เมืองในหุบเขา_TH

ส่อื การเรียนรู้สาระท้องถิ่น โดย

เมอื งในหุบเขา เรื่อง ขนิษฐา ศกั ดิ์ดวง ภาพ เอกสทิ ธิ์ ชวู งษ์ โครงการสร้างสรรค์สอื่ การเรียนรู้สาระท้องถ่ิน เลขมาตรฐานประจ�าหนงั สือ 978-616-235-274-4 บรรณาธิการอ�านวยการ ราเมศ พรหมเยน็ ทศั นยั วงศ์พิเศษกลุ ผ้ชู ว่ ยบรรณาธิการอ�านวยการ วราพร ตยานกุ รณ์ ประภาศรี อาจคงหาญ ฉตั ราภรณ์ กงสนิ สพุ พตา บวั เอ่ียม ภทั จรีย์ จนั ทรหนู ปาลดิ า เรือนวงค์ วิภาศยั นิยมาภา บรรณาธิการด�าเนินงาน ระพีพรรณ พฒั นาเวช ขอขอบคณุ โยธิน บญุ เฉลย ออกแบบปกและรูปเลม่ ขนิษฐา ศกั ดิด์ วง พิมพ์ครัง้ แรก ๒๕๖๐ จ�านวน ๓,๐๐๐ เลม่ สงวนสทิ ธิ์ ขนิษฐา ศกั ดิ์ดวง เอกสทิ ธ์ิ ชวู งษ์ และส�านกั งานอทุ ยานการเรียนรู้ สา� นกั งานบริหารและพฒั นาองค์ความรู้ (องค์การมหาชน) เจ้าของโครงการ ส�านกั งานอทุ ยานการเรียนรู้ (สอร.) สงั กดั สา� นกั งานบริหารและพฒั นาองค์ความรู้ (องค์การมหาชน) สว่ นบริการ ศนู ย์การค้าเซน็ ทรัลเวลิ ด์ ชนั้ ๘ Dazzle Zone ถนนราชด�าริ ปทมุ วนั กรุงเทพฯ ๑๐๓๓๐ โทรศพั ท์ ๐ ๒๒๕๗ ๔๓๐๐ โทรสาร ๐ ๒๒๕๗ ๔๓๓๒ สว่ นสา� นกั งาน ๙๙๙/๙ อาคารสา� นกั งานเซน็ ทรัลเวิลด์ ชนั้ ๑๗ ถนนพระราม ๑ ปทมุ วนั กรุงเทพฯ ๑๐๓๓๐ โทรศพั ท์ ๐ ๒๒๖๔ ๕๙๖๓-๕ โทรสาร ๐ ๒๒๖๔ ๕๙๖๖ www.tkpark.or.th พิมพ์ท่ี บริษัท สหมิตรพริน้ ตงิ ้ แอนด์พบั ลสิ ซงิ่ จ�ากดั โทรศพั ท์ ๐ ๒๙๐๓ ๘๒๕๗-๙ โทรสาร ๐ ๒๙๒๑ ๔๕๘๗

คำ� นำ� ภารกิจสา� คญั ตอ่ สงั คมประการหนง่ึ ของส�านกั งานอทุ ยานการเรียนรู้ คือ การปลกู ฝังนิสยั รักการอา่ น และการกระจายโอกาสในการเข้าถงึ แหลง่ เรียนรู้ท่ีทนั สมยั และสอดคล้องกบั ความสนใจ ของเดก็ เยาวชน และประชาชน ในรูปแบบห้องสมดุ มีชีวติ ท่ีสร้างสรรค์บนพืน้ ฐานการมีสว่ นร่วม ของภาคสว่ นตา่ งๆ โดยสา� นกั งานอทุ ยานการเรียนรู้ได้ร่วมกบั องค์กรปกครองสว่ นท้องถ่ินในภมู ิภาค ตา่ งๆ เพ่ือขยายผลการด�าเนินงานดงั กลา่ ว การสร้างสรรค์สอื่ การเรียนรู้สาระท้องถ่ิน ให้มีรูปแบบการน�าเสนอท่ีทนั สมยั และดงึ ดดู ความสนใจ เป็นเคร่ืองมือท่ีสา� คญั อยา่ งหนง่ึ ซง่ึ สา� นกั งานอทุ ยานการเรียนรู้เหน็ วา่ มีสว่ นในการสร้าง แรงบนั ดาลใจให้เดก็ และเยาวชนสนใจการอา่ นและใฝ่ หาความรู้อยา่ งตอ่ เน่ือง โดยน�าเร่ืองราว ภมู ิปัญญาสาระท้องถิ่นใกล้ตวั ท่ีสอดคล้องกบั วยั การด�ารงชีวติ พร้อมกบั สอดแทรกแนวคดิ ด้าน คณุ ธรรม จริยธรรม มาเป็นเนือ้ หาของสือ่ การเรียนรู้ส�าหรับเยาวชนตามชว่ งวยั ตงั้ แต่ ๔ – ๑๒ ปี สอ่ื การเรียนรู้สาระท้องถิ่นจงั หวดั แมฮ่ อ่ งสอนชดุ นี ้ส�านกั งานอทุ ยานการเรียนรู้ได้ร่วมกนั สร้างสรรค์กบั นกั วชิ าการและนกั เขียนในท้องถ่ิน เพ่ือให้เดก็ และเยาวชน รวมทงั ้ ประชาชนทว่ั ไป ในจงั หวดั แมฮ่ อ่ งสอน ได้รับความรู้และความภาคภมู ิใจในวฒั นธรรมและท้องถ่ินตน รวมทงั้ ก่อให้เกิด ความเข้าใจและการยอมรับในวถิ ีชีวิตวฒั นธรรมที่หลากหลายตามบริบทพืน้ ที่และสภาพแวดล้อม ท่ีแตกตา่ งกนั ออกไป ส�านกั งานอทุ ยานการเรียนรู้ มงุ่ หวงั วา่ หนงั สือชดุ นีจ้ ะเป็ นสื่อการเรียนรู้อีกชดุ หนงึ่ ท่ีจะ สง่ เสริมการอา่ นและการเรียนรู้ได้อยา่ งมีประสทิ ธิภาพ ซง่ึ หมายถงึ เป็นหนงั สอื ที่ผ้อู า่ น อา่ นอยา่ งมี ความสขุ สนกุ ในการอา่ น และ ก่อให้เกิดความตระหนกั ในคณุ คา่ ของท้องถิ่นตนเองได้อยา่ งแท้จริง ส�านกั งานอทุ ยานการเรียนรู้



เมอื งในหบุ เขา ภาพ ขเอนกิษสฐทิ าธศิ์ ชกั วู ดงิด์ษว์ ง เร่ือง

แม่ฮอ่ งสอนยามนี้ สเี หลืองนวล ต้นรักต้นใหญ่ผลดิ อกสะพรั่งทวั่ ทงั้ เมือง เสยี งพอ่ ลกู ดงั ล้อไปกบั เสียงนกและจกั จน่ั ๖

ฤดรู ้อนปี นี ้ แมฮ่ อ่ งสอนงดงามนกั เราได้ย้ายมาเมืองสงบ และอยสู่ บาย ลกู ๆ จะสนกุ และมีความสขุ แนน่ อน ๗

แก้วกบั ขวญั เพ่ิงย้ายเข้าบ้านหลงั ใหม่ ยงั ไมท่ นั ไรก็มีเพื่อนใหมม่ าชวนไปเท่ียว “มาเลน่ ด้วยกนั ไหม” เพื่อนใหมท่ กั ทาย ไปได้ไหม ครับแม่ ๘

อยา่ กลบั เยน็ นกั นะลกู ฉนั ชื่อจายก๋าค�า นี่น้องฉนั นางแสงเงิน จายก๋าค�าปั่นน�าสองพ่ีน้องมายงั บ้านไม้นา่ อยู่ ๙

บ้านของลงุ สา่ งค�า จางยอด นน่ั เอง “เมืองของเรามีท่ีสวยๆ เยอะแยะมากมาย ต้องพาเพื่อนไปเท่ียวให้ทว่ั เลยนะจายก๋าค�า” ลงุ สา่ งค�าหวั เราะก่อนที่เดก็ ๆ จะไหว้ลา ๑๐

๑๑

วดั ปางล้อ บ้านน้ารองเป็นชา่ งตดั ผ้า ฝี มือดีที่สดุ ในยา่ นนี ้ แมข่ องนางแสงเงินบอกอยา่ งนนั้ เมื่อเดก็ ๆ แวะมาเยี่ยมเยียน น้ารองจงึ มอบของขวญั พิเศษให้ ๑๒

“น้าขอมอบเหรียญตราส�าหรับแขกผ้มู าใหม่ และจายก๋าค�ากบั นางแสงเงินในฐานะท่ีพาแขกมาเย่ียม” น้ารองใจดีมอบเหรียญตราท่ีดดั แปลง จากเศษผ้าท่ีเก็บสะสมให้แก่เดก็ ๆ ๑๓

จากบ้านน้ารองไปไมไ่ กลนกั ก็ถงึ วดั ปางล้อ เดก็ ๆ ไมร่ อช้า จอดจกั รยานแล้วเดนิ เข้าวดั กนั ทนั ที ๑๔

“สวสั ดีครับ ลงุ สา่ งโหลง” “ลงุ ก�าลงั ท�าอะไรครับ” ขวญั สงสยั เม่ือเหน็ ลงุ สา่ งโหลงนง่ั ท�างาน “พระบวั เขม็ นะ่ รูจ้ กั กนั ไหมละ่ ” ลงุ สา่ งโหลงตอบเสยี งดงั ลงุ สา่ งโหลงก็เลา่ วา่ “พระบวั เข็มหรือพระอปุ คตุ เป็นพระพทุ ธแบบแรกๆ ที่มนษุ ย์สร้างขนึ ้ ไทใหญ่มีความเชื่อกนั วา่ ทกุ วนั ขนึ ้ ๑๕ ค่�า เดือน ๔ ท่ีตรงกบั วนั พธุ เป็นวนั ที่พระอปุ คตุ จะเสดจ็ มาโปรดสตั ว์ ในโลกมนษุ ย์อีกครัง้ ” เดก็ ๆ พากนั ต่ืนเต้นกบั เรื่องราวของพระอปุ คตุ ๑๕

มสั ยิด วดั ปางล้อ เมื่ออากาศยามบา่ ยเร่ิมรอ้ นจดั ทงั้ สี่คน จงึ แวะกินขนมและไอศกรีมหวานๆ เยน็ ๆ ช่ืนใจจริงๆ “โอ้โฮ ที่น่ีมีหมวกเยอะแยะเลย” ขวญั ต่ืนเต้นเมื่อเหน็ หมวกยอดแหลมแขวนไว้เตม็ ผนงั ร้านขายไอศกรีม “ฮา่ ฮา่ เขาเรียก กบุ ขวญั น่ีไมร่ ู้เรื่องเลย” จายก๋าค�าหวั เราะชอบใจ ๑๖

กบุ ลายยกดอก ขนมอาละหวา่ ขนมอาละหวา่ ท�าจากแป้ งข้าวจ้าว น�ามา อร่อยสดุ ยอด กวนกบั กะทิ น�า้ ตาลและเกลอื เลก็ น้อย ราดด้วยหวั กะทิข้นๆ ไปเลย อบหน้าให้เกรียม ๑๗

เดก็ ๆ กลบั มามีเรี่ยวแรงกนั อีกครัง้ หลงั จากได้กินไอศกรีม และขนมสดุ อร่อย จงึ ป่ันกนั เร็วจ๋ี มงุ่ หน้าไป พิพิธภณั ฑ์ต๊กุ ตาไม้แกะสลกั ฝี มือประณีตออ่ นช้อย ๑๘

พิพิธภณั ฑ์ต๊กุ ตาไม้แกะสลกั มีต๊กุ ตาไม้แกะสลกั เป็นรูปคนและสตั ว์ในพระเวสสนั ดรชาดก ฝี มือชา่ งไทใหญ่ น�ามาจากพมา่ ตงั้ แต่ พ.ศ. ๒๔๐๐ ๑๙

ความเ ็ปนมาขอ งบ้านเรา เดก็ ๆ ป่ันจกั รยานชมเมืองแมฮ่ อ่ งสอน จากบา่ ยจนเยน็ จงึ ชวนกนั แวะไปกราบอนสุ าวรีย์พระยาสงิ หนาท เจ้าเมืองแมฮ่ อ่ งสอนคนแรก ๒๐

เดมิ เมืองแมฮ่ อ่ งสอนเป็นชมุ ชนบ้านป่ า เร่ิมมีไทใหญ่กลมุ่ แรกเดนิ ทางชายแดน เข้ามาท�าไร่ท�าสวนในบางฤดกู าล พ.ศ. ๒๓๗๔ สมยั ล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๓ โปรดให้เจ้าแก้วเมืองมาน�าไพร่พลจบั ช้างป่ า น�ามาเพื่อฝึ กสอนและใช้ งานเม่ือพบจดุ ท่ีเหมาะแก่การท่ีจะตงั้ เป็นที่ฝึกสอนจงึ ได้ตงั้ คอก ฝึกสอนช้างริมล�าน�า้ และตงั้ ช่ือหมบู่ ้านนีว้ า่ \"บ้านแมร่ ่องสอน\" พ.ศ. ๒๓๙๙ แม่นนำ้ สำละวิน เกิดจลาจลทางหวั เมืองไตฝ่ังตะวนั ตก ของแมน่ �า้ สาละวนิ พี่น้องไทใหญ่จงึ ย้ายมา ยงั เมืองแมร่ ่องสอนมากขนึ ้ พ.ศ. ๒๔๐๙ เกิดการรบกนั ในหวั เมืองไตระหวา่ งเจ้าฟ้ าเมืองนาย กบั เจ้าฟ้ าโกหลา่ นแหง่ เมืองหมอกใหม่ ไทใหญ่ที่รักสงบและเจ้าฟ้ าโกหลา่ น ได้อพยพมาอยทู่ ี่แมร่ ่องสอน พ.ศ. ๒๔๑๗ พ.ศ. ๒๔๒๗ บ้านแมร่ ่องสอนกลายเป็นชมุ ชนใหญ่ พญาสงิ หนาทราชาถงึ แก่กรรม \"เจ้าอินทวิชยานนท์\" เจ้าเมืองเชียงใหมจ่ งึ ได้ตงั้ ให้ \"ชานกะเล\" เป็นเจ้าเมืองคนแรก มีบรรดาศกั ดิเ์ ป็น \"พญาสงิ หนาทราชา\" \" ๒๑

๒๒

ก่อนกลับบา้ น ก่อนกลบั บ้าน เดก็ ๆ แวะมาพกั ท่ีรมิ หนองจองค�า พระอาทิตย์ก�าลงั ลบั ฟ้ า แสงสดุ ท้ายฉาบทาบบนยอดพระธาตดุ อยกองมู สง่ิ ศกั ด์สิ ทิ ธ์ิคบู่ ้านคเู่ มืองของชาวแมฮ่ อ่ งสอน ๒๓

เมอื งแแมผฮ่นอ่ ทงี่สอน ๒๔

วธิ กี ารใช้หนงั สือ เมืองในหบุ เขาใหม้ ชี ีวิตชวี า หลงั จากคณุ ครูแนะน�านกั เรียนให้อา่ นหนงั สือเร่ือง เมืองในหบุ เขา หรือคณุ ครูอา่ นให้ฟังจบแล้ว คณุ ครู สามารถกระต้นุ ให้นกั เรียนฝึกเชื่อมโยงเร่ืองราวหรือภาพที่เหน็ ในหนงั สอื สชู่ ีวิตประจ�าวนั ท่ีพบเจอ โดยจดั กิจกรรม การเรียนรู้ เชน่ ท�าแผนผงั ร้านขายของกินของไทใหญ่ในตลาดและสืบค้น ดงั นี ้ กิจกรรมท�าแผนผงั ร้านขายของกินของไทใหญ่ในตลาด คณุ ครูหาภาพถ่ายหรือจดั หาของกินขนึ ้ ชื่อของชาวไทใหญ่มาแนะน�านกั เรียนและให้ได้ชิม คณุ ครูบอก ช่ือและให้นกั เรียนไปค้นคว้าข้อมลู หรือกลบั ไปสบื ค้นมาจากครอบครัวและชมุ ชนแล้วบนั ทกึ วา่ ของกินที่คณุ ครู น�ามานนั้ มีสว่ นผสมอะไร มีวธิ ีการท�าอยา่ งไรบ้าง ตอ่ จากนนั้ คณุ ครูแบง่ นกั เรียนออกเป็นกลมุ่ ๆ เพื่อแจกงาน เชน่ กลมุ่ แรกออกสา� รวจในตลาดใกล้โรงเรียนวา่ มีของกินของไทใหญ่ตงั ้ ขายอยตู่ รงไหน มีช่ือเรียกวา่ อะไรบ้าง แล้วเขียนแผนผงั ให้แมน่ ย�าเพื่อสง่ ตอ่ งานให้กลมุ่ ท่ีสองท�าหน้าที่ไปสืบค้นวา่ ของกินที่เพื่อนกลมุ่ แรกสา� รวจมานนั้ มีสว่ นผสมอะไรบ้าง มีวิธีการท�าอยา่ งไร และจดั ท�าผลงานเป็ นรูปเลม่ หรือท�าลงบนกระดาษแผน่ ใหญ่ ตกแตง่ ให้สวยงาม อา่ นงา่ ยเพ่ือน�าเสนอ กิจกรรมนีเ้ป็นการเรียนรู้จากการลงมือท�า นกั เรียนจะได้รู้จกั การสืบค้น การวางแผน การท�างานร่วมกนั และการสรุป นอกจากนนั้ การเรียนรู้นอกห้องเชน่ นี ้ จะชว่ ยให้การเรียนรู้เป็นไปอยา่ งสนกุ สนาน นกั เรียนจะเข้าใจ ประวัตผิ ู้วาด เอกสิทธ์ิ ชวู งษ์ หนมุ่ สพุ รรณบรุ ี นกั ศกึ ษา สถาปัตยกรรมศาสตร์ จากมหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่ อดีตสถาปนิกชมุ ชน มีความสนใจ ในวิถีชมุ ชน ความสมั พนั ธ์มนษุ ย์กบั ธรรมชาติ รักงานวาดภาพ จงึ ผนั ตวั เองมาท�างานสื่อสาร ท่ีเก่ียวเน่ืองกบั การสา� รวจต้นทนุ คณุ คา่ ชมุ ชน และงานสื่อสารด้วยภาพ ประวตั ผิ ้เู ขียน ขนิษฐา ศกั ดิด์ วง สาวนครศรีธรรมราช นกั ศกึ ษา สถาปัตยกรรมศาสตร์ จากมหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่ อดีตสถาปนิกชมุ ชน ที่รักในงาน เขียนและการท�าข้อมลู ท�างานสถาปนิกชมุ ชน 5 ปี ก่อนผนั ตวั มาท�างานด้านออกแบบสื่อสง่ิ พิมพ์ ๒๕

๒๖