การเลี้ยงปลาในนาข้าว

ทม่ี า : เอกสารคําแนะนํา กรมประมง ก า ร เ ลี้ ย ง ป ล า ใ น น า ข า ว คณะกรรมการปรับปรงุ เอกสารคําแนะนํา เรอื่ ง การเลี้ยงปลาในนาขาว • นายเสนห  ผลประสิทธิ์ ประธานกรรมการ • นายจติ ต เพชรเจริญ กรรมการ • นายปรชี า เธียรเจริญ กรรมการ • นายบญุ ชว ย ชาวปากนํ้า กรรมการ • นายวฒั นะ ลีลาภทั ร กรรมการ • นายพนิ จิ สหี พทิ กั ษเ กยี รติ กรรมการ • นายอาบศกั ด์ิ อําภิน กรรมการ • น.ส.เรวดี ศรีประเสริฐ กรรมการ • นางมารยาท คําบุศย กรรมการและเลขานุการ • นายสมโภชน กรบิ กระโทก กรรมการและผูชวยเลขานุการ • ประโยชนจ ากการเลย้ี งปลาในนาขา ว • การเลอื กสถานท่ี • ขนาดแปลงนาขา ว • การเตรียมแปลงนาขา ว • พนั ธุปลาที่ควรเลี้ยงในนาขาว • ชว งเวลาการปลอยปลา • ขนาดและจํานวนพันธุปลา • อาหารและการใหอาหาร • การดูแลรักษา • ผลผลิตที่ได

การเลี้ยงปลาในนาขาว 2 ก า ร เ ล้ี ย ง ป ล า ใ น น า ข า ว ป ระเทศไทยเปน ประเทศทอ่ี ดุ มสมบรู ณด ว ยทรพั ยากรนานาชนดิ สมดงั คํากลา วของพอ ขนุ รามคําแหงมหาราชที่วา “ในน้ํามปี ลาในนามขี า ว” แตปจจุบันคํากลา วนก้ี ําลงั จะสญู สน้ิ ความหมายไป ทง้ั นเ้ี พราะสภาพบา นเมอื งไดพ ฒั นาขน้ึ ตามกาลสมยั ทําใหสภาพของ แหลงนํ้าธรรมชาติ เชน แมน ้ํา ลําคลอง หนอง บึง ซง่ึ เปน ทอ่ี ยอู าศยั และเปน แหลง ขยายพนั ธขุ องปลา และสัตวน้ําเปลย่ี นสภาพเสอ่ื มโทรมและตน้ื เขนิ ยง่ิ ขน้ึ ทกุ วนั อนั เปน สาเหตหุ นง่ึ ทําใหป รมิ าณปลาลด นอยลงไมเพียงพอแกความตองการของพลเมืองที่เพิ่มจํานวนขน้ึ อยา งรวดเรว็ นอกจากนป้ี ลายงั เปน อาหารจําพวกเนอ้ื ทส่ี ําคัญประจํามอ้ื ประจําวนั ของคนไทยควบคไู ปกบั ขา วทง้ั ยงั เปน อาหารโปรตนี จําพวก เดียวเทานั้นที่พี่นองชาวไทยไดพึ่งพาอาศัยเปนอาหารหลักอยู เพราะอาหารประเภทเนอ้ื สตั วอ น่ื ๆ เชน เน้ือหมู เน้ือวัวและเปด ไก นบั วนั จะหายากและทัง้ ราคาแพงยิง่ ขึ้น หากเปรยี บเทยี บในดา นคณุ คา ของ อาหารประเภทเน้อื สตั วแลว เนอ้ื ปลามคี ณุ คา ทางโภชนาการสงู อีกทั้งเปนอาหารที่ยอยงายที่สุด นอก จากน้ียังมีสวนประกอบบางอยา ง เชน กรดอะมโิ น ซึ่งจําเปน ตอ การเจรญิ เตบิ โตของรา งกายสงู กวา อาหารในจําพวกโปรตนี ชนดิ อน่ื อกี ดว ย สภาพทว่ั ไปของแปลงนาเลย้ี งปลาในนาขา ว กรมประมงไดพิจารณาเห็นความจําเปนท่ีจะตองเรงผลิตสัตวน้ําใหมีปริมาณเพียงพอกับความ ตองการประจําของประชาชน โดยไดค น ควา ทดลอง และสง เสรมิ ใหม กี ารเลย้ี งปลาในนาขน้ึ ทง้ั น้ี เพื่อ มุงที่จะเพ่ิมอาหารโปรตนี จากปลาและเพมิ่ รายไดใหแ กชาวนา โดยดดั แปลงผืนนาเดมิ ทีเ่ คยทําอยูเพียง เล็กนอย กส็ ามารถเลย้ี งปลาควบคไู ปกบั การปลกู ขา วได ปกติระหวางฤดูทํานาในระยะทน่ี ้ําเออ นองเขา ผนื นา ปลาจากแหลง น้ําธรรมชาติจะแพรกระจาย จากแมน้ํา ลําคลอง เขา ไปอาศยั เลย้ี งตวั และเจรญิ เตบิ โตในแปลงนาปห นง่ึ ๆ เฉลย่ี แลว ประมาณ 4 กิโลกรัมเศษตอไร ดง นน้ั หากชาวนาจะคดิ ดดั แปลงผนื นาของตนทใ่ี ชป ลกู ขา วอยใู หม กี ารเลย้ี งปลาในผนื นาควบคูไปดวยแลว นาขาวซึ่งเคยไดปลาเปนผลพลอยไดพิเศษอยูกอนเพียงเล็กนอย กจ็ ะใหผ ลผลติ

การเลี้ยงปลาในนาขา ว 3 ปลาเพิ่มข้ึนเปน 20 กโิ ลกรมั ตอ ไรห รอื กวา นน้ั โดยที่ประเทศไทยมีเนื้อที่นาทั่วทั้งประเทศประมาณ 43 ลานไร หากสามารถคดิ ใชผ นื นาใหเ ปน ประโยชนน อกเหนอื จากการปลกู ขา วแตอ ยางเดียวเพียงแค 1 ใน 100 ของเนื้อที่นาทั่วประเทศ โดยคดั เลอื กแปลงนาทเ่ี หมาะสม ดดั แปลงและปรบั ปรงุ เพอ่ื ใชเ ลย้ี งปลา ควบคูไปกับการทํานา โดยปฏบิ ตั ใิ หถ กู ตอ งตามหลกั วชิ าแลว ในปห นง่ึ ๆ จะไดผ ลผลติ จากปลาเพม่ิ ขน้ึ เปนจํานวนหม่ืนๆ ตนั ซง่ึ วธิ กี ารนเ้ี ปน การเพม่ิ อาหารและรายไดบ นผนื นาเดมิ ของพน่ี อ งชาวไทยนน่ั เอง และจากวิธีการดังกลาวนี้ก็จะเปนการเพิ่มปริมาณสัตวนํ้าใหไดมากพอกับความตองการของประเทศ อกี ดว ย การเล้ียงปลาในนาน้ันมใิ ชเ ปน ของใหม ประเทศตา งๆ ในภูมิภาคเอเชียเลี้ยงปลาในนาขา วได ผลดีกันมาเปน เวลานานแลว เชนที่ประเทศญี่ปุน ไตหวัน และอนิ โดนเี ซยี ในประเทศเราไดเริ่มทํากนั มา ต้ังแต พ.ศ. 2491 แตเ พง่ิ จะสนใจเลย้ี งกนั อยา งแพรห ลายเพยี งไมก ป่ี ม านเ้ี อง ประโยชนจ ากการเลย้ี งปลาในนาขา ว 1. ชาวนาสามารถใชป ระโยชนจ ากผนื นาไดเ ตม็ ท่ี ตามปกตใิ นผนื นาจะมอี าหารธรรมชาติ ซง่ึ ได แกพืชและสัตวเล็กๆ ทั้งที่ไมสามารถมองเห็นไดดวยตาเปลาและที่ปรากฏอยูทั่วไป อาหารธรรมชาติ เหลานี้ตามปกติแลวมิไดมีการใชประโยชนแตอยางใด ยิ่งถาหากชาวนาทํานาตามแบบที่ทางราชการ แนะนํา คือมีการใสป ยุ ในแปลงนาดว ยแลว อาหารธรรมชาตจิ ะยง่ิ สมบรู ณม ากข้ึน แตอ าหารธรรมชาติ อันมีคุณคานี้ถูกทอดท้ิงโดยมิไดใชใหเปนประโยชนแตอยางใด หากชาวนาสนใจหนั มาเลย้ี งปลาในนา ขาว ปลาท่ีเล้ียงกจ็ ะสามารถใชอ าหารธรรมชาตอิ นั เปน อาหารของปลาโดยเฉพาะใหเปนประโยชนอยา ง คุมคา โดยเปลี่ยนเปนอาหารจําพวกโปรตีนในรูปของเนอ้ื ปลาใหแ กเ จา ของนาและผเู ลย้ี งตลอดจนอาจ เพ่ิมรายไดใ หอ กี ทางหนง่ึ ดว ย 2. ปลาชวยกําจัดวัชพืช ชาวนายอ มตระหนกั ดถี งึ ความยงุ ยากในการกําจัดวัชพืชทีข่ น้ึ รกในแปลง นาในระหวางทํานา วัชพืชจะแยงอาหารจากตนขาว ทาํ ใหต น ขา วเจรญิ เตบิ โตไดไ มเ ตม็ ท่ี นาจะใหผล ผลิตตํ่า ชาวนาจะตอ งเสยี ทง้ั เวลาและเหนด็ เหนอ่ื ยในการกําจดั วชั พชื ดังกลา ว หากมกี ารเลย้ี งปลาในนา ขาวแลว ปลาจะชวยกําจดั โดยกนิ วชั พชื นานาชนดิ ในแปลงนาเปน อาหาร โดยชาวนาไมต อ งเหนด็ เหนอ่ื ย อกี ดว ย 3. ปลาชวยกําจดั ศตั รขู องตน ขา ว หนอนและตวั ออ นของแมลงชนดิ ทอ่ี ยใู นน้ําและทร่ี ว งหลน ลง ไปในนาอันเปนศัตรูรา ยแรงของตนขาว จะกลบั เปน อาหารวเิ ศษสดุ ของปลา 4. ปลาชวยพรวนดนิ ในนา จากการทป่ี ลาวา ยวนเวยี นในน้ํารอบๆ กอขา วบนผนื นา การเคลอ่ื น ไหวของครีบและหางปลาจะชว ยพดั โบกมวลดนิ ในผนื นามใิ หท บั อดั กนั แนน อนั เปน เสมอื นการพรวนดนิ ใหแกต น ขา ว ซึ่งจะชวยทําใหต น ขา วเจรญิ งอกงามขน้ึ กวา ปกติ 5. ปลาชวยเพิ่มปุย มลู และสง่ิ ขบั ถา ยจากปลาซง่ึ ประกอบดว ยธาตไุ นโตรเจนและอน่ื ๆ จะเปน ปุยโดยตรงสําหรบั ตน ขา ว 6. การเล้ียงปลาในนาขา ว ชว ยเพม่ิ ผลผลติ ขา วใหส งู ขน้ึ กวา การปลกู ขา วแตเ พยี งอยา งเดยี ว

การเลี้ยงปลาในนาขาว 4 การเลอื กสถานท่ี ผืนนาทุกแหงมิใชจะเหมาะสมตอการเล้ียงปลาในนาเสมอไปการเล้ียงปลาในนาขาวจึงมักจะมี อุปสรรคอยูเสมอ โดยเฉพาะในเร่ืองน้ํา เชนในบางทองที่อาศัยเฉพาะนํ้าฝน หรือบางที่ชาวนาไม สามารถรักษาระดับน้ําในผืนนาไวไดตลอดระยะเวลาที่ตองการ ดงั นน้ั หากเพยี งแตนาทจ่ี ะเลี้ยงปลา สามารถเก็บกักนํ้าในผนื นาไวใ หไ ดม ากกวา ปกตเิ พยี งประมาณ 1-2 คบื (30 เซนตเิ มตร) เปน อยา ง นอย ตลอดฤดูกาลทํานาและท้ังสามารถท่ีจะเล้ียงปลาในนาไดผลดี จึงควรที่จะยึดหลักในการเลือก ผืนนาใหมีสภาพดังนี้ 1. อยใู กลแ หลง น้ํา หนอง บึง ลําราง ทางนํ้าไหลทส่ี ามารถนําน้าํ เขา แปลงนาได แปลงนาที่ อาศัยนํ้าฝนทํานาแตเ พยี งอยา งเดยี วควรเกบ็ กกั น้ําไดไ มน อ ยกวา 90 วัน 2. ไมเปน ทล่ี มุ จนน้ําทวม หรอื ทด่ี อนเกนิ ไปจนไมส ามารถเกบ็ กกั น้ําได 3. สะดวกตอการดูแลรักษา 4. พ้ืนท่ีท่ีปลูกขา วไดผ ลดจี ะสามารถดดั แปลงมาทําการเลย้ี งปลาควบคกู บั การปลกู ขา วไดด ี ขนาดของแปลงนาขา ว แปลงนาท่ีเล้ียงปลาในนาขาว จะมขี นาดและรปู รา งอยา งไรกไ็ ด แลว แตค วามเหมาะสมของพน้ื ท่ี และความพรอมของผเู ลย้ี ง แตแ ปลงนาขนาดตง้ั แต 5 ไร ขน้ึ ไปจะมคี วามเหมาะสมและใหผ ลตอบแทนท่ี คมุ คา การเตรยี มแปลงนาขา ว การเตรียมแปลงนาเพอ่ื ใชเ ลย้ี งปลาในผนื นาไปดว ยนน้ั ควรเตรยี มใหเ สรจ็ กอ นระยะเตรยี มดนิ และไถคราด โดยปฏบิ ตั ติ ามขน้ั ตอน ดังน้ี 1.แปลงนาที่เปนที่ลุมและสามารถเก็บกักนํ้าไดล กึ อยา งนอ ย 1 ศอก (50 เซนตเิ มตร) ตลอด ฤดูทํานา ควรเสรมิ คนั นาใหส งู ขน้ึ จากระดบั พน้ื นาเดมิ ประมาณ 3 คบื (80 เซนตเิ มตร) และมคี วามมน่ั คงแข็งแรงเพียงพอ เพอ่ื ปอ งกนั น้ําทว มและการพงั ทลายของคนั นา 2. แปลงนาที่มีบอ ลอ ปลาอยแู ลว กใ็ หด ดั แปลงโดยเสรมิ คนั นาใหแ ขง็ แรงสามารถเกบ็ กกั น้ําได ลึกอยางต่ํา 1-2 คบื (30 เซนตเิ มตร) โดยใหพ น้ื ทข่ี องแปลงนามขี นาดประมาณ 10 เทา ของพน้ื ทบ่ี อ ลอปลา และเพื่อความสะดวกในการจับปลา จงึ สมควรขดุ บอ รวมปลาบรเิ วณทล่ี กึ ทส่ี ดุ ของแปลงนา เพื่อ ใหปลามารวมกนั ในขณะทล่ี ดระดบั น้ําในแปลงนาขา ว โดยมีพ้นื ทป่ี ระมาณ 5-10 ตารางวา (20-40 ตารางเมตร) แลว แตข นาดของแปลงนาและลกึ กวา รอ นนาประมาณ 1 ศอก (50 เซนตเิ มตร) บอรวมปลาน้ียังใชเปน บอ อนบุ าลลกู ปลาทม่ี ขี นาดเลก็ ใหม ขี นาดใหญ คอื มคี วามยาวประมาณ 5-10 เซนติเมตร ซง่ึ เหมาะทจ่ี ะปลอ ยเลย้ี งในแปลงนาไดด ี โดยการอนบุ าลลกู ปลาไวล ว งหนา ประมาณ 1 เดอื นกอ นถงึ ฤดทู ํานา

การเลี้ยงปลาในนาขาว 5 1. แปลงนาซึ่งเปนที่ลุมและพื้นนาลาดเอียงบางดาน กใ็ หใ ชด า นต่ําเปน ทพ่ี กั ปลาโดยขดุ ดนิ ดา น นี้มาเสริมคันนาใหสูงขึ้นมากพอที่จะเก็บกักน้ํ าใหทวมท่ีดอนได ประมาณ 1-2 คืบ (30 เซนตเิ มตร) 2. แปลงนาที่อยูในพื้นที่ราบและไมเปนที่ลุมเกินไป ควรขดุ รอ งรอบผนื นาใหม คี วามกวา ง 2 ศอก (1 เมตร) ลกึ 3-4 คบื (80 เซนตเิ มตร – 1 เมตร) แลวนําดนิ ทข่ี ดุ ขน้ึ เสรมิ คนั นาใหส งู จากระดบั ผืนนาเดิมประมาณ 1 ศอก (50 เซนตเิ มตร) เพื่อเก็บกักนํ้าใหทวมแปลงนาไดลึก 1-2 คบื (30 เซนตเิ มตร) 3. พันธุขาว ใชพ นั ธขุ า วทก่ี รมสง เสรมิ การเกษตรแนะนําในแตล ะทอ งถน่ิ หากเปนไปได ควร เลือกใชขา วพนั ธหุ นกั ทส่ี ามารถอยใู นนาไดน านวนั ลาํ รางสงน้ํา แปลงนา บอ รวมปลา คนั นา คใู นนา พนั ธปุ ลาทค่ี วรเลย้ี งในนาขา ว พันธุปลาท่ีเหมาะสมตอ การเลย้ี งในนาขา ว ควรมคี ณุ สมบตั ดิ งั น้ี 1. เลย้ี งงา ย 2. เตบิ โตเรว็ 3. อดทน 4. หาพนั ธไุ ดง า ย 5. ไมทําลายตน ขา ว 6. เน้ือมีรสดเี ปน ทน่ี ยิ มของทอ งถน่ิ

การเลี้ยงปลาในนาขา ว 6 พันธุปลาดังกลา วไดแก ปลาใน ปลาตะเพยี นขาว ปลานลิ ปลานวลจันทรเ ทศและปลาหวั โต หรือปลาซง ซึ่งปลาตางๆ เหลา นก้ี นิ อาหารธรรมชาตทิ เ่ี กดิ ขน้ึ ในแปลงนา ประเภทพืชและสัตวเล็กๆ ได ดีจึงโตเร็ว และนอกจากนย้ี งั กนิ อาหารเสรมิ ตา งๆ ทห่ี าไดใ นทอ งถน่ิ อกี ดว ย บอ รวมปลาในระยะเริ่มแรกของการเลี้ยงปลาสามารถใชเปนบออนุบาลได ชว งเวลาการปลอ ยปลา หลังจากไถคราดและปก ดําเสรจ็ เรยี บรอ ยแลว ประมาณ 15-20 วัน เมอ่ื เหน็ วา ตน ขา วแขง็ แรง และรากยดึ ตดิ ดนิ ดแี ลว จึงนําปลาไปปลอ ยลงเลย้ี ง ขนาดและจํานวนพันธุปลา ขนาดและจํานวนปลาทจ่ี ะปลอ ยลงเลย้ี งในนาแปลงหนง่ึ ๆ นน้ั ควรใชป ลาขนาดความยาว 5- 10 เซนติเมตร เพราะเปน ปลาขนาดทเ่ี ตบิ โตไดร วดเรว็ และพอที่จะเลี้ยงตัวหลบหลีกศัตรูไดดี การปลอ ยปลาควรลอยถุงปลาในบอ เพอื่ เปน การปรับอุณหภูมินํ้าในถงุ ใหใ กลเ คยี งกบั น้ําในบอ จํานวนปลาท่ีจะปลอยลงเล้ียงน้ัน ควรปลอยใหอัตราที่เหมาะสมตอเน้ือที่นาอยาใหมากหรือ นอยเกินไป หากมากเกินไปแลวปลาจะเจริญเติบโตชา เพราะปลาจะแยงที่อยูอาศัยและแยงอาหารกัน เอง ในเน้ือทน่ี า 1 ไร ควรปลอ ยปลาลงเลย้ี งประมาณ 400-800 ตวั แลว แตข นาดของปลาหรอื ถาจะเล้ียงปลาหลายชนดิ รวมกัน ควรใชส ดั สว นของปลาไนตอ ปลาตะเพยี นตอ ปลานลิ เทากับ 4 ตอ 2 ตอ 2 จะทําใหผ ลผลติ เพม่ิ ขน้ึ หรอื ปลอ ยปลาไน ปลาตะเพียน และปลานลิ ขนาด 3-5 เซนตเิ มตร อตั รา

การเลี้ยงปลาในนาขาว 7 500 ตัวตอ ไร รวมกบั ปลาจนี 30-50 ตวั ตอ ไร ใชเ วลาเลย้ี ง 6 เดอื น จะไดข นาดตลาดตอ งการ และ หากแปลงนามีน้ําสมบูรณอาจพิจารณาปลอยปลาหัวโตหรือปลานวนจันทรเทศอยางหนึ่งอยางใดหรือ รวมกันเสริมลงไป ไมเ กนิ 10-20 ตวั ตอ พน้ื ท่ี 1 ไรก ไ็ ด หลงั จากปลอ ยพนั ธปุ ลาลงในแปลงนาแลว ใน สัปดาหที่ 1-2 ควรใหอ าหารสมทบแกล กู ปลาขนาดเลก็ พวกรําละเอยี ดโปรยใหบ รเิ วณทป่ี ลอ ยปลา หลังจากน้ันจงึ ปลอ ยใหป ลาหาอาหารกนิ เองในแปลงนา การใหร าํ ละเอียดเปนอาหารแกล ูกปลาในระยะ 1-2 สัปดาหแรก อาหารและการใหอาหาร การเล้ียงปลาในนาเปน การใชอ าหารธรรมชาตใิ นผนื นาทม่ี อี ยใู หเ กดิ ประโยชน แตอ าหารธรรม ชาติน้ีไมเพียงพอตอ ความตอ งการของปลา จําเปน ตอ งเรง ใหเ กดิ อาหารธรรมชาติ โดยการใสปุยและให อาหารสมทบ ปยุ ปุยท่ีเหมาะสม ไดแก มลู สตั วท ห่ี าไดใ นทอ งถน่ิ ใสใ นอตั ราเดอื นละ 50-80 กโิ ลกรมั ตอ ไร โดยการหวานในรอ งนาหรอื กองไวท ม่ี มุ แปลงนาดา นใดดา นหนง่ึ แลว แตความสะดวก หรือผสมใชทําเปน ปุยหมักก็ได สว นการใสป ยุ วทิ ยาศาสตรน น้ั สามารถใสไ ดต ามทก่ี รมสง เสรมิ การเกษตรแนะนํา ปยุ หมกั อาหารที่สามารถหาใสไดใ นแปลงนา อาหารสมทบ ไดแก รํา ปลายขา วตม ผสมรํา ปลวก แมลง ผัก และหญาชนดิ ทป่ี ลากนิ ได จะทํา ใหผ ลผลติ เพม่ิ ขน้ึ

การเลี้ยงปลาในนาขา ว 8 ผกั บงุ สบั ใชเปนอาหารสมทบในแปลงเลี้ยงปลาในนาขา ว ปลวกเปน อาหารสมทบทม่ี แี ปลงนา นอกจากน้ีการปลกู สรา งคอกสัตว เชน ไก เปด ไวบ นแปลงนาจะเปน การเพม่ิ อาหารปลาเนอ่ื ง จากมูลสัตวสามารถใชเปนปุยแกปลาไดดวยคอกสตั วป ก บนแปลงนาจะเปน การเพม่ิ อาหารใหป ลาในนา และเพิ่มรายไดใหแกเกษตรกร การดแู ลรกั ษา 1. ศตั รู โดยทั่วไปไดแก ปลาชอ น งู กบ เขยี ด หนู และนกกนิ ปลากอ นปลอ ยปลาจงึ ควรกําจัด ศัตรูภายในผืนนาออกใหหมดเสียกอน และควรระมัดระวงั โดยพยายามหาทางปอ งกนั ศตั รทู จ่ี ะมาภาย หลงั อกี ดว ย 2. ระดบั น้ํา ควรจะรกั ษาระดบั นํ้าใหทวมผืนนาหลังจากปลอ ยปลาแลว จนถึงระยะเก็บเกี่ยว อยางนอยประมาณ 1-2 คบื (30 เซนตเิ มตร) เพอ่ื ปลาจะไดห ากนิ บนผนื นาไดท ว่ั ถงึ 3. หม่ันตรวจสอบคนั นาอยา งสม่ําเสมอ เพอ่ื ปอ งกนั คนั นารว่ั ซมึ และพงั ทลาย สาเหตมุ ักเกดิ จากการเจาะทําลายของปนู า และฝนตกหนกั 4. ยาปราบศัตรูพืช ไมค วรใชย าปราบศตั รพู ชื ในแปลงนาทม่ี กี ารเลย้ี งปลารว มอยดู ว ย เพราะยา ฆาแมลงหรือยาปราบศัตรูพืชสวนใหญเปนอันตรายตอ ปลา แมใชเพียงเล็กนอยก็อาจทําใหป ลาถงึ ตาย ได แตในกรณที ต่ี น ขา วเกดิ โรคระบาด จําเปน จะตอ งฉดี ยาฆา แมลง ควรจบั ปลาออกใหห มดเสยี กอ น 5. การใสปยุ วทิ ยาศาสตรช นดิ เมด็ ทล่ี ะลายไดย ากจะตอ งระมดั ระวงั ใหม าก เพราะปลาอาจจะ กนิ ปุยทําใหต ายได ควรละลายน้ําแลว สาดใหท ว่ั ผนื นา ผลผลิตท่ีได การเลี้ยงปลาในนาขาวนอกจากจะไดขาวตามปกติแลว จากผลการทดลอง พบวา แปลงนาที่มีการเลี้ยงปลาควบคูกับการปลูกขาว จะไดข า วเพม่ิ ขน้ึ จากเดมิ ประมาณไรล ะ 5 ถงั นอกจาก

การเลี้ยงปลาในนาขาว 9 นี้ยังไดปลาอีกอยางนอยประมาณไรละ 20 กิโลกรัม ซงึ่ ถา หากมกี ารใสป ุยและใหอ าหารสมทบดว ย แลวจะไดผ ลผลติ ปลาเพม่ิ ขน้ึ อกี ประมาณ 5 เทา การเลี้ยงปลาในนาขาวเปนอาชีพที่ชาวนาสามารถปฏิบัติไดเกือบตลอดป เพราะนอกจากจะ เลี้ยงปลาในนาในระยะที่ทํานาตามปกตแิ ลว หลงั จากทเ่ี กบ็ เกย่ี วขา วในนาเสรจ็ ชาวนายงั สามารถใชผ นื นาเดิมเล้ียงปลาในระยะหลงั การเกบ็ เกย่ี วไดอ กี ในกรณที ม่ี นี ้ําอดุ มสมบรู ณ โดยเพม่ิ ระดบั น้ําใหทวมผืน นาอยางนอยประมาณ 1-2 คบื (30 เซนตเิ มตร) ตลอดระยะเวลาทเ่ี ลย้ี งปลา ผืนนาที่เคยถูกทอดทิ้งให แหงแลงปราศจากประโยชนจ ะกลบั กลายสภาพเปน บอ เลย้ี งปลา ซงั ขา วและวชั พชื บนผนื นาจะเนา สลาย กลายเปนอาหารอยางอุดมสมบูรณแกปลา เปนการใชประโยชนจากผนื นาอกี ครง้ั หนง่ึ จนกวา จะถงึ ฤดู ทาํ นาตามปกติ การเล้ียงปลาในนาขา วเปน การเพม่ิ ผลผลติ แกพ น่ี อ งชาวนา โดยเฉพาะอยางย่ิงจะสามารถชว ย แกปญหาการขาดแคลนอาหารไดเ ปน อยา งดี หรอื อยา งนอ ยทส่ี ดุ กจ็ ะชว ยใหช าวนามกี ารกนิ ดอี ยดู ี กับ ทั้งจะเปนการเสริมสรางรายไดของครอบครัวเพ่ิมข้ึนอีกดวย ยิ่งกวานั้นยงั ทําใหช าวนาใชผ นื นาในฤดู ทํานาใหเ กดิ ประโยชนไ ดอ ยา งเตม็ ท่ี และแมแตหลังฤดูเก็บเกี่ยวแลว ชาวนายงั สามารถใชผ นื นาใหเ ปน ประโยชนดวยการเลี้ยงปลาไดอีก จึงควรที่พี่นองชาวนาจะไดริเริ่มดัดแปลงผืนนาของตนใหเกิด ประโยชนแกค รอบครวั อนั จะเปน การชว ยเสรมิ สรา งเศรษฐกจิ ของประเทศใหพ ฒั นายง่ิ ๆ ขน้ึ ไป การเลย้ี งปลาในนาขา วไดท ง้ั ขา วและปลา จดั ทาํ เอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร