พรรณไม้เมืองไทย เรื่อง พืชสมุนไพร ๑

หอมไก Chloranthus erectus (Buch.-Ham.) Verdc. หอมไก กระดูกไก วงศ CHLORANTHACEAE ไมพุม สูงถึง 3 เมตร ใบ เด่ยี ว เรียงตรงขา ม รปู ขอบขนาน แกมรปู ใบหอก หรือรปู รี กวา ง 3-13 ซม. ยาว 8-29 ซม. ขอบใบ จักเปนตอมหาง ดอก ออกเปนชอแบบเชิงลด มักมี 5-13 ชอ ยาว 2.5-5 ซม. มีริ้วประดับเปนแผนรูปไข ปลายแหลม รังไข ถกู หุมดว ยสว นเกสรเพศผู ผล อวบนำ้ สีขาว ครมี หรือชมพู สว น ปลายสีมว ง ขนาด 5-7 มม. เมล็ดสเี หลืองออ น พบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต ประเทศไทยพบท่ัวไป โดยเฉพาะบรเิ วณริมลำหว ย ในปา ดบิ แลง ทั้งตน ผสมหัวยาขาวเย็น ตมน้ำด่ืม แกไขเร้ือรัง ราก ผสม สมุนไพรอืน่ ฝนกินรักษาอาการประจำเดอื นมาไมป กติ พืชสมนุ ไพร • 99

100 • พรรณไมเ มืองไทย

หอมชา ง Phlogacanthus curviflorus Nees วงศ ACANTHACEAE ไมพุม สูงถึง 3 เมตร ใบ เดี่ยว เรียงตรงขาม รูปรี หรือ ขอบขนาน กวาง 10-15 ซม. ยาว 22-32 ซม. ดอก ออกเปนชอ กระจะที่ปลายยอด กลีบเลี้ยงปลายแยก 5 แฉก กลีบดอกเช่ือม เปนหลอด ยาว 4-4.5 ซม. มีขนปกคลมุ ปลายแยกเปน 5 แฉก ผล เปน ผลแหง แตก ราก ใชรวมกับพืชสมุนไพรอื่นเขาสูตรยาหม (ยาอบ) ใบ ตากแหง บดเปนผงทำเปนยาลูกกลอน กินเปนยาแกไข ปวดหัว วิงเวียน หนามดื ตาลาย พืชสมุนไพร • 101

102 • พรรณไมเ มืองไทย

เหงือกปลาหมอ Acanthus ebracteatus Vahl จะเกร็ง นางเกร็ง เหงอื กปลาหมอน้ำเงนิ แกม หมอ แกม หมอเล อีเกร็ง ชอ่ื สามญั Sea holly วงศ ACANTHACEAE ไมพ มุ สูง 40-100 ซม. ใบ เดยี่ ว เรยี งตรงขาม รูปขอบขนาน กวา ง 2 ซม. ยาว 12-17 ซม. ขอบใบเวาลกึ และมีหนามสเี ขยี ว เขม ดอก ออกเปน ชอ แบบเชงิ ลด ยาว 10 ซม. ดอกยอยจำนวน มาก กลบี ดอกสขี าว เสน ผานศูนยกลาง 1.9 ซม. ยาว 2.5 ซม. ผล เปน ผลแหง แตก รูปขอบขนาน พบตามปา ชายเลน ในเขตรอน ตนและเมล็ด รักษาฝ แกโรคน้ำเหลืองเสีย เมล็ด เปนยา ขับพยาธิ ใชน้ำคั้นทาศีรษะบำรุงรากผม ใบ เปนยาอายุวัฒนะ โดยปรุงรวมกับพรกิ ไทย บดทำเปน ลกู กลอน พชื สมุนไพร • 103

104 • พรรณไมเ มืองไทย

ฮอ ม Strobilanthes cusia (Nees) Kuntze คราม ฮอ มเมือง วงศ ACANTHACEAE ไมพุม สูงถึง 1.5 เมตร ลำตนเปนเหล่ียม รูปทรงกระบอก ใบ เด่ียว ออกตรงขาม รูปรี กวาง 2.5-6 ซม. ยาว 5-16 ซม. ขอบใบหยักฟนเล่ือย ดอก ออกเปนชอท่ีซอกใบ ดอกบานกวาง 1.5-2 ซม. ยาว 3-5 ซม. สีมว ง หรือมว งอมชมพู เชอ่ื มเปนหลอด โคง งอ ปลายแยก 5 กลบี ผล เปน ผลแหง แตก พบในอนิ เดยี ตอนใตข องจนี พมา และอนิ โดจนี ในประเทศไทย พบตามบรเิ วณพ้นื ทช่ี นื้ ในปา ดงดิบทางภาคเหนอื เปลอื ก แกพิษงู ทัง้ ตน แกไ ขตัวรอ น แกบวม พอง รากและ ใบ แกป วดศีรษะ เน่ืองจากหวัด แกเจบ็ คอ หลอดลมอักเสบ พืชสมุนไพร • 105

ดรรชนชี อ่ื ไทย กรรโชก 47 ขางขาว 13 แงง 45 กระเจี๊ยบ 11 ขีค้ าก 33 จองละอาง 29 กระเจยี๊ บแดง 11 ขเี้ ตา 61 จะเกรง็ 103 กระเจ๊ยี บเปร้ียว 11 ขีเ้ นอื้ 61 จะไคตน 41 กระดูกไก 99 คดทราย 81 จันนกกด 22 กระโดงแดง 45 คนทา 89 จางจดื 15 กระทอมเลอื ด 55 คมขวาน 37 จำปาดง 47 กระทืบยอด 81 คราม 105 จงุ อาง 29 กล้งิ กลางดง 55 ครีบยอด 81 เจตมูลเพลิงขาว 25 กอมขม 13 คาย 75 เจตมูลเพลงิ แดง 27 กะโรงแดง 22 คายโซ 47 ชอ งแมว 35 กะลำเพาะตน 13 คำ 21 ชองระอา 29 กากี 15 คำแดง 61 ชางนาว 22 กางปลา 81 คำฝอย 21 ชา งนาว 45 กางปลาดนิ 81 คำยอง 21 ชา งโนม 45 กางปลาแดง 81 คำรอก 22 ชาตรขี าว 61 กาโซ 47 คำแสด 61 ชา เรือด 31 กามปู 37 เครอื ขยัน 19 ชุมเห็ดเทศ 33 กายคดั หิน 61 เครือเขาเขียว 75 ชุมเห็ดใหญ 33 กาสะลองคำ 15 แคขน 23 ซอ 35 กำลงั ชา งเผือก 17 แคปุมหมู 23 ดอกคำ 21 กำลงั ชางเผือก 75 แคยอดดำ 23 ดอกใตใบ 81 กำลงั ชางสาร 45 แคหมู 23 ดอกรัก 73 แกม หมอ 103 แคหวั หมู 23 ดองดงึ 37 แกมหมอเล 103 แคหางคา ง 23 ดาวดงึ ส 37 แกม อน 35 แคอาว 23 ดำ 13 ขยัน 19 แคะเปาะ 15 ดีงูตน 13 ขอบชะนาง 75 ไคขม 87 ดงี หู วา 53 ข่ันขอ 59 ไครห อม 87 ดีทิง 95 106 • พรรณไมเ มอื งไทย

ดปี ลาชอ น 53 บลีมิง 43 พญาปลองดำ 56 ดุหวา 75 บองขวาน 37 พญาปลองทอง 56 ตรงึ บาดาล 81 บอระเพ็ดยางแดง 55 พญายอ 56 ตองแตก 39 บัวครึ่งซกี 57 พระจนั ทรค รึ่งซกี 57 ตะไคร 41 บุนนาค 47 พระราม 47 ตะไครต น 41 ประคำดคี วาย 63 พลบั พลาข้ีเตา 61 ตะพานกน 13 ประดงเลอื ด 22 พลากวางใบใหญ 61 ตะลงิ ปลงิ 43 ปอเถอื่ น 73 พังตาน 47 ตานกกดนอย 22 ปา นเถอื่ น 73 พันตนั 47 ตานนกกรด 45 ปด ปวขาว 25 พนั มหา 37 ตาลเหลือง 45 ปดปว แดง 27 พิลา 49 แตง ขาว 35 เปา เลือด 55 พลิ าขาว 49 ถอ นดี 39 เปาเลือดเครือ 55 เพชรสังฆาต 59 เถาขยนั 19 เปานก 35 ไฟเดือนหา 93 เถามวก 29 เปย งพะโก 91 มะกอ งแกว 49 เถาโมก 29 ผมผา 83 มะกายคัด 61 ทนดี 39 ผกั กาดหญา 31 มะเกา ะ 49 ทองทวย 61 ผกั เก็งเค็ง 11 มะขาโกง 37 ทอ งแมว 35 ผักขะยา 31 มะขามปอ มดิน 93 ทะเนา ซอง 31 ผักโขมแดง 51 มะเขือแจเครอื 29 ทะโล 47 ผกั คายา 31 มะคอ นกอม 69 ทบั ทิม 49 ผกั คีป๊ า 95 มะคา 13 ทดิ พดุ 75 ผกั ปยู า 31 มะคาย 61 แทงทวย 61 ผกั มันไก 56 มะคำดคี วาย 63 นมราชสีห 51 ผกั ลิน้ เขียด 56 มะซัก 63 นองปอม 39 ผักเหย 67 มะเฟอ ง 65 นางเกร็ง 103 ผกั ไห 67 มะเยา 85 นางอว้ั 91 ผักอฮี มึ 69 มะรอยรู 67 นำ้ นมราชสหี  51 ผกั อฮี ุม 69 มะระขีน้ ก 67 น้ำนอง 75 ฝนกระแจะ 45 มะรมุ 69 นลิ พูสี 53 เฝง 35 มะละหงุ 77 เนระพสู ีไทย 53 พญาชา งเผอื ก 17 มะหลอด 71 พชื สมนุ ไพร • 107

มะหอย 67 สบูขาว 85 หนวดเสือ 95 มะโหง 77 สบดู ำ 85 หนามจ้ี 89 มะโหง 85 สบูเลอื ด 55 หนามปูย า 31 มะโหง หนิ 77 สม เก็งเคง็ 11 หนุมานนัง่ แทน 97 มะโหงฮว้ั 85 สมชืน่ 83 หมักเยา 85 มะไห 67 สม ตะเลงเครง 11 หมากกอม 13 มงั กรดำ 53 สมปอยเทศ 63 หมากกะลงิ เทศ 33 มังตาน 47 สมปู 11 หมากไขห ลัง 93 มาถอนหลัก 53 สมหลอด 71 หมาชล 13 ไมจี้ 89 สยาน 19 หมาตายทากลาก 22 ยาเขียว 75 สลอดเถา 71 หมูพี 47 ยำ่ แย 75 สลอดใหญ 85 หยีนำ้ ใบเลก็ 13 รกั 73 สะเภา 15 หลงิ ปลงิ 43 รางจืด 75 สะลอดดำ 85 หอมไก 99 รางจดื 29 สะเลยี มหอม 87 หอมไก 99 รางเย็น 75 สนั ชะควด 59 หอมชาง 101 รรุ ี 81 สนั ปลาชอน 35 หวั ขวาน 37 ลองปอม 39 สากกะเบือละวา 61 หัวละมานนั่งแทน 97 ละหุง 77 สามรอยตอ 59 หำฟาน 22 ละหงุ แดง 77 สารภปี า 47 เหงอื กปลาหมอ 103 ลบั มนื หลวง 33 สำเภาหลามตน 15 เหงือกปลาหมอน้ำเงิน 103 ลายตัวผู 61 สฟี นคนทา 89 ออ ยชา ง 15 ลิน้ คู 95 เสนียด 81 อีเกรง็ 103 ลน้ิ งเู หา 79 เสลดพังพอนตัวเมยี 56 อุน ขไี้ ก 22 ลูกใตใ บ 93 เสยี้ วดอกขาว 91 แอดแอ 75 วา นกา มปู 37 แสด 61 ฮอ ม 105 วา นธรณสี าร 81 หงเทก 85 ฮอ มเมอื ง 105 วานนำ้ 83 หงนี ้ำ 13 ฮางคาวนำ้ 83 วา นพังพอน 53 หญา ใตใ บ 93 ฮางคาวบาน 83 วานเลือด 97 หญา นางแดง 19 ฮางคาวผา 83 สกนุ 29 หญานำ้ หมึก 51 108 • พรรณไมเมอื งไทย

ดรรชนีชือ่ วิทยาศาสตร ชอื่ สามัญ และชื่อวงศ ACANTHACEAE 56, 75, 79, Cissus quadrangularis L. 59 101, 103, 105 Climbing lily 37 Acanthus ebracteatus Vahl 103 Clinacanthus nutans (Burm.f.) Lindau 56 Acorus calamus L. 83 Clinacanthus siamensis Bremek. 79 ARACEAE 83 COLCHICACEAE 37 ASCLEPIADACEAE 73 CONNARACEAE 22 ASTERACEAE (COMPOSITAE) 21 CUCURBITACEAE 67 Averrhoa bilimbi L. 43 ELAEAGNACEAE 71 Averrhoa carambola L. 65 Elaeagnus latifolia L. 71 Baliospermum montanum (Willd.) 39 Ellipanthus tomentosus Kurz 22 Müll.Arg. Euphorbia hirta L. 51 Baliospermum solanifolium 39 EUPHORBIACEAE 39, 51, 61, 77, (Burm.) Suresh 81, 85, 87, 93, 97 Bat flower 53 Gloriosa superba L. 37 Bauhinia strychnifolia Craib 19 Gmelina arborea Roxb. 35 Bauhinia variegata L. 91 Gout plant 97 BIGNONIACEAE 15, 23 Harrisonia perforata (Blanco) Merr. 89 Bitter cucumber 67 Hibiscus sabdariffa L. 11 Caesalpinia mimosoides Lam. 31 Hiptage benghalensis (L.) Kurz 17 Calotropis gigantea (L.) Dryander 73 Horse radish tree 69 ex W.T. Aiton Jatropha curcas L. 85 CAMPANULACEAE 57 Jatropha podagrica Hook.f. 97 Carambola 65 LAMIACEAE (LABIATAE) 35 Carthamus tinctorius L. 21 LAURACEAE 41 Castor bean 77 FABACEAE (LEGUMINOSAE) 19, 31, Castor oil 77 33, 91 CHLORANTHACEAE 99 Leprosy gourd 67 Chloranthas erectus (Buch.-Ham.) 99 Litsea cubeba (Lour.) Pers. 41 Verdc. Lobelia chinensis Lour. 57 พืชสมนุ ไพร • 109

Mallotus philippensis (Lam.) Müll.Arg. 61 POLYGALACEAE 29 MALPIGHIACEAE 17 Punica granatum L. 49 MALVACEAE 11 PUNICACEAE 49 Markhamia stipulata Seem. 23 Radermachera ignea (Kurz) Steenis 15 MENISPERMACEAE 55 Ricinus communis L. 77 Momordica charantia L. forma 67 Safflower 21 abbeviata (Ser.) W.J. de Wilde & SAPINDACEAE 63 Duyfjes Sapindus rarak DC. 63 Monkey-faced tree 61 Sauropus thorelii Beille 87 Moringa oleifera Lam. 69 Schima wallichii (DC.) Korth. 47 MORINGACEAE 69 Sea holly 103 Mountain ebony tree 91 Securidaca inappendiculata Hassk. 29 Ochna integerrima (Lour.) Merr. 45 Senna alata (L.) Roxb. 33 OCHNACEAE 45 SIMAROUBACEAE 13, 89 OXALIDACEAE 43, 65 Soap nut tree 63 Palma-christi 77 St.Thomas tree 91 Phlogacanthus curviflorus Nees 101 Stephania venosa (Blume) Spreng. 55 Phyllanthus pulcher Wall. 81 Strobilanthes cusia (Nees) Kuntze 105 ex Müll.Arg. Tacca chantrieri André 53 Phyllanthus urinaria L. 93 Tacca plantaginea (Hance) Drenth 95 Physic nut 85 TACCACEAE 53, 95 Picrasma javanica Blume 13 Tartoga 97 PLUMBAGINACEAE 25, 27 THEACEAE 47 Plumbago indica L. 27 Thunbergia laurifolia Lindl. 75 Plumbago zeylanica L. 25 VITACEAE 59 110 • พรรณไมเมอื งไทย

บรรณานกุ รม จิรายุพิน จันทรประสงค, พรอมจิต ศรลัมพ และวงศสถิตย ฉ่ัวกุล. 2543. กกยาอสี าน. กรงุ เทพฯ: มูลนิธมิ หาวิทยาลัยมหดิ ล. นันทวัน บณุ ยะประภัศร และอรนุช โชคชัยเจรญิ พร. 2539. สมุนไพร ไมพ น้ื บา น 1. กรุงเทพฯ: ประชาชน. _________. 2541. สมุนไพรไมพ้ืนบาน 2. กรงุ เทพฯ: ประชาชน. _________. 2542. สมนุ ไพรไมพ ื้นบา น 3. กรงุ เทพฯ: ประชาชน. _________. 2543. สมนุ ไพรไมพ นื้ บาน 4. กรงุ เทพฯ: ประชาชน. พงษศ กั ด์ิ พลเสนา. 2550. พชื สมนุ ไพรในสวนปา สมนุ ไพรเขาหนิ ซอ น ฉบบั สมบูรณ. ปราจนี บรุ :ี เจตนารมณภัณฑ. พรอ มจติ ศรลมั พ และคณะ. 2535. สมนุ ไพรสวนสริ รี กุ ขชาต.ิ กรงุ เทพฯ: อมรินทรพริ้นตง้ิ กรพุ . ราชบัณฑิตยสถาน. 2541. ศัพทพฤกษศาสตร อังกฤษ-ไทย ฉบับ ราชบัณฑติ ยสถาน. กรงุ เทพฯ: ราชบณั ฑิตยสถาน. วงศสถิตย ฉั่วกุล, พรอมจิต ศรลัมพ, วิชิต เปานิล และรุงระวี เต็มศิริฤกษกุล. 2539. สมุนไพรพ้ืนบานลานนา. กรุงเทพฯ: อมรินทรพรนิ้ ติง้ แอนด พบั ลิชชิง่ . วงศสถิตย ฉั่วกุล และคณะ. 2539. สยามไภษัชยพฤกษ. กรุงเทพฯ: อมรนิ ทรพร้นิ ตงิ้ แอนด พบั ลชิ ช่ิง. สวนพฤกษศาสตรปาไม. 2544. ชื่อพรรณไมแหงประเทศไทย เต็ม สมิตินันทน. พิมพคร้ังที่ 2 (ฉบับแกไขเพ่ิมเติม). สำนักวิชาการ ปาไม กรมปา ไม. กรงุ เทพฯ: ประชาชน. สนั ติ วฒั ฐานะ และคณะ. 2541. รายงานโครงการวจิ ยั เรอ่ื งการศกึ ษา ลกั ษณะทางพฤกษศาสตรข องพชื สมนุ ไพรทใ่ี ชท ำยาดองเหลา ในภาคเหนอื ของประเทศไทย. องคก ารสวนพฤกษศาสตร สำนกั นายกรฐั มนตร.ี พชื สมุนไพร • 111

องคการสวนพฤกษศาสตร กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอม The Botanical Garden Organization Ministry of Natural Resources and Environment



คำฝอยCarthamus tinctorius L.