เกมทายใจ

คมู่ ือแนะนำแนวทางการจดั กิจกรรม สรา้ งเสรมิ ต้นทนุ ชีวติ เดก็ วัยรุน่ ๑๓ – ๑๘ ปี เกมทายใจ โดยความรว่ มมอื ระหว่าง สถาบันแหง่ ชาตเิ พื่อการพฒั นาเด็กและครอบครัว มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล และองค์การแพธ (PATH) โครงการ CHILDLIFE ภายใต้การสนับสนนุ ของกองทุนโลกเพอื่ เอดส์ วัณโรคและมาลาเรยี

คู่มือแนะนำแนวทางการจัดกจิ กรรม สร้างเสรมิ ตน้ ทุนชีวติ เดก็ วัยรุ่น ๑๓-๑๘ ป ี เกมทายใจ พมิ พ์คร้ังแรก มิถนุ ายน ๒๕๕๖ จำนวน ๑,๐๐๐ เล่ม พิมพ์ท่ี พ.ี เอส. ซัพพลาย รูปเลม่ วัฒนสินธุ์ สวุ รัตนานนท ์ จดั พิมพโ์ ดย องคก์ ารแพธ (PATH) ๒๙๔/๑ อาคารเอเชยี ชน้ั ๑ ถ.พญาไท เขตราชเทวี กรุงเทพฯ ๑๐๔๐๐ โทรศัพท์ ๐-๒๖๑๑-๓๐๐๑-๕ โทรสาร ๐-๒๖๑๑-๓๐๐๖ เวบ็ ไซต์ : www.teenpath.net และ www.lovecarestation.com องค์การแพธ (PATH) ยินดีใหม้ ีการเผยแพร่เอกสารน้ีอย่างแพรห่ ลายต่อไป อยา่ งไรกต็ าม หากบคุ คลหรอื หน่วยงานใดต้องการนำเนอื้ หาจากเอกสารนี้ไปใช้อ้างองิ ในเอกสาร หรือส่อื อน่ื ๆ ขอความกรณุ าแจง้ ใหอ้ งคก์ ารแพธ (PATH) ทราบลว่ งหนา้ และ/หรอื ขอความกรณุ าอ้างอิงท่ีมาของขอ้ ความนนั้ ๆ ตามมาตรฐานสากลดว้ ย ขอบพระ คณุ ย่ิง สนใจดาวนโ์ หลดหลกั สูตร หรือรายละเอียดเพศศึกษารอบดา้ นทางออนไลน์ ไดท้ ่ี www.teenpath.net หรือสนใจบรกิ ารสขุ ภาพทางเพศและเอดส์สำหรับเยาวชน ไดท้ ่ี www.lovecarestation.com หากต้องการเสนอแนะหรอื แสดงความคิดเหน็ ต่อเอกสารนปี้ ระการใด กรุณาติดตอ่ องคก์ ารแพธโดยตรง หรอื ทางอีเมล์ [email protected]

คำ นำ สถานการณ์ด้านพัฒนาการเด็กไทยทั้งความฉลาดทางเชาวน์ ปัญญา (IQ) และความฉลาดทางอารมณ์ (EQ) มีแนวโน้มลดลงต่อ เนื่องมาหลายปี เพราะสภาพสังคมที่เปลี่ยนไปอย่างรวดเร็วได้ส่งผลต่อ การดำเนินชีวิต และเด็กๆ ถูกละเลย เติบโตโดยขาดต้นแบบที่ดีทาง สังคม ก่อเกิดพฤติกรรมเสี่ยงมากข้ึน โครงการการพัฒนาระบบการ ดูแลช่วยเหลือเด็กด้านสุขภาพและการคุ้มครองทางสังคมแบบองค์รวม สำหรบั เด็กท่ีไดร้ บั ผลกระทบจากเอชไอวีและเด็กทีอ่ ยู่ในภาวะเปราะบาง ที่อยู่ในพื้นท่ีท่ีมีสถานการณ์เอดส์สูงหรือโครงการ CHILDLIFE ซ่ึงได้รับ การสนบั สนนุ งบประมาณจากกองทนุ โลกเพอื่ เอดส์ วณั โรคและมาลาเรยี รอบ ๑๐ ได้ดำเนินงานโดยมีเป้าหมายเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของเด็ก กลุ่มเปราะบางทางสังคม ในช่วงอายุ ๐-๑๘ ปี ไดแ้ ก่ เด็กกำพร้า เด็กที่ อยู่ในภาวะยากลำบาก เด็กถูกทารุณกรรม เด็กพิการ เด็กเร่ร่อน เด็ก ไรส้ ถานะบุคคล รวมถึงเดก็ ตดิ เชือ้ เอชไอว ี

เพื่อให้บรรลุเป้าหมายในการพัฒนาเด็กเหล่านี้ให้มีคุณภาพชีวิต ท่ีดีแข็งแรง เกง่ และมีสุข เรือ่ งหนง่ึ ทีส่ ำคัญคอื การส่งเสริมพฒั นาการ ตามช่วงวัยท้ังด้านร่างกาย จติ ใจ สังคมอย่างต่อเนอ่ื ง การเฝ้าระวังและ ติดตามพัฒนาการของเด็กทุกช่วงวัยอย่างใกล้ชิดจึงเป็นกระบวนการ ดูแลที่จำเป็น ในปัจจุบันพบว่าเครื่องมือที่ช่วยเฝ้าระวังและติดตามใน ระบบสุขภาพได้แก่ อนามัย ๕๕ ใช้สำหรับประเมินเด็ก ๐-๕ ปี ส่วน เครื่องมือที่ใช้อยู่ในระบบการศึกษาพบว่ายังไม่มีการใช้อย่างจริงจัง เพราะขอ้ จำกดั ของตวั เคร่อื งมือและภาระงานของคร ู องค์การแพธ (PATH) ภายใต้โครงการ CHILDLIFE จึงได้พัฒนา เคร่อื งมอื ประเมนิ พัฒนาการเดก็ หลงั อายุ ๕ ปี เพ่อื ใชต้ ดิ ตามพฒั นาการที่ เน้นดา้ นจติ สังคมแกเ่ ดก็ ๒ กล่มุ คือชว่ งวยั ๑๐-๑๒ ปี และ ๑๓-๑๘ ปี ในรูปแบบเกมคอมพิวเตอร์ข้ึน เกมแรกช่ือว่า “เกมแดนสร้างพลัง หรือ Power Land”สำหรับเด็กกลุ่มวัยเรียน(๑๐-๑๒ปี)และเกมที่สองชื่อ “เกมทายใจ” สำหรับวัยรุ่น (๑๓-๑๘ปี)เกมท้ังสองนี้ เด็กสามารถเล่น และตอบคำถามด้วยตนเองและประเมินตนเอง โดยมีแนวทางการแก้ไข ที่ง่ายและสามารถสื่อสารกับเด็กๆได้โดยตรง และยังช่วยให้ครูหรือ ผู้ดูแลสะดวกในการใช้มากข้ึน เพราะมีโปรแกรมสำเร็จรูปช่วยในการ รวบรวมและวิเคราะห์ผลคะแนนเพ่ือประเมินต้นทุนชีวิตของเด็ก และ สามารถใช้เป็นแนวทางเพื่อส่งเสริมคุณภาพชีวิตของเด็กในรูปกิจกรรม

การเสริมสร้างต้นทุนชีวิตอย่างรอบด้าน เพื่อมุ่งหวังให้พวกเขาเติบโต เปน็ พลเมืองทดี่ ีของประเทศชาตติ ่อไปในอนาคต ขอขอบคุณนายแพทย์สุริยเดว ทรีปาตี และทีมแผนงานสุข ภาวะเด็กและเยาวชน สถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว มหาวิทยาลัยมหิดล ที่เป็นผู้ร่วมพัฒนาเคร่ืองมือในครั้งน้ี และให้ข้อ เสนอแนะต่อเกมท้ังสองจนสำเร็จ ขอบคุณกองทุนโลกเพ่ือเอดส์ วัณโรคและมาลาเรียท่ีสนับสนุนให้เกิดการพัฒนาเคร่ืองมือใหม่ที่เอื้อต่อ การสง่ เสริมพัฒนาการเดก็ ไทย องคก์ ารแพธ (PATH) มิถุนายน ๒๕๕๖

สารบัญ ท ำไมตอ้ งสรา้ งต้นทนุ ชีวติ ทด่ี แี กเ่ ด็กและเยาวชน ๘ องค์ประกอบของต้นทนุ ชีวิต ๑๑ เกมทายใจ กับการพัฒนาต้นทุนชีวติ เดก็ และเยาวชน ๑๒ วิธีการเลน่ เกมทายใจ ๑๔ การประมวลผลคะแนน ๑๖ แนวทางการดำเนนิ กิจกรรมสรา้ งเสริมตน้ ทนุ ชวี ติ • แนวทางการจดั กจิ กรรมเสรมิ สร้างพลังตัวตน ๒๑ ตวั อยา่ งกจิ กรรมเพอ่ื การเสรมิ สร้างตน้ ทุนชวี ติ พลังตวั ตน ๒๕ • แนวทางการจดั กจิ กรรมเสริมสร้างพลงั ครอบครัว ๓๕ ตวั อยา่ งกิจกรรมเพ่อื การเสริมสรา้ งตน้ ทุนชวี ติ ๓๘ พลงั ครอบครวั • แนวทางการจัดกิจกรรมเสริมสรา้ งพลงั สรา้ งปญั ญา ๔๔ ตวั อยา่ งกจิ กรรมเพ่อื การเสริมสรา้ งตน้ ทนุ ชีวิต ๔๗ พลงั สร้างปัญญา • แนวทางการจดั กจิ กรรมเสริมสร้างพลงั เพ่ือนและกจิ กรรม ๕๐ ตัวอย่างกจิ กรรมเพอ่ื การเสริมสรา้ งตน้ ทนุ ชวี ติ ๕๓ พลงั เพื่อนและกิจกรรม

• แนวทางการจดั กิจกรรมเสรมิ สร้างพลังชมุ ชน ๕๘ ตัวอยา่ งกิจกรรมเพ่อื การเสรมิ สรา้ งต้นทุนชวี ิต พลังชุมชน ๖๑ • แนวทางการจัดกิจกรรม “รทู้ ัน..ปลอดภยั ” ๖๗ ตัวอย่างกิจกรรมเสริมสร้างชุดคำถาม ๖๙ “รทู้ นั ..ปลอดภยั ” คำแนะนำในการตดิ ตั้งเกมทายใจ ๘๐ • วิธกี ารตดิ ตง้ั ๘๓ • วิธกี ารใชโ้ ปรแกรม ๙๒ • การดผู ลการประเมินนกั เรียน ๙๔ • วิธีการรวมข้อมูลท้งั หมดใหอ้ ยู่ในไฟลเ์ ดยี วกัน ๙๖ • วธิ ีการรีเซ็ทขอ้ มลู

ทำไมตอ้ งสรา้ งต้นทุนชีวิตที่ดี แกเ่ ดก็ และเยาวชน ต้นทุนชีวิต มาจากคำว่า Developmental Assets หมายถึง ต้นทุนขั้นพ้ืนฐานที่มีผลต่อการพัฒนาทางด้านจิตใจ สังคม สติปัญญา ให้คนๆ หนึ่งสามารถดำรงชีพอยู่ในสังคมได้อย่างเข้มแข็ง และต้นทุน ชีวิต เป็นส่ิงท่ีมีอยู่แล้วในตัวคนทุกคนนับแต่เกิด สามารถเพิ่มขึ้นตาม การเล้ียงดูของพ่อแม่ ครอบครัว และการได้อยู่ในส่ิงแวดล้อมและ ธรรมชาติทเี่ อือ้ ตอ่ การเรยี นร้ทู ีด่ ี ตน้ ทุนชีวิตเปน็ ปจั จัยสร้าง หรอื เปน็ ปัจจัยเชงิ บวกทางดา้ นจิตใจ อารมณ์ สังคม ที่จะหล่อหลอมให้เด็กคนหน่ึงเจริญเติบโตและดำรงชีพ อยู่ในสังคมได้ เด็กท่ีเติบโตข้ึนในครอบครัวและส่ิงแวดล้อมท่ีอบอุ่น มี ความเข้าอกเข้าใจกัน ต้นทุนชีวิตของเด็กก็จะพัฒนาเพิ่มพูนเป็นทุนที่ เข้มแข็ง แต่ถ้าเด็กต้องเติบโตท่ามกลางความขัดสน ด้อยโอกาส และ ส่ิงแวดล้อมท่ีไม่เอื้อต่อการเรียนรู้สิ่งที่ดี ต้นทุนชีวิตของเด็กก็จะค่อยๆ ถูกบั่นทอน ลดลงไปเร่ือยๆ  | ค่มู ือแนะนำแนวทางการจดั กิจกรรม เกมทายใจ

ทกุ วนั นี้ เราพบว่าเม่ือเด็กเจอปญั หา เขาไมส่ ามารถปรกึ ษาหารือผู้ใหญ่ไดเ้ ลย แมแ้ ต่ในชมุ ชนกข็ าดทีพ่ ่ึงใหก้ ับเด็กๆ อย่างสน้ิ เชงิ การสร้างระบบทีป่ รึกษาและพเ่ี ลีย้ ง พรอ้ มกับกระบวนการสร้างเสรมิ ตน้ ทนุ ชวี ิตเดก็ และเยาวชนให้เกิดขนึ้ ในทกุ ชุมชน จงึ เปน็ ส่ิงจำเป็นอยา่ งยงิ่ ด้วยสภาพสังคมและเศรษฐกิจในปัจจุบันท่ีมีความเป็นวัตถุนิยม ส่งผลให้ครอบครัวเริ่มอ่อนแอ พ่อแม่หลายคนจึงเล้ียงลูกแบบขาดความ เอาใจใส่ใกล้ชิด ขาดความเข้าใจในพัฒนาการ และมีความคาดหวังเกิน ความเป็นจริงจนเกิดความเครียด นอกจากน้ีชุมชนก็ขาดความเข้มแข็ง ขาดการมีสัมพันธภาพที่ดีต่อกัน เด็กๆ ไม่ได้เรียนรู้การแบ่งปัน การให้ การทำกิจกรรมร่วมกันในชุมชนเหมือนแต่ก่อน กิจกรรมระหว่างเพ่ือน ฝูงในชุมชนเดียวกันลดน้อยลง การเรียนรู้นอกโรงเรียนในรูปแบบต่างๆ ก็พลอยลดน้อยลงไป ส่ิงเหล่านี้จึงส่งผลให้ต้นทุนชีวิตในเด็กและเยาวชน ปัจจุบันออ่ นแอลงไป

การมีต้นทุนชีวิตที่อ่อนแอ จะส่งผลกระทบต่อเด็กและผลักดัน เด็กเข้าไปสู่ปัญหาสังคมได้ง่าย ตัวอย่างเช่น การมีเพศสัมพันธ์ในช่วง วัยรุ่น ส่วนหน่ึงเกิดจากการขาดความรัก เม่ือเด็กคนหนึ่งค้นหาความรัก ที่เขาควรจะได้รับจากพ่อแม่หรือคนที่เขาไว้วางใจไม่เจอ เขาก็จะไป แสวงหาความรกั จากคนขา้ งนอก ซงึ่ อาจเปน็ ความรักแบบปลอมๆ ดงั นั้น พฤติกรรมการมเี พศสัมพนั ธ์ท่ีไมเ่ หมาะสมจงึ ตามมา การมีต้นทุนชีวิตท่ีดีจะทำให้เด็กเหมือนมีภูมิคุ้มกันตัวเองเพราะ มีทักษะชีวิตที่ดีท่ีจะดำรงชีวิตอยู่ในสังคม และเม่ือใดท่ีเด็กมีปัญหา เด็ก ทุกคนควรวง่ิ หาผู้ใหญ่ไดเ้ วลาทีเ่ ขาตอ้ งการความชว่ ยเหลอื 10 | คู่มือแนะนำแนวทางการจัดกิจกรรม เกมทายใจ

องค์ประกอบของตน้ ทุนชีวิต ต้นทุนชีวิต แบ่งเป็น ๒ หมวด และท้ัง ๒ หมวดประกอบด้วย พลังต่างๆ ๕ พลัง คือ ต้นทุนชีวิตภายใน (Internal assets) ได้แก่ พลังตัวตน ต้นทุนชีวิตภายนอก (external assets) ประกอบด้วย พลัง ครอบครัว พลังสร้างปัญญา พลังเพ่ือนและกิจกรรม พลังชุมชน พลัง ทั้ง ๕ ด้านนี้ มีการแบ่งเป็นต้นทุนภายในกับต้นทุนภายนอก แต่ท้ัง ๒ ส่วนเกีย่ วข้องเชอ่ื มโยงกนั ต้นทุนชีวิตภายนอกมีความสำคัญมากกับการสร้างต้นทุน ภายใน เชน่ พอ่ แมส่ อนมาอยา่ งไร ทำแบบอย่างให้ดูอย่างไร แบบอยา่ ง เหล่านั้นก็จะเข้าไปน่ังในใจลูก หล่อหลอมให้เกิดเป็นตัวตนของเด็ก ข้ึนมา ดังนั้น ๔ ด้านท่ีเป็นต้นทุนภายนอกคือ พลังชุมชน พลังเพ่ือนและกิจกรรม พลังครอบครัว และพลังการ สร้างปัญญา จึงมีความหมายอย่างมาก ต่อการพัฒนาพลังตัวตนซึ่งเป็นต้นทุน ภายใน 11

เกมทายใจ กับการพัฒนา ตน้ ทุนชีวติ เดก็ และเยาวชน เกมทายใจ เป็นเกมท่ีพัฒนาขึ้นสำหรับกลุ่มวัยรุ่น หรือเยาวชน อายุ ๑๓-๑๘ ปี แนวคำถามได้พัฒนาให้สอดคล้องกับสถานการณ์ชีวิต ของกลุ่มเป้าหมาย ข้อคำถามในแต่ละพลังจึงมีความน่าสนใจ ทำให ้ ผู้เล่นอยากติดตาม และตอบคำถามตามพฤติกรรมที่ตัวเองเป็นอย่ ู ซ่ึงเน้นให้ผู้เล่นได้คิดวิเคราะห์กับตัวเองมากขึ้น ตอนท้ายในแต่ละพลัง จะมีการเฉลยให้ผู้เล่นสามารถรู้ว่าตัวเองเป็นคนลักษณะไหน มีจุดเด่น จดุ ดอ้ ยในดา้ นใดที่ตอ้ งเพิม่ เตมิ ตามค่าระดับคะแนนที่ได้ เกมทายใจ พัฒนาข้นึ เพอื่ เป็นเครอื่ งมอื ๑. ใหเ้ ยาวชนได้ทำการสำรวจต้นทนุ ชวี ิตของตนเอง และ ๒. ให้พ่อแม่ ครู หรือผู้ดูแลเด็กได้ทำความเข้าใจต้นทุนชีวิตของ เด็ก และใช้เป็นเคร่ืองมือเฝ้าระวังและติดตามต้นทุนชีวิตของเด็ก เพื่อ หาแนวทางช่วยเหลือสนับสนุนท่ีเหมาะสมให้เด็กได้มีต้นทุนชีวิตที่ดี โดย เฉพาะเด็กทพ่ี บว่ามีต้นทุนชีวิตต่ำกวา่ เกณฑ ์ 12 | คูม่ ือแนะนำแนวทางการจดั กิจกรรม เกมทายใจ

เกมทายใจ เป็นคำถามให้ผู้เล่นตอบด้วยตนเอง ประกอบด้วย ๒ ส่วนหลกั ๆ คือ ส่วนท่ี ๑ เกมต้นทุนชีวิต พัฒนามาจากชุดแบบสอบถามต้นทุน ชีวิต ซ่ึงประกอบด้วย ๕ พลังคือ พลังตัวตน พลังครอบครัว พลังสร้าง ปญั ญา พลงั เพือ่ นและกิจกรรม และพลงั ชุมชน ส่วนที่ ๒ ชดุ คำถาม “ร้ทู ัน...ปลอดภัย” เปน็ ชดุ คำถามประเมนิ ความรู้ และทัศนคตเิ รื่องเพศของผเู้ ล่นวา่ อยู่ในระดบั ใด 13

วธิ ีการเลน่ เกมทายใจ ๑. ผู้เลน่ จะต้องลงทะเบยี นการเลน่ สำหรบั การเล่นครัง้ แรก ๒. เม่ือลงทะเบียนเสร็จแล้ว จะตอ้ งเลอื กการต์ นู ทีต่ นเองชอบ ๓. เริ่มต้นการเล่นเกม โดยเริ่มจากเกมต้นทุนชีวิต ซึ่งประกอบด้วย ๕ พลัง คอื พลงั ตัวตน พลงั ครอบครัว พลังสรา้ งปัญญา พลังเพอ่ื น และกิจกรรม และพลังชมุ ชน ๔. ผู้เล่นจะเริ่มต้นตอบคำถามพลังตัวตนเป็นอันดับแรก เม่ือทำการ ตอบคำถามทุกข้อเสร็จแล้ว ผู้เล่นจะทราบผลคะแนนด้วยตนเองใน รูปแบบเปอร์เซ็นต์ พร้อมคำเฉลยว่าระดับคะแนนท่ีได้นั้นบ่งบอกว่า ตัวเองเป็นคนแบบไหน มีความเข้มแข็ง และต้องเพิ่มเติมในเร่ือง อะไรบ้าง ๕. เมื่อเล่นพลังท่ีหน่ึงเสร็จแล้ว ผู้เล่นสามารถเล่นเกมในพลังท่ีสองต่อ ได้และวิธีการเล่นเหมือนกับพลังท่ีหนึ่ง เมื่อเล่นพลังที่สองเสร็จแล้ว ก็สามารถเล่นพลงั ที่สาม ส่ี หา้ ตอ่ ไปได้จนครบทุกพลัง 14 | คู่มอื แนะนำแนวทางการจัดกจิ กรรม เกมทายใจ

๖. เม่ือเล่นเกมต้นทุนชีวิตครบทุกพลังแล้ว ผู้เล่นสามารถเล่นเกมที่สอง คอื ชดุ คำถามรทู้ นั ...ปลอดภัย ๗. สำหรับพ่อแม่ ครู และผู้ดูแลเด็ก สามารถเข้าไปดูผลคะแนนการ เล่นเกมของเด็กได้จากโปรแกรมสำเร็จรูป โปรแกรมจะทำการแปร ผลเบ้ืองต้นของพลังต่างๆ ท้ัง ๕ พลังของเด็กเป็นรายบุคคลออกมา ซง่ึ จะทำใหร้ ู้ไดว้ า่ เดก็ แตล่ ะคนมพี ลงั ดา้ นใดทเ่ี ขม็ แขง็ และพลงั ดา้ นใด ท่ตี ่ำกวา่ เกณฑ ์ ๘. จากผลคะแนนนี้ พอ่ แม่ ครู และผดู้ แู ลเดก็ ควรจดั กจิ กรรมทเ่ี หมาะสม ส่งเสริมพลังที่เด็กได้คะแนนน้อยให้กับเด็กเพ่ือช่วยเพ่ิมต้นทุนชีวิต ในดา้ นน้นั ๆ ใหเ้ ดก็ มากข้นึ หมายเหต ุ กรณีผู้เล่นที่เคยลงทะเบียนไว้แล้ว และต้องการเล่นต่อ คร้ังต่อไปให ้ ใส่ช่ือผู้ใช้ และรหัสผ่านที่ต้ังเอาไว้ ผู้เล่นก็จะสามารถเล่นเกมต่อจาก ทเี่ คยเล่นไว้ได้ 15

การประมวลผลคะแนน คำถามแต่ละข้อของพลงั ทงั้ ๕ พลัง ในเกม “ต้นทนุ ชีวิต” รวม ถึง ชุดคำถาม “รู้ทัน...ปลอดภัย” จะมีตัวเลือกตอบ ๔ ระดับ มีเกณฑ์ ในการใหค้ ะแนน ดังน้ ี ข้อทีค่ ำตอบแสดงวา่ ๓ คะแนน ม พี ฤตกิ รรมมากท่ีสุด/ความคิดเหน็ เปน็ ประจำ ขอ้ ทคี่ ำตอบแสดงวา่ ๒ คะแนน ม พี ฤตกิ รรมปานกลาง/ความคดิ เหน็ บอ่ ยคร้งั ข้อที่คำตอบแสดงว่า ๑ คะแนน มพี ฤติกรรมน้อย/ความคดิ เห็น บางครั้ง ขอ้ ทค่ี ำตอบแสดงวา่ ๐ คะแนน ไมม่ ีพฤติกรรม/ความคดิ เห็น ไม่เคย โดยตัวเลือกตอบในแตล่ ะข้อ จะสลับกนั ไปมา ไมเ่ รยี งค่าระดับ คะแนน ตามตัวเลอื ก ก ข ค ง 16 | คู่มือแนะนำแนวทางการจดั กิจกรรม เกมทายใจ

เมอ่ื รวมคะแนนสงู สดุ ๑๐๐ คะแนน ในทกุ พลงั ผลรวมคะแนน ท่ีผเู้ ลน่ ตอบแทนค่า ดงั นี้ คะแนน ๑๐๐ - ๘๐ = ดมี าก คะแนน ๗๙ - ๗๐ = ด ี คะแนน ๖๙ - ๖๐ = ปานกลาง คะแนนต่ำกวา่ ๖๐ = ควรปรับปรงุ โปรแกรมการคำนวณประมวลผลถูกสร้างเป็นโปรแกรม สำเร็จรูป ผู้มีหน้าที่ดูแลรับผิดชอบเด็กสามารถดูผลคะแนนของเด็กเป็น รายบุคคล และนำผลท่ีได้มาเทียบค่าเพื่อนำไปจัดกิจกรรมเสริมสร้าง ตน้ ทุนชีวติ ดา้ นน้นั ใหแ้ ก่เด็ก 17

ระดบั ตน้ ทุนชีวิต เปอรเ์ ซน็ ตก์ ารตอบรายข้อ ผลการ (รอ้ ยละของคะแนน) วเิ คราะห ์ ระดบั ตน้ ทนุ ชวี ติ อยู่ในเกณฑ์ นอ้ ยกวา่ ๖๐ ไมผ่ ่านเกณฑ์ คอ่ นข้างนอ้ ย และควรเพ่มิ ห รอื เสริมสร้างใหม้ ากขน้ึ ระดับตน้ ทุนชีวติ อยู่ในเกณฑ์ อยู่ในช่วง ๖๐ - ๗๐ ผา่ นเกณฑ์ ปานกลาง และควรเสริมสร้าง เ พม่ิ เตมิ ระดบั ต้นทุนชีวิตอยู่ในเกณฑด์ ี อยู่ในชว่ ง ๗๐ - ๘๐ ผา่ นเกณฑ์ ระดับตน้ ทุนชีวิตอยู่ในเกณฑ์ มากกวา่ ๘๐ ผา่ นเกณฑ ์ ดีมาก หากผลคะแนนออกมาในระดบั ดีมาก และดี ควรสง่ เสรมิ ใหเ้ ดก็ รกั ษาระดบั พลังใหอ้ ยู่ในระดบั น้ีไปอย่างตอ่ เน่อื ง หากผลคะแนนอยู่ในระดับปานกลาง อาจมีบางพลังของเด็กท่ี ทำได้น้อย ผู้มีหน้าที่ดูแลรับผิดชอบเด็กควรหากิจกรรมเสริมให้กับเด็ก เพอื่ เพ่ิมต้นทุนในพลังน้นั ๆ ให้มากข้ึน กรณีเด็กที่มีผลคะแนนอยู่ในระดับควรปรับปรุง ควรให้ความ สนใจและติดตามมากขึ้น รวมทั้งสร้างเสริมกิจกรรมเพื่อให้เด็กมีพลังใน ดา้ นนั้นให้เขม้ แข็งข้นึ 18 | คู่มือแนะนำแนวทางการจดั กจิ กรรม เกมทายใจ

แนวทางการดำเนินกิจกรรม สร้างเสรมิ ตน้ ทุนชีวติ การจดั กจิ กรรมเพอื่ สรา้ งเสรมิ ตน้ ทนุ ชวี ติ ใหแ้ กเ่ ดก็ นนั้ พอ่ แม่ ครู และผดู้ แู ลเดก็ ควรรกู้ อ่ นวา่ เดก็ มพี ลงั ดา้ นใดออ่ น นนั่ คอื มคี ะแนนของพลงั ด้านน้ันน้อยหรือต่ำกว่าเกณฑ์ เพ่ือให้กิจกรรมที่จัดข้ึนช่วยส่งเสริมให้ เด็กได้เพ่มิ พนู พลังของตนเองตรงกับพลงั ดา้ นนัน้ จริงๆ การจดั กจิ กรรมเสรมิ สรา้ งตน้ ทนุ ชวี ติ ใหก้ บั เดก็ ตามพลงั ตา่ งๆ นนั้ พ่อแม่ ครู และผู้ดูแลควรพิจารณากิจกรรมท่ีเป็นกิจกรรมกลุ่มเพ่ือให้ เด็กรู้สึกไม่แตกต่างจากเพ่ือน และเป็นการเรียนรู้และช่วยเหลือกันด้วย หากเป็นกิจกรรมรายบุคคล ควรให้เด็กอื่นๆ ได้ทำด้วย ไม่ควรให้เด็ก คนใดคนหนึ่งทำเพียงคนเดียว เพราะอาจจะทำให้เด็กรู้สึกว่าตนเอง กำลงั ถกู ลงโทษมากกวา่ 19

การจดั กจิ กรรมสำหรบั เสรมิ สรา้ งตน้ ทนุ ชวี ติ ใหก้ บั เดก็ นนั้ สามารถ จัดให้กับเด็กทุกคน แม้ว่าเด็กบางคนจะมีต้นทุนชีวิตท่ีดีเพราะมีระดับ คะแนนสูงในพลังน้ันๆ ก็ตาม ทั้งนี้เพื่อช่วยให้เด็กรักษาต้นทุนชีวิตของ ตนเองใหอ้ ยู่ในเกณฑท์ ่ีดอี ยา่ งตอ่ เน่ือง การสนับสนุนช่วยเหลือ (support) หมายถงึ การสนบั สนนุ ช่วยเหลือดว้ ยความรกั ความผกู พนั และการมสี มั พันธภาพทดี่ ี จากพ่อแม่ ผ้ดู ูแลหรอื คุณครูท่ีเข้ามาคลกุ วงในแบบ “จบั ถูก” คแแจผลลึงูด้อื มะ้วมแู มเีไลีคอดจี าว้หดุแแาลลอตมะาอ่ ใ่กรยกนะลรลดเา่ระช้ับดว่อื ดิโโับงรทแไงษหลพเตรนะอ่ มียำแจอหนมะงนซเ่ทตใ่งึอิน่ีใมิหยกมเม่าลตุมงาช้บม็ เยดิดเวถขยีเกดางึ วไค็กรดู้วณุทกอ้ า่ ี่สยาเคขุดรา่ ราสงูมไนรจี ับดุไสมดน่ใีเชุนร่แือ่ชคงว่ ่ไอยปะเชหไร้ีผลดิือ แนวทางการดำเนินกิจกรรมเพ่ือเสริมสร้างต้นทุนชีวิตเด็ก วัย ๑๓ - ๑๘ ปี แบง่ ตามพลงั แต่ละด้านไดด้ งั นี้ 20 | คมู่ อื แนะนำแนวทางการจัดกจิ กรรม เกมทายใจ

แนวทางการจัดกิจกรรม เสริมสรา้ งพลังตัวตน พลังตัวตน เป็นต้นทุนชีวิตพ้ืนฐานที่ติดตัวเด็กมาตั้งแต่เกิด ทำใหส้ ามารถใชช้ วี ติ ได้ สว่ นทเี่ หลอื จะมาจากการหลอ่ หลอมของครอบครวั และสถาบันการศึกษา พลังตัวตนจึงไม่ได้เกิดขึ้นเองต้ังแต่แรกเกิด ทั้งหมด แต่เป็นต้นทุนท่ีต้องสร้างเสริมข้ึนในภายหลัง พลังตัวตนถือเป็น พลงั ทีส่ ำคญั มากสำหรบั คนทุกวยั พลังตัวตน เป็นการรวมพลังคุณค่าในตนเอง พลังสร้างศรัทธา และความเช่ือม่ันในตนเอง และพลังการสร้างทักษะชีวิต ได้แก่ การอยู่ ในสังคมอยา่ งสันตสิ ขุ การชว่ ยเหลอื ผู้อืน่ การมจี ุดยืนท่ชี ัดเจน รกั ความ ยุติธรรม ไม่แบ่งแยกชนชั้น ความซื่อสัตย์ ความรับผิดชอบ การมีวินัย ในตนเองท่จี ะไม่เก่ียวข้องกับพฤติกรรมเส่ยี ง แบบทดสอบสำหรับพลังตัวตน มีท้ังหมด ๑๕ ข้อคำถาม ผู้มีหน้าที่เก่ียวข้องกับการจัดกิจกรรมเพ่ือเสริมสร้างพลังตัวตน ควร เลอื กกจิ กรรมเพอ่ื สง่ เสรมิ ใหเ้ ด็กมพี ฤตกิ รรมทคี่ าดหวัง ดังต่อไปนี้ 21

คำถาม พฤตกิ รรมทคี่ าดหวงั ประเภทกจิ กรรม ๑. ทกุ คร้ังท่เี ห็นประกาศ รักและเห็นคุณคา่ ใน กิจกรรมจิตอาสา, “ขอรบั บรจิ าคเลอื ดดว่ น” ตนเองและผอู้ ่นื บำเพ็ญประโยชน,์ ในเฟสบุ๊ค ฉันจะกดเขา้ ไป แบง่ ปัน อา่ นรายละเอยี ด ๒. เม่อื ไดร้ บั แบบฟอรม์ ลงชื่อ เคารพสิทธขิ องตนเอง กจิ กรรมความ เพ่ือเรียกร้องใหม้ ีการออก และผู้อืน่ เท่าเทียมในสงั คม กฎหมาย ใหค้ นรักเพศ เดียวกนั แต่งงาน และจด ทะเบียนอยรู่ ว่ มกนั ได้ ฉนั ลงชอื่ โดยไม่ลงั เล ๓. ฉันสามารถพูดกบั เพื่อน กล้าแสดงความคิดเห็น กิจกรรมรักความ ตรงๆ ในเร่อื งท่ีฉันไมเ่ ห็น อย่างสร้างสรรค์ ยุติธรรม ด้วย ๔. ฉนั กลา้ ทวงเงนิ จากเพื่อนที่ มีความเช่ือมั่นในตนเอง กิจกรรมรกั ความ ยมื เงินฉนั และผอู้ น่ื ซ ่อื สตั ย์ ๕. เพอื่ นในกลมุ่ เหน็ ฉันคุยกบั รู้จักความถนดั ความ กิจกรรมสร้าง คนท่ีกล่มุ ประกาศ “หา้ ม สามารถและบคุ ลิกภาพ ความรบั ผดิ ชอบ คบ” เม่ือเพอ่ื นมาถามฉนั ของตนเอง ฉันยอมรบั กับเพื่อนตรงๆ 22 | คมู่ อื แนะนำแนวทางการจัดกจิ กรรม เกมทายใจ

คำถาม พฤตกิ รรมท่ีคาดหวัง ประเภทกิจกรรม ๖. ถงึ ยังไง ฉนั กจ็ ะไมย่ อม เคารพกฎ กติกาของ กิจกรรมสรา้ ง ลอกการบา้ น หรอื งานใดๆ สังคม จดุ ยืน ของเพ่ือน ๗. ฉนั วางแผนการเดินทางเพ่ือ ตัดสนิ ใจในสถานการณ์ ทกั ษะการคดิ ไปให้ทนั เวลา ก่อนออก ตา่ งๆ ทีเ่ ผชิญอยา่ งมี วเิ คราะหแ์ ละ จากบ้านเสมอ เ หตผุ ลและรอบคอบ ตัดสนิ ใจ ๘. ทุกคร้งั ท่เี หน็ ใครรอ้ งไห้ มีจิตอาสาชว่ ยเหลือผอู้ นื่ ทักษะในการ ฉนั รู้สึกอยากเขา้ ไปช่วย ค บเพื่อน ๙. เม่อื ไปออกค่าย ฉันยินดที ่ี สร้างสัมพันธภาพท่ีดีกับ การคบเพื่อนตา่ ง จะพกั คา้ งคนื กบั เพ่อื นทม่ี ี ผอู้ ืน่ ดว้ ยการสื่อสารเชงิ ถ่นิ วัฒนธรรม ความเหน็ ไมต่ รงกัน ในที่ บวก เดยี วกัน ๑๐. เวลาไปเท่ยี วกับเพ่ือน ฉัน ร้จู ักปฏเิ สธเพื่อนใน ทกั ษะการปฏิเสธ กลา้ ปฏเิ สธเม่ือเพื่อนชวน สถานการณ์เสย่ี ง ด่ืมเหลา้ สูบบุหร ่ี ๑๑. ถา้ มีกล่มุ เพอ่ื นมาหาเรื่อง จัดการความขัดแยง้ กิจกรรมสร้าง ทะเลาะด้วย ฉันเลอื ก ตา่ งๆ ไดด้ ว้ ยวิธีท ี่ สนั ตภิ าพ วิธีคยุ ดว้ ยดๆี โดย เหมาะสม ไม่ใชก้ ำลัง 23

คำถาม พฤติกรรมที่คาดหวงั ประเภทกิจกรรม ๑๒. เมื่อเพื่อนโวยวายกลา่ ว ประเมนิ และรู้เท่าทัน ทักษะการจดั การ หาในสง่ิ ที่ฉนั ไม่ได้ทำ สภาวะอารมณ์ท่เี กิดขน้ึ ความเครียด ฉนั สามารถอธบิ ายให้ กับตนเอง เพ่ือนฟังได้อย่างใจเย็น กจิ กรรมสรา้ ง ๑๓. ฉนั ม่ันใจในสง่ิ ที่ฉันเปน็ มคี วามเช่ือมั่นในตนเอง คณุ ค่าให้ตนเอง แ ละผอู้ ืน่ กจิ กรรมสร้าง ๑๔. เมอ่ื ถกู ถามว่าอยากทำ มีทักษะในการกำหนด เปา้ หมายชวี ิต อาชพี อะไร ฉันตอบดว้ ย เปา้ หมายและทิศทางสู่ กจิ กรรมมองโลก นำ้ เสยี งมั่นใจเต็มร้อย ความสำเร็จ ในแง่ด ี ๑๕. ฉันรสู้ ึกมีความสุขและ มองตนเองและผู้อนื่ ใน พอใจกับชีวิตทเ่ี ป็นอยู่ใน แง่บวก ตอนน ี้ หมายเหตุ : หากผเู้ ล่นได้คะแนนตำ่ กว่า ๖๐ ในขอ้ ๑๑ และข้อ ๑๕ ถือว่าไม่ ผ่านเกณฑ์พลงั ตวั ตน 24 | คู่มือแนะนำแนวทางการจัดกิจกรรม เกมทายใจ

ตัวอยา่ งกจิ กรรม เพื่อการเสรมิ สร้างต้นทุนชีวิต พลังตัวตน การสร้างทักษะชีวิตและต้นทุนชีวิตให้กับเยาวชนเป็นส่ิงท่ี สำคัญมาก โดยครูและผู้ดูแลเด็กคอยทำหน้าที่เป็นพี่เลี้ยงช่วยสร้าง กิจกรรมท่ีหลากหลายทั้งในเวลาเรียนและนอกเวลาเรียน และส่งเสริม ให้เด็กได้มีบทบาทให้มากที่สุด ท้ังในการคิดและทำกิจกรรมด้วยความ สนใจของเขาเอง การเรียนการสอนในโรงเรียน สามารถสอดแทรกให้ เกิดการพัฒนาต้นทุนชีวิตในส่วนที่เป็นพลังตัวตนได้ ขณะเดียวกันหาก เราเหน็ ว่าเดก็ บางคนมีปจั จัยเสี่ยง เช่น มีปญั หาด้านอารมณ์ พฤติกรรม หรืออยู่ในสภาพแวดล้อมท่ีไม่ดี เช่น ไม่ได้อยู่กับพ่อแม่ มีปัญหาการ เรียน มีปัญหาในครอบครัว นอกจากการให้ความช่วยเหลือหรือให้คำ ปรึกษาแล้ว ก็อาจจะช่วยเสริมในส่วนท่ีเขาขาดหรือเสริมในส่วนที่เป็น พลังตัวตน ก็จะทำให้เด็กปรับตัวและจัดการกับปัญหาได้ดีขึ้น กระบวนการทำกิจกรรมจะทำให้เด็กพัฒนาทักษะต่างๆ โดยผู้ใหญ่ต้อง คอยส่งเสริม กระตุ้น สนับสนุนให้เป็นกิจกรรมของเขาจริงๆ จนเด็กๆ สามารถดำเนินการไดเ้ อง ตวั อยา่ งกิจกรรมเสริมพลงั ตวั ตนได้แก ่ 25

• กิจกรรมการช่วยเหลือผู้อื่น ผู้ใหญ่อาจเร่ิมต้นจากกิจกรรม ง่ายๆ เช่น การสอนการบ้านน้องๆ หลังเลิกเรียน การพาเด็กๆ ไปดูแล ผู้สูงอายุที่สถานสงเคราะห์คนชรา ไปเล่านิทานให้เด็กๆ ในสถาน สงเคราะห์ หรือการไปบริจาคสิ่งของต่อผู้ยากไร้หรือผู้ด้อยโอกาส หรือ กจิ กรรมพดี่ ูแลน้อง • กิจกรรมท่ีส่งเสริมให้เกิดความเท่าเทียมในสังคม การเรียนรู้ เรื่องความแตกต่างเป็นเรื่องท่ีสำคัญอีกเรื่องหน่ึงสำหรับเด็กๆ เพราะจะ ทำให้เด็กเป็นคนใจกว้าง ไม่ดูถูกผู้อื่น เคารพในสิทธิของผู้อื่น และ อยู่ร่วมในสังคมได้อย่างมีความสุข ครอบครัว โรงเรียนหรือชุมชนควร ส่งเสริมให้เด็กๆ มีส่วนร่วมในการทำกิจกรรมที่หลากหลายกับเด็กๆ กลุ่มที่แตกต่าง เช่น เด็กพิการ เด็กกลุ่มพิเศษ เด็กกำพร้า เด็กไร้ สัญชาติ หรือเด็กที่เป็นเพศทางเลือก เปิดโอกาสให้เกิดการแลกเปลี่ยน เรยี นรจู้ ากกนั และกนั หรอื เรยี นรทู้ ำความเขา้ ใจเรอ่ื งสทิ ธเิ ดก็ หรอื หยบิ ยก บางประเด็นที่สำคัญๆ มาทำกิจกรรมเพ่ือสร้างโอกาสในการเรียนรู้เพิ่ม ขึ้น การเรียนรู้ความแตกต่างและการปรับตัวให้เข้ากับผู้อื่นตามสภาพท่ี เป็นจริงจึงเป็นส่ิงที่ผู้ใหญ่ควรให้คำช้ีแนะและให้โอกาสเด็กได้เรียนรู้อยู่ เสมอ 26 | คูม่ ือแนะนำแนวทางการจัดกิจกรรม เกมทายใจ

• กิจกรรมส่งเสริมใหเ้ ดก็ กลา้ แสดงออกอย่างเหมาะสม ผู้ใหญ่ มีส่วนช่วยสร้างความมั่นใจเชิงบวกกับเด็กๆ ได้ ด้วยการกระตุ้นให้เด็ก ไดค้ ดิ รบั ฟงั ความคดิ เหน็ เพอื่ นคนอน่ื ๆ ไมต่ ดั สนิ ถกู ผดิ ดี เลว สง่ เสรมิ และให้โอกาสเด็กได้ทำตามความต้องการบ้างตามที่เห็นเหมาะสม จัด กิจกรรมให้เด็กๆ ได้ทบทวนตนเองเพื่อสร้างความเช่ือม่ัน กล้าถามเมื่อ เกิดความสงสัย กล้าเสนอความคิดเห็นท่ีแตกต่าง และกล้าโต้แย้งเมื่อ ไมเ่ หน็ ดว้ ย การปฎเิ สธความคดิ เหน็ ของเดก็ ควรใหเ้ หตผุ ลดว้ ยทกุ ครง้ั โดย ปราศจากการตัดสินและอคติและชี้แจงอย่างนุ่มนวลเพื่อให้เด็กไม่เสีย ความม่ันใจ • กิจกรรมส่งเสริมให้เด็กกล้าพูดความจริง ไม่โกหก ผู้ใหญ่ ควรสร้างความมั่นใจให้เด็กเห็นความสำคัญของความซื่อสัตย์ทั้งจาก คำพูดและการกระทำ หาโอกาสที่เหมาะสมพูดคุยกับเด็กถึงผลดีผลเสีย ของการพูดโกหก ควรช่ืนชมหากเขากล้ายอมรับความผิดมากกว่าการ ทำให้เด็กกลัวเพ่ือที่จะยอมรับผิด หลีกเลี่ยงการถามแบบตอกย้ำว่า “ทำ หรือไม่ทำ” เพราะจะเป็นการกดดันให้เด็กต้องพูดโกหกเพ่ือปกป้อง ตนเอง 27

• กิจกรรมส่งเสริมความรับผิดชอบ ผู้ใหญ่ควรทำความเข้าใจ ยอมรับความสามารถและข้อจำกัดของเด็ก เพ่ือให้ความคาดหวังต่องาน ที่เด็กต้องทำอยู่บนความเป็นจริง จากนั้นทำความเข้าใจกับเด็กให้ตรง กันถึงความคาดหวังต่องานท่ีเด็กได้รับมอบหมายให้ทำ โดยไม่ไปกดดัน เพื่อให้เด็กๆ ยอมรับและรับผิดชอบต่อการกระทำของตนเอง อาจลอง ใช้เทคนิคการสร้างแรงจูงใจเพ่ือให้เด็กมีความรู้สึกท่ีดีและเต็มใจทำงาน ท่ีได้รับมอบหมายดังนี้ ❤ ฟังว่าเด็กรู้สึกหรือคิดเห็นต่องานที่ได้รับมอบ หมายอย่างไร มีแผนในการทำงานนั้นๆ อย่างไร ❤ พูดให้กำลังใจ ช่ืนชม แทนการพูดเหนบ็ แนมแกมประชด ตำหนิ ติเตียน จอ้ งจบั ผิดหรอื เปรียบเทียบ ❤ ติดตามผลในการลงมือทำ และพร้อมท่ีจะให้ความ ชว่ ยเหลอื หากเดก็ ต้องการ • กิจกรรมส่งเสริมให้เด็กยึดม่ันในพฤติกรรมท่ีดี กล้าปฎิเสธ พฤติกรรมเสี่ยง ผู้ใหญ่อาจใช้เทคนิคการพูดคุยด้วยการใช้คำถามเพื่อ คุยกับเด็กโดยเฉพาะเร่ืองพฤติกรรมเสี่ยงเพราะจะทำให้เด็กไม่รู้สึก เครียดหรืออึดอัดว่ากำลังโดนจับผิด และทำให้เรียนรู้ความคิดเห็น ความรู้สึกหรือทัศนคติของเด็กต่อเรื่องนั้น ตัวอย่างคำถาม เช่น “ใน ฐานะท่ีหนูเปน็ วัยรุ่น หนคู ิดยงั ไงท่ีวัยรนุ่ มักมขี ่าวไม่ดเี ชงิ ชสู้ าว เชน่ ท้อง หรือการทำแท้ง” “ถ้าเพ่ือนสนิทของหนูถูกรุ่นพี่หรือเพ่ือนชวนไปในที่ๆ 28 | คูม่ ือแนะนำแนวทางการจัดกจิ กรรม เกมทายใจ

เสย่ี งตอ่ การมอี ะไรกนั หนคู ดิ วา่ จะแนะนำเพอ่ื นยงั ไง” “และถา้ เพอื่ นสนทิ ของหนูชวนหนูไปด้วยกันล่ะ หนูจะทำยังไง” เป็นต้น การฝึกให้เด็กคิด ผา่ นคำถามปลายเปดิ ลกั ษณะน้ี จะชว่ ยใหเ้ ดก็ คดิ ไกลกวา่ สงิ่ ทอ่ี ยตู่ รงหนา้ หรืออารมณ์ชั่ววูบ โดยผู้ใหญ่ช่วยช้ีให้เห็นถึงโทษของการกระทำที่ไม่ดี และวิธีหลีกเลี่ยง ผู้ใหญ่อาจชวนเด็กๆ วางแผนชีวิตล่วงหน้าแบบกว้างๆ เพื่อฝึกให้เด็กคิดไกล คิดรอบด้าน ฝึกให้เด็กปฏิเสธเป็นหากสิ่งน้ันเป็น ส่ิงท่ีไม่ดี สอนเพศศึกษาแบบรอบด้านและทักษะการสื่อสารเพ่ือให้เด็ก กล้าแสดงจุดยืนในการทำสงิ่ ท่ีด ี • กิจกรรมส่งเสริมการวางแผนและการตัดสินใจก่อนลงมือทำ ผู้ใหญอ่ าจชว่ ยฝกึ ใหเ้ ดก็ ๆ วางแผนกจิ กรรมประจำสปั ดาหอ์ ยา่ งสมำ่ เสมอ ด้วยการชวนเด็กๆ หัดคิดวางแผนกับเป้าหมายง่ายๆ สักหนึ่งอย่างเพื่อ สร้างความเคยชินอย่างเป็นระบบ ฝึกให้เด็กหัดมองตัวเลือกอ่ืนๆ และ รู้จักคิดถึงผลดี ผลเสียของทุกการกระทำ ฝึกเด็กให้เรียนรู้จากผลของ สิ่งท่ีเคยทำไปแล้วเพื่อการปรับปรุงหรือพัฒนาให้ดีข้ึน ฝึกเด็กเรื่องการ ตัดสินใจเพื่อสร้างประสบการณ์และความเคยชินให้ตัดสินใจได้เร็วข้ึน และดีข้ึน ด้วยการสมมติเหตุการณ์บางอย่างขึ้นและหากเหตุการณ์น้ัน เกิดขึ้นกับเขา เขาจะตัดสนิ ใจอยา่ งไร 29

• กิจกรรมส่งเสริมความเห็นอกเห็นใจและใส่ใจในความรู้สึก ของผู้อ่ืน เด็กท่ีมีน้ำใจเกิดจากการได้เห็นแบบอย่างจากผู้ใหญ่ และการ ฝึกฝนให้เป็นคนรู้จักเห็นอกเห็นใจผู้อ่ืน แพ้เป็น ชนะเป็น ให้อภัยเป็น ขอโทษเปน็ ผู้ใหญอ่ าจสอนใหเ้ ดก็ เรยี นรวู้ ธิ กี ารผกู มติ รและอยรู่ ว่ มกบั ผอู้ น่ื ด้วยการหัดเป็นผู้ฟังท่ีดี ยอมรับความคิดเห็นของผู้อ่ืน ไม่คุยโม้โอ้อวด จนเกินไป มีส่วนร่วมกับกิจกรรมที่สนใจ เช่น เล่นดนตรี กีฬา วาดภาพ เป็นต้น เป็นคนจริงใจใส่ใจความรู้สึกของผู้อ่ืน “ขอโทษ” เม่ือทำให้คน อื่นเสียใจหรือไม่สบายใจ รู้จัก”ให้อภัย” เมื่อมีผู้ทำให้ขุ่นเคืองหรือไม่ พอใจ พ่อแม่ ครู หรือผู้ดูแลควรทำตัวเป็นแบบอย่างที่ดีของการมีน้ำใจ นักกีฬา รู้แพ้ รู้ชนะ ให้อภัย มีความเห็นอกเห็นใจที่เด็กๆ สามารถเห็น และสมั ผสั ได้ • กิจกรรมส่งเสริมการแก้ปัญหาแบบสันติวิธีมากกว่าการใช้ อารมณ์ การแก้ไขปัญหาด้วยสันติวิธีจะต้องเกิดจากการเรียนรู้ของ เด็กเองรวมทง้ั การฝกึ ทีจ่ ะควบคมุ อารมณ์ตนเองอย่เู สมอ ผู้ใหญ่ควรเฝ้า สังเกตและดูอย่างใกล้ชิด การมีสติอยู่กับส่ิงท่ีทำเสมอจะช่วยให้เด็กๆ เรียนรู้ว่าขณะนั้นพวกเขาควรทำอย่างไร กระบวนการเหล่านี้อาจนำ คำสอนทางศาสนาต่างๆ มาประยุกต์ใช้ได้ด้วย เพ่ือสอนให้เด็กเรียนรู้ ความแตกตา่ งระหวา่ งคำวา่ “ความขดั แยง้ ” และ “ความรนุ แรง” ไมส่ อน 30 | ค่มู อื แนะนำแนวทางการจดั กจิ กรรม เกมทายใจ

ให้เด็กพูดหรือทำในส่ิงที่ทำให้ผู้อ่ืนรู้สึกแย่ ผู้ใหญ่อาจฝึกเด็กๆ ให้รู้จัก แก้ปัญหาด้วยสันติวิธีบ่อยๆ ดังน้ี ให้เด็กได้ฝึกการตระหนักรู้ถึงภาวะ อารมณข์ องตวั เอง หดั ใหเ้ ดก็ ฝกึ ควบคมุ อารมณต์ นเองและระบายอารมณ์ โกรธท่ีไม่ทำให้ตนเองและผู้อื่นเดือดร้อน ค้นหาว่าปัญหาคืออะไร หา สาเหตุของปัญหาและวิธีการแก้ปัญหา วิเคราะห์วางแผนการแก้ปัญหา ทำการตกลงร่วมกัน ดำเนินการและติดตามให้กำลังใจซึ่งกันและกัน หลีกเล่ียงการวพิ ากษว์ จิ ารณ์เชิงลบ หรือการใช้ความรนุ แรง การควบคุมอารมณ์โกรธเกิดข้ึนได้จากการฝึกฝนเช่นเดียวกับ การแก้ไขขอ้ ขดั แยง้ เดก็ ควรไดร้ บั การชแี้ นะอยเู่ สมอ เมอื่ ผา่ นสถานการณ์ ที่ทำให้โกรธจนเกิดความเข้าใจ การเรียนรู้และเข้าใจอารมณ์ของตนเอง จึงเป็นทักษะสำคัญที่จะช่วยให้เด็กรู้จักควบคุมอารมณ์โกรธได้ เพราะ การปล่อยให้เด็กๆ เข้าใจผิดว่าตนเป็นฝ่ายถูกต้องอยู่เสมอ สามารถ แสดงความโกรธความไม่พอใจได้ตามใจชอบเป็นเร่ืองท่ีอันตรายต่อตัว เด็กเอง การจัดการอารมณ์โกรธ ถ้าผู้ใหญ่มีอารมณ์โกรธเกิดข้ึน ขณะ กำลังโกรธ ไม่พอใจ อย่าเพิ่งพูดตำหนิอะไรออกไป ถ้าควบคุมอารมณ์ ตัวเองไม่ได้จริงๆ ควรเลือกที่จะพูดบอกความรู้สึกในขณะน้ันกับลูก ตรงๆ เช่น “แม่รู้สึกโกรธมากนะที่ลูกทำแบบน้ี แต่แม่ยังไม่พร้อมที่จะ 31

คุยกับลูกตอนน้ี เอาเป็นว่าถ้าเราต่างควบคุมอารมณ์ได้เม่ือไร เราค่อย มาคุยกัน” และแยกตัวออกจากเหตุการณ์น้ันเพ่ือมาจัดการกับอารมณ์ โกรธของตัวเองให้สงบลง ต่อจากนั้นจึงค่อยหาโอกาสท่ีเหมาะสมคุย กับเด็กอย่างเป็นเหตุเป็นผล ถ้าเด็กเป็นฝ่ายที่มีอารมณ์โกรธ การพูดคุย กันขณะนั้นก็อาจยังไม่เหมาะเช่นกัน ผู้ใหญ่อาจบอกเด็กไปก่อนว่า “พ่อรู้สึกว่าลูกกำลังอารมณ์เสีย เราคุยกันไม่รู้เร่ืองหรอก เอาเป็นว่าลูก คมุ อารมณ์ได้เม่ือไหร่ เราค่อยมาคยุ กัน” เปน็ ต้น • กิจกรรมส่งเสริมคุณค่าในตัวเอง คุณค่าในตัวเองเป็นหัวใจ สำคัญในการสร้างภูมิคุ้มกันชีวิตให้เด็กและเยาวชน ต้นทุนชีวิตเร่ืองนี้จัด เป็นหัวใจของพลังตัวตนเลยทีเดียวและยังเป็นกุญแจดอกสำคัญที่จะช่วย เสริมสร้างให้เกิดต้นทุนชีวิตในส่วนของพลังภายนอกได้สมบูรณ์ข้ึนอีกด้วย ผู้ใหญ่ควรทำให้วัยรุ่นรู้และเข้าใจว่าคุณค่าที่แท้จริงของคนอยู่ที่ความ ดีงาม และความสามารถท่ีแตกต่างหลากหลายของคน ไม่ได้อยู่ที่ปัจจัย ภายนอกเช่น การใส่เสื้อผ้าท่ีแพงๆ การแต่งตัวตามแฟช่ันอยู่ตลอดเวลา เพ่ือให้วัยรุ่นมีความม่ันคงทางความคิดโดยไม่ติดอยู่กับค่านิยมผิดๆ ของ สงั คม เพอ่ื ใหเ้ ดก็ เหน็ คณุ คา่ ในตวั เอง ผู้ใหญค่ วรยอมรบั ในความสามารถ และชื่นชมต่อความรู้สึกภาคภูมิใจของเด็กแม้จะเป็นเพียงเร่ืองเล็กน้อย กต็ าม สร้างแรงบันดาลใจ ให้การสนบั สนุน ให้กำลังใจ ให้ความชว่ ยเหลือ 32 | ค่มู อื แนะนำแนวทางการจดั กิจกรรม เกมทายใจ

เม่ือเด็กต้องการ สอนให้เด็กไม่เอาตัวเองไปเปรียบเทียบกับผู้อื่นสอนให้ เด็กรู้จักใส่ใจความรู้สึกของผู้อื่น และสอนเด็กให้รู้จักวางแผนอนาคต บนพ้ืนฐานความเป็นจริง • กิจกรรมส่งเสริมการมีเป้าหมายในชีวิตท่ีชัดเจน การต้ัง เป้าหมายในชีวิตเป็นเรื่องท่ีสำคัญ ผู้ใหญ่ควรใส่ใจและสร้างให้เด็กมี ทศั นคตติ อ่ การตงั้ เปา้ หมายทถ่ี กู ตอ้ ง และเลอื กอาชพี การงานทเ่ี หมาะสม กับความสามารถ ความถนัดของตน ไม่ใช่เลือกเพราะต้องการเงินทอง ความสะดวกสบาย หรือตามค่านิยมแต่เพียงอย่างเดียว ผู้ใหญ่ควรเปิด โอกาสให้เด็กๆ ได้เรียนรู้ประสบการณ์ที่หลากหลายและค้นหาว่า อนาคตหรือเป้าหมายของเขาคืออะไร โดยช่วยแนะนำและดูแลอย่าง เข้าใจ ไม่ช้ีนำหรือควบคุมทางความคิด เพราะจะทำให้เด็กๆ ไม่ได้พบ ในส่ิงท่ีเขาชอบด้วยตัวเอง ความฝันของเด็กอาจเปล่ียนไประหว่างการ เรียนรู้หรือหลังจากได้ลองทำแล้ว พบว่าไม่ชอบหรือไม่ใช่ ผู้ใหญ่ไม่ควร ตำหนิ แต่ควรประคับประคองให้เด็กๆ มีความม่ันคงทางความคิดไม่ เปลย่ี นไปเปลยี่ นมาโดยไมม่ เี หตุผล เกมงา่ ยๆ ทอี่ าจนำมาใชเ้ ลน่ และชวนเดก็ คยุ เรอ่ื งการมเี ปา้ หมาย ในชวี ติ คอื เกมเรยี งไมข้ ดี ไฟ โดยแบง่ ผเู้ ลน่ เปน็ ๒ ทมี มกี ตกิ าวา่ ทมี ๑ พูดคุยวางแผนและดำเนินการตามเป้าหมายที่วางไว้ ส่วนทีม ๒ ให้วาง 33

แบบไหนก็ได้ ทำอย่างไรก็ได้ โดยท้ังสองทีมไม่มีใครรู้ว่าแต่ละฝ่ายถูก กำหนดให้ทำอะไร หลังการเล่นเกมทีม ๑ มักจะได้ผลลัพธ์เป็นไปตาม เป้าหมายท่ีวางไว้ ในขณะทีท่ ีม ๒ ไมส่ ามารถทำงานไดส้ ำเร็จตามเวลา ท่ีกำหนด • กิจกรรมส่งเสริมความพึงพอใจในชีวิต การพึงพอใจในชีวิต ความเป็นอยู่ที่พอเพียงมาจากการรู้จักตนเอง รู้คุณค่าของตัวเอง มี ความสุขกับความเป็นอยู่ และได้รับพลังใจจากสัมพันธภาพที่ดีที่เป่ียม ด้วยความรักของครอบครัวและคนรอบข้าง ไม่ไหลไปตามกระแสนิยม หรือวัตถุนิยม ผู้ใหญ่ควรส่งเสริมการทำกิจกรรมร่วมกันในครอบครัว เปิดโอกาสให้เด็กได้แสดงความสามารถตามท่ีเห็นสมควรผ่านรูปแบบ กิจกรรมต่างๆ สร้างการมีส่วนร่วมในการตัดสินใจแบบง่ายๆ ในชีวิต ประจำวัน โดยไม่ใส่ความคาดหวังหรือแรงกดดันมากเกินไป เช่น การ ให้เด็กตัดสินใจเลือกสถานท่ีเท่ียว หรือกิจกรรมท่ีทำด้วยกันในวันหยุด เป็นตน้ 34 | คมู่ อื แนะนำแนวทางการจดั กจิ กรรม เกมทายใจ

แนวทางการจัดกิจกรรม เสรมิ สรา้ งพลังครอบครัว ครอบครัวเป็นต้นทุนชีวิตที่สำคัญ ท่ีจะช่วยหล่อหลอมให้เด็กมี ความเข้มแข็งทั้งกายและใจ เป็นคนดีที่มีทั้งไอคิวและอีคิว ท่ีสำคัญพลัง ต่างๆ ท้ังพลังปัญญา พลังตัวตน หรือพลังท่ีจะมุ่งม่ันก้าวหน้าต่อไป ไม่ท้อถอยล้วนสร้างมาจากครอบครัวท้ังส้ิน พ่อแม่จำเป็นต้องเป็นแบบ อย่าง (role model) ท่ีดีให้ลูก ต้องมั่นคง มีหลักเกณฑ์ เสมอต้นเสมอ ปลาย เพือ่ ไม่ให้ลูกเกิดความสับสน พลังครอบครัว จึงเป็นพลังท่ีมีอิทธิพลต่อเด็กมากท่ีสุด เด็ก ย่ิงเล็กเท่าไหร่ พลังครอบครัวก็จะย่ิงมีความหมายมากเท่านั้น พลัง ครอบครัวจะเป็นเหมือนภูมิคุ้มกันชีวิต เพราะเมื่อไหร่ท่ีเด็กมีเหตุให้ตก อยู่ในพฤติกรรมเส่ียงท่ีรายล้อมรอบตัว ถ้ามีพลังครอบครัวที่เข้มแข็งก็ จะช่วยถ่วงดุลไว้ได้ ทำให้ไม่เบ่ียงออกนอกทางมากเกินไป หรือถึงจะ ออกนอกทางไปบา้ งกไ็ มร่ นุ แรง 35

พลังครอบครัวท่ีดีสะท้อนจาก สัมพันธภาพที่ดีภายใต้ความรัก และความอบอุ่น ปลอดภัย ความเอาใจใส่ วินัย มีการติดตาม และชว่ ยเหลือท่เี หมาะสมในดา้ นบวก มีปยิ วาจาในบา้ น แบบทดสอบพลงั ครอบครวั มที ง้ั หมด ๘ ขอ้ ผมู้ หี นา้ ทเี่ กย่ี วขอ้ ง กับการจัดกิจกรรมเพื่อเสริมสร้างพลังครอบครัว ควรจัดกิจกรรมโดย ม่งุ ใหเ้ กิดพฤตกิ รรมทค่ี าดหวังในครอบครวั ดังตอ่ ไปน้ ี คำถาม พฤติกรรมทคี่ าดหวงั ประเภทกิจกรรม ๑๖. ฉันชอบใชเ้ วลาว่างอยู่ที่ รู้จักสรา้ งความสขุ ให้ กจิ กรรมครอบครัว บ้านกบั คนในครอบครวั ตนเองและผอู้ ่นื อบอุน่ มากกว่าออกไปเทยี่ ว นอกบ้าน สร้างสมั พนั ธภาพท่ีดกี บั กจิ กรรมปยิ วาจา/ ๑๗. ทกุ คร้งั ที่คยุ กับพ่อแม่ ผอู้ ่นื ดว้ ยการสื่อสารเชิง การสื่อสารเชิง บ วก บ วก หรอื ผู้ใหญ่ในบา้ น ฉนั มีทักษะในการแสวงหา กิจกรรมโครงงาน รสู้ กึ สบายใจ ข้อมลู และใช้ข้อมูลให้ โรงเรียน ๑๘. ฉนั อยากรู้ อยากเหน็ เป็นประโยชน ์ หรืออยากศกึ ษาค้นควา้ อะไรกต็ าม พอ่ แม่หรอื คนในบา้ นสามารถช่วย ฉันได้ 36 | ค่มู อื แนะนำแนวทางการจดั กจิ กรรม เกมทายใจ

คำถาม พฤติกรรมที่คาดหวัง ประเภทกจิ กรรม ๑๙. ฉันเห็นรอยย้มิ ของพอ่ แม่ มองโลกในแงด่ ี กิจกรรมบา้ น และคนในบา้ นเสมอ โรงเรียน ชุมชน ป ลอดภยั ๒๐. ฉนั ควบคมุ ตวั เองใหเ้ ล่น มีทักษะในการกำหนด กิจกรรมสร้างวนิ ยั อนิ เทอร์เน็ตวันละ เปา้ หมายและทิศทางสู่ ในบ้าน สองชวั่ โมงเทา่ นัน้ เพราะ ความสำเรจ็ ตกลงกับพ่อแม่ไว้แล้ว ๒๑. พ่อ แม่ และคนใน เคารพสทิ ธขิ องตนเอง กิจกรรมแบบอย่าง ครอบครัวของฉนั ปฏิบตั ิ และผ้อู ่ืน ท ีด่ ี ตอ่ กนั และพดู จาให้ เกียรตกิ นั เสมอ ๒๒. ฉันมพี ่อ แม่ และคนใน ประเมนิ และรเู้ ทา่ ทนั ทักษะรบั มือกบั ครอบครวั ท่ยี ินดีให้ทำใน สภาวะอารมณ์ท่เี กิดขนึ้ ความผิดหวัง สงิ่ ทฉ่ี นั ชอบและอยากทำ ก บั ตนเอง ๒๓. ฉนั สามารถพูดคุยกับพ่อ เลือกรับข้อมลู ข่าวสาร กจิ กรรมส่อื ศึกษา แม่ และคนในครอบครวั อยา่ งไตร่ตรองและ ถงึ เร่อื งราวในเฟสบคุ๊ รูเ้ ท่าทันสงั คม และสอื่ ประเภทอ่นื ๆ ทเ่ี ปลี่ยนแปลง หมายเหตุ : หากผู้เล่นไดค้ ะแนนต่ำกวา่ ๖๐ ในข้อ ๑๖ และขอ้ ๑๗ ถอื วา่ 37 ไม่ผ่านเกณฑ์พลังครอบครัว

ตัวอย่างกจิ กรรม เพื่อการเสริมสร้างต้นทุนชีวิต พลังครอบครัว การเป็นแบบอย่างที่ดีให้กับลูกเป็นเร่ืองสำคัญมาก ผู้ใหญ่ต้อง สามารถเป็นตัวอยา่ งท่ดี ีใหแ้ ก่เด็กๆ ได้ และตอ้ งมีขอ้ ตกลงรว่ มกนั ว่าเรา จะมีทิศทางการดูแลเด็กเป็นอย่างไรซึ่งทุกคนในบ้านต้องเห็นไปในทาง เดียวกัน หากมีผู้ใหญ่บางคนไม่เห็นด้วย ก็ต้องมาน่ังคุยกันด้วยเหตุผล หาข้อสรุปร่วมกัน และต้องมีกรอบให้เด็กว่า “อะไรทำได้” “อะไรทำไม่ ได้” รวมไปถึงกฎระเบียบต่างๆ อีกมากมายที่จะต้องปฏิบัติไปในทาง เดยี วกนั • กิจกรรมสง่ เสริมความรัก ความอบอุ่น และการสนบั สนนุ ทด่ี ี ในครอบครัว เด็กล้วนต้องการความรัก ความผูกพันและการสนับสนุน จากครอบครัว หรือคนรอบข้างที่ใกล้ชิด ขณะที่พ่อแม่หรือผู้ดูแลก็รัก และปรารถนาดีต่อเด็ก แต่หลายคนก็มักจะลืมท่ีจะแสดงความรักให้เด็ก รับรู้ การแสดงความรักและการสนับสนุนต่อเด็กทำได้หลายวิธี 38 | คู่มือแนะนำแนวทางการจดั กจิ กรรม เกมทายใจ

นอกจากคำพูดดีๆ เช่น “พ่อรักลูกนะ” “แม่ภูมิใจในตัวหนูมาก” ยังมี กิจกรรมอีกหลายอย่างที่สามารถทำร่วมกันเพ่ือกระชับความสัมพันธ์ให้ อบอุ่นได้ เช่น การหาโอกาสรับประทานอาหารด้วยกัน การไปทำ กิจกรรมวันหยุดด้วยกัน การพูดและแสดงความรักรวมถึง “การกอด” หรือการโอบไหล่เม่ือมีโอกาส การพดุ คยุ ทกั ทายแบบสบายๆ เพือ่ ใหเ้ ดก็ เล่าเรื่องท่ีพบเจอในแต่ละวันให้ฟัง การชื่นชมให้กำลังใจกันเม่ือเด็กมี ความคิดดๆี หรอื ทำความดมี า เปน็ ต้น • กิจกรรมปิยวาจาหรือการพูดคุยอย่างสบายใจ เด็กๆ และ วัยรุ่นต้องการความเข้าใจและต้องการให้ผู้ใหญ่ยอมรับในส่ิงที่พวกเขา คิด ส่ิงท่ีพวกเขาทำ และสิ่งที่พวกเขาเป็น ถ้าผู้ใหญ่ฟังในสิ่งท่ีพวกเขา พูด เขาจะรู้สึกว่าไม่ได้อยู่เพียงลำพังในโลกน้ี ดังนั้นการรับฟังอย่าง ตั้งใจและด้วยความเข้าใจแทนการดุด่าว่ากล่าวหรือเสียดสีจึงเป็นสิ่ง จำเป็น เพราะเด็กและวัยรุ่นหลายคนอยากเล่าเรื่องอะไรบางอย่างให้ ผู้ใหญ่ฟังแต่ไม่กล้าเพราะกลัวจะโดนตำหนิ จึงเลือกไม่เล่าและไป ปรึกษากับเพื่อนแทนซึ่งบางคร้ังอาจนำไปสู่ความเสี่ยงและอันตรายต่อ ตัวเองและกลายเป็นปัญหาขึ้นทีหลัง ผู้ใหญ่ควรเปิดโอกาสให้เด็กๆ ได้ พูดคุย แสดงความคิดเห็น โดยไม่ดุด่า ตำหนิให้เสียบรรยากาศ แต่ใช้ การรับฟังอย่างต้ังใจ สะท้อนความรู้สึก ความคิดเห็น หรือต้ังประเด็น ให้เด็กๆ หัดคิดวิเคราะห์แก้ปัญหาแทน เช่น “ลูกเป็นวัยรุ่นแล้ว คง 39

อยากทำกิจกรรมกับเพื่อน ง้ันหนูลองเล่ารายละเอียดกิจกรรมให้แม่ฟัง หน่อยได้ม้ัยจ๊ะ” หรือ “เออ..แล้วลูกคิดจะทำอย่างไร ถ้าสมมติว่าโดน เพ่ือนผูช้ ายล่วงเกนิ จบั เนอื้ ต้องตัว” เป็นตน้ ตัวอย่างคำพูดที่ควรหลีกเล่ียง เช่น “ทำไมแกไม่เป็นเด็กดี เหมือนคนอ่ืนเขาบ้างนะ” หรือ “ฉันบอกแกแลว้ ใช่ไหมว่า...” • กิจกรรมส่งเสริม สนับสนุน ช่วยเหลือด้านการเรียน การ เรียนเป็นการพัฒนาในหลายๆ ด้าน ผู้ปกครองมีส่วนสำคัญไม่น้อยเพ่ือ ช่วยให้เด็กๆ เรียนดีอย่างมีความสุข บ่อยครั้งท่ีผู้ใหญ่มักจะสนใจแต่ ผลคะแนนสอบ โดยไม่สนใจกระบวนการก่อนหน้าน้ัน ไม่เคยรับรู้ว่า เด็กๆ หรือลูกมีปัญหาการเรียนอย่างไร การใส่ใจไถ่ถามเด็กๆ เก่ียวกับ เรื่องเรียนจึงเป็นเรื่องสำคัญเพื่อที่จะได้ช่วยเด็กๆ แก้ปัญหาได้ทันท่วงที ผู้ใหญ่ควรให้ความสนใจกับสถานศึกษาของเด็กท้ังเรื่องการเรียน ผลการเรียน รวมท้ังปัญหา อุปสรรคท่ีเกิดขึ้น ทั้งในแง่ท่ีเกี่ยวกับคุณครู วิชาเรียน หรือเพื่อน และต้องช่วยส่งเสริมให้เด็กรู้ว่าการเรียนเป็นส่วน หนง่ึ ของตัวเขา และเป็นสง่ิ ท่เี ขาต้องรับผดิ ชอบด้วยตัวเอง • กจิ กรรมสรา้ งความรู้สึกอบอ่นุ และปลอดภยั ในบา้ น บ้านเป็น สถานที่ท่ีใกล้ชิดกับตัวเด็กมากท่ีสุด ดังน้ันจึงควรมีความปลอดภัยต่อ 40 | คู่มือแนะนำแนวทางการจัดกจิ กรรม เกมทายใจ

ร่างกายและจิตใจเด็กมากที่สุด เพ่ือให้เด็กสามารถอยู่อย่างมีความสุข และปลอดภัยมากกว่าที่ไหนๆ การทะเลาะกันหรือการใช้ความรุนแรง เข้าหากันของผู้ใหญ่ จะทำให้บ้านกลายเป็นสถานที่สร้างความทุกข์กับ เดก็ ๆ ผู้ใหญจ่ งึ ควรเปน็ แบบอยา่ งทดี่ ดี ว้ ยการสรา้ งการอยกู่ นั แบบเปน็ มติ ร เคารพซึ่งกันและกัน และเม่ือเกิดปัญหาขึ้นควรพูดจากันด้วยเหตุผลมาก กว่าการใช้อารมณ์ และคอยสังเกตเด็กๆ ว่ามีความกลัวหรือกังวลกับ อะไรในบ้านบ้าง โดยเปิดใจรับฟังความรู้สึกดังกล่าวจากเด็กเพ่ือหาทาง ชว่ ยเหลอื แก้ไข ปอ้ งกันเรือ่ งตา่ งๆ ที่ทำใหเ้ ดก็ รู้สกึ ไม่ปลอดภัย • กิจกรรมสร้างวินัยภายในบ้าน กฎระเบียบเป็นสิ่งจำเป็น สำหรบั เดก็ ๆ เพราะจะทำใหพ้ วกเขาสามารถดแู ลจดั การชวี ติ ไดส้ อดคลอ้ ง กับความเป็นจริงว่า เขาสามารถทำอะไรได้แค่ไหน อะไรทำไม่ได้เพ่ือให้ สามารถวางแผนการดำเนินชีวิตได้ด้วยตนเอง ผู้ใหญ่ควรอธิบายให้เด็ก เข้าใจและเห็นความสำคัญของการมีกฎกติการ่วมกันว่ามีข้ึนเพื่ออะไร เรื่องน้ีสำคัญมาก ผู้ใหญ่ควรอธิบายเหตุผลท่ีมาที่ไปด้วยความเมตตา เพ่ือให้เกิดความเข้าใจ การยอมรับและทำตามโดยไม่ต่อต้าน ผู้ใหญ่ ควรสร้างโอกาสพูดคุยตกลงกับเด็กๆ ให้เขามีส่วนร่วมในการตั้ง กฎเกณฑ์ และควรให้เหมาะสมกับช่วงวัย มีการกำหนดบทลงโทษร่วม 41

กันและเป็นที่ยอมรับได้ด้วยกันท้ังเด็กและผู้ใหญ่ และอย่าลืมรักษา กฎอยา่ งเข้มงวดเพือ่ ความมีประสิทธภิ าพ • กจิ กรรมคนตน้ แบบ วยั รนุ่ สว่ นหนง่ึ จะยดึ พอ่ แมห่ รอื ผปู้ กครอง ที่เขาใกล้ชิดเป็นแบบอย่างในการดำเนินชีวิต แต่เด็กๆ ยังอาจยึดบุคคล อื่นๆ ที่เป็นท่ีรู้จักเป็นแบบอย่างได้เช่นกัน เช่น ดารา บุคคลท่ีมีชื่อเสียง หรือเพ่ือนๆ ซ่ึงเรื่องนี้เป็นประเด็นท่ีพ่อแม่หรือผู้ดูแลควรทำความเข้าใจ และหาโอกาสพดู คยุ ใหค้ ำแนะนำวา่ แบบอยา่ งทเี่ ดก็ ๆ ตอ้ งการทำตามนน้ั เป็นแบบอย่างที่ดี เหมาะสมหรือไม่ อย่างไร ผู้ท่ีสามารถเป็นแบบอย่าง ท่ีดีให้เด็กๆ ได้โดยการทำให้ดูเป็นตัวอย่าง เช่น ถ้าต้องการให้ลูกรัก การอา่ นหนงั สอื พอ่ แมห่ รอื ผดู้ แู ลตอ้ งเปน็ คนอา่ นหนงั สอื อยากใหล้ กู พดู ความจรงิ พอ่ แมต่ อ้ งไมพ่ ดู โกหก เปน็ ตน้ และควรทำความเขา้ ใจกบั เดก็ ๆ ว่า ไม่มีแบบอย่างใดท่ีดีที่สุด ทุกคนมีทั้งข้อดีและข้อเสียที่แตกต่างกัน สงิ่ สำคญั คือเราควรเรยี นรู้อะไรจากคนทีเ่ รายดึ ถือเปน็ แบบอย่าง • กิจกรรมสร้างความคาดหวังอย่างเหมาะสม ความคาดหวัง เป็นเร่ืองปกติที่พ่อแม่มีต่อลูก แต่ท้ังน้ีควรคาดหวังบนพื้นฐานที่สามารถ เป็นไปได้ในเง่ือนไขที่เป็นจริง เพราะการคาดหวังที่สูงเกินความเป็นจริง จะทำใหเ้ ดก็ เกิดความกลัว ความเครยี ด และความกดดนั การกระตุ้นให้ เด็กๆ เรียนรู้ความคาดหวังเป็นเร่ืองท่ีดี แต่ผู้ใหญ่ควรเป็นท้ังท่ีปรึกษา 42 | ค่มู ือแนะนำแนวทางการจดั กิจกรรม เกมทายใจ

และเพื่อนที่ดีท่ีคอยสนับสนุนช่วยเหลือให้กำลังใจ เปิดใจรับฟังและ วางแผนร่วมกันกับลูก เพ่ือให้ความคาดหวังน้ันๆ เป็นไปอย่างเหมาะสม ไม่สร้างแรงกดดันหรือความเครียดให้กับลูก ผู้ใหญ่ควรแสดงความ สนใจ ใส่ใจ และให้ความสำคญั ต่อเปา้ หมาย ความม่งุ มั่น ความฝนั ของ เด็ก และพร้อมที่จะอยู่เคียงข้างคอยช่วยเหลือเม่ือเกิดปัญหาหรือข้อผิด พลาดใดๆ • กจิ กรรมสรา้ งกตกิ าการใชส้ อ่ื ภายในบา้ น ทวี หี รอื คอมพวิ เตอร์ เป็นอุปกรณ์ท่ีมีอยู่ภายในบ้านที่เด็กเรียนรู้และเข้าถึงได้ง่าย การดูทีวี และการเล่นเกมคอมพิวเตอร์ส่งผลกระทบต่อจิตใจ อารมณ์ สังคมของ เด็ก ทางการแพทย์ถือว่าเด็กท่ีเล่นเกมคอมพิวเตอร์เกิน ๓ ช่ัวโมงเข้า ข่ายเป็นโรคติดเกม เกมส่วนใหญ่จะมีเน้ือหารุนแรงในรูปแบบต่างๆ ซึ่ง อาจส่งผลเสียในระยะยาวต่อเด็ก อาจมีแนวโนม้ เปน็ คนก้าวร้าว อารมณ์ รุนแรง รวมถึงความคุ้นเคยท่ีเห็นความรุนแรงเป็นเร่ืองปกติ ส่วนการดู ทวี ีเดก็ ควรดไู มเ่ กินวันละ ๑ ชั่วโมงในวนั ธรรมดา และไม่เกิน ๒ ช่วั โมง ในวันหยุด และควรเป็นรายการที่เหมาะสม ดังนั้นผู้ใหญ่ควรหาโอกาส พูดคุยเพื่อร่วมกำหนดกติกากับเด็กในการใช้คอมพิวเตอร์และดูทีวีให้ ชัดเจน เช่น เด็กๆ จะใช้คอมพิวเตอร์ได้ครั้งละก่ีนาที หรือสามารถดูทีวี ไดน้ านแค่ไหน รายการไหนดูได้ รายการไหนดไู ม่ได้ เปน็ ตน้ 43

แนวทางการจัดกจิ กรรม เสริมสร้างพลังสร้างปัญญา พลงั แห่งปญั ญาเปน็ พลังทเี่ ริ่มต้นจากปจั เจกชนหรอื ตัวเรา โดย มีพ่อแม่หรือคนในครอบครัวบ่มเพาะเมล็ดพันธ์ุแห่งสติปัญญาและสร้าง กระบวนการการเล้ียงดูท่ีส่งเสริมให้เกิดกระแสอริยชน เด็กหนึ่งคนเริ่ม จากวินัยภายในซ่ึงต้องอาศัยครอบครัวเป็นแหล่งเรียนรู้ พ่อแม่คือครู คนแรกทจี่ ะพัฒนาต้นทุนชวี ิตให้เด็กๆ ไดม้ ีการเรยี นรทู้ างสติปญั ญา พลังสร้างปัญญาน้ันมีความหมายสำคัญมากในช่วงวัยเรียน ดังน้ันครูจะมีบทบาทสำคัญมาก บางคร้ังอาจมากกว่าพ่อแม่ด้วยซ้ำ ใน ช่วงวัยเรียน พ่อแม่กับครูจึงเป็นบุคคลที่มีอิทธิพลต่อเด็กแบบตีคู่กันมา พลังนี้จะช่วยหล่อหลอมให้เกิดพลังตัวตนได้ด้วย พลังสร้างปัญญาไม่ใช่ จะมีเฉพาะการเรียนในระบบ แต่การเรียนรู้นอกระบบและภูมิปัญญา ทอ้ งถ่ินทีด่ ีงามยงั ช่วยเสริมสรา้ งพลังปัญญาใหก้ บั เด็กไดอ้ ีกดว้ ย แบบทดสอบพลังสร้างปัญญามีทั้งหมด ๑๑ ข้อ เป็นการสร้าง ความมุง่ มั่นในการเพิม่ พลงั ปัญญา ดว้ ยการสนับสนุนและส่งเสริมให้เกดิ กระบวนการเรียนรู้ท้ังในและนอกระบบการศึกษา รวมทั้งภูมิปัญญา 44 | ค่มู ือแนะนำแนวทางการจัดกจิ กรรม เกมทายใจ

ท้องถิ่น การจัดกิจกรรมสร้างพลังปัญญาแก่เด็กเพื่อให้เกิดพฤติกรรมท่ี คาดหวัง ดังตอ่ ไปน ้ี คำถาม พฤติกรรมที่คาดหวัง ประเภทกจิ กรรม ๒๔. ฉนั มคี รู /อาจารย์ทฉ่ี นั กล้าแสดงความคดิ เห็น กิจกรรมโรงเรยี น สามารถพูดคยุ ได้ไม่วา่ อยา่ งสร้างสรรค ์ อบอุ่น เรื่องเลก็ เร่อื งใหญ่ ๒๕. ฉันรสู้ กึ ปลอดภัยเม่อื อยู่ มองโลกในแง่ดี กิจกรรมบ้าน ในสถานศกึ ษา โรงเรียน ชมุ ชน ปลอดภัย ๒๖. ฉนั อยู่ในสถานศึกษาทม่ี ี เคารพกฎ กติกาของ กิจกรรมเขา้ ใจ กฎระเบยี บชดั เจน และ สังคม โรงเรยี น มเี หตุผล ๒๗. ฉนั มคี รูทป่ี รึกษาช่วย ใหค้ ำปรึกษาแก่ผอู้ น่ื ได ้ กจิ กรรมผกู มิตร เหลอื ให้คำแนะนำใน ครู ชมรม ชมุ นมุ ของฉันอยู่ เสมอ ๒๘. ฉนั กับเพ่ือนๆ จะแบ่ง มที ักษะในการแสวงหา กจิ กรรมสรา้ ง วิชาเพอ่ื ช่วยกนั ตวิ กอ่ น ข้อมูลและใชข้ ้อมลู ให้ ปัญญา สอบเสมอ เป็นประโยชน์ 45

คำถาม พฤติกรรมท่คี าดหวัง ประเภทกิจกรรม ๒๙. เวลาอยู่ในหอ้ งเรยี น มีทักษะในการกำหนด กจิ กรรมเรียนสนกุ หนังสอื ฉันต้งั ใจฟงั ครู เป้าหมายและทศิ ทางสู่ โรงเรยี นเป็นสุข ตลอด ความสำเร็จ ๓๐. ฉนั ทบทวนบทเรียน รู้จักความถนดั ความ กจิ กรรมเตือน ทำการบ้าน อา่ นหนงั สือ สามารถและบุคลกิ ภาพ ความจำ เปน็ ประจำ ของตนเอง ๓๑. เม่อื มีใครเอย่ ชอ่ื มคี วามภาคภูมิใจใน กิจกรรมโรงเรียน โรงเรยี น/สถานศกึ ษาที่ ตนเองและผ้อู ื่น สมั พันธ ์ ฉันเรยี น ฉันจะรู้สึกดีทกุ คร้งั ๓๒. วา่ งเมือ่ ไหร่ ฉันจะหยิบ รู้จกั สร้างความสขุ ให้ กิจกรรมรักการ หนังสอื มาอา่ น ตนเองและผ้อู ืน่ อ่าน ๓๓. ฉนั สนใจใฝ่รเู้ รอื่ งราว มที ักษะในการแสวงหา กจิ กรรมสบื สาน ความเปน็ มา และของ ข้อมลู และใช้ข้อมลู ให้ ภมู ปิ ญั ญาไทย ดๆี ในชมุ ชนของฉนั เป็นประโยชน์ ๓๔. ฉนั มีโอกาสพดู คยุ กับ เลือกรับข้อมลู ข่าวสาร กิจกรรมส่อื ศึกษา ครู/อาจารยถ์ งึ เรื่องราว อย่างไตรต่ รองและรูเ้ ทา่ ในเฟสบ๊คุ ทนั สงั คมทเ่ี ปล่ยี นแปลง หรอื สื่อประเภทอื่นๆ หมายเหตุ : หากผเู้ ลน่ ไดค้ ะแนนต่ำกวา่ ๖๐ ในข้อ ๒๕ ถอื ว่าไม่ผ่านเกณฑ์พลัง สร้างปญั ญา 46 | คูม่ ือแนะนำแนวทางการจดั กจิ กรรม เกมทายใจ

ตัวอย่างกจิ กรรม เพือ่ การเสรมิ สร้างต้นทุนชีวติ พลังสร้างปัญญา พลงั แหง่ ปญั ญาจะเปน็ เกราะปอ้ งกนั ใหร้ จู้ กั การกระทบ รเู้ ทา่ ทนั การกระเทือน และไม่กระแทกชีวิตให้ใครเจ็บปวด เมื่อใดท่ีเด็กมีปัญหา ก็จะมีพลังแห่งสติปัญญาและอานิสงส์จากการเลี้ยงดูท่ีดีจากครอบครัว คอยอมุ้ ชู พรอ้ มจะเปน็ เพอื่ นรว่ มทกุ ข์ ทำใหเ้ ขาไดเ้ รยี นรเู้ ทา่ ทนั ความจรงิ ในปจั จบุ นั ขณะ จากการมสี ตสิ มั ปชญั ญะ มคี วามไมป่ ระมาท และมกี รณุ า แหง่ หัวใจ นอกจากพอ่ แม่ ผดู้ แู ลเดก็ แลว้ ครผู ้สู อนก็มคี วามสำคัญไม่นอ้ ย ในการท่ีจะสนับสนุนให้เด็กๆ มีการพัฒนาตนเองอย่างถูกต้องเหมาะสม สถาบันการศึกษาจึงไม่ใช่แค่สถานที่ให้ความรู้เท่านั้น แต่ยังสำคัญในแง่ ของการพัฒนาทั้งทางด้านร่างกายและจิตใจ เพื่อให้เด็กๆ สามารถ เติบโตเป็นคนดีและอยู่ในสังคมได้อย่างมีคุณภาพ โรงเรียนควรใส่ใจใน สุขทุกข์ของผู้เรียนที่เกี่ยวกับสถานศึกษาว่ามีปัญหาอะไรบ้างหรือไม ่ ด้วยการเก็บข้อมูลในด้านตา่ งๆ เชน่ ความสัมพนั ธร์ ะหว่างผเู้ รยี น ความ 47

สัมพันธ์ระหว่างผู้เรียนและครู ผลการศึกษา กิจกรรมเพิ่มเติม สภาพ แวดลอ้ ม กฎข้อบังคบั อาหารการกนิ และอนื่ ๆ ทีเ่ กี่ยวขอ้ งกบั คุณภาพ ชีวิตของผู้เรียน โดยมีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นและวางแผนร่วมกัน ระหว่างผบู้ ริหาร ครู และนักเรยี น สถานศึกษาควรมีกฎระเบียบที่ชัดเจนที่ผู้เรียนจะต้องรับรู้และมี ส่วนร่วมต่อการตั้งกฎเหล่านั้น และทำความเข้าใจเป็นข้อตกลงท่ีทุกคน ตอ้ งรบั ทราบและปฏบิ ตั ติ ามอยา่ งเครง่ ครดั หากกฎเกณฑ์ใดไมเ่ หมาะสม ควรเปลี่ยนแปลงด้วยการสอบถามความคิดเห็นของผู้เรียน ผู้สอนและ ผู้เก่ียวข้องอ่ืนๆ เสียก่อน และหากการทำผิดกฎน้ันๆ เกิดข้ึน ครูผู้สอน ควรคิดไว้ก่อนว่าไม่ได้เป็นเรื่องคอขาดบาดตายท่ีจะนำมาซ่ึงอันตราย และควรเลือกใช้วิธีการลงโทษท่ีเหมาะสม ไม่ใช้วิธีการปรับพฤติกรรมท่ี รนุ แรงทง้ั ตอ่ รา่ งกายและจิตใจของนักเรียน แม้ผลการเรียนจะนับเป็นส่วนหน่ึงของตัวช้ีวัดความสำเร็จ ทางการเรียน แต่ผู้ใหญ่ก็ควรระวังท่ีจะไม่สร้างแรงกดดันและความ คาดหวังจนเกินความสามารถอันแท้จริงของเด็ก คนเรียนดีน่าจะ หมายถงึ คนทเี่ อาใจใส่ในการเรยี น รจู้ กั แบง่ หรอื จดั เวลาอยา่ งเหมาะสม 48 | คมู่ อื แนะนำแนวทางการจดั กจิ กรรม เกมทายใจ