ip маздаган шок козден таса, Кетпей ме кунг1рттент, тосын 6ipey Кайтадан урлемесе, козрамаса? Ал, б1рак кыз жалыны журектеп, Кеп жанды,- сую отын удеткел1, Аканды ойлап узак, езге жанра Кызрэнып журек moFbiH урлетпедк..- Эсия сез1мге де бер!лмед1, Э сш сырына кыз 6epiK едь TiKcmAi Карашка да жымындаса, Елж1реп сез айтканга ер1медь Бер1лд1 окуына, осы туста Дипломдык жумысы да асыгыс-та. Эсия эуреленд! экзаменменен, Осылай эб1гермен етт! кыс та. б г й кыс, ж егп лине, жаз жаркырап, Эсия Алматыдан алшарырак, Жур Ka3ip жаРасында айдын келдщ, Айнала жагалауы акша курак. Келед1 кул1‘м кагып кол басында, Эсия жалрыз емес, KiM касында? Суюдщ соны кусы конды ма кеп, Кещлдщ кулазыран кыркасына? Окуы былтыр бггкен. Ен алрашкы Кызметке Балкашта кыз кадам басты. Bip цехта, заводта бул жас инженер, Мыстын от майданына араласты. 0з1не cyfliKTi де бул онер]', Кун rycri металдардын инженер!. Кещлд1 сонысына Эсия кыз, 6 рвйд1 iciHe сол, ер ж1герь Осы кыс 63repTinfi кыз келбетш, Элде мыс жалыны ма суйген бетш? 57
Элде бул эдет1 ме табираттьпь Кыз весе сулулыктан сый беретш? Сарылган сабактар жок, ой жупрте. К,иял жоккалж ыраран ыркын ipKe. Ж алт берген жас кундердей 13 жасырып, Аданы алыстады 6ipie-6ipTe. Ж ауап жок, назбен жазган хатына да, Дамылсыз кундер вткен дэтш ала, Суйсе де, caFbiHca да, булдырап ол, Сакталды журепнде аты рана, бинрдщ узак жолы, бшк арман, Бакытты — киындьщты кшп-жарран! Куш кайда камалайтын ж ас кызыкты, Сыр ушш журекте 6ip уйып калган? Сондай-ак кыздын жаны ceprin ед1, Кещлдщ кетершп сершндер1, Жумбарын тупке туйген сыршыл журек, Жур ед1 caTi туссе шерт1лгель Тап болып осы ж ш т, бул киырда, Жымиып жылы жузбен кел жиында, Касына кеп отырып, шырарып сап, Бвлед1 Эсияны евз сиына. Ж айдары, вм1рге мэз, суйю лш жас, Свйлесе жаркын ыстык сыры тынбас. Окыган Москвада 6uirip Ж1пт, Мурал1м мектептег! — аты Курмаш. Алгашкы кергенде кыз унатпады. Тывдады анпмес1н, т1л катпады. Кездесш журд1 кей1н ермек ушш, Жалрызсып журген жанын жубаткалы. EKeyi келе жатыр кел жаралап, Сейлесш 6ip-6ipiHe куле карап... Айдын кел алдарында керш ед1,
Тып-тыныш тескейшде жел жоргалап, Керкейткен мыс каласы бул жаганы, Ак таудай аппак уйдщ тулралары. Алпамса мыс заводтын арасында, Аскактап мунарадай муржалары. Д емалы с бупн, журты сура карай Арылып, кел шетжде жур жаралай. Кайыкпен Kefii калкып кел бетшде Шомпылдап Kefii сура шагаладай... Ак кайык калкып кана тербетуде, Курмаш пен Эсияны кел бетшде. С еб ш п кун сэулеа, кел шымырлап, Жайнап тур Эсияныц келбет! де. Ж узш е Курмаштын да нур жайыла, Караса махаббаты улгаюда. Т1лейд1 Эсиядан косылуды, Бакытты жаздык сулу бул айында. ■0 СИЯ yHcia FaHa кул1мдеген, Кейде ол ойланады тынып неден? .Айдынра сунгш Акан шакыррандай, Ж анында мазасыз ун дуб1рлеген... Сонда кыз курсшед! демш тартып. Калайша езге жанра шын кумартып, Безед1 жаны суйген Акашынан, Бу л Ж1п т керйад ме элде артык? .Муныц д а от ынтык бар тынысында, Аканныц суып кеткен сыры шын ба? Бал ад ай елшлдеген балгын бул жас, ■Эшейш уксап кетп туысына... А к сэрым келдщ алые ершдегь Курмашка алтын орман керш едь -Лебше телегейдщ TeciH тосып, ■Эсия октын-октын кершедь — Эсия, жургенше кел кемершде, Айдынныц агындайык кек epiHe! —
Деп Курмаш, ест>сермеп кос кулашын, Бесжтей кайык сыргып тербелеуде. Х ои Hie гул аткандай ж аз жанында, Ж ас KiriT осы 6ip сэт мэз багына. Ж ел аз сол кел бетшдей кунмен жайнап». Дуние тур ед1 6ip ез бабында... *** Дуние тур ед! 6ip ез бабында, Кенеттен урис дауыл козгады ма? — Радио дабыл какты... Кел бетше Жайылды каЬарлы 6ip сез агыла. «Ж ау тид1 бей(Ят даркан жер1м]зге, Ж алактап твнд! тетен жеб1р 6i3re b — Бул хабар муз буршактай буркады Foft„ Шомылган шурылара бэр1м1зге. Бшем1з, кенет сол сэт т т р е н д ш , Кеткендей кусырылып букш кендж. Кас-канжар кадалгандай аркамызданг Т!к журш келе жатып 6ip тенселдж. BipaK та бойды буып кек пен ерлж, Тушлген жудырыкты тж квтердж. Тещздей Te6ipeHin ел намысы, Душпанга ашу буркт, тетеп бердж. Ок даусы шыкса кенет тутш 6ypKin, Келшде сершлмей ме кустар ypKin? Сондай-ак суык хабар айдындагы, Мелд1рш тыныштыктын Kerri жыртып_ EcTin сол шайкасура шакыруды, Сустанды тыныш бейб1т шак бурынры. Кижтей жаутавдады Эсия да, Курмаш та кайырымен ж алт бурылды..
Ж елше кец тесшен кайырылран, К ызырып колын малды кайырынан. Жадалып карай берд1 Эсияга, .Дккудай айрылатын айдынынан... EKiHiui тарау Ж уйтю ген Орал таудын бектершен, Поездар TeMip толкын топ кершген, Шогырлы курыш шойын шомбалдардыц, Ж алтылдап жалын ушкан беттершен. Тиелген кару-курал устерше, А лапат майдандарра куш беруге. 'От кысып ецеппне зенб]ректер, Кайардын айбаты тур тустершде. Ал жасыл вагондарда дабылдаган ‘Озгеше куд^рет к у п т — калын адам, KyuiTi ме олде з ш кектершн, Поез д а эрен жуйтюп ауырларан. Ж алтылдап мылтыктардыц icTiKTepi, .Халыктын окталгандай ыстык кеп. JIe6iMeH жалын атып жас ©рендер. Bapi де батырлардай суеты едь Хелед1 Акан мунда, неге 6ipaK, Тамбурда окшау e3i тур жабыркап. KyfliHim емес едь тек абыржып Асыкты Ж езказганга калган жырак. Атакты бул калада Оралдагы, Аканнын орындалды ой арманы. Brripin сырт окуды диплом алып, Елше жатыр ед1 оралгалы; С орыстыц кулак жарып зш хабары, Ашумен абыржытты бул каланы. .Майданга кетемш деп KeriH буып,
Tyfitafli Аканнын да ер кабагы. Русаков ©TiHinTi тез келуге, Отаннын мыс езеп — ез кенше. Амалсыз мекенше ол келед1, , Майданда куштар ед1 кезенуге. Курсанган кыршындармен шеру тартып,. Кетуд1 ерлж керд1 шын кумартып. б р л п т , ерт ашуды, от намысты, Сорыскэ экеткендей солар артып. 0 кшд1, TyHi бойы кез ммедь Паровоз MiHe катты безшдедк TycTi Акан, калды карап 6ip торапта,. Женелд4 жауынгер топ тез urepi. Аканнын сургылттанып каз1р еш, Анырып умыткандай езш Teri. Ж абыркар жарада 6ip калган солай,. Кемедей толкып урран тещздеп. У тн е келд1 Акан жана рана, Жуг1рД1 кен кушарын жазып ана. Суйед1 бебек керш ана байрус, Суймесе куйбщ кещл ж азыла ма? Келгел1 кешш мунда cepnin ед1, Таралып таукыметтщ тенбшдер!, Бул уйде кос белмелК кеуде кещпу ¥лына титык ойды тенд1рмед1. — Ж1берий, апа меш, асырыспын, Катулы кундер1 рой кан сорыстын. Барамын Русаковка, етшемш, Боламын 6ipi сонау жойкын куцтц~ Деп Акан кетпек едь келд1 ©3i, Болатын Русаковтын кен мшезк Анамен ажар 6epin амандасып,
Аканта тез авдарыш тенд1 кезь — Ал Ж1пт, куттыктаймын, муныц ерлж, Б ш гш диплом алдын, инженерлж. Жер асты майданында, тас камалра, Кезешц келд1 катты кезенерлж. — Ж ок, мен1 босатыныз, шын майдана! 1 — Мэшсш асыл кеннш шындап ойла. Отанныи мыс казаны жалындаса, Жещ'стщ тегеуршг шындалмай ма? Еркщ бар, мунда жаура сустанура, Бул мыстык куД1рет бар мыскалында. Эр кесек тастын отты ушкындары, Ок болып кадалады душпанына! Кайта сен, жаса жорык мыс кенше, Курсанран калыц колга куш беруге. Баста сен, шабуылды жер астында Командир болып кеннщ аскерше. Мен жокта эларетш кеннщ колын, KeTinTi Шэукенов пен Петр Фомин. Майданга ез ершмен, — енд! жол жок Болура кен сабында кейк орын. — Дед1 де агысы 6ip ойын 6aFbm, Аканды аркасынан койды кэрып: — Ш ахтага, Иванычка жур жетейж, Keftip ол KemiKTiu деп айып тагы п. Клетпен олар томен зымырады, Шахтаньщ кандай терен шынырауы? Кат-кат тас куыстардын кабатында, Шайкасып тас пен тем1р шынылдады. Енбектщ кызу мунда зор майданы, Дуб1р1 катты ерд1н забойдары. Шытырман шеп сешлдг coFbicTaFU,
Жылралы жер астынын куз койнауы. Русаков, Акан менен келд! мше, Забойдыц кунпрленген кендмчнде, Кадалып кабыррара кос буррымы, Буррысы тасты Tecin кем!руде. Бул турран забойшынын 6ipi Ысхак, Кулшына калган екен Kipicin-ак, IIIaxTaFa бастык efli, каз1р неге Тас урып, ез кайратын жатыр сынап? — Уа бастык, таусылды ма бар жумысык? Шыдатпай шуИлти ме кару-кушщ? Ж ауапты кайырды ол Русаковка: — Жазып 6ip калайын деп карымды шын Туйгштеп жатканым рой бул катпарды... Гриша MepiiKTi де сыркаттанды, Капыда 6ip тас тусш аярына, Буррысы тас дуркшнен сыртта калды, — Колыма алдым ез1м бос буррыны, 1рюлш калмасын деп тас fly6ipi. Акан-ау, аманбысын, журсщ кайда? Сорыстыц шахтамызра TycTi з ш . 1с суыт, жаксы келдщ дер кезшде, Аралап шахтаны тез квр 63iH де. Участок бастыры етш белгшедж, Бегелме, каз!р Kipic кезегще. Сол ай рой, Сергей б1зде ауыр мшдет... — Ия солай, Ысхак дурыс айтып тур —деп, Русаков костап Kerri онын ce3iH, Ушкындап кез жанарын айбын буркеп: — Ж ау катты, от тем!рл1 шенгелдер1, Отанньщ кен шалкарын шецберледк Бузура сол курсауды шурыл, суыт, 64
Партия 6'i3re шапшаи сермел дед1. 1с тетен забойларда дардындаса, Уш есе кен eHitii артып-аса. Ж энелсе мыс тастары одша шыркап, Душпанра нажарайдай жардылдаса, Сонда тед орындалар 1и ядепм !з, Майданный б!з де жойдын 6ip ineriMi3, Ш айдаста жаудыд тем1р, от шебше, Б 1зд1д мыс эскер!м1з твнсе ттлсЬ! Ах, эттен, дырсыд cofuc киш кетп', К едпрде толдындаган кед ткпектд Орнатпад едж сонда жез даласын, Алып мыс комбинатын K ep e M erri. Тартылды дурыш долдар Кедпрдеп, Уз1л д 1 дурылыстар кед 1ргель Тулданып далды сида дабырралар, Томсарды 1стер сол 6ip ещрдеп. Кеннщ де дулашы дед жазылгалы, Тур едь тыд тебелер дазылгалы. Ражайып дару-дурал тенбек едь Тудриыд тереддерге дазыналы! Кедет ж ау дета бузып ел ипсш, Отаншыл арымызга туйшд! сын. KeTepin деннплердщ ерт ашуын, Сермейш отан упйн TeMip купли! Дед1 ол Tyci суып буырданып, Кезщде ашу оты тур тутанып.: Он торыз жасындары ерлж жылдар, Кайтадан кеудесшде дубip дарып; Кушыры шайдасура ауып ед!, Bipan ол партийный жауынгерь Ж умсалды мыс беюлген дам алга бул, Енд1 тек тутеп iniTeH дауыл кеп, Жорырын кеннплердщ бастамадда, Осылай теб1ренд! тас алапта.
Ж упргён камиссардай окоптарда, Kerri ол кен копарган баска жакжа. Акан да ыррып жылдам куыстардан, Койнаура жетт1, ез! туцрыш барран. Сыкырлап скребок айналуда, Сыпырып кен тастарды бурыштардан. — Куйл1 ме машинаныз Мэрден ага? — Аканжан, кашан келдщ? — Келд1м жака, Ж аксы м а тас тергш м, айтыкызшы, Ж ур№ н керш турмын ещи рана. — Керемет, кен араны, жойкын теп, Тастарды кепенедей жецкштедь Bip карпып кушак тасты кусырады, T idepi тегеуршдей, сом, курделк Уйренд1м таспен калай егесудд, Таптым мен нормадан да моя ес1мдь Кебейд1- енбек акы, Ж1бггемш Э лп 6ip кек суменен енепимдь — Деп Мэрден жиенше жымияды... Бул бауыр, анашынын жан кияры, Кенге бул келген ед! кёшш 6ipre, Енд1 ол мекен етш кен кияны, Машырып тас тергшгй баурап алды, Суйед1 топырлап тас бораранды. Акан мен Петя жасап берген курал Лебедка уш курдел! барабанды. Тур Акан карап сонын K ypiciH e, Кырандай койтастарды буршше. Инженер Ростовский келш мше, Аканнын таныркады тын iciHe. *— Дурыс бул машинара езгерющ,
Сондай dip мешеулнстер тез квршспг. Таты тьщ усыныеьщ бар ма ж т т , Тынайтар техниканы ездерщсщ? Квп болдыи министрлш кенсесшде, Тапшысын техниканын кек шешуге И л е н т келд1м кенге, кауырт кезде, Бул icTe киялыммен тендесуге. — Сотые кой, киялдаура мурша болмас... — Киялды eni6ip камал коршай алмас. Кдс сункар самрамай ма сурапылда, Шарыкта, киялывды карышта жас! Ралам ат внер керек кен iciHe, Осыны сакта жнчт сен есще. Ж ур каз1‘р, аралайык шахтацызды, Кел кешке, бул туралы кенесуге... IIIaxTaFa, карлы бшк адырдары, Русаков алкына тез адымдады. Ак туман алакебе дыс capici... Осылай сорыс шыны кагылралы, — Ол ерте оянады алабуртып, Турса да кен тебелер карауытып. Элде 6ip киымылында жер астынык, Dip тет1к тутыкты ма карау кутш? Kwipin элде тур ма тасымалы? влш емш кен берудщ асырралы,. Бар махта глби басып калмасын деп, — Парторг дэшм солай асыгады. MiHeKH эстакада, шахта касы, Уймген таудай болып кеннщ тасы, — KepiHfli, узшгендей шекс1з т1збек, Амалсыз бегелклн бул коймасы. Алдынан Акан шыкты, ол жайдарьг, 67
— Мына тау, жаткан б1здщ забойдагы Мыс тастар... Курсанады майдан муны. . Сол жаудын таянсын дел тез ойраны, Ашына кайрап таска KyiuiMi3fli, Шырардык шьщыраудан бул шын, кузды. Састы 6ip транспорт тетеп бермей, Осылай уздж шыккан б1лсш б!здь — Коя тур, ж ш т 33ip мактанышты, Ойла сен, улы жорык аттанысты, Он есе арткан рана ер жшердщ, Тек кана мшдегп бул, актар ici. Ойла, 6ip тын каркынды енегелк Ал Акан, тусш 6ipaK ен зуел1 — Bip д 1збек кеннщ жуп женелмесе, Майданда бел1мд]‘ жау бегегеш'. Йемене шахта дары мырым icin? Заводтын ойламасан KUipiciH. Не Балкаш, не Карсакпай кутш кенд1, Bip цехтын ipKLrrrriH тез жупркнн. Русаков ашу жиып кабарына, Карады кенн1ц занРар алабына. Асырэ телеф он га ж упрд1 о л , Ынтык боп тем1ржолдыц хабарына. Yuiluiul тарау ©тп кыс, муз канатын шлкш урып, Cofhcthh каЬарындай суеты, суык. Мунда да, тыныш жаткан журт a6irep, Ызбарлы тустер1 де, ici суыт. Майданный сурапылы сорып ызгар, Киырда козралгандай калын куздар. С иш нш сенсен басты карарайлар, Vhchh карлыраштын какты муз, кар.
Досымыз, туысымыз, улдарымыз, Не жакын сырласымыз, не жарымыз, Алыста, ок боранда журген шакта, Есте ме, бойды баскан мундарыМыз? Сол тустыц кандай ед! сарынышы? 0 р т ед1 журектеп жалын Kyiui! CapFaH ойлап сонау суЙкп'ндь Лушлдеп KeTin ед1 жан тынышы. BipaK сол аяз жылдар шарпыса да, Кеудем1з шалынбады шер-KycaFa. Ум1тке сэуле керд'ж сарынышты, Ж урекке демеу берд1 ер ic кана. Сондай-ак, Эсия да алды бегап; Курмаш тез кан сорыска калды кетш. У м т ж ас ойнактын курт уз!лд1, Арманра кегп жанЫн элдилетш. Майданнан 6ip кун Курмаш жазыпты хат, Урыстан таптым депт1, тв31М-тарат, Ж уректен ашу орын cepnin журмш, Келешек кундер ушш Гзп ракат. Жазыпты: атакага жупргенш, Калай ж ау жасарынын бурмгенш, Дуние кез алдында зш-зэле боп, ©ртелген ормандардын дуршдерш. Жазыпты: кан асырда, сел кешуде, Кез tikti’m жанарынныц сэулесше «Есен кел, сурапылдан, п л е п м сол», Деген 6ip жылы сэзщ жур есГмде. Ke3iHHin елесшен куш жаныма, Куйылды — душпаныма, сустанура. Нуры бар от кезщнщ снаряд боп, Балкаштын жаркылдаран мыстарында... Сол леб! жалын 6epin ж1гер!не,
Балкаш та мыс балкытып жургеншде, Жумсалып Карсакпайра келд1 Эсия, Тундырып махаббатты журепне... Эсия цехта мше, турды кар ап, YcriMeH конвеердщ тез сырранап, Ж ен кш п калын тастар апыр-топыр, Куйылар тас туйгхшке бастырмалап. Тас туйпш — тем^р кел1, сом курышты, Hipin кесектерд1 сорып куштк Кудды 6ip муз жаррандай купрлеяп, Каршиды талыспенен шойын ti'ctL Шубалран ремеш'мен жылжымалы, Талкан тас женелед} жылжып эрй Эрще жалактаган ак жалындар, Асайды, тас TyflipiH шыжрырады... Топырлап тем1р люкке тас тырыла, Т у й п н т тутыктырып састыруда. Bip теп'к бузылар ма деп кар ап тур, Эсия осы цехтьщ бастыры да. Жвкедей тозган белдж, люк те коне. Белшектер кекаршген кетжтене, У зш п белд1к кейде, люк те сынып, Козгалмай тктесед1 тетж неге? Бул цехка колы келш жармаскалы, Эсия кас-кабарын 6ip ашпады. Аксады кеш'л досы — сержтерш, Зэул1м кен мыс заводын Балкаштары Цехтары кандай онын тан-тамаша, Сом курал TeTiKTepi тык, жакаша. Курыштай белд1п де, лю п шомбал, Эпсэтте талкандайды тау куласа. Техника килы-килы сол заводта, 70
Кдзык та дуркш iciep кызран уак,та, М алталап мыс тастарын уй!ргенде, Алтындай алау атдан кызыл отка. Заводтын арман емес кеш* сэш, взгеш е Эсияны ой кысады. Мунда сол мыс балкыткан пеш успнде, Есш 6ip аркалыцтар майысады. Уйренш кемюпкке тезш ед1, Осы 6ip ременшн кеп узшгеш, К,ынжылтып тур мше ж ас инженерш, Сол казйр Kefiici де жузшдеп. Русаков сол 6ip цехка келд1 Kipin, Ж ас эйел туйгш люкке тур унш п. Устшде сырма куртка, баста шапка, Аякта ыкшам еик, жалт бурылып, Келгенд1 ©TKip кезбен карады да, Какты тез конран шанди кабарына. Ашан жуз, аксур 6exi тозанытып, Р ен ш тур кездщ терен жанарында. Русаков Эсиямен танысты да, Мыскылдап цех бастыгын алып сынра: — Арындал тур ма деймш белдтщ з, Тастардын тетеп бермей арысына. — Ия солай, мундарыныц 6api кене, Ыркына тыц адамнын кенд1ге ме? Заводтын басшылары бауыр баскан, KeripciH кенесшщ бэрш неге? Эсия айтып кетп ез peHimiH, Тез тшеп техниканын 93repiciH. Айтты ол сершле 6ip кетерш п, Балкаш та мадакталран кездепсш. Баскадан озык, ед! онда цехым, 71
Минутта тонна-тонна тас кесегш Талкандап конвеермен зырлатып ем, Тарыгып онда мундай талмас ед1м. Мынау не? — деп Эсия кол сштеда, ¥намай люктщ шабан дурсшдерК ¥нады Русаковка Осиянын ЖМттей ергавдцп, epciHreHi. — Бул рас, кажет етер езгертудь.. BipaK та сондай шурыл кездер туды, — Семсердщ сынса жуз1, талап етер Жауыца сабын оныц тез серпудь Тап сондай Жезказранныц кеншглер!, Ke3eHin, кен emMi opium ед1, Сол таскын ушырады KiAipicKe, Оздщ цех каркынын 6ip еа'рмед!. Козрацыз цехты катты, кимылдасын, 0 с1л! тас толкыны тиылмасын. Вагон тас теплгенде тонна мыстар, Поезбен киырларра куйындасын. Заводтыц ауыр жуп, кец ерел1, Жулкынса аздей жастар мецгередь Жанашыл Актаевпен жарысыныз, Сол а з д щ цехынызга кен бередь — Юмменен? Актаевпен? — деп Эсия, KipniriH кара берд1 тек acbiFa. Ынтамен тындаса да Русаковты, бзгеше толкындады сыр басында... Кореец сен курюреген зецб1рекп, EKniHi TiTipeHTKeH зенпр коки, Кореец сен жауынгерда жанталаскан, Cepnin ж ау камалына сурпн окты, — Сондай тап Акан мше арпалысып, 72
Сабына сом бурганын tvp карысып. Kypnipen перфоратор бургысына Тутжтен сол.-екпшдо бурка кыеып, Соккылап жатыр куз-тас кабырраны. Буррыныц туркы. узын, ауыр тары, Tipen ол TeMip думш, иырынэн Bip сагат буррыны 6ip аудырмады. Алпауыт кетерген жан сол буррыны! Тепелеп компрессор Tereyipini, Куйындап тутжпенен дауыл куат, Буррыра булкып катты тиер з ш . Батпан куш балра TeMip твсш урып, М инупа сермелсе 6ip мын сорылып, Мунын да сондай к апы эр екшш, Кемеш кетер ед! тецселд1'р1п. Текселмей турды Акан сол екшнге, Думпу! зенб1ректен белек мулде. Каршылдап алмас дуз1 победипщ, Кыршиды таудын тесш бул тукшрде. Акан да жауынгердей, бугш баска KHinTi дулырадай суррылт каска. Брезент сырт raiM i, резина е ш ... Тау кушпен тускендей ол тайталаска, Тер ыршып мандайынан тур Tipecin. . Алдында тас камалы — куз cipecin Мызрымай, — тек сунгщей буррысынык, ByftipiH ж а п ы таудын сунгш, Tecin. Забойда жэлрыз емес, ynieyi ед1, Каркынды удетуге 6ip устемел]', Ысхак пен Степан да сынасуда, взгеше ершелешп куш енерь 0 шмш кен казудын Bcipreni, 6 неге болсын деп бул тэсищерк Карт шахтер, бастык жэне жас инженер, ЭдеШ жарыска 6ip Tycin едк 73
Серттестк буррылаура 6ip катарлас, Шпурды алты-алтыдан, алты кулаш, Сол шорыр уяларра от ж1берш, Сегуге тау катпарыи калы ц тутас. Yiueyi унйз вине туйш кабак, Тур таск а буррыларын Tipen, кадап. Урыста.-курюреген зецб1ректей, Дамылсыз перфоратор к у й тарап. Эсия жатыр жалгыз белмеанде. Турл! ой орарытып, келд1 есше: Ж амаулы ремен жэне есю люк пен Энеуп Русаковтын кеней де... Бул ма тек алып жаткан ой терещн?, Ойына 83i туссе кайтар едщ? Акан д а елестеда, кшэ такты, Куз рып Алматынын бэйтерегш. Сескенгп, тентек ойы езш кысты, Кврген жок кептен мундай еаш сть Серпш п ауиап ед1, кабыррада Курмаштык сурет1не кв31 тусп. Ол турды жас сэбидей кул1мйреп, Кездерш сэрынышты сэуле буркеп, Ж аутандап Эсияра карарандай, Жымиран epiHflepi сешм тшеп. Зсия сол суретке квп кадалды, Алран ж ок кептен эл! (Sip хабарды. Саррайран айлар втш содан 6epi, К уйш ш булты талай буркаран-ды. Мшекей сокты журек тары тулап, Кенет ic шакыррандай, колын булгап. Кшнш кетпек едь.. Kipfli К,араш, Белмеге yHci3 рана сэл адымдап. 74
*— Е, Караш, юм экелд1 с е т куып? Саумысын, кайда журсщ i3iH суып? — Кызмеим Алматыда, главкада... (М ундзйлар жылы жерге журер жуык) Бул ж ак к а келд1м кызмет жешменен. MimepiH заводтардын терш келем. Балкаш та болып ед1м... Мунда екенсщ, — Деп Караш куммжии, Teri неден Тайсалды онын бет! шп басын — Муле&м квзбен тейп ыкыласын, Сезд!рд1 аянышын Эсияга, Диналды, айтура сол шын-турасын. — Эсия, досым ед!н, мус!ркейм!н, Сырымды суык карме, тусш деймш. Аканнын безген1 рас, умыт маки, CeHi сол ж ат курыкка туармеймш. Ш ахтада болды мэл1м 6ip кылмысы, Белил! вткен!мен сумдык ici. Зиянкес экеа де аныкталды, Тарылды енд!- онын куй тынысы. Балкаш та военкомга кездесш ем... Толкытпа журепмд! езге сынмен. Курмаш та касиетп Ерл!кпенен Окка ушты, Отан уш!н i3ri сырмен. Ерлш! жыр болгандай... Енд! 6ipaK, Bapi де cap сарымдай кур булдырап, CeHi тек саррайтпасын, тш епм бар, Ж урме сен жудеп былай, жалрызсырап, Дегенде, Эсия тез шп басын, Ж ас жапты отты кезд!ц шурыласын, Ecipxen е а л жасты елж!реген Майданный оймен кезд! шын-киясын. 75
— Б у ш бе, колын «iriT, окымысты? Деп Ысхак CtenaHFa кезш тщеты. Ал, Акан жауап катпай, басын ШаВкаП, Буррысын тау бушрге кезей тустч. Кек сецпр, граниттей камал тутас, Кайрылып болаттан да катал алмас Тезбед1 тас кырына, тек yiueyi, Мын батпан сол екпшге кары талмас! Куз таудын кабыргасын жатыр кашап. Алдында калын танк, тем1р ж асак Tipecin туррандай, бул батарея, Тынымсыз алты саРат этой жасап, : — BipiHiH 6ipi кызып дуб1-рше, Сэл 6ip сэт таппай т а га т Kiflipyre, Сол забой траншея сешлденш, Аткандай окты жаудын, 6yfiipiHe. Yuieyi тур буррысын Tipen кыстап, Тенселмес иыктары Tipeyiiu тап. Тек Акан кейде бурры д^ршдесе, Кояды 03 ньныи TypTin, устап. Соны тек керш калып кыныр Ысхак: — И ырьщ Акан неге тур курыстап? Деп к у л т Степанга кас кагады, Ш ан баскан кара муртын 6ip уыстап. Мандайы тершш Акан абыржыды, Буррынын кандай tips, ауыр 3iJii? Табылса тэс!л1 6ip жешлтетш, Кетерсе техникамен дэу буррыны... Осыны Ka3ip Акан ойлап турды. Мын батпан екпш урып, ойнап бурры, fly6ipi иырына дуркш тиш, Дамылсыз инженерд! ойлаттырды. Турран ж о к езш аяп, кец ce6e6 i, 76
Мывдаран буррымынын ецселерн Карылмай сом тем^рдщ соккысына, Бейнетш техникара берсе, дедь Косылды бул ойына Степан да. Куланып дауыстайды Ысхак онда: — Ж5гшм, калам емес, бурры — курыш, Катты бас, Д1'ршдетпе, устаганда... Селк erri... Кушкан бул KiM? — Отыр Карат, Кенет тез квзшдеп ipK^fli ж ас, Ысырып басындары суык колды, Эсия ауыр ойдан кетерд1 бас. Ашуын уна'з рана тек б1лд!рш, Ызбарлы кезбен карап Kerri турып. Ал Караш кул1мшреп, жаутан, карып, Тас бойын кыз алдында буплд1рш. — Тында, — деп, — бул назымды мойын бурып, Айтпаура саган куштар ойым ырык Бермедй жалынамын жарым болты, Ж абыркау журепмд! шлд1'рш. Айтура бул шект! болдым щкар. Салтым жок суймегеннен т е к yFap. Деп кана Эсия тез уйден шыкты, Тукси1п турды Караш, ещи не бар? Ю'нэ не, ем|'ренсе, муаркене? Р ас iurreH тутеп есю Kecip дэме, Налыган Осияны аярансып, Аймалап кол ж упргп тесше де. Квп сактап, ынтырын ол свнд1рмед1, CaTi 6ip туст1 ме деп, сенш ед1, Эсия вз у м т н булт басса да, Буран сэл epiMefli, еплмедй Ол ерте сезш ед1, кайры барын, 77
Хабарсыз, сол ийпттен айрылРанын. Сарыздай сарынышын талмап узак, Курсшсе журегшен жайды жалын. Заводка келд] уйдщ касыидары, Жасырып куйзелкш басындары. Ж урепн муздай суык сыр басты ма, Сурланды тастай, 6!рак жасымады. Эсия турды байкап; сендей ©рден А рылрэн кекше тастар конвеермен. Ж алт етш жакуттай тас женелед1, Умггтей устатура 6ip кенбей журген. Т!з!л!п тас тобырдыц бул жасзры, Кезшен кзшып жылдам жылысады. Сондай-ак, бейне сендей сорылысып, Ж урепн катты суык ой кысады. Сол ойын б ел т Kerri лююш Жекен: — Мынау люк бурынрыдан тшт! бетен! Жасаттыц, Эсияжан, муны кайда? Мытиды тасты канттай, кум! тетен. Ремен д е сыпындайды тас сырранал, BipaK кеп составтары бастырмалап, Кеншшер б!зд! TinTi туралатты, — Деп Ж екен люкке тускен тасты карал, Ш ан K©3i жымындады. Ол бшмедь KyHriprri Эснянын квщнндеп. Эсия ауыр баеын солрын изеп, Курсшдк тутш атып жалын лебь Ал тастар, шубатылып, тынбай арып, \"Пстерш шойын люктщ тулай карып, Ш авдары ак тутшдей буркырады, Томар тас малталанып, шыр айналып. Кенет 6ip атып сыртты тас кесекпен,
Люк imi бола калды астан-кеетен. Шомылран ойы уркш, селк ете кап Эсня т©щц люкке. — TiK Т1рескен, Сом TeMip люк TiciHe курт сорылып, Ш арт erri, TicKe металл тисе булж, — Тартпады магнип де, жетпей эл\\, Сол шойын бузды люкт! тенселд1рт. Эсия бегеп TeMip тасырларды, Бул кайдан? — деп кезшде ашу жанды. — Келд! бул Актаевтан! — дегенде тек, Эсия басын колмен басып калды. Буррысын тас 6yfiipre кадап устап, Катпарлы кабыррара карады Ысхак: Шорырлы кеп шпурлар шуцгыл-шудрыл, Ж ардагы кус уяга тур дэл уксап. Кайыспай дэу буррысын TiK устаран, Tipecin эл! таспен тур Степан. Иырын кез тасалап козрап койып, А кан д а K yaiperri бул icKe тан. — Ж э, жетер, канды бшем. кушырларын. Танимын талган кездщ ушкындарын, Енд! от дэр1менен укрыл айык, Кецейтсш тас ененин шпурларын. Деп Ысхак, токтатылды буррылары, ДэрГлеп шпурларын унгып эрт. Атака алдындагы бел1миедей, Атыстын эз1р л т н курды 6api. Шпурра динамитп уялатып, Запалдык б1лтелер1н кияга тж Тартты 6ip калтарыска; бейне сондай Ж ол кешер партизандар кияндатып, Ж асаура жау шеб1не взрывты, 79
Сонда 6ip 6epin катал тез буйрыКтЫ, Бурыл бас командир умтылмай ма? Уксайды Ысхак соран казф T im i Туррандай жау тобымен карыскалы: Раз, Два, Огонь! Д е й , дауыстады. Курюреп динамиттен нажарай от, Бш к тау кулагандай алыстагы, — Тас-талкан бола калды тау тутасы, Вулкандай опыр'ылып атты тасы. Сол 6ip сэт, куз курсаулы жер болмаса, Текселш калар ед! кен каласы. — Басталран жеш'с бул деп, калды нускап, Сол-ойран тау куждарын керш Ысхак. Ш айкаста жецш шыккан Буденныйше, Сипадц кара муртын б,ip уыстап... *** Беймаза Ростовский жур жупрш , ■TiK бойы 6ip кактырып, 6ip бугшп: «Техника мешер бэр!н!» — деп куб1рлеп, Ahfhh таска сорып, сэл суршш, Мше ол, келд1 топка забойдагы. Бул ара жер тауынык куж ойраны Шынардай ерлеп шыкга ецселерь Маздап 6ip жатыр ед1 мэз ойлары. — Bip тауды тастадык кой кыркып турап. — Бул руда жуз тоннадан артырырак! — Бурын бул ееплмеген, уздш рекорд, — Осыдан шепнбесш, каркын 6ipaK. Осылай себеледг сездер дуршн, Иваныч ширатады узын муртын.
Ал Акан айтып турды Русаковка, Каретка туралы 6ip ез умЫ н. — Буррынын ауыр жэне туйгек думн Туратын тетш керек Tipen муны. Enceci ер кеншшщ турсын бшк, Иштпей асау куштщ зш екшш. Ж асалса каретка 6ip жылжымалы, Устше орнатылса буррылары, Т етж пен еюм колдар билеп соны, Барынтса батпан к у и т булкымалы? — М 1неки, бул идея, куД1реттП Деп сезш Ростовский кш'п Kerri. — Сондай 6ip машиналар жеплмесе, Ж езказган жанрырта ма зор тшекть Toftipi, табыс KWTi рекордта ма? Ойналса бар тетжте аккорд кана, Ыррары катты сорып шахтамыздын, Кен болса дуниедеп тапкдр дара! Уа, кандай Жезказраннын шахталары! Шак, емес буран Кавказ шатк&лдары. Мунын кен койнауында сан машина, Кемеше дузер едт шалкардагы. Зор алан, мунын iniKi кабаты бар. Кен сияр мунда экскаваторлар Осындай кереметп техникага, Bepinin, 6erri тегк каратындар; Ал муным кур киял ма, ертегг ме? Бул nri калмаЙ-гстщ ертещне, Ш ахтага ену керек! — деп толганды, Сол топты киялына ерте мулде. Bopi де кул1мдед1, шулрып басын, • Щ-ахтадая тын шабыттар шалкырасын, Серпше сейлеп Kerri Русаков та, М акулдап екеушщ шын ынтасын. Аканра сол тар забой ой тутеген,
Алатау аясындай кершд! кен. Каккандай жас канатын шыныраудан, Екпшмен, келешектщ ерше тек. Турранда Акан сейлеп сол серпшмен, Киштей 6ip буШрден к!м сеюрген? Алкыйып айтты Лера: Уаткыш цехта Сыныпты т е ш TeMip кесепнен. Муны тез хабарлаган Байтасова. Ал Акан, буран дэлел айтасыц ба? TycinTi металл сенin тастарыннан, Тустщ-ау, тетен icneH кайта сынра... Ж упрд! Акан жылдам, элде кайда. 9ni де сур кырсыры арылмай ма? MiH таккан Эсияны, ар-намысты, Асырыс алабуртып, алып ойга... Тврт1нш1 тарау «Тьщ хабар Тынданыздар, Бул Москва! Мунарткан киыр куздай булт астында, Отаннын жиепнен жылысты жау, Сорылып Kyfliperri сел таскынра!» Эфирдщ ecin epKiH дыбыстары, Осылай жанРырыкты жещ с таны. Жезд!ге жетп 6ipre жаркыл карып, Аспанда калыктаган жыл кустары. Саррайган беттершде сагым ойнап, Cepnixfli кыс бултынан ауыл-аймак. Жещстщ тан туымен кун батыска, Женелд1 калын колдар кундей жайнап... Шыныраудын копарылган куж тасынан, Кениннщ кайнаран мыс ызасынан. Ж езказган жау жолына жалын атты,
Жаудырып снарядты гилзасынан. Ал ж ещ л айыкпады- сол сурапыл, Азабын арпалыстьщ сен сурап, (Ил, Арадан, аксай баскан аналардан, Айрылран баласынан сорыста бул. Б1л — каза караздардын тшбегшен, Ж осалы жаудын канды 1здершен. Кулшен куйген кала, ормандардын,. Терт кыстын бет карыран муз лебшен. Б ш оны, бомба унд1 зор дабылдан, б зекте опырылран ж ер тауынан. О лкш ткен терен кузды кеннплердщ, Самайдан сорраларан сортанынан. Солдаттыд штыгшдей TeMip 6epiK, Болса да каламымда екпш epiK, Сорыстын кан бурюген селебесш — Токталдым толганудан Te6ipeH in. Б е з е л т жаудын беюм камалына, Кан тид! менщ ушюр каламыма. Ш октары шала сенген Освенцимшн, Басылды журдек жауыр табаныма. Калдырдым жаутандатып ж ас жарымды, Калдырдым жастык ywu дастанымды. Ж убаттым жырымменен ж е а р калып, Налыган эйел замандастарымды. Найзадай жерш тауып шаншылмаган, Колымда сол каламым калшылдаран TiK турып сорыс десе тебе шашым, Оралар ак борандай ашу маран. Ажалдын асырында болдым мен де, Дос ед!м жау жайпаган ерендерге. Солардыц азаларын толрасам 6ip, Коркамын айналар деп ел ек шерге. Беленш бейб!т куннщ элдшне, Косылдым куаныитын эн-куйше.
Kerri кыс, елешмде туды квктем, Кеудем де кещген 6ip кен дуние. Жанымнын наз бвбеп, жас киялы, Жарыммен уатайын Эсиянь Кырандай калкытайын Аканымды, Бесжтей тербетейш тас уяны.... ... Ущлш каретканын улпсше, Сарылран киналысы тур тусшде. Аканды абыржытты — мэн бере ме, Москва мундай жастын тын iciHe? Ken болды Ростовский кеткенше, Элде сол у л п унап етпед1 ме? Элде ол i3flen экскаваторды, Олi де Москвага жетпед! ме? Мазасын алып еткен таластары, Кейб1р сэт талабы да толастады. Намыс кой калса кулап, карсы буран ©Kifli Главканьщ Караш — тары. Арызды 6epiirri ол министрге: «Пайдасыз бул 6ip эуре жумыс мулде. Шетелдш киялдардын шырмауы бул, Калайша кажет болды бул ic юмге?» Караштын 1здеп дэлел шубэсына, Женелген Ростовский шын асыга. Каретка, не 6ip экскаваторлы, Калайша жалгыз шахта жок, расында? Осыны ойлап Акан отыр мше, Тесшп чертежшщ TeTiriHe. Кез'ше елестед1 Караш й рак, Т ырылып сызыктардын KeTiriHe. Тары д а ол арызын турте журд1, Сылтау рып люкке тускен сом тем1рд1, TeHflipin журд1 тары ез куд1пн, 84
Е ж ели куннйл леб! кетер1лд 1. KiHSfli сол тем^рге Мэрден едк Сынды да терпш тштщ сом белей Ансызда, (кызрын ед! ол азырак) Keripin алды таспен сол болен!. Караштын тусим бе деп дабылына, Аканнын кет1п ед1 дамылы да, — Мэрденд1 катал Ысхак кшалады, Ж етт! де уакиганын анырына... Аканнын тусе калып сол есше, Караштын кабак туйд1 елесше. Эсия келд1 кенет киялына, Ауды рой еткен куннщ белесше: Ен ыстык кер!нген жан ж ас шарында, Жургенде институт кушарында. ¥йыран отты леб1 журегше, — Дарира, уксады ма сол сарымра? Безд! ме олде cyftin ол езгеш? Ы нтыры лэззат тапкан 6ip кездеп, Ж анньщ 6ip тукшршде тем1'р шоктай Тырылды, 6ipaK дэтш куйг1збедк Сол кунпрт шэрын 6ip юм урлеген? Куйд1рш махаббатын тушлмеген? «Эсия 6ip ж1г1тке THinTi» деп, Ж ат кущил куларына куб!рлеген. Ж азган ол 6ip досына суман сэры М ундайга мэз ед1 рой жан ансары. Э д ей жазды муны Жезказранга, Аканнын куйресш деп сынран сэры. Ол кезде Алтайдары сэры wiriT, Ынтасын тын есекке табындырып, Ж азатын жер-жердег1 достарына, Кырдагы жаналыктын, «бэрш» бшп.
Эуелде Аканнын сол багын бурып, Кыздырган кызганышты жалын урып. «Эсия ж ар тапты» деп гушдетп, Жургенде сол ыстык. шак сарындырып. Аканды осы хабар куНщйрш, Тенселткен, кеткендей 6ip куйын урып. Талай тун тесегше от тускендей, Тарыккан, ыза бултын туШлд1рш. Кызарып, бip бозарып дем ш ш де, Кубылып к.ыял оты ер тусшде Карап ол турып Kerri, 6ip курсшд1, Наз, ыза катар тулап кеудесшде. Телефон безектед1. — Аканбысьщ? Балам-ау, умыттык ба атацды шын? Кел жылдам базд1ч уйге курмепм бар, Байтасты алып еске атау ушш. Ол еркш Kipin ед1 бул белмеге, Анырып турып калды элде неге? 1шшде толы топтын eraip 6 ip кез, Есжтен енген бетте калды тене. BipaK тез кагылды да xipniKTepi, Ж алт берд1 кез жанары ypKin теп. Нажарай ж арк еткенде карадрыда, Бурют те селк етпей ме бш ктеп, — Сондай-ак, Акан кенет абыржыды, Ж уректщ аударылып ауыр з!л1. (Ол арен бас изееп бэр1менен) Ж узше жалын шашты жан fly6ipi, Отырды орындыкка ен шеттеп. Эсия жан элегш керсетпедь Тотыдай калган бурып, тунып ун аз, Толкытпай тартты сырын ерлетпед!. Сезд! де соны Лера, тауып ебш,
Аударды Эсиянын ой елещн. Куб^рлеп, куле сейлеп айтып Kerri, Эншейш эзш н 6ip элде ненщ... Сез айтпай б1лд1рд1 де тек пешлдь Иваныч куйып жатты портвейндь Ж иынга жылы карап Анаркул карт, Сейлед1 вткен куннен ектей ундь Айтты ол вм1ршщ еткен жырын, Сур таска сорын талай твккещцгш. Кысылып арылшынныц уцпршде, Булкынып келгенд1пн кекпен бурын. Сол кектщ ез1м кврген курбанына, Э л1 де аянышым тур жанымда. Уа ипркш, кандай ед) бюдщ Байтас, Ш ынардай шырын 6erri, тулралы да. Тартыпты Эсияжан дэл езше, Ж анары экесшщ тур кезшде. Байкадым жана FaHa, керш ед1м, Шырылдап жеим калран сол кезшде. Окыды, вей шаттык уакытында, Ж ур екен бул 6ip шакта батып мунга, Арнадым т1лепмд! Эсияжан, Алдагы ем1'рще, бакытыца. Сол уш!н cepri кэне, тост ал, шырак! К арт сезш арен, рана тоскан шыдап, Эсия KaFbin калды KipniKTepiH, Кесеге тустг моншак ж ас тамшылап. Акан д а карай калды: мейр1м плел, Баяры кос жанары тур мелд2'реп. Алмадай акшыл жуз! а в а н тартып, KepiHfli бурынрыдан суйюмд1рек. Б]'рак тез квз киырын бурып алды. Басында баска 6ip ой буырканды KececiH еппен изеп Эсияга, Ж утты да темен карап турып калды... 87
Тунгиык калдырса да сыр-илёкй, Сол керу кыныр ойын бурып е т Аканнык кеудесшде содан 6epi, Беймаза сез1м дуы дуб1рлетть Кулшынды 1ске соны умыткалы, BipaK ол от кызуын суытпады. KepiH6eft ширатылды, узшмеген Ж уректщ сол баяры суыртпагы. Сол кеште тартып ойын толкымалы, И л катпай тоты калыц сыр туралы, Кез TiKTi Эсияра окта-текте, 0KneciH, екшшш cepnin api. Сондай-ак бар ма каткан 6ip з!л теп? От ед1 Осиянын назды лебк «Айрылдын асыл жаннан кайтып кана?» Деп кеше Лера тары эзшдедь Ах, Лера! Дэшм ылри мэз кевдлда, Бшмейд! 6ip кеюд1, езгерудк Петядан хат келмед1 бес ай катар, Б1лмед1 сынык, суык сезге ерудь Петядан хат та келд1. Ол алыста. Аяры MepTirinTi арпалыста, «Келемш аксай басып, ал кабылдап, Колтыкта катты меш, тарта кыс та». Д епп ол, соган Лера куанышты. Сылтау Fbin бупн мше демалысты, Шакырып* Карсакпайдан Осияны, УШнде онаша 6ip сыр алысты. Осыны б ш п Акан тыпыршыды, Козгады махаббаттык тын бул сыры, Сол уйге кегп мше, жазылсын деп, Журекте буктеплген буюл шыны.
Куэ рып кектщ алтын жулдыздарын, 8 тк1зд1 онашада тун узагын. К алкалап кунппл айга тал yKiciH, Eneyi таркатып тур сыр дузагын. Егер шын жалындаса ынтызарын, Куны не сур екпенщ, кур ызанын? Ж айды н 6ip жанылысын ж ш ке Tiain, Оралган бакытывды кугызганын. Буздым ба махаббаттын сырлы зацын? Айтпады KiM суынып, юм кызганын, Eni наз жастын арман-ацсарына, Тан ба бул шын сукщ тугызганым? Дарыттым ездерше ер ойымды, Калайша кшалайыя геройымды? К ш а емес, екеушщ журепне, Суюдщ бул тагдыры тек койылды. Кез1не Эсиянын мелд1реген, Акан д а айтып назын теши терек. — Ойлама еткен ieri, мен e3itui, О ралган суйккен сол кундей керем. Юна мен юрбщдердщ жауып бэрш, Сол кунп шаттыгымды шакырамын. Ж алгап наз журегще журепмд1, Ж айнатам жас шагымнын жапырагын. CepiriH таппай куздщ дауылында Кшктей жаутандаган тау ыгында, Алкынган Эсияны сол ынтык сез, Аканнын тартты ыстык бауырына. Тутанып Эсиянын жан тереш, Аканды кушты катты, — айтар едк Куш-п деп сонау тунгыш суйктен де, Болса тек Алматынын бэйтереп.... Осыны керш Лера тасалана.
(Узаткан e3i ед1 осы арара) Кул1мдеп шегпщ де женелд! тез, Жалрыз-ак, ай байкады касакана... Парткомра кецесуге келд1 бэрь Бэрш щ ауды жылдам ой кумары. Русаков сейлеп жатыр сершлд1рш, брш ен сол кундердщ толкып apj. ...Басталды жещс мше, енд! тынар Карылран арпалыс куй, шеру жырлар. Ж ешстщ косыламыз сол хорына, Бэрщнщ маршывда ыррарын бар. Сол куймен к ет ер в д вр квшлдер, Шакырды кулш 6i3fli келер кундер. Дацкты Жезказранныц ертенше, Ж урад ер, кереметш кел к ервдер. Алда тур кум тебелер, кен, буйраттар. Тур ж ана фабрикалар, комбинаттар. Кенпрдщ алкабында кел мелд!реп, Кулпырран гигант кала, гулд! бактар. Кешедей шахталардыц кед iniiHfle, Ж упрген машиналар кещсшде. Козралып KyAipeTTi тет1к курал, Bapi ш ак келешектщ жещсше. Ия солай, болмак бэр! ертен рана, Ж айнайды асылымен еркш дала. Сызды бул кенд1 кырра компартия, Керемет келешектщ керкш жака! BipaK та буг!нНн1н; бул тынысы, Болмасын ендо сонык ipKuiici. Бастайык coFaH жорык жауынгерше, Жумылсын кен журтыньщ букш Kynii. Русаков кез ж1берд1 жиылранра. Bapi де отыр екен уйып алда.
Эсия, Акан, Лера тары топ жас, Кадалран киялымен киырларга. ■Эсия сез тшед1 — мумюн болса... — Деп ecKi эдетшше, комсомолша, Сейлед1 кез1 жанып куанышпен, — Бул шакты сарынышпен тосып канша, Жур дед!к, жаркырады шурыламыз, К ецпрде мыс ордасын тургызамыз. Касынан кол казура 6apiMi3 де, Дамылсыз демалыста жумыламыз... Костады соны Лера, 6api — дары. Сокты 6ip журектердщ дэл ыррары. Сол C03i Эсиянын, ыстык сырдай, Аканнын кеудесшде дабылдады. Есштен енд1 Караш, кайкан eTin, Бэрш 6ip сук, кез1мен байкап ©Tin. С 0Йлед1 Русаковка карап дана, в з ш щ окадигш айта кетш: — Кайда жур Ростовский, болды уш ай, П ш р ге б1-здер айткан 6ip косылмай, K eT T i ол кездейсоктын K ecipiM eH, Каржыны шашып текке кыр тасындай. Не шыкты бершгеннен кур к и я л рэ ? Ш етелдщ шытырманы идеал ма? Токтатты тын кумарлык кен каркынын, Актаев арандатты бул зиянга. Парторг, сенш ж ураз осы шмге? Кешипп Актаевтьщ KecipiHe. Бузган бул сом тем1рмен уаткыш цехын, Ж ол бар ма мундай жатты ©cipyre? Деп Караш тапал бойы курыстана, Сол ecKi эдетшше тур сустана. 91
Ак шашын сипап койды Русаков тек, Карашка карап узак, тыныш кана. Русаков сабыр тшеп, кул1м какты, Столдан буктелген 6ip алып хатты. Жазыпты Ростовский, — улплерш Беюпт!, Москвада кабылдапты. Осынша кездесшл кешеушге, Тап болып К,араштардын. нешеуше. Мон бермей каретката, бегеп узак Елемей экскаватор десе мулде... QftTeyip макулдапты бш прлерь Тапкырлык куД1ретт1 бул 6ip l— дедй Тез1рек TycipeftiK шахтамызта, Жанрыртсын жумыр жерд1 дуб1рлерь Деп кулд1, журт та разы болып жатты. Карашка кезшен тек жалын атты. Жауап та келд! MiHe арызыца, Аканта керсегп де жабык хатты, Русаков тоне карап хатка т н т , Аркадан катып калды Актаевть — Жотары зан орыны юнэшз деп, Акан-ау, экен сенщ акталыпты! Дегенде кол сотылып дур5лдед1, Достардын куанышты ду ундерь Аканнын кеудесше шаттык куйып, Караштын кус журегш тшмдед1. Tyftpefli окты квздер зшдерш де, Кап-кара жалын жосып жуз-рещнде, Ж алт берд1 ол, Эсия тек 6ip туюрд1 Караштын жылан HipiM iaxepiite. Кызарып кектщ алтын децгелеп, Аспанта двн астынан врмеледк Касында Эсиясы, карт анасы,. 92
Search
