Ideas & Tips ลดนำ้� หนกั ไดด้ ว้ ย รองเทา้ ผา้ ใบแค่ 1 คู่ มเี ร่ืองราวนา่ รัก ๆ มาเป็นแรงบนั ดาลใจให้ทุกครอบครัวค่ะ ทอ่ี เมรกิ า มีเดก็ หญิงอายุ 9 ขวบชือ่ บรีอันน่า เธอมนี ้�ำหนกั ถงึ 75.6 กโิ ลกรมั เคลอ่ื นไหวตวั ไดช้ า้ หายใจลำ� บาก เพอื่ นๆ ก็ล้อว่า ยายอ้วน ท�ำให้เธอกลาย เปน็ เด็กท่ไี ม่มคี วามสุข เหน็ ลูกเปน็ แบบน้ี ไฮดี้ แม่ของเธอกพ็ าลูกสาวไปตรวจกับคุณหมอ ทกุ ท่ี หมอยืนยนั ว่าสุขภาพร่างกายของบรีอันน่าปกติดี ไฮด้จี ึงตดั สินใจ ลุกข้ึนมาช่วยลกู ด้วยการใหเ้ ริ่มออกกำ� ลงั กายค่ะ เรอ่ื งนา่ รักคือ ครอบครวั ไมป่ ลอ่ ยให้บรอี ันนา่ ตอ้ งพยายามคนเดยี ว ทกุ คนเลอื กการเดนิ ออกกำ� ลงั กายพรอ้ มกนั ในพน้ื ทใ่ี กล้ๆ บา้ นวนั ละ 6.4 กโิ ลเมตรทุกวัน ไม่ว่าคำ่� มดื ฝนตก ลกู เหบ็ ตก หรือหมอกจะลง ครอบครัวน้กี ไ็ มม่ ถี อย จนในทส่ี ดุ ใชเ้ วลาไมถ่ งึ ปี บรอี นั นา่ กล็ ดน�้ำหนกั ไปได้ ถึง 26.4 กิโลกรมั หลังจากนัน้ คณุ แมก่ พ็ ยายามใหล้ ูกสาวจำ� กัดการรับประทานไขมัน ในอาหาร เดนิ บนล่วู ง่ิ สายพานวันละ 1 ช่วั โมง 15 นาที ทำ� ให้บรอี นั นา่ เร่มิ เคล่ือนไหวไดค้ ลอ่ งตวั ข้ึน ออกไปเล่นกีฬาอย่างบาสเกตบอลและว่ายนำ�้ กบั เพอื่ นๆ ได้ ทุกอยา่ งเลยสนุกมากย่งิ ขนึ้ สำ� หรับเธอ 50
ครอบครวั ของบรีอนั น่า ฝากเคล็ดลบั 3 ข้อถงึ พอ่ แมท่ กุ คนท่ี อยากเห็นลูกมสี ุขภาพแข็งแรง นั่นคอื ใหเ้ ริ่มลงมือทำ� ทนั ทีที่ทำ� ได้ อย่าลมื ออกกำ� ลงั กาย สรา้ งนิสัยการกนิ เพอื่ การมีสุขภาพดี “อย่ากลัวทจี่ ะทำ� มนั คุม้ ค่าในระยะยาว มนั เป็นเรื่องที่ มีชวี ิตของพวกเขาเป็นเดมิ พนั ” คุณแม่ของบรีอันนา่ กลา่ ว ขอบคณุ ทม่ี า : http://campus.sanook.com/1142491/ 51
Checklist 6 ระวังโซเดียม ตัวร้าย 52
คุณพอ่ คุณแม่เคยไดย้ ินท่ีเขารณรงคก์ นั วา่ ‘ลดเค็มคร่ึงหนง่ึ ’ ใชไ่ หมคะ? เร่ืองนค้ี ุณพอ่ คุณแม่ อาจจะมองวา่ ไม่ค่อยเกีย่ วกบั ลกู ๆ เพราะว่าเด็กคงไมค่ อ่ ยได้กินอะไรเค็มสักเทา่ ไร แต่ส่งิ ท่ีเรากลัว จากการกินเคม็ ไม่ใชร่ สชาติค่ะ สิง่ ทีแ่ ฝงมากับการกินเค็มก็คอื ส่ิงทีเ่ รียกว่า ‘โซเดียม’ เจา้ นแ่ี หละคะ่ ตัวร้าย ทำ� ลายสุขภาพ ส่งผลในระยะยาวกับรา่ งกายของเราทั้งความดันและการท�ำงานของไตค่ะ และท่ตี อ้ งขีดเส้นใต้เน้น ๆ กค็ อื มอี ย่ใู นเนือ้ สตั ว์ เคร่อื งปรงุ อาหารกระปอ๋ ง อาหารส�ำเร็จรปู ขนมกรุบกรอบ ในผงชูรส และผงฟทู อ่ี ยูใ่ นขนมเบเกอร่ี ฯลฯ ทนี ล้ี ะ่ คะ่ เกี่ยวกับลกู เราแล้วจริงๆ ใช่ไหมละ่ คะ 53
เกดิ อะไรขนึ้ เมอื่ เรากนิ โซเดยี ม เขา้ ไปในรา่ งกาย ความจริงแลว้ โซเดียมเป็นสารทม่ี ปี ระโยชนเ์ หมอื นกัน ถา้ ทาน ในปรมิ าณพอเหมาะ จะช่วยปรบั สมดลุ ของเหลวและเกลือแร่ใน ร่างกาย ช่วยให้การส่งกระแสไฟฟา้ ไปตามเส้นประสาททำ� งานได้ เป็นปกติ ช่วยการหดและคลายตัวของกลา้ มเนอ้ื และชว่ ยควบคมุ การเตน้ ของหัวใจ 54
แต่ปญั หากค็ ือ ถ้าเรากินอาหารที่มีโซเดยี มเข้าไปมาก ๆ เกิน ที่รา่ งกายต้องการ มันจะไปปะปนในเลือดท�ำให้เลือดเสียสมดุล หลอดเลอื ดกจ็ ะพยายามดูดน�้ำเขา้ มาเจอื จางโซเดียม ท�ำใหแ้ รง ดันเลอื ดสูงขน้ึ และถา้ เปน็ อยา่ งนี้ไปมากๆ ก็จะสง่ ผลเสียท�ำให้ เกดิ โรคตา่ งๆ ตามมาอกี มากมาย เชน่ โรคไต อัมพฤกษ์-อมั พาต กระดูกพรุน มะเร็งกระเพาะอาหาร สง่ ผลเสียตอ่ ระบบทางเดนิ หายใจ ฯลฯ เพราะฉะนัน้ ไม่คุม้ เลยกบั การท่ีลูก ๆ ของเราจะกินอะไรที่ร้าย แรงแบบนีเ้ ขา้ ไปท�ำร้ายร่างกาย โดยเฉพาะถา้ เขาไม่รูเ้ ร่อื งนี้ เขาก็ อาจจะกินโซเดียมเขา้ ไปไดไ้ ม่รตู้ วั สะสมไปจนเด็กโต ร่างกายเขา คงแยแ่ น่ๆ จรงิ ไหมคะ 55
ปรมิ าณโซเดยี มทค่ี วร รบั ประทานในแตล่ ะวนั วัยผใู้ หญ่อยา่ งคณุ พ่อคณุ แม่ ทานโซเดียมได้สูงสดุ มลิ ลิกรมั 1,92,00000สว่ นเด็กๆ วยั เรียนนั้น ทานโซเดยี มไดส้ ูงสดุ ท่ีมิลลกิ รัม รทู้ นั โซเดยี มดว้ ยการอา่ นฉลาก เรื่องของการอ่านฉลากเป็นเร่ืองพืน้ ฐานทเี่ ราควรสอนใหเ้ ด็กวยั เรยี นทำ� เป็นประจ�ำ เปน็ เรื่อง ของการรูท้ ันส่ือในชีวติ ประจ�ำวันอย่างงา่ ยๆ และใกล้ตวั การจะรู้ปรมิ าณโซเดียมกท็ ำ� ได้ด้วยการอ่าน ฉลากเช่นกนั ค่ะ เทคนคิ 2 ขนั้ ตอน ง่ายๆ คอื 01 อ่านฉลากว่าขนมหรืออาหารน้นั มโี ซเดยี มก่มี ิลลกิ รมั เช่น 170 มลิ ลิกรัม ซ่ึงตัวเลขท่ีเหน็ นจี้ ะ เป็นตวั เลขตอ่ หนงึ่ หน่วยบริโภค 02 อ่านปรมิ าณหน่งึ หน่วยบรโิ ภคของขนมหรืออาหารนน้ั ๆ เชน่ หน่ึงหนว่ ยบริโภค : 1/2 ซอง แปลว่า ขนมหรอื อาหารน้ัน ควรจะแบ่งบรโิ ภค 2 คร้ัง 56
เพราะฉะนั้น ถ้าทานขนม หรืออาหารน้ันคร่ึงเดยี ว = หน่ึงหนว่ ยบริโภค จะได้โซเดยี ม 170 มลิ ลกิ รมั แต่ถ้าเกิดว่า เรากนิ ขนม หรอื อาหารนนั้ หมดภายในครั้งเดยี ว ก็จะเท่ากับเราได้โซเดยี ม 170 x 2 = 340 มลิ ลกิ รัมเลยล่ะคะ่ 57
Ideas & Tips ทำ�อาหารทานเอง ‘สนกุ สขุ กาย ปลอดภยั ’ อาหารสดกับอาหารแปรรูปนั้นมปี รมิ าณ โซเดียมต่างกันหลายเท่า ตัวอยา่ งทีเ่ ห็นชัดๆ ก็เช่น ปลาอินทรสี ด 100 กรัม มีโซเดยี ม 75 มิลลิกรมั สว่ นปลาเคม็ 100 กรัมนั้น มโี ซเดยี ม สูงถึง 5,327 มิลลิกรมั เพราะฉะนนั้ ขอเชียร์ ใหค้ ณุ พอ่ คณุ แมล่ องหนั มาเลือกซื้อวตั ถดุ บิ สด ๆ ทำ� อาหารรบั ประทานกันเองในครอบครวั ค่ะ นอกจากเราจะสามารถควบคุมคุณภาพของ อาหารและปรมิ าณโซเดยี มแล้ว กระบวนการทำ� อาหารยังเป็นทง้ั สื่อและพน้ื ที่ดใี หก้ บั ลูกเราดว้ ย นะคะ 58
เริม่ ต้ังแต่พาลกู ไปตลาด เดก็ จะได้เรียนรชู้ ุมชน เรยี นรเู้ รอ่ื ง วัตถดุ บิ ในการทำ� อาหาร เรียนรเู้ รอ่ื งการซื้อขายสินค้า เจรจาสอื่ สาร กบั พ่อคา้ แม่ค้า เวลาจา่ ยเงนิ กไ็ ดฝ้ ึกค�ำนวณ ชว่ ยคุณพอ่ คณุ แมถ่ อื ของกเ็ ปน็ การฝึกความมีน�้ำใจ ความอดทน กลับมาถึงบา้ น ชวนลกู เขา้ ครวั พ้ืนที่ในครัวก็กลายเปน็ พ้ืนทสี่ ร้างสรรค์ให้ครอบครัวได้ใช้ เวลาดๆี ดว้ ยกัน การท�ำอาหารยงั เป็นการฝกึ ทกั ษะชีวติ ทส่ี �ำคัญ ให้ ลูกใช้พ่งึ ตนเองในอนาคตอีกดว้ ย มีแต่ได้มากกวา่ เสยี แบบนี้ ม้ือหน้าลองท�ำอาหารทานเองกันดู นะคะ รับรองวา่ ต้องเปน็ มอ้ื ทีอ่ รอ่ ยปลอดภยั และมคี วามสขุ แน่นอน 59
Checklist 7 เดก็ รนุ่ ใหม่ ไมเ่ อาสารเสพตดิ 60
เชื่อมนั่ วา่ ขา่ วสารในแต่ละวันที่คุณพอ่ คณุ แมย่ คุ นไ้ี ด้รับ นา่ จะมสี ว่ นท�ำใหเ้ กิดความรูส้ ึกวติ ก กังวลและเครียดกนั อยไู่ มม่ ากก็น้อย ด้วยรู้สกึ วา่ สง่ิ ล่อตาล่อใจท่ีจะชักพาใหล้ ูกเราออกนอกลนู่ อก ทางนน้ั มนั ช่างอยู่ใกล้ตวั เสียเหลอื เกนิ โดยเฉพาะเรื่องของเหลา้ บหุ ร่ี ไปจนถงึ สารเสพติดร้ายแรง ทเ่ี ด๋ยี วนพี้ ากนั พลกิ แพลงเปลย่ี นรปู โฉมพยายามหลอกล่อเดก็ ๆ ให้เพลิดเพลนิ โดยไม่รู้ตัว พอเป็นอย่างน้ี คณุ พอ่ คณุ แม่หลายคนเลยคิดที่จะเร่ิมตกี รอบ เกบ็ ลูกเอาไว้ใกล้ ๆ ตัว ไมใ่ หม้ ี โอกาสทจี่ ะพบเร่ืองเส่ยี งๆ เหลา่ น้นั แต่ลองคดิ ดูสคิ ะว่า เราจะตามเฝา้ ปกปอ้ งลกู ไปได้แคไ่ หน ใน ความเป็นจริงเราคงไมส่ ามารถเฝ้าใครไดต้ ลอดแน่ๆ ใชไ่ หมล่ะคะ ดังนน้ั ส่งิ ท่ดี ีกว่าการตกี รอบกั้นลกู ให้พน้ จากสารเสพตดิ ตา่ ง ๆ คุณพอ่ คุณแม่ควรจะหนั มา เลอื กใชว้ ธิ ีชว่ ยกนั เสรมิ พลงั ให้ลกู ของเราจากภายในน่าจะดกี วา่ บ่มเพาะปลกู ฝงั ใหล้ ูกเรามีพลังท่ีจะ เลอื กสิ่งทถ่ี กู ตอ้ ง มีการด์ ที่พรอ้ มจะหงายขึ้นมาปฏเิ สธสงิ่ ที่ผดิ ดว้ ยตัวเขาเอง นี่แหละค่ะ คือเกราะ กน้ั ท่มี ปี ระสิทธิภาพทีส่ ดุ ท่ีจะอยกู่ ับเดก็ ไปตลอดชีวิต แมใ้ นวนั ที่เราไมไ่ ดอ้ ยู่ข้างกายเขาแลว้ ก็ตาม 61
NO เรม่ิ ทพี่ อ่ แมเ่ ปน็ ตวั อยา่ ง ตวั อยา่ งท่ดี มี คี า่ มากกว่าค�ำสอนหลายเท่านกั ค่ะคณุ พอ่ คุณ แม่ ถ้าอยากใหล้ กู หา่ งไกลเหลา้ บุหรี่ สารเสพติด กต็ อ้ งเรมิ่ ตน้ ท่ี การเป็นครอบครวั ปลอดเหล้า บุหรี่ สารเสพตดิ โดยมีคณุ พ่อคุณ แมเ่ ป็นตัวอย่างใหล้ ูกนะคะ เกย่ี วกับเรอ่ื งนี้ ราชวทิ ยาลยั อายรุ แพทย์แห่งลอนดอน ได้ เคยท�ำการวิจยั พบว่า การสบู บุหรใ่ี นกล่มุ เด็กและเยาวชนจะเพม่ิ ขึน้ หรอื ลดลงนน้ั มีความเกี่ยวพันโดยตรงกบั การสบู บหุ รข่ี อง ผ้ใู หญ่ นนั่ กค็ อื ถ้ามผี ูใ้ หญส่ บู บุหร่นี ้อยลง กจ็ ะสง่ ผลให้มีเด็กสูบ บุหร่นี อ้ ยลงไปด้วย ขณะเดียวกัน ทา่ ทีและทัศนคตขิ องพ่อแม่ตอ่ การสูบบุหรี่ก็ มสี ่วนส�ำคญั มาก ถา้ พ่อแมแ่ สดงท่าทีไมเ่ ห็นดว้ ยกับการสบู บุหรี่ กจ็ ะย่งิ ทำ� ใหล้ ูกมีโอกาสติดบุหรีน่ อ้ ยลงจริงๆ แลว้ ถ้าอยากเขา้ ใจ เร่ืองนีใ้ หช้ ัดเจนข้นึ คุณพอ่ คณุ แมล่ องสมมตติ ัวเองเปน็ เดก็ วยั ประถมดูกไ็ ดค้ ะ่ เวลาไปโรงเรียน คณุ ครูกส็ อนว่าบุหรีไ่ มด่ ี เวลาดู โทรทศั น์ สอื่ ต่างๆ กบ็ อกว่าบหุ รไี่ มด่ ีอกี แตก่ ลับมาถงึ บ้าน พอ่ กบั แมก่ ลับสบู บุหรี่ให้ดู มันก็นา่ จะทำ� ใหเ้ กิดเปน็ ภาพความขัดแย้งใน ใจเดก็ อยบู่ ้างไมม่ ากก็น้อยจริงไหมละ่ คะ? 62
‘4 ความร’ู้ สอนลกู ปอ้ งกนั สารเสพตดิ 1. ความร้วู ่าร่างกายสำ�คัญ เราควรจะสอนให้ลกู ร้วู า่ ร่างกายของเขามีความส�ำคญั อยา่ งไร กระบวนการทำ� งานของรา่ งกาย การท�ำงานของ สมองฯลฯ 2. ความรู้เร่อื งสารต่าง ๆ ให้ลูกเรียนรูถ้ งึ ผลกระทบของสารประเภทต่างๆ ทีม่ ี ต่อรา่ งกาย 3. ความรเู้ รอื่ งสมองกับความคดิ ควรใหเ้ ด็กไดร้ วู้ ่าสมองท�ำหนา้ ทอ่ี ะไรบา้ ง ควบคุม ความคิด ความจ�ำ ความร้สู กึ เราจะต้องป้องกัน ถนอม และรักษาสมองเราไวใ้ หแ้ ข็งแรงไดอ้ ย่างไร 4. ความรู้เร่ืองความแตกตา่ งของสารท่ีดแี ละเสย่ี ง ควรให้เดก็ ไดร้ ูค้ วามแตกต่างของสารพษิ ยา อาหาร อะไรทเ่ี ป็นสง่ิ ดี อะไรควรหลีกเลี่ยง 63
ฝกึ ทกั ษะการปฏเิ สธ เราไมร่ วู้ ่าเม่อื ไรทลี่ กู จะเจอสถานการณเ์ ส่ยี ง ลองหาแบบ ฝึกหดั หรอื สมมติสถานการณ์ขึ้นในบา้ นแล้วชวนลกู คดิ คุย หา ทางแก้ไขสถานการณ์สมมตนิ รี้ ว่ มกนั สำ� คญั วา่ คณุ พอ่ คณุ แม่ ต้องใจเย็น อย่ารบี รอ้ นสมมติเอง ถามเอง ตอบเองเบด็ เสรจ็ ควร เปดิ พื้นทใี่ ห้ลกู แสดงความคดิ เห็น คอ่ ยๆ ซกั ถามและชแ้ี นะลูกไป ในทศิ ทางท่ีถูกต้องคะ่ มี 5 เทคนิคการปฏเิ สธมาแนะนำ� ลองน�ำไปใหเ้ ด็กๆ ใช้ เวลา เจอสถานการณ์เพ่ือนชวนไปทำ� พฤตกิ รรมเส่ียงดูนะคะ เดินหนี ทำ�เฉยๆ ทำ�เปน็ เรือ่ งตลก แล้วไม่สนใจ พดู คำ�ว่า “ไม่” อย่างสงบ แต่หนักแน่น พดู ปฏเิ สธพรอ้ มใหเ้ หตผุ ล 64
Ideas & Tips ออ้ มกอดพอ่ แม่ ยงั ชว่ ยไดเ้ สมอ แม้ลูกเราจะเลยวยั เดก็ เลก็ มาแล้ว เรากย็ ังกอดและสัมผัสลูกได้ทกุ วนั นะคะ ทราบไหมคะวา่ ออ้ มกอดของพ่อแม่น่ีแหละทชี่ ว่ ยลูกใหพ้ น้ วกิ ฤตมิ าได้ หลายตอ่ หลายครอบครัวแลว้ นัน่ กเ็ พราะวา่ เมือ่ พอ่ แม่สมั ผัสโอบกอดลูก เป็นประจำ� ความใกลช้ ดิ น่แี หละคะ่ ท่จี ะเปน็ สอ่ื ส่งสัญญาณบอกเราอยา่ ง รวดเรว็ หากลกู ของเรามบี างสงิ่ บางอย่างทผ่ี ิดปกตไิ ป เช่น กล่ินเหลา้ กลิ่น บหุ รี่ฯลฯ ความใกล้ชิดผูกพนั กันผา่ นอ้อมกอดในครอบครวั ยงั สรา้ งความไว้ วางใจ ทำ� ให้เดก็ กลา้ ที่จะพูดหรอื เลา่ เร่อื งราวทเ่ี กิดขึน้ กบั เขาทกุ เรอ่ื งใหพ้ ่อ แมฟ่ ังได้อย่างสนิทใจ และยังท�ำใหค้ ณุ พ่อคุณแมส่ ามารถใหค้ �ำแนะน�ำลกู ได้ อย่างมีประสิทธภิ าพ มากกวา่ พ่อแมท่ ไ่ี มเ่ คยกอดหรือหา่ งเหนิ ลกู อกี ด้วยค่ะ 65
Checklist 8 กฬี า & ดนตรี เรอ่ื งทข่ี าดไมไ่ ด้ 66
เดก็ วยั เรยี นควบคมุ การเคลอ่ื นไหวรา่ งกายไดด้ ขี นึ้ มาก ในชว่ ง อายุ 10 – 11 ปี เดก็ จะมีทกั ษะการเคลอ่ื นไหวดีเทียบเทา่ กับผู้ใหญ่ เด็กจะสามารถท�ำกจิ กรรมการเคลอ่ื นไหวทม่ี คี วามละเอยี ดซบั ซอ้ น ตอ้ งอาศยั ความรวดเรว็ ไดด้ ี เราจะพบว่าเวลาทีเ่ ดก็ ๆ วงิ่ ขี่จักรยาน กระโดด เดก็ จะไม่รูส้ ึกเหนือ่ ย แตก่ ลบั กันหากให้น่ังเฉยๆ นานๆ เด็กจะรสู้ กึ อดึ อดั และเหนอ่ื ยมากกว่า ดังนน้ั ทักษะส�ำคัญท่ี คณุ พอ่ คณุ แมไ่ มค่ วรพลาดทจี่ ะสนบั สนนุ และสง่ เสรมิ ใหก้ บั ลกู นอ้ ย ในวัยเรียนก็คือ การเล่นกฬี า การเลน่ ดนตรี นาฏศลิ ป์ เตน้ ระบำ�รำ�ฟอ้ น กิจกรรมเขา้ จังหวะอน่ื ๆ 67
กฬี าสดุ โปรดของ เดก็ วยั เรยี น 00003214กกกกฬี ีฬฬีฬี าาาาทททท่ใี ี่ไม่ีเี่ชดลีก้คใ้น่ ชฎวเ้พาเปกมลน็ ณแังกมกฑลน่ล์ุม่ กยา้ มตำ� เกิ ทนาา้ือ้ ทแาลยะคกวราะดมกูสามารถ ตัวอย่างกฬี าที่เหมาะกบั เดก็ วยั เรียน เช่น ฟุตบอล ว่ายน้ำ� แบดมินตนั บาสเกตบอล 68
เดก็ ๆ ไดอ้ ะไรจากกฬี า? (มากกวา่ การออกกำ�ลงั กาย) ปลกู ฝงั น้ำ� ใจนกั กีฬา รูแ้ พ้ รูช้ นะ รอู้ ภัย ไดม้ พี ืน้ ทห่ี รอื โอกาสแสดงความสามารถเฉพาะตัว ได้เรยี นรู้ดา้ นภาษาและสังคมในการอยรู่ ่วมกับผอู้ น่ื รูจ้ ักการเคารพและปฏิบตั ิตามกฎเกณฑ์ กติกา ฝึกความมุ่งมัน่ อดทน การเอาชนะอุปสรรค ฝึกสมาธิ ความแมน่ ยำ� 69
ดนตรแี ละจงั หวะ เชอื่ มโยงสมอง แขนงประสาททเ่ี ชอ่ื มโยงสมองซกี ซา้ ยและซกี ขวาจะมขี นาดใหญ่ เมอ่ื มกี ารพฒั นาดา้ นจงั หวะและ ดนตรใี นชว่ งอายุ 9 ปี เดก็ จะมคี วามสามารถในการ นกึ คดิ หรอื ไดย้ นิ ทว่ งทำ� นองในสมอง ชว่ งเวลาดงั กลา่ วจงึ เปน็ โอกาสทองในการพฒั นาสนุ ทรยี ภาพ ทางดนตรี เดก็ ๆ จะชอบการเรยี นรทู้ ม่ี กี ารเคาะ ตี เปน็ จงั หวะ มเี สยี งเพลง เสยี งดนตรี ความสามารถดา้ นจงั หวะและดนตรขี องเดก็ ยงั สามารถนำ� มาเชอ่ื มโยงกบั การเรยี นรเู้ รอื่ งภาษา วรรณกรรม วรรณคดี ผา่ นการอา่ นคำ� คลอ้ งจอง เพราะสมองของเดก็ วยั นส้ี ามารถสรา้ งสรรคค์ ำ� ได้ หลากหลายเพยี งพอทเี่ ขาจะสนกุ กบั การลอ้ เลยี น และเลน่ คำ� 70
Ideas & Tips หลากหลายไวก้ อ่ น ดนตรแี ละกฬี าสำ� หรบั เดก็ วยั เรยี น ขอใหค้ ณุ พอ่ คณุ แมค่ ดิ ไวเ้ สมอวา่ ให้เดก็ ได้ฝึกหัดเพือ่ ความผอ่ นคลายสนุกสนาน ใชเ้ ป็นสอ่ื ใหเ้ ด็กได้เรียนรู้ ทกั ษะต่างๆ และร้จู กั การเขา้ กบั คนอื่นเท่านน้ั กเ็ พยี งพอแล้วค่ะ ไม่จ�ำเป็น ต้องมงุ่ เน้นไปท่กี ารแข่งขนั เสมอไป เพราะฉะนน้ั ในเด็กวัยนี้ คุณพอ่ คณุ แมค่ วรจะหาสถานที่ พื้นท่ี สร้างสรรคท์ จี่ ะเปดิ โอกาสให้เดก็ ๆ ได้ฝกึ ดนตรีและกฬี าทห่ี ลากหลายชนดิ จนสุดท้ายเดก็ อาจจะพบดนตรหี รือกฬี าท่ตี วั เองช่ืนชอบ แล้วจึงค่อยพัฒนา เฉพาะด้านตอ่ ไปในอนาคตกไ็ ด้ค่ะ 71
Checklist 9 เรมิ่ ฝกึ กระบวน ความคดิ 72
เดก็ วยั เรยี นมคี วามพรอ้ มทจ่ี ะเรยี นเรอื่ งราวที่ วางแผน ซบั ซอ้ นขน้ึ มากกวา่ ในวยั เดก็ เลก็ โดยเฉพาะในเดก็ วยั 9 – 12 ปี จะเรม่ิ มคี วามสามารถในการใชเ้ หตผุ ล ลงมอื ทำ� การเขา้ ใจความหมายของสงิ่ ทเี่ ปน็ นามธรรม เดก็ จะคอ่ นขา้ งพรอ้ มทจ่ี ะควบคมุ ตนเอง มคี วามคดิ สรา้ งสรรค์ มจี ดุ มงุ่ หมาย แรงจงู ใจ และพรอ้ มทจี่ ะ ผลกั ดนั สงิ่ ทค่ี ดิ ใหส้ ำ� เรจ็ คณุ พอ่ คณุ แมจ่ งึ ควรทจ่ี ะเปดิ พน้ื ทคี่ วามคดิ ให้เด็กได้ออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ ได้ฝึก กระบวนการทางความคดิ ลงมอื ทำ� แกป้ ญั หาดว้ ย ตวั เอง สงิ่ เหลา่ นจี้ ะชว่ ยพฒั นาระบบความคดิ ของ เดก็ ไดม้ าก สำ�เรจ็ 73
พนื้ ทค่ี วามคดิ มอี ยทู่ กุ ที่ เด็กวัยเรียนช่วงปลาย คืออายรุ ะหว่าง 9 – 12 ปีนั้น มีความสามารถท่ี จะตดั สินใจบางอย่างได้ด้วยตัวเองแตก่ ็ยังไม่ใชท่ ้ังหมด คณุ พอ่ คุณแม่จงึ ควร ทีจ่ ะช่วยเด็กตดั สนิ ใจบางเรื่องทสี่ �ำคญั ๆ จัดการปญั หาบางอยา่ งที่คดิ ว่ายงั ยากเกนิ กว่าที่เดก็ จะตัดสินใจไดด้ ว้ ยตวั เอง แต่กค็ วรทจี่ ะเปดิ ชอ่ งวา่ งเป็น พน้ื ทใ่ี หเ้ ดก็ ไดม้ สี ว่ นรว่ มในการเลอื กหรอื ตดั สนิ ใจบางอยา่ งไดด้ ว้ ยตวั เองเชน่ กนั เพราะเมื่อไรกต็ ามทเ่ี ด็กๆ มพี ื้นท่ใี นการคิด มพี ืน้ ทใ่ี นการเลือกหรือ ตดั สินใจอะไรบางอย่างในชีวิตของเขาบา้ ง กระบวนการตรงนี้จะสง่ เสรมิ และ สนับสนนุ ใหเ้ ดก็ ๆ เกิดความกล้าท่จี ะแสดงความต้องการของตัวเอง รวมถงึ กลา้ ที่จะพดู สิ่งท่อี ยภู่ ายในจติ ใจของตวั เองออกมาอยา่ งท่ีตอ้ งการ ซงึ่ นัน่ ก็ คงเปน็ สง่ิ ที่คุณพอ่ คณุ แมป่ รารถนาอยา่ งย่ิงทจ่ี ะให้เกดิ ขึ้นในตวั ของลกู เรา ใช่ไหมละ่ คะ เพราะฉะนน้ั เริม่ เลยคะ่ พ้ืนท่ฝี ึกกระบวนความคดิ ใหเ้ ดก็ มไี ด้ทุกท่ี ทกุ สถานการณ์ในชวี ติ ประจ�ำวนั หรอื แมแ้ ต่การลองสมมตสิ ถานการณ์ใกล้ตัว หรือสถานการณจ์ ากสื่อรอบตวั เพ่ือทา้ ทายใหเ้ ดก็ คดิ กย็ งั เป็นเร่อื งท่ที ำ� ได้ เช่นกนั 74
คดิ ฟงุ้ ๆ ไวก้ อ่ น... แบบนกี้ ไ็ ดน้ ะ คณุ พอ่ คณุ แมอ่ าจจะพบวา่ เวลาทปี่ ลอ่ ยให้ เดก็ วยั เรยี นคดิ เดก็ จะมอี าการสรา้ งภาพตา่ งๆ ขนึ้ มา บางครง้ั อาจจะดฟู งุ้ ๆ เวอ่ ร์ๆ เกนิ ความจรงิ ไปบา้ ง ถา้ เจอเหตกุ ารณแ์ บบนน้ั คณุ พอ่ คณุ แมอ่ ยา่ เพง่ิ ไป เหน็ เปน็ เรอื่ งไรส้ าระ เหลวไหล หรอื ไปตดิ เบรกให้ เดก็ หวั ทม่ิ หวั ตำ� นะคะ แบบนนั้ เสยี กำ� ลงั ใจแยค่ ะ่ ลองแบบนด้ี นู ะคะ ฟงั เดก็ ใหจ้ บ อยา่ เพง่ิ ตดั สนิ อยา่ เพง่ิ ปดิ กนั้ ความคดิ เดก็ ดว้ ยเหตผุ ลของผใู้ หญ่ จากนน้ั ลองเสนอความคดิ เหน็ ใหค้ ำ� แนะนำ� ในแง่ มมุ ของผใู้ หญ่ สะทอ้ นกลบั ไปใหเ้ ดก็ ไดฟ้ งั ดคู ะ่ คำ� แนะนำ� ทพ่ี อเหมาะพอดี ไมม่ ากหรอื นอ้ ยจนเกนิ ไป ของผใู้ หญน่ แ่ี หละคะ่ ทจ่ี ะชว่ ยคอ่ ยๆ ปรบั ความคดิ เดก็ ไมใ่ หฟ้ งุ้ จนเกนิ พอดี ขณะเดยี วกนั กจ็ ะคอ่ ยๆ ปรบั เปลยี่ นความคดิ ของเดก็ จนกลายเปน็ ความคดิ สรา้ งสรรคไ์ ดด้ ว้ ยนะคะ 75
คดิ ตง้ั แตใ่ นวยั เรยี น... ยงั่ ยนื ถงึ วยั รนุ่ การทำ� งานของสมองในเดก็ วยั เรยี น เมอื่ ไดร้ บั การกระตนุ้ ให้ คดิ หรอื เรยี นรู้ จะสรา้ งเครอื ขา่ ยเชอ่ื มโยงกบั เซลลป์ ระสาทในสมอง ของเดก็ ทแี่ บง่ หนา้ ทกี่ นั จะเรมิ่ ตน้ ทำ� งาน กอ่ ใหเ้ กดิ วงจรการเรยี น รทู้ คี่ งทนและยงั่ ยนื ซง่ึ เรามกั จะรจู้ กั วงจรความรนู้ ใ้ี นชอ่ื ทเ่ี รยี กวา่ ‘จติ สำ� นึก’ นนั่ เอง และถา้ หากเราฝกึ กระบวนการคดิ รวมถงึ สรา้ งการเรยี นรใู้ หเ้ ดก็ อยา่ งนไี้ ปเรอ่ื ยๆ เครอื ข่ายการเรียนรทู้ ่ีวา่ น้กี ็จะพัฒนาไปเร่ือยๆ เชน่ กัน จนถงึ ชว่ งวยั รนุ่ เดก็ กจ็ ะดงึ สงิ่ ทสี่ ะสมไวใ้ นเครอื ขา่ ยสมอง ของเขา มาใชใ้ นการคดิ ตดั สนิ ใจ และการดำ� เนนิ ชวี ติ เพราะฉะนนั้ ในวยั เรยี น จงึ เปน็ ชว่ งเวลาโอกาสทองทคี่ ณุ พอ่ คณุ แม่ จะตอ้ งพยายามใหล้ กู ไดค้ ดิ ไดเ้ รยี นรสู้ ง่ิ ใหม่ๆ (ทเี่ ปน็ เรอื่ งด)ี มาเกบ็ ไวใ้ นสมองสว่ นจติ สำ� นกึ นใี้ หม้ ากๆ สง่ิ เหลา่ นก้ี จ็ ะเหมอื น ตน้ ทนุ ทตี่ ดิ ตวั ลกู ตอ่ ไปอยา่ งยง่ั ยนื ใหเ้ ขาไดเ้ ตบิ โตเปน็ วยั รนุ่ ทแี่ ขง็ แรง ทง้ั กายและใจนน่ั เอง 76
Ideas & Tips บอรด์ เกม สอื่ ดี ๆ ชว่ ยลกู คดิ บอร์ดเกม นบั เป็นสื่อสร้างสรรค์ดี ๆ อกี ประเภทหนึ่งที่ คณุ พอ่ คณุ แมน่ ำ� มาใชช้ ว่ ยพฒั นาลกู วยั เรยี นได้ ตวั อยา่ งบอรด์ เกม คลาสสกิ ท่ีเรารจู้ ักกันดกี ็เชน่ เกมเศรษฐี เกมบันไดงู แต่ปัจจุบนั บอร์ดเกมมีการพัฒนาไปไกลกวา่ น้นั มีเกมสนกุ ๆ เกดิ ขึน้ มากมาย ในวงการบอรด์ เกมค่ะ การเล่นบอรด์ เกม เปน็ กิจกรรมท่สี ามารถเล่นด้วยกนั ได้ ทง้ั ครอบครัว ถอื เปน็ การสรา้ งชว่ งเวลาคณุ ภาพท�ำใหเ้ กดิ ความ สัมพนั ธท์ ด่ี ี ความผูกพันทางใจร่วมกนั เวลาทีเ่ ดก็ ๆ เลน่ บอร์ด เกม พวกเขาจะไดพ้ ัฒนากระบวนความคดิ ตงั้ แตก่ ารวางแผน การ คิดวเิ คราะห์ การลองผิดลองถูก การแก้ไขปัญหา และการมุ่งสู่ เปา้ หมายสุดท้ายทต่ี อ้ งการได้ด้วยตวั เอง ในยคุ สงั คมก้มหน้าแบบน้ี ลองให้บอร์ดเกมเป็นตวั เลือก หนึ่งทช่ี ่วยใหล้ ูกเราผละจากเกมหนา้ จอ มาสูเ่ กมท่ีไดฝ้ กึ คิดฝึก ปฏิสัมพันธร์ ว่ มกับบคุ คลอ่ืนๆ แบบน้บี า้ งกไ็ มเ่ ลวนะคะ 77
Checklist 10 อารมณศ์ กึ ษา 78
อยา่ งทบ่ี อกค่ะ วยั เรียนเป็นชว่ งวยั ที่เด็กเรยี นรเู้ ร่อื งนามธรรมได้ดมี ากขึน้ กวา่ วยั เดก็ เลก็ มาก เพราะฉะน้นั เรื่องของการเรียนร้อู ารมณ์ตัวเอง วัยน้ีจึงเรม่ิ ที่จะเรยี นรู้ไดด้ แี ล้วนะคะ เร่ืองของอารมณเ์ ปน็ เรือ่ งส�ำคัญ ทคี่ ุณพ่อคุณแมไ่ ม่ควรพลาดทีจ่ ะต้องใสใ่ จและฝกึ ให้กบั ลกู เพราะในวยั นี้ เด็กตอ้ งเผชญิ หนา้ กับความเปล่ียนแปลงหลายอย่าง มอี ารมณ์หลายประเภททผ่ี ลดั เปล่ยี นกนั เข้ามา ท�ำให้บางคร้งั เด็กกอ็ าจจะยังไมเ่ ข้าใจ รบั มอื ไมท่ ัน ท�ำให้สุขภาพใจของเดก็ ทัง้ เขว และเปไ๋ ปไ๋ ปได้เหมือนกันค่ะ 79
รจู้ กั พฒั นาการดา้ น อารมณข์ องเดก็ วยั เรยี น เด็กวยั เรียนตอนตน้ (6-8 ปี) - ตอ้ งการความรกั ความอบอนุ่ ความมน่ั คงจากครอบครวั - แสวงหาการยอมรบั ชื่นชม จากครแู ละเพื่อน - พยายามควบคุมอารมณ์ เพอื่ ให้คนอน่ื ยอมรับ เดก็ วัยเรียนตอนปลาย (9-12 ป)ี - ไวและแคร์ต่อความรูส้ กึ ของคนอื่นท่ีมีต่อตัวเอง - กังวล ไม่สบายใจเมือ่ ถูกเปรียบเทยี บ - บางคร้ังมแี รงต่อตา้ น ขัดขนื ไม่ทำ� ตาม 80
วชิ าอารมณส์ ำ�คญั ไมแ่ พว้ ชิ าอน่ื ๆ งานวจิ ัยช้ินหนงึ่ ของทมี มหาวิทยาลัยเยลพบว่า ผู้ท่มี ีทกั ษะ ในการจัดการอารมณ์ มีแนวโน้มจะมีความสมั พันธ์ท่ดี กี วา่ และมี พฤติกรรมดา้ นสขุ ภาวะที่ดีกว่า ในเดก็ ช่วงวยั เรียน คุณพอ่ คุณแมส่ ว่ นใหญ่มักจะพงุ่ ความ สนใจไปเรื่องการเรยี นวชิ าการของลกู จนบางครัง้ อาจจะลมื สนใจ หรอื มองข้ามเร่ือง ‘ใจ’ ของลูกไป โดยทผี่ า่ นมามีการศกึ ษาพบ วา่ เด็กๆ มักจะถูกสอนใหเ้ พกิ เฉย อดทน และเกบ็ กดความรสู้ ึก อารมณข์ องตัวเองไว้ ซงึ่ เปน็ เรอ่ื งทีไ่ ม่ดีเลย เพราะการที่เก็บกด อารมณไ์ วม้ ากๆ เข้า อาจจะสง่ ผลร้ายให้เด็กระเบิดอารมณ์เปน็ พฤติกรรมรุนแรงในอนาคตก็ได้ 81
เดก็ ๆ ตอ้ งตอ่ สกู้ บั ‘ความกลวั ’ ช่วงวยั เรียนเปน็ ช่วงทเี่ ดก็ ตอ้ งเผชิญหนา้ กับความ เปลย่ี นแปลงหลายอย่างพร้อมๆ กัน ในบางครอบครัว เด็กอาจมีนอ้ งใหม่ บางครอบครัวต้องเผชญิ หน้ากบั การ แยกทางกนั ของพ่อแม่ เดก็ ต้องดูแลตัวเองเพิ่มมากขนึ้ แต่งตัวเอง รบั ประทานอาหารด้วยตวั เอง สงั คมของเดก็ เริม่ เปล่ียนไป จากเพ่ือนๆ ในโรงเรยี นอนบุ าลต้องไปอยู่ ในสังคมทก่ี ว้างใหญข่ ้ึนอย่างโรงเรียนประถม เดก็ ตอ้ ง เผชญิ หน้ากับการเรียนทย่ี ากขน้ึ จากการเรยี นแบบเล่นใน อนุบาลต้องเปล่ียนเป็นการเรยี นวิชาการอ่านเขียนฯลฯ 82
สงิ่ เหล่านี้อาจจะท�ำให้เดก็ เกิดความวิตกกงั วล ไม่ สบายใจ จนก่อให้เกิดความเครียด อารมณท์ ีม่ กั จะเกิดข้ึน กบั เดก็ วยั เรยี นจงึ มกั เปน็ เรอ่ื งของ ‘ความกลวั ’ ไมว่ า่ จะเปน็ กลวั โรงเรยี นใหม่ กลวั ไมท่ นั เพ่ือน กลัวพอ่ แม่ไมร่ ักเท่าเดมิ กลวั ทำ�ไมไ่ ด้ สอบไม่ได้ กลวั ไมเ่ หมอื นเพ่อื น กลัวการเปรยี บเทยี บ และอีกสารพดั ที่จะกลวั ฯลฯ สงิ่ สำ� คญั ทจี่ ะทำ� ใหเ้ ดก็ ๆ ผา่ นพน้ ความกลวั ทงั้ หมดน้ี ไปได้ หนงึ่ เดยี วทส่ี ำ� คญั คอื ความรกั และกำ� ลงั ใจจากพอ่ แม่ ขอใหค้ ณุ พอ่ คณุ แมเ่ ปน็ หลกั ทแี่ ขง็ แรง พรอ้ มทจ่ี ะรกั เขา้ ใจ และให้กำ� ลังใจลูก น่ันจะท�ำใหฮ้ ีโร่ตวั น้อยของเรา สามารถ ตอ่ สกู้ บั ความกลวั ไดอ้ ยา่ งเขม้ แขง็ และไมห่ วนั่ ไหวเลยละ่ คะ่ 83
Ideas & Tips อารมณน์ สี้ อี ะไร งานศิลปะช่วยดแู ลอารมณข์ องลกู เราไดน้ ะคะ ลอง ผสมสนี ำ้� หลากหลายสีสนั แลว้ ใหล้ ูกของเราเลอื กสีสนั ท่ตี รงกบั อารมณข์ องเขามากทสี่ ดุ ระบายลงบนกระดาษ ขาว ในชว่ งที่ระบาย ขอใหค้ ุณพ่อคุณแม่ปลอ่ ยให้เขาได้ ระบายและเลอื กสีตามอารมณท์ ีเ่ ขารู้สกึ เม่อื อารมณ์ เปล่ยี น กเ็ ปลย่ี นสี หรอื ถ้าไมอ่ ยากเปลยี่ นสี จะเป็นสีเดียว ท้งั หมดก็ได้ ให้เขาระบายจนเขารสู้ กึ ผ่อนคลาย สบายใจ จากน้นั ลองชวนลกู นงั่ คยุ ดว้ ยกันค่ะ ลองถามเด็กๆ วา่ ท�ำไมเขาถึงเลือกสนี นั้ ๆ เขารู้สกึ อยา่ งไรในขณะท่ีระบาย อะไรทำ� ให้ลกู รูส้ กึ อยา่ งนน้ั กระบวนการนส้ี ำ� คญั มากๆ ขอใหค้ ณุ พอ่ คุณแมใ่ จเย็นๆ เปิดใจเป็นผรู้ บั ฟังท่ีดรี ะหวา่ ง ที่ลูกกำ� ลังเลา่ เขากำ� ลังจะได้ทบทวนและเรียนรอู้ ารมณ์ ของตัวเอง นี่แหละค่ะคอื สว่ นหนึง่ ของสงิ่ ที่เรยี กว่า ‘วิชาอารมณ์ศึกษา’ คอื การเรียนรู้จกั อารมณ์ของตัวเอง ซงึ่ จะเปน็ พืน้ ฐานใหเ้ ขาไดใ้ ชใ้ นการดูแลอารมณ์ของตัวเอง ตอ่ ไปได้ตลอดชีวติ 84
85
86
ตดิ ตาม ‘ความสขุ ’ ดา้ นสงั คมและภมู ปิ ญั ญา สำ�หรบั เดก็ วยั เรยี นกนั ตอ่ ไดใ้ นหนงั สอื “10 Checklist เลยี้ งลกู ใหม้ ี ‘สขุ ’ ฉบบั วยั เรยี น (6-12 ป)ี ” เลม่ ท่ี 2 : สขุ สงั คม เทา่ ทนั สอื่ เลม่ ที่ 3 : สขุ ดว้ ยปญั ญา เกง่ ดี มสี ขุ 87
รจู้ กั แนวคดิ ‘3 ด’ี สรา้ งสขุ แนวคดิ 3 ดี ประกอบด้วย สอื่ ดี พน้ื ทด่ี ี ภูมดิ ี เป็นแนวคดิ ทีพ่ ฒั นาขึน้ โดย แผนระบบสอ่ื และ วิถีสขุ ภาวะทางปัญญา สำ� นักงานกองทนุ สนบั สนุนการสรา้ งเสรมิ สุขภาพ (สสส.) โดยมีจุดมุ่ง หมายเพ่ือสง่ เสริม สนบั สนนุ ใหเ้ ดก็ ได้มีการพัฒนาศกั ยภาพ เพิม่ โอกาสและการเขา้ ถงึ สอ่ื และพนื้ ท่ี สร้างสรรคท์ ี่เหมาะสมและสอดคล้องตามวยั ซ่งึ จะส่งผลใหเ้ ดก็ เกดิ ภูมิปัญญา เติบโตเปน็ พลเมอื ง ตน่ื รู้ท่มี คี ณุ ภาพและมคี วามสุขของสงั คมไทยตอ่ ไป สอื่ ดี สอื่ สรา้ งสรรคท์ ่สี ง่ เสรมิ การเรียนรู้ เหมาะสม และสอดคล้องกบั พัฒนาการของเด็กแตล่ ะชว่ งวยั พน้ื ทด่ี ี พืน้ ทท่ี ที่ กุ คนในครอบครวั มีสว่ นรว่ มออกแบบและใชป้ ระโยชน์ ร่วมกนั ปลอดภยั สง่ เสรมิ ให้เกดิ ความสขุ ความสมั พันธท์ ่ีดใี น ครอบครัว ภมู ดิ ี เด็กและครอบครวั มีทกั ษะในการคดิ การวเิ คราะห์อย่างมี วิจารณญาณ เกิดภมู ิปญั ญาฉลาดรู้ เท่าทันตนเอง เท่าทันส่ือ เท่าทันสงั คม ตดิ ตามแนวคดิ 3 ดี เพมิ่ เตมิ ไดท้ ี่ www.deksangsookmedia.com และ FB : สอ่ื เดก็ สรา้ งสขุ 88
บรรณานกุ รม ผศ.ดร.พมิ พาภรณ์ กล่นั กล่นิ , แผนงานพฒั นาเครือขา่ ยพยาบาลศาสตร์เพอ่ื การสร้างเสริมสุขภาพ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ . การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพเดก็ ทกุ ชว่ งวยั . พมิ พค์ รง้ั ที่ 1. กรุงเทพ : หจก. โรงพิมพค์ ลังนานาวิทยา, 2555. “รา้ ยกวา่ ท่ีคดิ แจกลกู อมวนั เดก็ ท�ำหนูนอ้ ยฟนั ผุ หยดุ โต ไร้พัฒนาการ”. (ออนไลน)์ . เขา้ ถงึ ไดจ้ าก http://www.fhpprogram.org/news-preview/6. คม ชดั ลกึ 2556 มกราคม 11; หนา้ 10. “เลยี้ งลูก อย่าใหอ้ ้วน ! เสยี่ งโรค-เสียสขุ ภาพจิต”. (ออนไลน)์ เขา้ ถึงได้จาก http://health.sanook. com/6673/. วันที่ 29 มนี าคม 2560. สมาคมวทิ ยุเด็ก เยาวชน และครอบครัว. ผลิงามตามวัย. พิมพ์ครัง้ ท่ี 1. กรงุ เทพ : สมาคมวิทยเุ ด็ก เยาวชน และครอบครวั แผนงานสรา้ งเสริมสขุ ภาวะทางเพศ ส�ำนักงานกองทุนสนบั สนนุ การสร้างเสริมสุขภาพ. “คุยเรอื่ งเพศ ไมย่ ากอย่างท่คี ดิ ”. กรงุ เทพ. มลู นิธิเพอ่ื การพัฒนาเดก็ (มพด.) แผนงานส่ือสร้างสขุ ภาวะเยาวชน (สสย.). เล่นเพือ่ สรา้ งโลกที่ เปน็ สุข แนวทางการจัดสภาพแวดลอ้ มการเลน่ สำ� หรบั เด็ก. พมิ พค์ ร้ังท่ี 1. กรุงเทพ, 2552. รรรรร. “อย่าปล่อยใหเ้ ด็กอว้ น”. ศลิ ปส์ ร้างสขุ , 19 (2558) : 4-9 พญ.สนุ ทรี รัตนชเู อก รศ.พญ.ชตุ มิ า ศริ กิ ุลชยานนท.์ การศึกษาทบทวนองคค์ วามรเู้ กี่ยวกบั รสหวาน. พิมพ์ครงั้ ท่ี 1. กรงุ เทพ : ออนพริ้นชอ้ พ, 2549. สภุ าวดี หาญเมธี สถาบนั อารแ์ อลจี (รกั ลกู เลริ น์ นงิ่ กรปุ๊ ). “EF ทกั ษะสมองเพอื่ ชวี ติ ทส่ี ำ� เรจ็ ”. กรงุ เทพ. โครงการลดการบรโิ ภคเคม็ (โซเดยี ม) ในประเทศไทย. โซเดยี ม ปศี าจรา้ ยทำ� ลายสขุ ภาพ. พมิ พค์ รงั้ ท่ี 1. กรุงเทพ : บริษทั คอรแ์ อนด์พคี จำ� กัด, 2558. โครงการกา้ วย่างอย่างเข้าใจ. ตน้ ทนุ ชีวิตเดก็ และเยาวชนไทย. พิมพ์ครั้งที่ 6. กรงุ เทพ : โรงพิมพเ์ ดือน ตุลา, 2553. SOOK PUBLISHING. “เด็กร่นุ ใหม่ ไมเ่ อาบหุ รี่”. กรุงเทพ. 89
•• * U.N1,H1'Wlh41�1'TIMm1d11,1, Reading Cultt-e Pn:moion Program ��� IICdU,llUifoffall5ruu&SSIJ 851ill8SLJc!lln1W
Search
