คู่มือ 4 เสาหลักสู่ความพอเพียง

“๔ เสาหลกั สคู วามพอเพยี ง” เทคนิคการนาํ ปรัชญาเศรษฐกจิ พอเพียง มาประยกุ ตใ ชเพอ่ื การปลกู พชื และดาํ รงชพี

“ ๔ เสาหลักสูค วามพอเพียง” เทคนิคการนาํ ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยี ง มาประยุกตใ ชเ พอ่ื การปลกู พชื และดาํ รงชพี คณะนกั วิจยั พัฒนาองคค วามรู สําราญ สะรุโณ ไพโรจน สวุ รรณจินดา นลินี จารกิ ภากร บรรเทา จันทรพุม ปท มา พรหมสังคหะ สาริณีย จันทรัศมี ไพเราะ เทพทอง มานิตย แสงทอง อาอีฉะ ใบละจิ เสาวภาค รตั นสุภา อุไรวรรณ สกุ ดวง สมใจ จนี ชาวนา ชออน พรหมสังคหะ บุญรตั น เหมือนยอด ปรีดา หมวดจันทร เสาวนยี  ชวู ิโรจน เกียรตศิ ักด์ิ ขนุ ไกร และเครือขา ยผูนํานักวิจัยทองถนิ่ ผแู ตง สาํ ราญ สะรุโณ ศนู ยว ิจยั และพัฒนาการเกษตรพทั ลุง สํานักวิจยั และพัฒนาการเกษตรเขตท๘ี่ กรมวชิ าการ เกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ พมิ พครัง้ ที๑่ พ.ศ. ๒๕๕๓ พิมพค ร้งั ที๒ พ.ศ. ๒๕๕๔

เศรษฐกจิ พอเพียง/๑ แปลเปนภาษาอังกฤษวา sufficiency economy หมายความวา ประหยดั แตไมใชข ้เี หนยี ว ทําอะไร ดว ยความอะลุมอลวยกัน ทาํ อะไรดว ยเหตุและผล จะเปนเศรษฐกิจพอเพียงแลว ทกุ คนจะมคี วามสุข เศรษฐกิจพอเพียง/๒ ขอยา้ํ วา เปน การทงั้ เศรษฐกจิ หรอื ความประพฤติ ท่ีทาํ อะไรเพอื่ ใหเกดิ ผลโดยมเี หตุและผล คอื ถาทาํ เหตทุ ่ดี ี ส่งิ ทต่ี ิดตามเหตุ ก็จะเปนการกระทําทีด่ ีและผลของการกระทาํ ท่ดี ี ดีแปลวามีประสิทธิผล ดแี ปลวามปี ระโยชน ดีแปลวา ทําใหมีความสขุ เศรษฐกิจพอเพยี ง/๒ ทีก่ า วหนา ไมใชเพียงแตป ลกู พอกนิ มันตอ งมีพอทจี่ ะตั้งโรงเรียน แมแ ตศ ลิ ปะเกดิ ขึ้น ถือวา ประเทศไทยเจริญในทกุ ทาง ไมห วิ มีกิน คอื ไมจ น มีกิน มอี าหารใจ เขาใจ เขา ถงึ พฒั นา /๑พระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู ัวภมู พิ ลอดลุ ยเดช : ๔ ธนั วาคม ๒๕๔๓ /๒พระบรมราโชวาทพระบาทสมเด็จพระเจาอยหู ัวภูมิพลอดุลยเดช : ๔ ธนั วาคม ๒๕๔๖

 มีความพอประมาณ หมายถึง ความพอดที ่ีไมน อยเกินไปและไมม ากเกนิ ไปโดยไม เบยี ดเบียนตนเองและผูอ ่นื เชนการผลิตและการบริโภคที่อยูใ นระดับ พอประมาณ  ความมีเหตุผล หมายถงึ การตดั สินใจเกย่ี วกับระดบั ของความพอเพยี งนน้ั จะตอง เปนไปอยางมเี หตุผลโดยพิจารณาจากเหตปุ จ จัยที่เกย่ี วขอ งตลอดจน คาํ นึงถงึ ผลที่คาดวา จะเกิดขนึ้ จากการกระทาํ น้ัน ๆ อยางรอบคอบ  การมีภูมคิ ุมกัน หมายถึงการเตรียมตัวใหพรอ มรบั ผลกระทบและการเปลีย่ นแปลงดาน ตา งๆทจี่ ะเกิดขน้ึ โดยคํานงึ ถงึ ความเปน ไปไดข องสถานการณตา งๆ ท่ี  มีความรู คาดวา จะเกดิ ขน้ึ ในอนาคตทัง้ ใกลแ ละไกล ความรอบรู เก่ยี วกับวิชาการตางๆ ท่ีเก่ียวของอยางรอบดา น ความรอบคอบ ที่จะนําความรเู หลา นน้ั มาพิจารณาใหเ ชื่อมโยง กัน ความระมดั ระวัง ในขั้นปฏิบัติ  มคี ุณธรรม มคี วามตระหนกั ในคุณธรรม มีความซอ่ื สัตยสจุ ริต มคี วามอดทน มคี วามเพียร ใชส ติปญ ญาในการดาํ เนนิ ชวี ิต (ทม่ี า : โครงการวจิ ยั เศรษฐกจิ พอเพยี ง http://www.sufficiencyeconomy.org/index.php)

เพยี งพอ หมายถึง พอมีแคทกี่ ะไว ตรงกับคําภาษาองั กฤษวา enough เชน โรงพยาบาลน้มี หี มอ ไมเพยี งพอ คนไขจงึ ตองรอนานหลายชว่ั โมงกวาจะไดต รวจ. ครอบครัวของเขาลําบาก มากเพราะรายไดไ มเ พยี งพอกบั รายจา ย คําวา เพยี งพอ อาจใชค ําวา พอ แทนได พอเพยี ง หมายถงึ เตม็ ทีต่ ามตอ งการ ไมม ากไมนอยเกินไป ไมข าดแคลน ตรงกบั คาํ ภาษาอังกฤษ วา sufficient เชน เศรษฐกิจพอเพียงตามแนวพระราชดําริ มหี ลักการคอื รูจักพออยูพอกิน และพอเพยี งในทุกเรื่อง. การชลประทานทาํ ใหเ รอื กสวนไรนามีนาํ้ อยา งพอเพยี ง สรุปก็คอื พอเพียง เนนความพอดี ความไมข ัดสน และไมฟ ุง เฟอ แต เพยี งพอ เนน ความจาํ เปน หรือความตองมตี ามระดบั ทก่ี าํ หนดไวตามความจาํ เปน (ทมี่ า : ราชบณั ฑติ ยสถาน http://www.royin.go.th/)

 เปน รปู แบบ (Model) ขัน้ ตอน หรือ เปนวิธกี ารปฏิบตั ติ น  เปน วิธีการประยุกตนามธรรมของปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง มาปฏิบตั ใิ หเ ปน รูปธรรม  เหมาะสาํ หรบั นํามาใชป ฏบิ ตั ิใหค วามพอเพียงในการผลติ พชื และ การเกษตร ของครวั เรอื นเกษตรกร และชมุ ชนเกษตร  สามารถนาํ ไปประยกุ ตใ ชก บั ทํางาน และการดาํ รงชพี ของเยาวชน และ ประชาชนทั่วไป องคประกอบ ๔ เสาหลกั สูความพอเพยี ง ประกอบดว ย เสาหลกั ท๑ี่ “หัวใจพอเพยี ง” เสาหลักที่ ๒ “๙ พืชผสมผสานพอเพียง และเกษตรผสมผสานพอเพียง” เสาหลกั ท่ี ๓ “ภมู ิปญญาภวิ ัตนพอเพียง” เสาหลกั ท่ี ๔ “ดํารงชีพพอเพยี ง”

จดุ เดนของ 4 เสาหลักสคู วามพอเพยี ง  ยึดถอื พระราชดาํ ริ และคาํ สอนของในหลวงเปน ตัวตั้ง  เปนการนําพระราชดําริเศรษฐกจิ พอเพยี ง มาผสมผสานกับความรทู ่ี นักพฒั นานิยม ใชกันอยู เชน ความรูเรอื่ งสังคมเกษตร การดํารงชีพอยางยั่งยนื (Sustainable Livelihoods) วถิ กี ารเกษตรท่ยี ง่ั ยืน เชน เกษตรอินทรีย เกษตรทฤษฎีใหม เกษตรดที ่ีเหมาะสม(GAP) ระบบ เกษตรผสมผสาน การวิเคราะหร ะบบนเิ วศนเ กษตร ระบบการทาํ ฟารม เปน ตน  เปนการพัฒนาแบบองคร วม ทเี่ นนผลลัพธใหเกิดความย่ังยนื ตามหลกั เศรษฐกจิ พอเพียงในประเดน็ สําคัญๆ ไดแก  พัฒนาใหเ กิดความคิด พฤติกรรม และความเปนผนู าํ การพัฒนา  สรางภูมปิ ญญาการผลิตพชื ของตนเองเพื่อถา ยทอดสูล ูกหลานและ เพ่ือนบาน  สรา งความมั่นคงดานพชื พรรณ และความย่ังยนื ทรพั ยากรธรรมชาติ  การดํารงชีพพอเพยี งในระดบั ครัวเรอื น และสังคมวฒั นธรรมชมุ ชน  เปน การพัฒนาท่ีใชการมีสวนรวมในการปฏิบตั ิงานรวมกันของคนในและ นอกชมุ ชน ตัง้ แตเร่ิมตน จนถึงการประเมินผลการพฒั นา

เสาหลักที่๑ “หัวใจพอเพียง” ลักษณะคน/ชมุ ชน หวั ใจพอเพยี ง  ดาํ เนินชีวิตตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง  เปนผูท่ีมีความระลกึ อยใู นใจเสมอวา “จะเดนิ ตามคาํ สอนของในหลวง”  เปน ผู รูแ ละเขา ใจเบอื้ งตนวา “ เศรษฐกจิ พอเพียง ตองเร่ิมตนทใี่ จ” ดัง คาํ ที่วา “ใจมา ปญญาเกดิ ”1 โดย เร่ิมตน ท่ีใจรกั และศรทั ธา และมจี ติ ใจ ต้ังมน่ั ท่ีจะนอมนําคาํ สอนตามแนวพระราชดาํ รสั ฯมาใชใ นชีวิต เปนผู ไผศึกษาเรยี นรูพระราชดาํ รสั และปรชั ญาเศรษฐกิจพอเพียงให ลึกซง้ึ  เปนผเู ปดใจกวาง  เปดใจทจ่ี ะ พิจารณาเร่ืองตางๆนบพน้ื ฐานของการรักผูอ่นื มองเห็นและ เขา ใจเชนกนั วา ผอู ่นื ปฏิบัติตอเราเพราะความรักหวงั ดี  เปด ใจที่จะ รับฟง เรียนรู ความคิด และคําแนะนาํ อยางปต ิ  เปดใจที่จะ มีความคิดแงบวก เขา ใจและแยกแยะความจริงปจ จบุ ันกับ เรือ่ งท่ีคดิ สรางภาพในใจ  เปดใจที่จะ เขา ใจวาบุคคลยอ มมคี วามแตกตา งกันโดยธรรมชาติ จงึ มอง ความเห็นแตกตา งอยา งบรสิ ุทธ์ิ ดวยความเมตตา ไมอคติ และไมสรปุ เร่อื งราวดวยการทาํ ใหตนเองอารมณเ สีย  เปดใจทจ่ี ะ กลา นํากลา ทาํ ในส่ิงทีถ่ ูกทคี่ วร รบั ผิดชอบในบทบาทหนา ท่ี มีความมุงมนั่ ทมุ เท และลงมอื ทําในกิจหนา ท่อี ยางจริงจงั “ใจมา ปญญาเกดิ ”1 อาจารย เสรี พงศพ ศิ หนังสอื เศรษฐกจิ พอเพียง

ข้นั ตอน กจิ กรรม การพัฒนาสราง “หวั ใจพอเพยี ง” ๑. ประกาศความตงั้ ใจ ท่ีจะใชชวี ิตตามปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพียง ตามคาํ สอน ของในหลวง เชน “เขยี นบอกพอวา ขออยูอยา งพอเพียง” การเขียนดวยตวั อกั ษร หรอื ภาพ ตดิ ไวในท่ี พบเห็นบอ ยๆ จะทาํ ใหไดเตือนตนและจดจํา การบอกตนเองในชวงกอนนอน และตน่ื นอนอยเู สมอชว ยใหจติ ใตสาํ นกั จดจาํ จนเปนนิสัย ๒. คนหาคาํ สอนของในหลวง และ นํามาใช ปฏบิ ัติ “คําพอสอนใจนาํ ชีวติ ใหพ อเพยี ง” “พอสอนเราจํานําชีวิตพอเพียง” “ ๑ เ ดื อ น ๑ ถอยคาํ นาํ ชวี ิตพอเพยี ง” นาํ พระราชดํารัส มาปฏิบัตอิ ยา งนอ ยเดอื นละเรือ่ ง ๓. เสริมสรางพฒั นาการตนเองเปนคนหัวใจพอเพยี ง (สรางเอกลักษณหรืออัตลักษณ) โดยวธิ กี ารตางๆ เชน  พัฒนา  พฒั นาทักษะความรูความสามารถในการประกอบอาชพี  พฒั นาไรนา สถานที่ ใหเปน แปลงตวั อยา งเพ่อื การศกึ ษาดูงานแกเ พอ่ื นบาน  พัฒนาทักษะการเปนผูน ํา และการเปน วทิ ยากร  ไปหาความรู ศกึ ษา ดูงาน อบรม ไปพบปะ เช่อื มโยงกบั ผนู ํา และกลมุ เครือขา ย  รวมกิจกรรม “เวทีวิจยั สญั จร” คือรว มหมนุ เวียนไปเสวนาในไรน าเพอื่ นบา นทุก เดือน รวมท้ังการเสนอตวั เปนเจาภาพจดั กจิ กรรมในไรนาตนเอง  เสริมสรา ง พัฒนาใหมีวธิ ีคดิ ดๆี โดยการรวมกิจกรรมกลมุ เชน “คา ยคนรุนใหม หวั ใจพอเพียง” หรือกิจกรรมกลุมสัมพันธ และกิจกรรมทางศาสนา ในชุมชน หรือกับเครือขา ย  แสดงตนเปน ตัวอยา ง หรือสรางตราสัญลกั ษณ ตราสินคา  อาสา เปนกรรมการ เปนตัวแทน ทั้งในชุมชน และนอกชุมชน หรือโครงการ ของรัฐ  เผยแพร ผลงานตนเองในไรนา หรือไปรวมกับราชการนอกสถานที่ ไป เผยแพรใ นงานสาธารณะดวยวิธีการตางๆเชน รว มนทิ รรศการ ผลติ เอกสาร แผน พบั สต๊กิ เกอร เผยแพรวทิ ยุ เผยแพรอ อนไลนในเวบ็ ไซท และเผยแพรส่อื มวลชน การจัด “เวทีวิจัยสัญจร” “คา ยคนรุนใหมหวั ใจพอเพียง” อยูในหนาหลัง

ตัวอยาง “ คาํ พอ สอนใจ นาํ ชีวติ ใหพ อเพยี ง” จะตองเชอ่ื ม่นั และยนื หยัดในเหตผุ ลและความดี ถาทกุ คนมีความมนั่ คงไมหวนั่ ไหวตอ ความวิปรติ ผนั ผวนของสังคม ชวยกนั ปลกู ฝงความรู ความคดิ ความมเี หตผุ ล ใหเกดิ มี ในอนชุ น สงั คมของเราก็จะเขา รูปเขา รอยดขี ้นึ เปนลาํ ดับ พระบรมราโชวาทพระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั ภมู พิ ลอดุลยเดช ๓๐ พฤศจิกายน ๒๕๑๔ การสรางความสาํ เรจ็ ในกจิ การงานและชีวิต สว นท่ีหนง่ึ คือ ความรแู ละความชาํ นาญทางวิชาการ สวนทส่ี อง คือความละเอยี ดถีถ่ วน ความต้ังใจ และความอตุ สาหพยายาม สว นทีส่ ามนนั้ ไดแกส ติ ระลึกรูตวั และปญ ญาความรชู ดั หรือความเฉลยี วฉลาดที่จะ หยุดคิดพิจารณา กิจทจี่ ะทํา คําทีจ่ ะพดู ทกุ อยาง ใหเ ปน ไปโดยถูกตองเทย่ี งตรง ตาม กระบวนการของเหตุผล ซงึ่ จะชว ยใหด าํ เนินชวี ติ และการงาน ไปในทางเจรญิ พระบรมราโชวาทพระบาทสมเด็จพระเจาอยหู ัวภูมพิ ลอดลุ ยเดช ๒๒ ธันวาคม ๒๕๒๐ แตละคนมีความสามารถแตกตางกนั จะตอ งอาศัยผอู ่ืนในสง่ิ ทเ่ี ราไมแ ตกฉาน เราไม ชาํ นาญ ฉะนั้นแตล ะคนยอมตองอาศัยคนอืน่ ถาแตล ะคนอาศัยคนอืน่ ได กเ็ ปนบญุ ของ แตล ะคน เพราะอาศัยกันได กค็ อื ตอ งเมตตาซงึ่ กันและกนั ถาเมตตาซึง่ กันและกนั แลว สง่ิ ทีเ่ ราตองการกไ็ ดม าแลว คอื ความเอน็ ดูของผอู นื่ เราเมตตาเขา เขาก็เมตตาเรา พระบรมราโชวาทพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดช ๔ ธนั วาคม ๒๕๑๙ แหลงเรยี นรูพระราชดาํ รัส เชน สถานที่ราชการ คนหาอินเทอรเ น็ท

หลกั ๒๓ ขอ ในการทรงงานของในหลวง ขอท่ี ๑ จาํ ทําอะไรตอ งศกึ ษาขอมูลใหเ ปน ระบบ ขอ ท่ี ๒ ระเบดิ จากภายใน (ใหเ กิดความเขาใจและอยากทํา) ขอ ที่ ๓ แกปญหาจากจุดเล็ก (มองภาพรวมกอนเสมอ) ขอท่ี ๔ ทําตามลาํ ดบั ขนั้ (เริ่มทําจากความจําเปน กอ น แลว คอยตอเปนลําดบั ชนั้ ) ขอที่ ๕ ภูมิสังคม ภมู ศิ าสตร สงั คมศาสตร ขอ ที่ ๖ ไมต ดิ ตาํ รา (ไมต ิดตาํ ราเกนิ ไป ตอ งดูความเหมาะสม) ขอที่ ๗ ประหยัด ขอ ที่ ๘ ทาํ ใหง าย ขอ ที่ ๙ การมสี วนรว ม ขอ ๑๐ ตองยึดประโยชนส ว นรวม ขอที่ ๑๑ บริการที่จุดเดียว ขอ ที่ ๑๒ ใชธ รรมชาตชิ ว ยธรรมชาติ ขอที่ ๑๓ ใชอ ธรรมปราบอธรรม (เชน เอาผักตบชวามากาํ จัดนํา้ เสีย) ขอ ที่ ๑๔ ปลกู ปา ในใจคน (ตอ งปลูกที่จติ สาํ นกึ กอน ตอ งใหเ ห็นคุณคา กอนที่จะลงมอื ทํา) ขอที่ ๑๕ ขาดทนุ คอื กาํ ไร (อยามองที่กาํ ไรขาดทนุ ท่ีเปน ตัวเงนิ มากจนเกนิ ไป) ขอท่ี ๑๖ การพง่ึ ตนเอง ขอ ท่ี ๑๗ พออยพู อกนิ ขอ ท่ี ๑๘ เศรษฐกจิ พอเพยี ง ขอ ที่ ๑๙ ความซ่ือสัตยสุจรติ จรงิ ใจตอกัน ขอท่ี ๒๐ ทาํ งานอยางมคี วามสขุ ขอท่ี ๒๑ ความเพียร ขอ ท่ี ๒๒ รู รัก สามัคคี ขอท่ี ๒๓ ทํางานแบบองครวม

เสาหลักที๒่ “๙พชื ผสมผสานพอเพียง” ลักษณะครัวเรอื น ชุมชน “๙พืชผสมผสานพอเพียง”  มพี ชื หลากหลายเพยี งพอตอความตองการ และความจําเปน o เพยี งพอในระดบั ครวั เรอื น พอกนิ พอใช ครบทุกดา น o เพยี งพอระดับชมุ ชน ปลกู เผื่อแผเพ่อื นบาน ชว ยใหเกิดวฒั นธรรมดีงาม o เพยี งพอเพื่อการอนุรกั ษท รพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ ม  ๙พืชผสมผสาน คอื การปลกู พชื ๙ กลมุ ใหเ พยี งพอกับครัวเรือน ชมุ ชน (๑) พชื อาหาร ปลูกใหพ อกิน เหลอื เผื่อเพอื่ นบาน (๒) พืชรายได ปลกู ใหพอขาย ปลูกหลายอยาง คุมกนั ความเส่ียงดา นตลาด (๓) พชื สมุนไพรสขุ ภาพ ปลูกใหเปน ตยู าประจําบาน บําบัดพืน้ ฐานและโรคประจาํ ตัว (๔) พชื สมนุ ไพรศัตรพู ชื ปลกู เพอื่ ทดแทนการใชสารเคมีกําจดั ศัตรพู ืช (๕) พชื อนรุ ักษด นิ และน้าํ ปลกู เพอ่ื รักษาฟน ฟู ดิน รักษานาํ้ (๖) พืชอาหารสตั ว ปลูกไวเสริมเสบยี งคลงั อาหารสตั วสํารองขางบาน (๗) พืชใชสอย ปลูกไวใ ชสรา งขนํา ทาํ คาง สรางบา น (๘) พชื อนุรักษพนั ธุกรรมทอ งถิน่ พนื้ เมอื ง ปลกู เพอ่ื เอาของดีกลบั คืนมา และไวให ลกู หลานไดหวงแหน (๙) พชื พลังงาน ปลกู ไวพงึ่ ตนเองทางพลังงานในอนาคตและปจ จุบัน  จดั ระบบการปลูกแบบผสมผสานท่ีเหมาะสมกบั ตนเอง เชน ปลูกแบบพืชตางระดับ ปลกู แบบเกษตรทฤษฎใี หม เกษตรดีทีเ่ หมาะสม และเกษตรอินทรีย เปนตน  สาํ หรับการนําไปใชในการเกษตรอื่นๆจะใชคําวา “9 พืชผสมผสานพอเพียงและ เกษตรผสมผสานพอเพียง” หมายถึงการทําเกษตรหลายอยา งเชน ปลูกพืช เลี้ยงสัตว เลย้ี งปลา เพาะเหด็ เปน ตน

ขั้นตอน กิจกรรม การพัฒนาสราง “9 พชื ผสมผสานพอเพยี ง” ๑. ทําการสาํ รวจพืชของครัวเรอื นและชมุ ชน ทั้งชนดิ พชื พันธุ สภาพพื้นท่ีปลูก จาํ นวน และผลผลติ ๒. วิเคราะหความพอเพียงของพชื ความตอง การใชป ระโยชน และ ความพอเพยี ง ของพืช ๓. วางแผนการพัฒนาการปลกู พืชแบบผสมผสาน และเพม่ิ ชนิดพืช ใหเ พียงพอตอ ความตอ งการ เหมาะสมกับครวั เรอื น และชมุ ชน ๔. จัดหาพนั ธุพ ืช เพาะขยายพนั ธพุ ชื ในทองถิ่น โดยประชาชนในทองถ่ิน ๕. จัดทําแปลงพฒั นาการปลูกพืชแบบผสมผสาน หรอื พืชตางระดับท่เี หมาะกับ สภาพพืน้ ที่ ๖. จัดกิจกรรมสงเสริมการปลูกพชื ของชุมชน หรือร้อื ฟนวฒั นธรรมเก่ยี วกับพืช ๗. เกบ็ ขอ มูล ผลการปลูกพชื และประโยชนทไ่ี ดร ับ

พชื กบั อาหาร รสฝาด ชว ยสมานแผล แกท องรวง บาํ รุงธาตใุ นรา งกาย หากรบั ประทานมากไปทาํ ใหมี รสหวาน อาการฝดคอ ทอ งอดื ทอ งผูก รสขม ทําใหช ุมชน่ื บาํ รงุ กําลัง ชว ยสงเสริมการทํางานของกระเพาะอาหารและมา ม รสเผด็ รอ น รกั ษาอาการปวดเกรง็ กลามเนอื้ แกอาการออ นเพลีย แกกระหาย หาก รบั ประทานมากไป ทําใหล มกาํ เริบ งวงนอน อว น ทําใหเกดิ อัตราเสยี่ งตอ รสมนั โรคหัวใจ โรคไต ฟนผุ รสหอมเย็น รสเปร้ยี ว บาํ รุงโลหติ เจริญอาหาร ชว ยระบาย แกโ ลหิตเปนพิษ ดีพิการ เพอคลั่ง หาก รับประทานมากทาํ ใหก าํ ลงั ตก ออนเพลีย แกโรคลม จุกเสยี ด ปวดทอง ปอดและลําไสเปน ปกติ กระตุนการไหลเวียน ของเลือด ขับเหงอ่ื ขับลม ชว ยเผาผลาญอาหาร หากรบั ประทานมากไป ทําให เกดิ อาการออนเพลีย ระคายเคอื งในกระเพาะอาหาร บาํ รุงเสนเอน็ แกเ สนเอ็นพิการ ปวดเสยี ว ขัดยอก กระตกุ เปนยาอายุวัฒนะ บาํ รุงหัวใจ ทําใหส ดช่นื แกอ อนเพลยี แกล มมืดหนาตาลาย ลมวิงเวียน กระตนุ ตบั และถงุ น้ําดใี หป ลอยนา้ํ ยอ ย ชว ยในการดูดซึมอาหารของรา งกาย ฟอกเลอื ด เปน ยาระบายออน ๆ ชวยขับเสมหะ และแกเลือดออกตามไรฟน แก เสมหะ เจรญิ อาหาร หากรบั ประทานมากไป ทําใหท องอดื แสลงแผล รอ นใน ระบบนา้ํ เหลืองในรา งกายมีปญหา แผลหายชา ฟน ผุ

สมนุ ไพรสุขภาพ หญา ปกกิง่ เสือ 11 ตัว สมนุ ไพรปองกนั กําจัดศัตรพู ืช ทเุ รยี นเทศ ยาสบู พชื อนุรักษด ินและน้ํา ถั่วพุม - ปอเทอื ง แฝก-ตะไครหอม พืชใชส อย ไผ ดาหลาพนั ธใุ หม ตรงั 1-4

พืชอาหารสัตว (ชนดิ ใหม) ออยอาหารสตั ว มนั สาํ ปะหลังอาหารสัตว พชื ทองถิ่นพื้นเมอื ง มนั ข้ีหนู ถวั่ หรงั่ พันธใุ หม สงขลา1 พชื รายได (ใหม) ถัว่ เหลืองฝก สดเชียงใหม1 ออยคน้ั น้าํ พนั ธสุ ุพรรณบรุ ี50 และ 72 พชื พลังงาน ปาลมพันธุใหม สรุ าษฎรธาน7ี ( สนใจพันธพุ ืชของกรมวชิ าการเกษตร ตดิ ตอ ทีศ่ นู ยว จิ ยั ทัว่ ประเทศ )

พชื สมนุ ไพร ทีน่ า สนใจ รายชือ่ สรรพคณุ ผักคราด หนุมานนงั่ แทน ใชอุดฟน แกปวดฟน ใชสมานแผล, หา มเลอื ด วานหา งจระเข แผลไฟไหม, นา้ํ รอนลวก เสลดพงั พอน ทาแกพษิ งู, แมลงสัตวกดั ตอย หนุมานประสานกาย ชา้ํ ใน, ตกเลือด, หามเลอื ด พิมเสนตน แกไ ขทกุ ชนิด, ปรุงเปนยาเขยี วถอนพษิ โกฎจุฬาลําพา แกไ ขเหือดหดั , สุกไส, ดาํ แดง, รากสาด หมอน แกไอ, ระงับประสาท, แกต าแดงตาแฉะ ทองพนั ชั่ง ใชด ับพษิ ไข วานหอยแครง เจ็บคอ, ไอ หญา เทวดา(หญา ปก ก่ิง) รกั ษาอาการเจบ็ คอ ฟา ทะลายโจร บรรเทาอาการเจบ็ คอ หวัด ไมเทายายมอ ม แกปวดเมื่อย, ขับเสมหะ มะแวง เครือ ขับลม, แกไ อ, แกเ จ็บคอ, วัณโรค กระชายดาํ ยาอายุวฒั นะ, บํารงุ กาํ ลัง, บํารงุ กาํ หนดั เสือ 11 ตัว บาํ รุงกาํ ลงั , อายวุ ัฒนะ มหาหงส บาํ รุงกําลัง, บาํ รุงไต, แกกระษยั อัคคที วาร ยาแกร ิดสีดวงทวาร เพชรสังฆาต แกรดิ สดี วงทวาร รางจืด แกเมาคาง, แกร อนในกระหายนาํ้ กระเจีย๊ บแดง ขับปสสาวะ หญาหนวดแมว ขบั ปส สาวะ, แกกระษยั , แกน ิว่ , แกปวดเมื่อยเอว ตรชี ะวา ขบั ปสสาวะ, รักษาริดสีดวง ชะพลู ขับเสมหะ, ขบั ลมในลําไส, ชวยยอยอาหาร เจตมูลเพลิงดอกแดง บาํ รุงโลหิต, ขบั ประจาํ เดือนสตรี หงอนไกไ ทย แกโลหิตเปนพษิ , บาํ รุงธาต,ุ แกอ าเจยี รเปนเลอื ด กญั ชาเทศ ขับน้ําคาวปลา, ขบั ระดขู าว, ยาบํารุง แปะตาํ ตงึ ความดนั โลหติ วา นฮก ความดันโลหติ , ขบั สารพษิ ในรา งกาย

พืชสมุนไพรปอ งกันกาํ จดั ศตั รูพชื ท่ีนาสนใจ รายชื่อ สรรพคณุ ยาสูบ ใชปอ งกันกําจัดแมลงทกุ ชนดิ ชุมเห็ดเทศ ใชป อ งกันกาํ จัดแมลง หางไหล ใชป อ งกนั กาํ จดั หนอนผเี ส้ือ, เพล้ีย สามโสก ใชปองกนั กาํ จดั แมลง ละหงุ ใชปอ งกันกําจัดแมลง พญาไรใบ ใชป อ งกันกาํ จดั เพล้ยี ออ น ผกากรอง ใชปองกันกําจัดเพล้ียออน ลาํ โพง ใชปอ งกันกาํ จดั เพลยี้ ออ น สบดู าํ ใชป องกันกาํ จัดเพลยี้ ออ น ทเุ รียนเทศ ใชป อ งกนั กาํ จัดหนอน, หมัด, ดว ง, เพลยี้ ออ นฝก ยีโ่ ถ ใชปอ งกันกําจัดดว งงวง, ดวงปก แข็ง กะเพรา ดงึ ดูดแมลงวันทอง บอระเพ็ด ใชกําจัดเช้อื รา, แบคทเี รยี สาบเสอื ใชป อ งกนั กําจัดหนอนใยผกั , หนอนกระทู, เพลย้ี ออ น, ฆาเชอ้ื รา, แบคทเี รยี หนอนตายหยาก ใชป อ งกนั กาํ จัดแมลงศัตรพู ชื , หนอนกนิ ใบ, หนอนใยผกั สะเดา ใชปอ งกันกําจัดหนอนกระทูชนิดตางๆ หนอนหนังเหนยี ว หนอนใยผัก ขมิน้ ชัน ใชป อ งกนั กาํ จดั ศตั รพู ชื , ขบั ไล และกําจดั หนอนกระทผู กั , หนอนผีเสือ้ ขา น้ําค่นั จากเหงา มสี ารดงึ ดูดแมลง สารไลแมลง และสารฆาแมลง ตะไครห อม ใชปองกนั กําจัดหนอนกระทูผัก, หนอนใยผกั ,แมลงสาบ ดาวเรอื ง ใชป อ งกันกําจดั แมลงศัตรพู ืช และไสเ ดือนฝอย พรกิ ใชปอ งกนั กาํ จัดมด, เพลยี้ ออ น, หนอนผีเส้ือ, ไวรสั คน่ื ฉา ย ใชปอ งกันกําจดั โรคใบไหมใ นนาขาว, มอดเจาะใบ ดองดึง ใชปอ งกนั กําจัดศตั รพู ืชและไร กากชา ใชป อ งกนั กําจดั หอยเชอรใี่ นนาขา ว ขงิ ใชปอ งกนั กําจัดแบคทเี รยี และเชอ้ื รา

เสาหลักที่ ๓ “ภมู ปิ ญ ญาภิวัตนพ อเพยี ง” ลกั ษณะครัวเรือน ชมุ ชน “ภูมิปญญาภวิ ัตนพอเพยี ง” เปน คนท่ีมหี ลักการคิด มคี วามเขาใจและใชเ หตใุ ชผลในการพจิ ารณาเรื่องราว ตางๆ ที่ไดย ินไดฟง ไดพบเห็น ซงึ่ เปน ภูมิคมุ กันความเสียหายจากการเผยแพร ขาวสาร การโฆษณาชวนเชื่อทเี่ กดิ ขน้ึ มากมายในยุคโลกาภิวตั น  เปนนกั วิจัย คอื มีการสรางภูมปิ ญญาที่เหมาะสมกบั ตนเอง มีการคิดคนภูมิ ปญญาของตนเอง เพ่ือไวเผยแพรใหลูกหลานสืบทอด และเพ่ือนบานใช ประโยชน “๑ คน ๑ ภมู ปิ ญ ญา นาํ พาชีวิตพอเพยี ง”  เปนคนมี “ภูมิปญญาภิวัตนพ อเพียง” หมายถึง เขา ถึงความรูและภูมปิ ญญา สามารถผสมผสานเอาภูมิปญญาทอ งถิน่ ภมู ปิ ญ ญาด้งั เดิมของบรรพบุรุษ และ องคความรตู างๆทม่ี ีอยอู ยา งหลากหลายมากมายเขา ดว ยกัน ซึง่ ในยุคโลกา- ภิวตั นจ ะงา ยตอการตดิ ตอคนหาไดจ ากทว่ั โลกดว ยระบบส่อื สารทที่ ันสมยั “ภูมิปญ ญาภิวตั นพ อเพียง” พฒั นาคาํ ตามการสรา งศัพท “โลกาภิวัตน” ซง่ึ เปนการสรางคาํ ตามหลักการสนธิคาํ ๒ คํา คือ ภมู ปิ ญ ญา และ อภิวัตน อภิวัตน มีความหมาย การเขา ถึง, การแผถ งึ , การเอาชนะ (พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑติ ยสถาน)

ข้นั ตอน กิจกรรม การพฒั นา “ภมู ปิ ญ ญาภวิ ัตนพอเพียง” ในการผลิตพชื ๑. วเิ คราะห สถานการณ และ ปญหา ในการผลติ พชื เศรษฐกิจหลักๆ หรือปญหาในการ ทาํ งาน หรือความตองการ ๒. ศึกษา คนควา หาขอมูลท่ีเกี่ยวของกับพืชหรืองานอยางกวางขวาง โดยรวบรวมภูมิ ปญญาทอ งถ่ิน ภูมปิ ญญาผูนําชุมชน (Best practices) ภมู ิปญญาบุคคลตัวอยา ง บคุ คล คนแบบท่ีตนเองศรัทธา (Idol) คนควา จากหนงั สือเอกสาร จากระบบออนไลน ตลอดจนปรกึ ษาผูรู และ ศึกษาดูงาน ๓. สังเคราะหความรทู ีไ่ ดมาจากแหลงตางๆ หรือเลอื กจากตนแบบทีเ่ หมาะสมกบั ตนเอง แลวสรปุ คัดเลอื กออกมาเปน วธิ กี ารปฏิบตั อิ ยางนอย ๑-๒ วิธีการ ๔. นาํ วธิ ีใหม มาทดลองทําเปรยี บเทียบกบั วิธปี ฏบิ ัติเดิม โดยทดลองตามหลักวิชาการที่ ถูกตองตามหลักวิทยาศาสตร ตัวอยา งเชน ทดลองเปรยี บเทียบวิธีการใสปุยยางพารา สูตรใหม กับ สตู รดัง้ เดมิ มีวธิ ีการ คือ  หลักการเลือกสถานที่ทดลองท่ีมีความสมํ่าเสมอ คือเลือกสวนยาง ๑ สวนที่มีสภาพดนิ ความลาดเท พันธุ อายุตนยาง ความสมบูรณตน ยาง เทาๆกนั แลวแบงสวนยางเปน ๒ แปลงยอย ใหมตี นยางทดลองมากพอ ในการใสป ยุ สูตรละประมาณ ๓๐ ตน  หลกั การควบคมุ ปจจัยอ่ืนๆไมใ หมผี ลกบั การทดลอง คือ ปฏิบัติทกุ อยาง ใหเหมอื นกัน เชน วิธีการกรดี วันกรีด การกําจดั วชั พืช คนปฏิบัติงาน ใหต า งกันเฉพาะสูตรปยุ ทีท่ ดลองเทาน้นั ๕. ติดตามเก็บบนั ทึกขอ มลู ผลการทดลองอยางละเอยี ดทกุ ดา น เปนรายวัน รายสปั ดาห ๖. สรปุ ผล และทดลองซ้าํ ประมาณ ๓-๔ รุน จนกวาไดผลทย่ี ืนยันวา วิธไี หนดีกวา ชัดเจน ๗. สรปุ เปนบทเรียน ใหคุณคา สรา งเปนภูมปิ ญ ญาใหมท ่เี หมาะสมกบั ตนเอง ๘. ถายทอดสูบ ุคคลอ่นื เพอื่ สบื ทอดและพฒั นาตอ ๆไป

ลกั ษณะครัวเรอื น “ดาํ รงชีพพอเพยี ง”  เปน คน ท่ีมวี ถิ ชี วี ติ สอดคลองกบั หลกั เศรษฐกจิ พอเพยี งในชวี ิตประจาํ วนั  ยดึ หลัก ๓ หวง ๒ เงื่อนไข ไดแก o ความพอประมาณ o ความมีเหตุผล o ความมภี ูมิคุมกัน o มีความรอบรู o มหี ลักคณุ ธรรม ขั้นตอน กิจกรรม การพัฒนา “ดาํ รงชีพพอเพียง” ๑. วเิ คราะหร ะดบั ความพอเพียงในการดาํ รงชพี ตามแนวเศรษฐกิจพอเพียงแต ละดา น ๒. พัฒนารายการทมี่ รี ะดบั นอ ยใหม รี ะดบั เพมิ่ ข้ึน

รายการท่ีตรวจสอบและพัฒนาสรา งความพอเพียงในการดํารงชพี ความพอประมาณในการดาํ รงชีพ  ลดรายจาย เพ่ิมรายได: o วิเคราะหสมดลุ รายได รายจาย เงนิ ออม จากพชื o หาวธิ ีลดรายจา ย เพ่มิ รายได และออมเงนิ ท่เี พยี งพอ  เพิ่มความมน่ั คงทางอาหาร o สํารวจความตองการบรโิ ภคขาว พชื เครื่องแกง ผัก ผลไม และปลูกพชื เพ่มิ เตมิ ใหเพียงพอตลอดป  เพิม่ ระดับความเปนอยู o สํารวจความพอเพียงของการใชประโยชนจ ากพชื ทัง้ ดาน ปจจัย ๔ และความตองการดานอ่นื ๆ o สรา งความอบอนุ ในครอบครวั โดยจดั ใหท ุกคนมีสวนรว ม ในกิจกรรมการปลูกพชื ของครอบครัว o ชว ยเหลือ เอื้ออาทร แบง ปน ใหค าํ ปรึกษาการปลกู พชื กบั เพื่อนบาน o อาสา รว มมอื ชว ยฟน ฟวู ัฒนธรรมดีงาม กบั ชมุ ชน และ หนว ยงานทง้ั ในและนอกชุมชน

การสรา งความมีเหตุผล ความรอบรรู อบคอบระมัดระวงั คุณธรรม และ ความเพยี ร  การใชเหตใุ ชผลในการตดั สนิ ใจลงทุน หรือเลอื กซื้อหาปจจยั การปลูกพชื  การวางแผนกอ นทาํ การผลิต o หาความรจู ากเอกสาร o ดูงาน ขอคาํ ปรึกษา o หาปญหาและวางแผนปอ งกันปญหา o ศกึ ษาตลาด o คํานวณรายจา ยรายได  การตรวจสอบตดิ ตาม ขณะปลูกพืชหลงั ปลกู พืช o ตรวจโรคแมลง o ตดิ ตามขอ มลู การตลาด o บันทึกขอมูลทุกสปั ดาห o การทบทวนสรุปความรทู ีใ่ ชปฏบิ ตั ิ o การสรปุ ผลตอบแทน  ความรอบรู o บอกไดวา พืชถกู ทําลายจากโรคอะไร เชือ้ สาเหตุอะไร ปองกนั รักษาอยา งไร o บอกไดวาพืชถูกทําลายจากแมลงอะไร ปองกันรกั ษาอยางไร o บอกไดวา พชื ขาดธาตอุ าหาร ปอ งกันรกั ษาอยา งไร o รวู ธิ ใี ชปุย เพิ่มคณุ ภาพและผลผลิต o รูวธิ ีปรับปรุงดนิ  คุณธรรม o การขายผลผลิตทีอ่ าจมีสารเคมีตกคา ง o การขายผลผลิตท่ีอาจไมม ีคณุ ภาพปะปน o การขายผลผลติ ที่ อาจไมส ะอาด o การท้งิ สารเคมี หรอื ยากาํ จดั แมลงสสู ิง่ แวดลอม o การปกปดขอ มูลบางอยา ง

การสรางภมู ิคมุ กนั  สรางภมู คิ ุมกนั เพอื่ ปองกันความออ นแอ และความไมแนน อนท่จี ะ เกดิ ขึ้น o สรางภูมิคุมกันจากผลกระทบที่เกดิ ข้นึ ทันทที ันใด เชน ระวงั ปองกันภัย ธรรมชาติ สาํ รองเงินไวใชเ มอ่ื ฉกุ เฉนิ ดแู ลระวังปองกนั สุขภาพ ปองกันการ ระบาดของศัตรูพชื /สัตว o สรางภมู คิ ุมกนั จากภาวะแนวโนม และการเปลีย่ นแปลงตามฤดูกาล เชน เตรยี มการปองกนั วางแผนเรือ่ งราคาผลผลิตตกตํ่า ระวงั ตรวจสอบผลผลิต การเกษตร ทบทวนวางแผนรายได ราคาปจจัยการผลิต ราคาสนิ คา อปุ โภค บรโิ ภค เตรียมพรอ มสาํ รองการใชหน้ี o สรางภมู ิคมุ กันการเปลยี่ นโครงสรา งและกระบวนการ เชน ศกึ ษาผลดีผลเสยี นโยบายรัฐบาล ภาวะเศรษฐกจิ การเปลย่ี นแปลงทางการเมือง การ เปลย่ี นแปลงกลมุ และนโยบายหนว ยงานตางๆ การสรางทนุ เพอ่ื เปนภูมิคมุ กัน  ทุนมนษุ ย : เพิ่มทกั ษะความรูใ นการทาํ เกษตร เขาอบรม ดูงาน เพ่ิม ความสามารถในการแกไ ขปญ หาการเกษตร สามารถหาแรงงานได เพียงพอ รกั ษาสขุ ภาพดี เพม่ิ ความสามารถในการเปน ผูน ําและ วิทยากร  ทนุ ทางสังคม : เปนสมาชิกกลุม ดาํ รงตาํ แหนงหนาทีใ่ นชุมชน มี สวนรว มในชุมชน เช่ือมโยงกบั กลมุ อ่นื ๆ การชว ยเหลอื จากรัฐ  ทนุ การเงิน : สะสมเงนิ ใหพอใช มเี งินหมนุ เวียน เขา ถึงแหลงเงิน ลงทุน  ทุนกายภาพ : การเปนเจาของและเขา ถึง ปจ จัยการผลติ และสง่ิ อาํ นวยความสะดวก  ทุนธรรมชาติ : ความอดุ มสมบรู ณของดนิ นาํ้ ปา ไม ทงุ หญา ความ หลากหลายของพชื พรรณ ศตั รูธรรมชาติของแมลงศัตรูพชื และการ ใชสารทดแทนสารเคมี

“การจดั เวทวี จิ ยั สญั จร”  เปนการจัดประชุมพบปะแลกเปลย่ี นเรียนรภู ูมิปญญา ประสบการณ ระหวางเกษตรกร กับเกษตรกรและนักวิจยั  จัดประมาณเดือนละคร้ังหมุนเวียนกันไปในพื้นท่ีไรนาเกษตรกรแตละราย และให เกษตรกรเปนเจาภาพ  ไดสง ผลใหเ กดิ การพัฒนาการปลกู พืชอยางรวดเร็ว ท้ังนเี้ กิดจากแรงกระตุนท่ีไดเห็น แบบอยา งจากเวทีวจิ ัยสัญจรที่บานเกษตรกรรายอื่นๆ และแรงกระตนุ จากการจะตอง เปน เจา ภาพในการตอนรับการศกึ ษาดงู านของสมาชกิ  การจัดเวทีวจิ ัยไดท ําใหเกิดการพัฒนาการดํารงชีพ คือ ไดเพ่มิ ทุนทางสังคม เพ่ิมทุน มนุษย เกดิ วฒั นธรรมดงี ามในความเอื้อเฟอ เผอ่ื แผ รว มกันวิเคราะหว างแผนประเมนิ ผล ไดผ ลเสยี ในการผลิตพชื และเกดิ การสรา งเครือขายทางสงั คม  “การจัดเวทีวิจยั สัญจร” เปน วธิ ีท่ไี ดผลสัมฤทธิส์ ูงกวา การอบรมเชิงบรรยายทนี่ ิยมใช กันอยูในปจจุบัน เนื่องจากความรูถูกถายทอดจากเกษตรกรสูเกษตรกรดวยความ ไววางใจซงึ่ กนั และกนั  ขอเสนอแนะเพื่อเพ่ิมประสิทธิผล การจัดเวทีวิจัยสัญจร คือ นักวิจัยผูท่ีทําหนาที่ วทิ ยากรกระบวนการ ตอ งพยายามกระตุนใหทกุ คนไดแ สดงความคิดเห็นอยางเตม็ ที่ เนื่องจากเกษตรกรแตละคนมีพื้นฐานความสามารถที่แตกตางกัน และนักวิจัยควรมี ขอ มูลวชิ าการทเ่ี ปน สหสาขาพรอมจะใหข อมลู เพมิ่ เติมในทกุ ประเด็นทเ่ี กดิ ขน้ึ ในเวที  มกี ิจกรรมคือ o “ของฝากจากเพื่อนบาน” เพ่ือรื้อฟน วฒั นธรรมการเออื้ เฟอ เผอ่ื แผ o “เร่อื งเลา จากเจา ของบา น” เพอ่ื การสรางความสมั พนั ธร ะหวางบคุ คล o “การแลกเปล่ยี น เรียนรู ภมู ิปญ ญาการทําการเกษตร” เพื่อการศึกษา เรียนรู แบง บนั ภูมิปญญาความรู ประสบการณ o “การสาธติ ความรวู ิชาการ”

“การจัดคาย คนรนุ ใหมหวั ใจพอเพียง” (สาํ หรบั วิทยากรกระบวนการ ๓ วนั ๒ คนื ) ขนั้ ตอนท่๑ี การวางแผน  ทําความเขาใจบุคคลเปา หมาย  กาํ หนดเปาประสงค และความตอ งการของบคุ คลเปา หมาย  เลอื กคําสอนในหลวงที่ตรงกบั เปาประสงคท ี่ตอ งการพฒั นา  วางปฏิทินกาํ หนดการตามหวั ขอ ๔ เสาหลกั สูค วามพอเพียง  เลอื กเกม ฝกทักษะ และเกมการละลายพฤติกรรม ที่สอดคลองกบั เปา ประสงค  ใชหลักการพฒั นาเชิงปฏิบัติการแบบมีสวนรวม มุงการสรางอัตลกั ษณ ตัวตน บุคคลเปา หมาย  ซกั ซอ มคณะวทิ ยากร  ประสานงานกับชุมชน แปลงศกึ ษาดูงาน ขั้นตอนท่๒ี เตรียมวสั ดอุ ปุ กรณ  พระบรมฉายาลักษณ  อุปกรณใชใ นการแบง กลุม เชนผาผันคอสี ธงประจาํ กลมุ  อปุ กรณเกมตางๆ และเพลงประกอบ  อุปกรณเ คร่ืองเขียน  อุปกรณฝ ก ทกั ษะเกษตร  กลอ งถา ยภาพ  อุปกรณเ คร่ืองนอน และการพักแรม  แบบสอบถามประเมนิ ผล  จัดสถานที่ เคร่ืองเสยี ง แสง สี เพลง กลอง เทียน เคร่ืองฉายภาพ  อาหาร เครื่องดืม่

ขน้ั ตอนท่ี๓ ตอนรับ ลงทะเบียน ทาํ ประวตั ิ และประเมนิ ผลกอนกจิ กรรม ขั้นตอนท๔่ี จัดกิจกรรมหวั ใจพอเพยี ง ภาคท่ี ๑ ชวงหัวใจพอเพียง  รว มกําหนดเปา ประสงค และผลลัพธ  รว มจัดทําขอตกลงการมีสวนรวม  เกมกลุม ใหญ เพ่อื เปด ใจ และแสดงความกลา ทําในสงิ่ ทีค่ วรทํา พรอ มขอ คดิ จาก คําพอสอน  แบงกลมุ เขารหสั คนรุนใหมห ัวใจพอเพียง และทดสอบการเขารหสั เพอื่ ฝก การทุม เท เอาจรงิ เอาจังกับหนา ที่ แสดงความกลา ทําในส่งิ ที่ควรทํา ทาํ สดุ ใจเกิด ชยั ชนะ พรอมขอ คิดจากคาํ พอสอน  เกมการแขง ขนั ระหวางกลุม เพอ่ื ฝก การทมุ เท เอาจรงิ เอาจงั กับหนาที่ แสดง ความกลา ทาํ ในสง่ิ ท่คี วรทาํ ทาํ สดุ ใจเกิดชยั ชนะ พรอมขอคิดจากคาํ พอ สอน  เกมคนรนุ ใหมห วั ใจพอเพียง เพือ่ ฝก การใชช วี ิตพรอมขอคิดจากคาํ พอ สอน  การสาํ นึกตน ปฏิญาณตน ใชชวี ติ ตามคําพอ สอน ภาคที่ ๒ ชว งภูมิปญญาภวิ ตั นพ อเพียง  เลอื กปญหาการทาํ งาน หรือการใชชีวติ  คน หาความดงี ามจากบรรพบรุ ุษ จากบคุ คลตน แบบ คนหาองคค วามรู และวธิ ี ปฏิบัติในการแกปญ หา  จัด walk rally รวมรวม คนหาขอ มลู ทางแกดวย ๔ เสาหลักสคู วามพอเพยี ง  สังเคราะหข อมลู ท่ีไดม าจาก walk rally  ถายทอดออกมาดวยการแสดงละคร พรอ มขอ คดิ จากคาํ พอสอน ภาคที่ ๓ ชว ง ๙พืชผสมผสานและเกษตรผสมผสานพอเพยี ง  การฝก ทักษะและเรียนรูจากแปลงผลิตพืชตามแนวเศรษฐกิจพอเพยี ง ภาคท่ี ๔ ชว งดาํ รงชพี พอเพียง  การเรียนรูว ถิ ีเศรษฐกจิ พอเพียงของชาวบา น  บาํ เพ็ญประโยชนสาธารณะ  การทองเทย่ี วเชงิ เกษตร ขน้ั ตอนที่๕ สรปุ ผลลพั ธก ารจดั กจิ กรรม และพธิ ปี ด ขัน้ ตอนท่ี๖ จดั กจิ กรรมตอ เน่ืองในทีบ่ านทีท่ าํ งาน

การใช ๔ เสาหลกั สูความพอเพียง เพอ่ื การวิจัยและพัฒนาการเกษตรเชิงพื้นที่ ขน้ั ตอนที่ ๑ เตรยี มความพรอ มดานวิชาการ ทาํ ความเขา ใจองคค วามรูท่ีเก่ยี วขอ ง ( ๓-๖ ชว่ั โมง)  ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยี ง (Sufficiency Economy)  ๔ เสาหลักสูความพอเพยี ง  การดํารงชีพอยา งยั่งยืน (Sustainable Livelihoods ) แนวความคดิ ระบบ สังคมเกษตร (socio-agro systems) การวจิ ยั และพัฒนาเชิงปฏิบัติการแบบมี สว นรวม (Participatory Action Research and development )  เกษตรอินทรีย เกษตรทฤษฎีใหม เกษตรดที ่เี หมาะสม  การเคล่ือนไหวทางสังคม(Social movement) การจัดเวทีวจิ ัยสัญจร การ จัดการความรู  ฝกทักษะเกมหวั ใจพอเพยี ง ขน้ั ตอนที่ ๒ กาํ หนดนัดหมายผูนาํ และชุมชน เพื่อการปฏิบตั ิงานศกึ ษาชมุ ชนแบบมีสว นรวม ข้ันตอนที่ ๓ จดั กจิ กรรมหวั ใจพอเพยี ง (วนั แรก ภาคกลางคนื )  เกมหัวใจพอเพยี ง เพ่ือเปด ใจในการรวมการทํางานแบบมสี ว นรวม  ชแี้ จงกจิ กรรมการมีสวนรว ม  รวมกาํ หนดเปา ประสงคก ารศกึ ษาชมุ ชนแบบมีสวนรว ม  แนะนาํ โดยสรปุ ประเดน็ การศกึ ษาชมุ ชนแบบมสี วนรวม โดยใช ๔ เสาหลัก สคู วามพอเพยี ง  นัดหมายการทาํ งานและการมสี ว นรว ม ข้นั ตอนท่ี ๔ ศกึ ษาชุมชนแบบมสี วนรว ม ( ๖ ชว่ั โมง)  รวมเดนิ สาํ รวจเพ่ือทาํ ความเขาใจ วเิ คราะห สภาพนเิ วศนข องพ้ืนทชี่ ุมชน  รว มสํารวจ วเิ คราะห การจัดระบบการปลกู พืชตามแหลง ปลกู และวเิ คราะห ความพอเพียงของพืช ๙ กลมุ  รว มคดั เลอื กพืชเศรษฐกจิ สําคญั รว มสาํ รวจ ภมู ิปญญาการผลิตพชื ตาม แนวทางภมู ิปญ ญาภิวัตนพ อเพียง  รวมสาํ รวจ วิเคราะห การดาํ รงชพี ชมุ ชน และครวั เรอื น ตามแนวเศรษฐกจิ พอเพียง

ขนั้ ตอนท่ี ๕ การจดั ทําแผนวจิ ัยและพฒั นา ( ๓ ช่ัวโมง)  รว มสังเคราะหขอมูลผลการสาํ รวจ  รว มสรปุ ผลการวิเคราะหดวยแผนภาพ  รว มวางแผนการวจิ ัยและพัฒนา  รวมจดั ทําวสิ ยั ทัศน ระยะ ๓ ป และกําหนดงานทตี่ อ งทําใหบ รรลุ เปาหมาย(พนั ธะกจิ )  ชมุ ชนคัดเลอื กกรรมการวจิ ยั และพัฒนา  รวมจัดทาํ ขอ ตกลงกลมุ โดยเฉพาะนัดหมายเรอื่ งการเวทวี ิจัยสญั จร  รว มกาํ หนดวธิ ที ํางานรว มกัน ขนั้ ตอนที่ ๖ จัดหาวัสดุอปุ กรณ ขัน้ ตอนที่ ๗ จัดทาํ แปลงพฒั นา ๙ พชื ผสมผสาน และทดสอบภูมปิ ญ ญาภิวตั นพ อเพยี ง (ตลอดป) ขั้นตอนท่ี ๘ จดั กระบวนการพฒั นาหวั ใจพอเพียง(ตลอดป) ขน้ั ตอนที่ ๘ เวทวี ิจัยสญั จร สรุปผลการวิจยั และพฒั นา (เดือนละคร้งั ) ขน้ั ตอนท่ี ๑๐ ปรับใหเปน ภารกิจปกตขิ องชุมชน

30 ตวั อยาง แบบสํารวจการผลิตพชื ตามแนวเศรษฐกจิ พอเพยี งครวั เรอื น ตอนท่ี 1 หวั ใจพอเพียง 1. ทานเขา ใจเรอ่ื งปรชั ญาเศรษฐกิจพอเพยี งในประเดน็ ตอ ไปนอี้ ยา งไร

31 2. ทานนอ มนําคาํ สอนของในหลวงมาใชในชีวิตประจําวนั อยา งไรบา ง

32 ๓. ทา นมีเอกลักษณหรอื การแสดงตนเปน บคุ คลที่ใชช วี ติ ตามแนวเศรษฐกจิ พอเพียงอยา งไร (หัวใจพอเพยี ง )

3 ตอนที่2 แตละแปลงปลูกพืชของทานเชนทบี่ าน ที่นา ทีส่ วน มพี ชื อะไรบาง และปริมาณพชื แ

33 แตละกลุมเพยี งพอกบั ความตอ งการหรือไม อยางไร

3 ตอนที่3 การปลกู พืชรายไดของทานมีปญหาสําคัญอะไรบาง และไดนาํ ภมู ปิ ญญาหรอื เทคน พอเพียง)

34 นิคมาใชแ กไ ขปญหาอยางไร (ภมู ปิ ญญาภิวตั น

ตอนท่ี4 ดาํ รงชพี พอเพยี ง ความพอประมาณ 1. รายไดจากพชื (รอบปท ผ่ี า นมา) แหลร ายได จํานวนการ ผลผลิตที่ ผลิตท่ีได ขายเปน แนวโนม ความมนั่ คงของรายได (แยกรายชนดิ ) ผลิต ได ขาย รายได ทจ่ี ะเกิดขึน้ ในพชื ชนิดนใ้ี นแตล ะป (กก/ป) (บาท/ป) (ไรหรือ ท้ังหมด ตน) (กก/ป) ลดลง เทา เดิม เพม่ิ ขนึ้

2. รายจายทางการปลกู พชื รอบปที่ผา นมา จาํ นวนการใช ราคา/กก. มูลคา รายการใชจ า ย (กก./ป) (บาท/ป) คา วัสดุ ปยุ เคมสี ูตร 15-15-15 13-13-21 46-0-0 16-20-0 ปยุ อินทรียส าํ เร็จรปู แบบเม็ด ปยุ คอก แบบน้าํ มูลไก มลู โค สารเคมี สารกําจัดแมลง สารกาํ จัดวชั พืช สารกาํ จดั โรค

รายการใชจาย จํานวนการใช( กก) ราคา มลู คา คาวัสดุ พนั ธพุ ชื อื่นๆ คาจา ง ไร คาจาง/ไร มูลคา คา จางไถเตรียมดิน คา จา งปลูก คาจางฉดี พน สารเคมี จางใสปยุ คาจางเกบ็ เก่ยี ว คาจา งอืน่ ๆ

3. การใชพ ชื เพ่อื เปนอาหารในครอบครัว (ความม่ันคงดานอาหาร) ชนดิ พืช จาํ นวนที่ใชต อ ไดจ ากการ แนวโนม ความม่ันคงดานอาหารที่จะเกดิ ข้ึนในพชื ชนดิ น้ี สัปดาห ปลกู เอง ในแตล ะป กก บาท กก./สปั ดาห รอยละการผลติ รอยละความม่นั ใจวา ปลอดภยั จาก ไดเ อง สารพิษตกคา ง ขา ว พืช เครอ่ื งแกง -ตะไคร -ขมน้ิ -ขา -พริก -พริกไทย -ขิง -โหระพา -กะเพรา -มะพราว -มะนาว -มะขาม - - ผักสด - - - - ผลไม - - - -

4. ผลกระทบจากการปลูกพืช ตอความเปน อยใู นครอบครวั (ยกตวั อยาง และสรปุ ) รายการ การปลกู และการใชป ระโยชน พืชกบั ครอบครัว 12 3 การปลกู พืช และการใช ไมปลกู ปลูกแตไมคอยใช ปลกู และใช สมนุ ไพรเพอ่ื รักษาโรค การปลกู พืชและการใชส อยเพอื่ ไมปลูก ปลูกแตไมคอยใช ปลูกและใช ทําอาคารไมทําคางอ่นื ๆ อาชพี การปลกู พชื และ การ ลูกหลานตอ ตา นไม บุคคลในครอบครวั ทกุ คนกระตือรอื รน ถอื ทาํ งานรว มกนั ของคนใน สนใจชวยงาน ชว ยกันบางเล็กนอ ย เปน หนาที่ทีจ่ ะชว ยกัน ครอบครัว อาชพี การปลูกพืช และ ความ บางครง้ั ทาํ ใหไมม ี ยังเปน ปกติ มคี วามอบอนุ และมี เขา ใจกันของคนในบาน เวลากับครอบครวั ความสขุ เพม่ิ ขึน้ อยา งมาก อาชพี การปลกู พชื และ ไมเกิดผล พอมบี างนานๆคร้งั ไดทําบุญ ไดร ับการยกยอ ง ความรสู กึ ภาคภมู ใิ จในชวี ติ เปนตวั อยา ง พชื กับเพ่อื นบา น ใหค าํ ปรกึ ษาแกผูอืน่ ในแปลง ไมม ี นานๆครั้ง ทกุ ๆเดอื น ไปใหคําปรกึ ษานอกสถานที่ ไมม ี นานๆคร้งั ทุกๆเดือน ไปชวยออกแรง ลงแขก ไมมี นานๆครั้ง ทุกๆเดือน ใหย มื วัสดุ เคร่ืองมอื ไมม ี นานๆครง้ั ทกุ ๆเดอื น ไดเ ผอื่ แผแ บงบันพืชอาหาร ไมม ี นานๆคร้ัง ทุกๆเดือน พชื กบั สงั คมวฒั นธรรมชุมชน การร้อื ฟน ประเพณี วัฒนธรรม ไมม ี นานๆครั้ง ทุกๆเดือน การสง เสรมิ บทบาทเยาวชน ไมม ี นานๆครง้ั ทุกๆเดอื น การสงเสรมิ บทบาทผสู งู อายุ ไมมี นานๆครั้ง ทุกๆเดอื น การสง ผลตอ ความรวมมอื ของ ไมม ี นานๆครั้ง ทกุ ๆเดือน คนในชมุ ชนดา นอื่นๆ การสง ผลตอ ความรวมมือของ ไมม ี นานๆครง้ั ทกุ ๆเดือน ราชการ อบต.โรงเรียน ฯลฯ

การปลูกพชื กับความมีเหตุผล รอบรู และคณุ ธรรม 12 การปลกู พืชกับการใชเ หตุใชผ ล กอ นท่ีจะปลกู พชื ใดพืชหนง่ึ แตละป ทานไดท ําอะไรตอไปนกี้ อ นบาง ไมไดทาํ ไดท ํา 1.หาความรจู ากเอกสาร ไมไดท ํา ไดท าํ 2.ดูงาน ขอคาํ ปรกึ ษา ไมไดทํา ไดท าํ 3.หาปญหาและวางแผนปอ งกันปญหา ไมไดท าํ ไดทํา 4.ศกึ ษาตลาด ไมไดทาํ ไดทํา 5.คํานวณรายจายรายได การตรวจสอบติดตาม ขณะปลูกพชื หลงั ปลกู พชื ทา นไดทําอะไรตอไปนีบ้ า ง ไมไ ดท าํ ไดทํา 1.ตรวจโรคแมลง ไมไดท าํ ไดท ํา 2.ตดิ ตามขอ มลู การตลาด ไมไ ดท าํ ไดทํา 3.บันทกึ ขอ มลู ทกุ สัปดาห ไมไ ดทาํ ไดทํา 4.การทบทวนสรุปความรูท่ีใชป ฏิบตั ิ ไมไ ดทาํ ไดท าํ 5.การสรปุ ผลตอบแทน ความรอบรู ทา นมคี วามรูอ ะไรตอ ไปนี้ไดบาง ไมรู รู 1. บอกไดวาพืชถกู ทาํ ลายจากโรคอะไร เช้ือสาเหตอุ ะไร ปองกนั รกั ษาอยางไร ไมร ู รู 2. บอกไดวาพืชถูกทาํ ลายจากแมลงอะไร ปอ งกันรกั ษาอยา งไร ไมร ู รู 3. บอกไดว า พืชขาดธาตอุ าหาร ปองกันรักษาอยา งไร ไมร ู รู 4. รวู ธิ ใี ชป ุยเพม่ิ คณุ ภาพและผลผลิต ไมรู รู 5. รวู ธิ ปี รบั ปรงุ ดนิ คณุ ธรรม ทานปฏิบัติอะไรตอ ไปน้ไี ดบ าง ทาํ ไมท ํา 1. จาํ เปน ตองขายผลผลติ ทอี่ าจมสี ารเคมตี กคาง เพราะถาไมใ ชสารเคมีกไ็ มไดผลผลติ ทาํ ไมท ํา 2. จาํ เปน ตอ งขายผลผลิตที่อาจไมมีคุณภาพปะปน เพราะเปนชว งราคาดี ทาํ ไมท ํา 3. จําเปน ตองขายผลผลติ ที่ อาจไมส ะอาด แตก ็ไดทาํ ดีที่สดุ แลว ทาํ ไมทาํ 4. จาํ เปน ตอ งท้ิงสารเคมี หรือยากําจัดแมลงสสู ิ่งแวดลอม เพราะไมรจู ะทาํ อยางไร ทํา ไมท าํ 5. ยงั ไมพ รอ มท่ีจะเปดเผยขอมลู บางอยาง เพราะกลัววา จะกระทบกับเร่ืองอืน่ ๆ

ความมภี มู คิ ุม กัน ทานไดห าวธิ สี รา งภูมิคุมกนั จากผลกระทบท่เี กิดขนึ้ อยา งฉบั พลันทนั ใด อยา งไรบา ง อธบิ าย ทานทําอยา งไร 12 3 เพอ่ื วธิ ีปอ งกันความเสียหายตอ ไปน้ี วธิ ีปอ งกนั ความเสียหายจาก ศัตรูพืชระบาดอยา งรุนแรงท่ี ไมไ ดค ิดถงึ ทาํ ไดผ ลบา งไม มีวธิ ปี อ งกนั ท่ี เกิดขึ้นแบบทนั ทที นั ใด เรอ่ื งนี้ ไดผลบา ง ไดผล วิธปี องกนั ความเสยี หายจาก ภัยธรรมชาติ พายุ นํา้ ทวม ฝน ไมไดคดิ ถึง ทําไดผ ลบา งไม มีวธิ ปี องกันที่ แลง ท่เี กดิ ข้ึนแบบทันทที ันใด เร่ืองนี้ ไดผ ลบา ง ไดผ ล วิธปี องกนั ความเสยี หายจาก การเจ็บปวยฉกุ เฉนิ ที่เกดิ ข้ึน ไมไดคดิ ถงึ ทาํ ไดผ ลบางไม มวี ธิ ปี องกนั ท่ี แบบทันทที ันใด เรอ่ื งน้ี ไดผ ลบาง ไดผล วิธีปองกันความเสยี หายจาก ความตอ งการใชเ งินแบบ ไมไ ดคดิ ถึง ทาํ ไดผ ลบางไม มีวิธีปอ งกนั ที่ ฉุกเฉิน ที่เกิดข้ึนแบบทนั ทที นั ใด เรอ่ื งนี้ ไดผ ลบาง ไดผล ภูมคิ ุมกันจากผลกระทบจากภาวะแนวโนม การเปลี่ยนแปลง ตามฤดกู าล วธิ ีปองกันความเสียหายจาก ราคาผลผลิตพืชอาจตกต่าํ ไมไ ดค ิดถงึ ทําไดผลบางไม มวี ธิ ปี อ งกนั ท่ี เรือ่ งนี้ ไดผลบา ง ไดผล วธิ ปี อ งกนั ความเสียหายจาก ผลผลติ พืชอาจตกต่าํ ไมไดค ดิ ถึง ทาํ ไดผ ลบา งไม มีวิธปี องกนั ท่ี เรื่องน้ี ไดผ ลบาง ไดผล วธิ ีปอ งกนั ความเสยี หายจาก ราคาปยุ /สารเคมี วัสด/ุ อปุ กรณ ไมไ ดค ิดถึง ทาํ ไดผลบา งไม มีวธิ ปี องกันที่ ทางการเกษตร อาจสูงขึ้น เรอ่ื งนี้ ไดผ ลบาง ไดผ ล วธิ ีปองกันความเสยี หายจาก ตองหาเงินใชห นี้ตามเวลาที่ ไมไดค ดิ ถงึ ทาํ ไดผ ลบา งไม มีวธิ ปี องกันที่ กาํ หนด เรอ่ื งนี้ ไดผลบา ง ไดผล ภมู คิ มุ กนั จากผลกระทบทเี่ กิดข้ึนเม่อื มีการเปลย่ี นโครงสรา ง และกระบวนการ วธิ ปี องกันความเสยี หายจาก ผลกระทบทเี่ กดิ จากการเปด ไมไดค ิดถงึ ทาํ ไดผ ลบา งไม มวี ธิ ีปองกนั ท่ี หางสรรพสินคา ซปุ เปอรมาเก็ต เรอ่ื งน้ี ไดผ ลบาง ไดผ ล วธิ ปี องกนั ความเสียหายจาก ผลกระทบทเ่ี กดิ จากการแขง ขนั ไมไดคิดถงึ ทาํ ไดผ ลบางไม มวี ธิ ปี องกันที่ การโฆษณาของบริษัทปยุ /ยา ตา งๆ เรื่องน้ี ไดผ ลบา ง ไดผล วธิ ปี อ งกันความเสยี หายจาก ผลกระทบที่เกิดจากการบงั คบั ไมไ ดคิดถงึ ทาํ ไดผลบา งไม มีวธิ ีปองกันที่ ใชก ฎหมาย/กฎชมุ ชน เรื่องน้ี ไดผลบาง ไดผล วิธปี อ งกันความเสยี หายจาก ผลกระทบที่เกดิ จากโครงการ ไมไดค ิดถึง ทาํ ไดผ ลบา งไม มวี ิธีปอ งกนั ที่ รฐั เรื่องนี้ ไดผลบาง ไดผ ล

การสรางภูมิคมุ กันจากทนุ ทางสงั คม/ทรัพยส ินในการดํารงชีวิต(Assets) การปลูกพชื กบั การเพ่มิ ทนุ มนุษย (อธิบายและสรุป) ทานมคี วามรู ความชํานาญ 12 3 ชาํ นาญและสอนคนอ่ืนได เรือ่ งอะไรบางทเ่ี กย่ี วกบั การปลกู พืช ทาํ ไมได ทาํ ไดบา งไมไ ดบ าง ในไรนาของทา น ระดับใด ชาํ นาญและสอนคนอื่นได ชํานาญและสอนคนอ่นื ได การปรับความเปน กรดดา งของดิน ทาํ ไมไ ด ทาํ ไดบางไมไดบ า ง ชาํ นาญและสอนคนอน่ื ได ชาํ นาญและสอนคนอ่ืนได การทดสอบความงอกของเมลด็ พชื ทําไมได ทําไดบา งไมไดบ า ง ชํานาญและสอนคนอื่นได ชํานาญและสอนคนอื่นได ขยายพันธพุ ชื ทาํ ไมไ ด ทําไดบ า งไมไ ดบ าง ชํานาญและสอนคนอน่ื ได ชํานาญและสอนคนอน่ื ได ผสมพนั ธุพ ืช ทาํ ไมไ ด ทาํ ไดบางไมไ ดบาง ชํานาญและสอนคนอ่ืนได การใชปุยเรง ใบ ทําไมได ทําไดบา งไมไดบา ง ชาํ นาญและสอนคนอื่นได ชํานาญและสอนคนอน่ื ได การใชปยุ เรงดอก ทาํ ไมได ทําไดบา งไมไดบา ง ชาํ นาญและสอนคนอื่นได ชาํ นาญและสอนคนอื่นได การใชปุยบํารุงผล ทําไมได ทาํ ไดบ างไมไดบา ง ชาํ นาญและสอนคนอื่นได ชาํ นาญและสอนคนอน่ื ได การใชต วั ห้าํ ตวั เบยี น ทาํ ไมได ทาํ ไดบา งไมไดบา ง ชาํ นาญและสอนคนอื่นได ชาํ นาญและสอนคนอื่นได การผลิตและใชสารสกัดจากพชื ทําไมได ทําไดบา งไมไดบ า ง ชํานาญและสอนคนอน่ื ได ชํานาญและสอนคนอื่นได ปองกันกาํ จดั แมลง ชาํ นาญและสอนคนอื่นได สรรพคุณพืชสมุนไพรกําจดั แมลง ทาํ ไมไ ด ทาํ ไดบ า งไมไดบ าง การเลอื กใชสารเคมตี รงกบั แมลง ทําไมไ ด ทาํ ไดบ างไมไ ดบาง การเลือกใชส ารเคมตี รงกับโรค ทําไมได ทําไดบ างไมไ ดบ า ง การเลอื กใชสารเคมีตรงกบั วัชพชื ทําไมไ ด ทําไดบ า งไมไ ดบาง การทําปุย อินทรยี แ หง ทาํ ไมไ ด ทําไดบ างไมไดบ า ง การทาํ ปยุ อินทรียนาํ้ ทาํ ไมได ทาํ ไดบ างไมไดบา ง การทาํ ปุยหมัก ทาํ ไมไ ด ทําไดบา งไมไดบ าง ผลติ ผลไมนอกฤดู ทําไมได ทําไดบา งไมไดบ าง การเพ่ิมคุณภาพผลผลิต ทาํ ไมไ ด ทําไดบ างไมไ ดบาง การเกบ็ รกั ษาผลผลิต ทําไมได ทาํ ไดบา งไมไดบ า ง ไมใ หเ สยี หายกอ นกําหนด การแปรรูปผลผลิต ทําไมไ ด ทาํ ไดบางไมไ ดบ าง

การปลูกพชื กบั การเพิ่มทุนในรอบป (อธิบายและสรุป) สรางทนุ มนษุ ย 1 2 3 นานๆคร้ัง ทุกๆเดือน ไปฝกอบรม ศกึ ษา ดูงาน แลกเปล่ยี น ไมมี นานๆครั้ง ทกุ ๆเดือน นานๆครง้ั ทกุ ๆเดือน ดรู ายการโทรทัศนเกษตร ไมมี นานๆครง้ั ทุกๆเดือน นานๆครง้ั ทุกๆเดือน ฟงรายการวทิ ยเุ กษตร ไมมี นานๆครง้ั ทุกๆเดือน อานหนงั สือเกษตร ไมม ี นานๆครั้ง ทุกๆเดือน นานๆครั้ง ทกุ ๆเดือน คน หาขอ มลู เกษตรทางเวปไซด ไมมี นานๆครั้ง ทกุ ๆเดือน สรา งทุนทางสังคม นานๆครัง้ ทกุ ๆเดือน นานๆครั้ง ทกุ ๆเดือน รวมกจิ กรรมกลมุ ไมมี นานๆครง้ั ทกุ ๆเดอื น นานๆครง้ั ทุกๆเดอื น รว มกจิ กรรมกบั เครอื ขายภายนอก ไมม ี นานๆครั้ง ทกุ ๆเดือน นานๆครง้ั ทุกๆเดอื น รว มกจิ กรรมกับรัฐ ไมมี กลมุ ในชมุ ชน กลมุ ในชมุ ชนและ สรา งทุนธรรมชาติ แหลง อื่นๆนอกชุมชน พอดี เพียงพอและเหลือสํารอง ทาํ กจิ กรรมอนุรักษน ้าํ ดนิ ไมม ี มนี อย จากสวนราชการ จาก ทอ งถ่ิน และจากอื่นๆ ทาํ กิจกรรมบํารงุ รกั ษาดนิ ไมมี มนี อย มีนอย มีเพิม่ ขึ้น ทํากิจกรรมการอนรุ ักษศัตรูพืชในธรรมชาติ ไมม ี มนี อย มเี พ่มิ ขึ้น มีนอ ย มีเพม่ิ ขึ้น ทาํ กิจกรรมการปลูกปา ใหช ุมชน ไมม ี มีเพิม่ ขึ้น ทาํ กิจกรรมการปลกู ไมยนื ตน ในไรน า ไมมี ทาํ กิจกรรมการหมนุ เวยี นของเหลอื มาใช ไมม ี ทํากจิ กรรมการใชพ ลงั งานทดแทน ไมมี สรา งทนุ การเงิน แหลง เงนิ ทุนกูยืมทีใ่ ชบริการมากทีส่ ุด นอกระบบ การนาํ เงินสะสมมาใชเพอ่ื การลงทนุ การปลกู พชื ไมพอ การไดร บั การชวยเหลอื ดา นเงนิ ลงทุนปลูกพืช ไมมี สรา งทนุ กายภาพ ไมมี การเพิม่ แหลงนา้ํ ปลกู ไมมี การเพิม่ ความสะดวกการคมนาคมในไรนา ไมมี การสรางเครือ่ งมือ เครือ่ งใช เคร่อื งจกั รกล ไมม ี การมีไฟฟา ใชใ นแปลงปลกู พชื

ตวั อยาง แบบสาํ รวจ การผลติ พชื ตามแนวเศรษฐกิจพอเพียงชมุ ชน ตอนท่ี1 ระบบการดาํ รงชพี และระบบเกษตร ประวตั ศิ าสตรชุมชน การตัง้ ถิ่นฐาน ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ผูนาํ การเปลีย่ นแปลงสชู ุมชน ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ อัตลกั ษณ/ เอกลักษณ/พลงั ของชมุ ชน ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ สงั คม วฒั นธรรม กับการผลติ พืช รปู แบบความสัมพนั ธทางสังคมตอการจัดการผลิตพืช ความสัมพนั ธร ะดับครอบครัว และวงศาคณาญาติ โครงสรางการปกครอง/ทางความสมั พันธ หนา ท่ีสมาชกิ เงอ่ื นไข ขอจํากัด ผลกระทบตอการผลติ พืช ความสัมพันธใ นหมูบา นชุมชน กลุม เครือขาย โครงสรา งการปกครอง/ทางความสมั พนั ธ หนาทสี่ มาชิก เงอ่ื นไข ขอจํากัด ผลกระทบตอ การผลิตพชื

ความสมั พันธส ถาบันทางศาสนา การศึกษา และสาธารณสขุ โครงสรางการปกครอง/ทางความสมั พันธ หนา ทส่ี มาชิก เงื่อนไข ขอจาํ กดั ผลกระทบตอการผลติ พชื ความสมั พนั ธ กบั ภาครฐั ผูใหญ กํานัน เจาหนา ท่รี ฐั อบต อําเภอ จงั หวัด โครงสรา งการปกครอง/ทางความสมั พันธ หนาท่ีสมาชกิ เงอื่ นไข ขอ จาํ กัด ผลกระทบตอการผลติ พืช วฒั นธรรมประเพณี ความเช่อื คา นิยม และ การใชชวี ติ (ท่ีเกี่ยวของกับกิจกรรมการผลติ พชื ) ช่ือวัฒนธรรมประเพณี ความเชอื่ คานิยม การปฏบิ ตั ิ เงื่อนไข ขอ จาํ กัด ผลกระทบตอ การผลติ พชื ตอนท่ี2 ผลกระทบ ปญหา และพฒั นาการ ผลติ ทางการเกษตรและการปลูกพชื ในชุมชน การทาํ การเกษตรและการปลูกพชื ในชุมชนของทานมีประวตั ศิ าสตร ววิ ฒั นาการและการเปลี่ยนแปลงตั้งแต อดตี จนถึงปจ จุบนั อยางไรบางในประเด็นดงั น้ี ประวัตศิ าสตร ววิ ัฒนาการ ระบบการเกษตรและการปลกู พืช ชวงตง้ั ถนิ่ ฐาน(พศ------------------)------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ชว งกลาง(พศ------------------)------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ชว งเขาสูยคุ ปจจุบัน(พศ------------------)------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ผลกระทบ การเปลย่ี นแปลงการทําการเกษตรและการปลกู พชื การเปลี่ยนแปลงจากการเกิดภัยพิบัติ ภยั ธรรมชาติ เกดิ อะไรเมอ่ื ไหร ทาํ ความเสยี หายกบั อะไรอยางไรบาง ทา นปรับการปลูกพืชอยา งไรใหเ หมาะสมอยา งไร การเปลีย่ นแปลงของสภาพแวดลอ ม ทรพั ยากรธรรมชาติ เกดิ อะไรเมอ่ื ไหร ทาํ ความเสียหายกับอะไรอยางไรบา ง ทานปรบั การปลูกพืชอยา งไรใหเ หมาะสมอยา งไร การเปลี่ยนแปลงจากการระบาดของศตั รพู ชื ท่ีรุนแรง เกิดอะไรเม่อื ไหร ทาํ ความเสียหายกับอะไรอยา งไรบาง ทา นปรับการปลกู พชื อยางไรใหเ หมาะสมอยางไร การเปลีย่ นแปลงจากการขึ้นลงของราคาผลผลติ ที่ชดั เจน เกิดอะไรเมือ่ ไหร ทําความเสียหายกบั อะไรอยางไรบาง ทา นปรับการปลกู พืชอยา งไรใหเหมาะสมอยา งไร การเปลยี่ นแปลงจากการข้นึ ลง ของ ราคาปจ จัยการผลิตทชี่ ดั เจน เกดิ อะไรเมอ่ื ไหร ทําความเสยี หายกบั อะไรอยา งไรบาง ทานปรับการปลูกพชื อยา งไรใหเหมาะสมอยางไร การเปลี่ยนแปลงจากโครงการสงเสริมการเกษตรทสี่ ง ผลใหเ กดิ การเปลี่ยนแปลงทเ่ี ขา มาสูชมุ ชน เกิดอะไรเมื่อไหร ทาํ ความเสยี หายกบั อะไรอยา งไรบา ง ทา นปรบั การปลูกพชื อยา งไรใหเ หมาะสมอยางไร การเปลย่ี นแปลงจากการบังคับใชกฎหมายเชน ทด่ี นิ ปา ไม และอ่ืนๆ เกิดอะไรเมอ่ื ไหร ทําความเสียหายกบั อะไรอยางไรบาง ทานปรบั การปลูกพชื อยางไรใหเหมาะสมอยางไร

การเปลี่ยนแปลงจากความรูสมยั ใหม ดาน พันธุพ ชื ปยุ และเคร่อื งมือ เครอื่ งจักรกลการเกษตร เกดิ อะไรเมื่อไหร เกดิ ผลกบั อะไรอยา งไรบาง ทานปรบั การปลูกพชื อยา งไรใหเ หมาะสมอยางไร การเปลี่ยนแปลงจากการเปล่ียนผูนําในชุมชนทีส่ งผลตอ การเปล่ยี นแปลง เกดิ อะไรเม่อื ไหร เกดิ ผลกับอะไรอยา งไรบา ง ทา นปรบั การปลกู พืชอยา งไรใหเ หมาะสมอยา งไร การเปลีย่ นแปลงจากการจัดตั้งกลุมตา งๆในชมุ ชน เกดิ อะไรเม่ือไหร เกดิ ผลกับอะไรอยา งไรบาง ทา นปรับการปลกู พชื อยา งไรใหเ หมาะสมอยางไร การเปลย่ี นแปลงจากดานเงินลงทุน ทา นปรับการปลูกพืชอยา งไรใหเ หมาะสมอยางไร เกดิ อะไรเมอ่ื ไหร เกิดผลกับอะไรอยา งไรบาง การเปลีย่ นแปลงจากดานสิง่ อาํ นวยความสะดวก ถนน ไฟฟา ตลาด เกิดอะไรเมอื่ ไหร เกดิ ผลกบั อะไรอยางไรบาง ทานปรบั การปลกู พืชอยา งไรใหเ หมาะสมอยา งไร ตอนท่ี 3 การใชปรชั ญาเศรษฐกิจพอเพยี ง ปญ หาและการพฒั นา รูปแบบการผลิตทางการเกษตรและการปลูกพชื ในชุมชน ในปจจุบนั เปนอยา งไร ทาํ อะไรบา ง เพ่ืออะไร ไดผลเทา ไหร พอเพียงกบั ความตอ งการหรือไม

อัตลกั ษณ/ สนิ คาดีเดนประจําถิน่ สินคา ลักษณะดีเดน สถานการณก ารผลติ สถานการณการตลาด ปญ หาและการพัฒนา การพัฒนาภมู ปิ ญ ญาการผลติ พืช ปญหาและการพัฒนา ภมู ปิ ญญาดงั้ เดมิ ของบรรพบรุ ุษ ทาํ อะไรบาง เพอ่ื อะไร ไดผลเทาไหร นํามาใชไ ดผ ลเทา ไหร การไดแ สวงหาความรใู หมๆจากแหลง ตางๆ ทําอะไรบาง เพ่ืออะไร นาํ มาใชไ ดผ ลเทาไหร ปญหาและการพฒั นา การไดท ดลองทาํ ในสิ่งใหมๆ ไดผ ลเทาไหร ปญหาและการพัฒนา ทําอะไรบา ง เพือ่ อะไร การนําความรภู มู ปิ ญญาทไ่ี ดใหมน ําไปใชข ยายผล การเผยแพรแกผอู ืน่ ทําอะไรบา ง เพ่ืออะไร ไดผลเทาไหร ปญหาและการพฒั นา