เอกสารเผยแพร่ภูมิปัญญา_การนวดตอกเส้น

คำ� น�ำ การนวดตอกเสน้ เปน็ ภมู ปิ ญั ญาในการดแู ลรกั ษาสขุ ภาพของชมุ ชนในแถบ ภาคเหนือที่สืบทอดมาหลายชว่ั อายคุ น เปน็ อกี องค์ความรู้หนึง่ ทเ่ี ปน็ อตั ลักษณ์ ในระบบการแพทย์พื้นบ้านล้านนาที่มุ่งเน้นการกระตุ้นจุดหรือเส้นที่ส�ำคัญใน ร่างกายของคน เป็นการรกั ษาทคี่ ลายเสน้ ได้เร็วกวา่ การนวดไทย เพราะมุ่งเน้น การกระตนุ้ จดุ หรอื เสน้ ทส่ี ำ� คญั ในรา่ งกายของคน หมอนวดตอกเสน้ จะใชค้ วามเชอ่ื เรอ่ื งสง่ิ ศกั ดสิ์ ทิ ธติ์ า่ งๆ ในการรกั ษาโรค หมอนวดตอกเสน้ ตอ้ งเปน็ ผอู้ ยใู่ นศลี ธรรรม อนั ดแี ละจะตอ้ งมคี วามชำ� นาญและฝกึ ฝนจนแตกฉาน และจะตอ้ งมคี วามรเู้ กี่ยวกับ กายวภิ าคศาสตร์สำ� หรบั การนวดตอกเส้นเป็นอยา่ งดี การนวดตอกเส้นตามต�ำรามาตั้งแต่ด้ังเดิม เป็นการสืบทอดให้แก่คนใน ครอบครวั และญาตพิ นี่ อ้ งเทา่ นน้ั สว่ นผทู้ ส่ี บื ทอดทไี่ มใ่ ชญ่ าตกิ ารคดั เลอื กสบื ทอด ตอ้ งอาศยั ทกั ษะ ดนู สิ ยั ใจคอขอผเู้ รยี นวา่ เปน็ คนมศี ลี ธรรรมหรอื ไม่ จงึ ทำ� ใหศ้ าสตร์ แบบน้ีหมดไปเพราะขาดการสืบทอดแบบจริงจัง การนวดตอกเส้นเป็นภูมปิ ญั ญา พืน้ บา้ น หมอนวดตอกเสน้ จะไม่มงุ่ หวงั ผลประโยชนท์ างธุรกจิ หรือเรยี กร้องอะไร แต่จะมงุ่ เนน้ รักษาคนไขท้ ่เี จ็บป่วยใหห้ ายเท่าน้ัน หวังเป็นอยา่ งย่งิ ว่า ชดุ องค์ความรู้น้ีจะเปน็ ประโยชนต์ ่อผทู้ สี่ นใจคน้ ควา้ และศกึ ษาเรื่องหมอพื้นบา้ น และผู้ที่สนใจในเรือ่ งการตอกเส้นเป็นอย่างดี กรมปา่ ไม้ ��������.indd 1 9/9/2563 BE 1:45 PM

สารบัญ 3 5 การนวดตอกเสน 6 หลกั การและแนวคดิ หมอพน้ื บานของการนวดตอกเสน 8 ขัน้ ตอนการรกั ษาดว ยการนวดตอกเสน 9 คาถาไหวค รู 10 คาถากํากับการนวดตอกเสน 11 พิธกี รรมที่ใชร ว มในการรกั ษา 12 วิธกี ารนวดตอกเสน 15 ทานวดตอกเสน ประวัติ

การนวดตอกเสน การนวดตอกเสน เปนองคความรูและภูมปิ ญ ญาของหมอพื้นบานจงั หวดั ลาํ พูน ซ่ึง จากตํานานหลักฐานทางประวัติศาสตรลานนาและคําเลาขานท่ีสืบกันมาโบราณตางๆ เชน ตาํ นานมาลีปกรณ ตาํ นานพระธาตุลําปางหลวง ตํานานจามเทวีวงศ ไดระบุวา เมอื งลําพูน หรอื หรภิ ญุ ชัยนครเปนเมอื งทีเ่ กา แกท ่สี ุด ประมาณ พ.ศ.1343 กวา ปลว งมาแลว ไดปรากฏ เร่ืองราวของหมอพน้ื บานซง่ึ บันทกึ ไวว า ชาง 15 หมู ทีต่ ิดตามพระนางเจา จามเทวมี าสราง บานแปลงเมอื ง ในสมยั นั้น มีหมอยา 500 คน หมอโหรา 500 คน หมอพน้ื บา นจึงเปน ท่ี พงึ่ พาและเปนหนึ่งในวถิ ีชวี ติ ของคนลาํ พูน ตั้งแตน นั้ มา ความเปน มาของหมอนวดตอกเสนจากคาํ บอกเลาของคนรุน นั้น ถือวาพอหมอดาว พรหมณะ (พอ ครเู กา/ พอครตู น ตาํ รับ) หรือบรมครูการนวดตอกเสน เกดิ เมื่อป พ.ศ.2461 อาศัยอยบู า นเลขที่ 198 บานสนั มะเฟอง หมทู ี่ 10 ตําบลแมส นุ อาํ เภอฝาง จังหวัดเชยี งใหม พอ ครดู าวไดเ ลา ใหล กู ศษิ ยฟ ง วา เดมิ ทตี นเปน คนลาํ พนู เกดิ ทบ่ี า นเลขที่ 3 หมทู ี่ 1 บา นหนองสรอ ย ตาํ บลมะกอก อาํ เภอปา ซาง จงั หวดั ลาํ พนู สมยั เปน เดก็ ไดบ วชเรยี นทว่ี ดั หนองสรอ ย ตาํ บลมะกอก อาํ เภอปา ซาง จงั หวดั ลาํ พนู ในขณะบวชเรยี นไดศ กึ ษาวชิ าหมอดู การเชด็ การเปา แหก นวดตอกเสน จากหลวงพอ คํา และ หลวงพอใจนา ยศกาศ ซ่งึ ปน ตาและปขู องหมอดาวไปดวย หลงั จาก จบการบวชเรยี น พอ หมอดาวก็ออกเดนิ ทางไปรักษาคนปวยตา งอาํ เภอ ตา งจังหวัดตา งๆ เปน ประจํา รักษาคนไขจ นไปถงึ อําเภอฝาง จงั หวัดเชยี งใหม และไดพ บกบั ภริยาตนทน่ี ่ัน หลังจากนั้นเม่ือป พ.ศ.2496 - 2509 ไดรับการคัดเลือกเปนผูใหญบาน หมูท่ี 1 บานหนองสรอย จนครบ 2 วาระ หลังจากนั้นไดยายถิ่นฐานไปทํามาหากินเพ่ือเลี้ยงดู ครอบครัวทบ่ี า นสันมะเฟอ ง ตาํ บลแมสูน อําเภอฝาง จังหวดั เชียงใหม หลงั จากนัน้ ตนกไ็ ด ใชว ิชาการนวดตอกเสนทไี่ ดเลาเรยี นมา ไปรกั ษาคนปวยจาํ นวนมากมาย จนเปน ทเ่ี ล่อื งลือ และมลี กู ศษิ ยมาเรยี นวิชาตอกเสนอีกจํานวนหลายรุน จนถึงรุนพอของหมอสมใจ เดชชติ ซ่ึง ในขณะน้นั เปนหมอพ้นื บาน ไดเดนิ ทางมารักษาคนไขท อี่ าํ เภอฝาง ไดพ บกับพอหมอดาวโดย บังเอิญ จึงไดค ยุ สนทนากนั และแลกเปลีย่ นความรูกนั หมอดาวไดถ า ยทอดวิชาตอกเสนให แกพ อของหมอสมใจ พอ หมอสมใจไดส อนบานวธิ ปี รุงยาตาํ ราพ้นื บานสูตรตา งๆ ใหห มอดาว หลงั จากนนั้ ก็ไดแยกยายกลับมายงั ถน่ิ ฐานของตน หมอสมใจ เดชชดิ ไดรบั การถา ยทอดภูมิปญญาตาํ ราหมอพ้ืนบา นมาจากรุน พอของ ตนเอง สืบเน่ืองจากวาในสมัยเด็กๆ ตนไดออกติดตามพอไปรักษาคนไขในจังหวัดและ ตา งจงั หวดั และตนมักจะเปน ลมสะปาน (ชักกะตุก) อยบู อยครัง้ พอ ตนซง่ึ เปนหมอพืน้ บาน (หมอเมอื ง) กไ็ ดร กั ษาตนตามตาํ รบั ยาพนื้ บา น รกั ษาตนเองจนหายจากโรคลมสะปา น ตนจงึ ได ¡ÒùǴμÍ¡àÊŒ¹ 3

เห็นความสําคัญของยาพน้ื บา น จึงเรม่ิ ศึกษาตําราหมอพืน้ บา นอยางจริงจงั ต้ังแตสมยั น้ันมา โดยไดร บั การถา ยทอด ตํารายาพน้ื บานตา งๆ คาถาอาคมตางๆ ทใี่ ชในการรักษาโรคจากพอ และศกึ ษาหาความรูจากแหลง ตา งๆ มาพฒั นา และประยกุ ตใชในการรักษาคนปว ยใหห าย จากโรคภัย เมอื่ ป 2539 - 2540 ไดม เี จา หนา ทจ่ี ากกระทรวงสาธารณสขุ ในพน้ื ที่ เขา มาตดิ ตอ ตน เพื่อเขารวมหลักสูตรหมอพื้นบาน โดยตนไดเขาไปรับการอบรมหลักสูตรตางๆ และไป ศกึ ษาดูงานตามสถานทต่ี า งๆ ตนจงึ ไดเ ขาไปสูห มอพืน้ บา นอยางเต็มตัว ตอ มาเมอ่ื ป 2542 กระทรวงสาธารณสขุ ไดจ ดั ประชมุ หมอพนื้ บา น 17 จงั หวดั ภาคเหนอื ทศี่ ูนยบําบดั ยาเสพตดิ อําเภอแมร ิม จงั หวดั เชียงใหม ตนไปเขา รวมประชมุ และไดพ บเจอ หมอพน้ื บา นหลายๆ ทา น จงึ ไดแ ลกเปลยี่ นองคค วามรรู ว มกนั ตนจงึ เรม่ิ สนใจการนวดตอกเสน เพราะเหน็ วา เปน ทางเลอื กการรกั ษาอกี ทางหนง่ึ ของหมอพนื้ บา น จงึ ไดไ ปศกึ ษาวชิ าการนวด ตอกเสนจากหมอพื้นบานหลายๆ ทา น คือ 1. พอหมอณรงค อนุ จะนํา อาํ เภอปาซาง จังหวัดลาํ พูน 2. พอ หมออนิ สม สิทธติ ัน อําเภอบา นโฮง จงั หวัดลําพนู หลงั จากตนไปศกึ ษาวชิ าการนวดตอกเสน จากหมอทงั้ สองทา นตนไดศ กึ ษาหาความรู จากหนังสือและแหลงความรูอ่ืนๆ มาประยุกตโดยการนําตํารายาหมอพื้นบานและวิธีการ นวดตอกเสน มาประยกุ ตใชรวมกนั เพอื่ ใชในการรกั ษาโรคกระดูกทับเสน เหนบ็ ชา เสน พลิก ตา งๆ มผี ูป ว ยหลายๆ คนมารักษาแลว อาการหายปวดดีขนึ้ บางรายก็หายขาด บางรายก็ ทเุ ลาลงอยา งเห็นไดชัด จนเปน ทย่ี อมรับและมคี นมารักษาเพ่ิมข้นึ ตามลาํ ดับ หมอสมใจ เดชชติ หมอนวดตอกเสน บา นดงหว ยเยน็ หมทู ี่ 14 ตาํ บลบา นโฮง อาํ เภอบา นโฮง จงั หวดั ลาํ พนู 4 ¡ÒùǴμÍ¡àÊŒ¹

หลกั การและแนวคดิ หมอพนื้ บา นของการนวดตอกเสน รา งกายของมนุษยมีองคป ระกอบ 32 ประการ (ขวญั ) หรอื เรยี กวา องคก ะ ถาหาก สว นใดสว นหนง่ึ ขาดหายไป เชน นว้ิ มอื - เทา - แขน - ขา กด็ ี ถอื วา รา งกายไมค รบองคก ะ 32 ประการ และมนษุ ยทกุ รูปนามน้นั มีองคป ระกอบของธาตทุ ัง้ 4 คอื ดนิ น้ํา ลม ไฟ การ เสื่อมโทรมของรา งกาย เนอื่ งจากความแกชรา ความไปแหง สังขาร กจ็ ะทาํ ใหเ กิดโรคภัยหรอื พยาธติ างๆ ตามมา อาการเร่มิ แรกของการเจ็บปวยนน้ั มักจะมอี าการปวดเมือ่ ยขบตามเนอื้ ตามเสน เอน็ ปวดชํา้ ตามขอ มอื ขอ เทาและเสนเอน็ ตามชวงแขนและขาเปนอันดับแรก เมอ่ื มี อาการดังกลาวการบีบนวด จึงเปนวิธีการหนึ่งที่นิยมกัน ซึ่งลักษณะอาการดังกลาวนั้น พอครูดาว พรหมณะ (พอครเู กา) หมอตอกเสนตนตาํ รับ กลา ววา พยาธิหรือการเจบ็ ปว ย ของคนเรามาจากเลือดและลม เชน เลือดเสยี เลือดแดงเปนพษิ เสนเลอื ดตบี หลอดเลือด แดงเปน พษิ เสนเลอื ดขอด ทาํ ใหเ กดิ เลือดลมเดนิ ไมสะดวก จงึ ทาํ ใหเกิดอาการเจ็บปวย การนวดตอกเสน คอื รปู แบบการนวดเสน เอน็ กลามเนื้อวธิ หี นงึ่ โดยการใชน ํา้ สมปอย หรอื นา้ํ มนั ทาพรอ มกบั ใชล มิ่ ไมห รอื งาชา งตอกไปจดุ บรเิ วณเสน เอน็ เพอื่ กดกระตนุ การทาํ งาน ของเสนเอ็น และกลามเนื้อใหคลายความตึงเครียดและเจ็บปวด กระตุนใหเกิดการสมดุล ในระบบการไหลเวยี นโลหติ ของรา งกาย การนวดตอกเสน เปนการนวดเพือ่ การรักษาโรคทพ่ี ฒั นาหรอื วิวัฒนาการมาจากการ เชด็ การเปา การแหก เปน ศาสตรหนึง่ ในการดแู ลสุขภาพแบบพ้นื บานลานนาของชาวลาํ พูน หมอตอกเสน ทีแ่ ทจรงิ คอื หมอรกั ษาอาการเจ็บปว ยทีม่ ไิ ดมงุ หวังผลประโยชนธ รุ กจิ และมิไดเ รียกรองผลประโยชนอ น่ื ใด นอกจากคา ขนั ครู 120 บาท เทา นั้น ¡ÒùǴμÍ¡àÊŒ¹ 5

สัจจะและปณิธานของหมอตอกเสน - ถอื สจั จะ ถือศลี 5 อยางเครงครดั - มีเมตตากรณุ ากับผูป ว ย เปน คนดที งั้ ตอ หนาและลบั หลัง - มีความกตญั ตู อบพุ การีและครูบาอาจารยอ ยา งสูง ขอ หามสําหรบั หมอตอกเสน - ไมกลัดกานกลว ย - หา มรับประทานฟก หมน - บอน - และผักปลัง เพราะทางไสยศาสตรเ ชอื่ วา เมอื่ รบั ประทานเขาไปแลวจะทําใหคาถาหรือสง่ิ ศกั ดส์ิ ทิ ธิใ์ นวิชาทเี่ รียนมาเสือ่ ม หรอื ตัวเองอาจเจ็บ ปว ยไดตอเนอ่ื งจากคาถาเสื่อม ถา ไปรกั ษาคนไขจะทาํ ใหโ รคทีค่ นไขเปนสะทอนเขาตัวได - หามนวดตอกเสนกบั คนไขท เ่ี ปนโรคหัวใจ, โรคประสาท, โรคความดัน เพราะการ นวดตอกเสนจะไปกระตุนเสน เลอื ด - กลา มเนื้อ - เสนเอน็ ทําใหเ ลอื ดสูบฉดี มากข้นึ ความดนั โลหิตเพิม่ สูงข้นึ อาจทาํ ใหโรคที่เปนอยกู ําเริบได - หา มรกั ษาคนไขข ณะทห่ี มอนวดตอกเสน เปนโรคติดตอ เพราะอาจติดตอ คนไขไ ด ขอ หาม สาํ หรับคนไขท ีม่ ารับการรักษา - คนไขค วรปฏิบตั ติ ามคําแนะนาํ ของหมออยางเครง ครัด เชน หมออาจแนะนําการ รับประทานยาใหตรงเวลาเพราะอาการของโรคจะไดหายเรว็ ขึน้ , หรือแนะนาํ บรหิ ารรา งกาย ในทา ทเี่ หมาะสมโรคบางโรคคนไขจะตอ งงดของแสลงบางประเภท เชน เครื่องในทกุ ชนดิ , เน้อื สตั ว, ปลาดุก, หนอไม, อาหารทะเล, ของหมกั ดอง และสรุ า เปนตน เพราะเช่อื วา หาก ทานเขาไปแลว จะทาํ ใหโรคท่ีเปนอยูกาํ เรบิ ข้นึ ได ขนั้ ตอนการรกั ษาดว ยการนวดตอกเสน 1. ซกั ประวตั ิ ตรวจคนไขเ พอ่ื รวบรวมขอ มลู เพอ่ื วนิ จิ ฉยั วา คนไขเ ปน โรคอะไร สามารถ รักษาดว ยการนวดตอกเสนไดหรอื ไม หรอื ตอ งรกั ษาดวยวิธอี ่ืน 2. คนไขใ สข ันครูเพ่อื บชู าครู 3. หมอผูรักษาทําวิธีไหวครูดวยการบริกรรมคาถาไหวครูนวดตอกเสนเพราะเชื่อวา จะเกดิ ความศักดิ์สิทธ์ิ และปองกันโรคของคนไขท่ีจะสะทอ นเขาหาหมอผูรกั ษาได 4. สลูปหัวคอน (กาํ กับหวั คอ น) ดว ยการบรกิ รรมคาถากอนการตอกเสนรกั ษาคนไข เพราะเชื่อวาผิวหนงั ของคนไขห ลังการรกั ษาจะไมมีรอยฟกชํา้ บวม 6 ¡ÒùǴμÍ¡àʹŒ

5. หมอผรู กั ษาทานาํ้ มนั งาบรเิ วณทจี่ ะตอกเสน เพอื่ เสน เอน็ กลา มเนอ้ื เกดิ การคลายตวั ทําใหการรักษามีประสิทธิภาพมากขึ้น นํ้ามันงาชวยแกปวดขอ ปวดกระดูก ปวดกลามเน้ือ ปวดเสน เอน็ 6. ลงมือทําการนวดตอกเสน ขนั้ เร่มิ แรกใหตอกเบาๆ กอ น เพอื่ ใหเสน เอน็ ไดป รบั ตัว และออนตัว จากน้ันจะนวดตอกเสน เนน เฉพาะจุดท่คี นไขม ีความเจ็บปวด (มีปญ หา) 7. ประเมนิ ผลโดยการใชมอื สัมผสั กับคนไข โดยการคลงึ เพอื่ หมอผูรักษาจะไดว ินจิ ฉัย และทาํ การรกั ษาตอ หากอาการเสน เอน็ , กลา มเนอื้ ของคนไขท ม่ี ารบั การรกั ษาไมค ลายตวั /นมิ่ หมอผูรักษาควรนวดตอกเสนตอ ไปสกั พักแลวประเมนิ ผลอกี ครัง้ อาการทีค่ วรไปพบหมอพ้ืนบาน ตามปกตแิ ลว คนสมยั กอ นมปี ญ หา เกดิ การเจบ็ ปว ยอะไรกไ็ ปปรกึ ษาหมอพนื้ บา นแตต อนนี้ เรามที างเลอื กอยหู ลายทาง มคี าํ แนะนาํ อยอู ยา งหนง่ึ วา อนั ดบั แรกไปหาหมอทโ่ี รงพยาบาล อาการ ยังไมด ีขนึ้ กไ็ ปปรึกษาหมอพ้ืนบา นได หากทานมีอาการเหลา นี้ก็ไปพบหมอพนื้ บา นได 1. ปวดตนคอ ปวดขึ้นหัว ปวดไหล ปวดราวลงแขน - ชา 2. ปวดสนั หลัง ปวดเอว ปวดสะโพก ปวดราวลง ขา - ชา 3. ปวดสันหลงั ปวดเอว เวลานัง่ นานๆ หรือเดนิ ยืนนานๆ 4. ยกแขนไมข ึน้ แขนออนแรง ไหลติดหรือแขง็ 5. มึนชาใบหนา ปากเบ้ยี วตาแข็ง. หรอื มอี าการ (ปวดหวั ขา งเดยี ว) 6. นวิ้ ลอ็ ค น้ิวแข็ง น้วิ ตดิ 7. แขน - ขา ออ นแรง ปวดขอเขา 8. หากธาตทุ ้ัง 4 ดนิ น้าํ ลม ไฟ มีปญ หาเชน ธาตหุ ยอ น ธาตุกําเริบกด็ ี จงึ ทาํ ใหเกดิ มี ปญ หาสุขภาพนานาประการ 9. อัมพฤกษ อมั พาต อมั พาตใบหนา (ปากเบี้ยว) 10. อมั พาต ครึง่ ซกี หรือคร่ึงทอ น 11. ความดันโลหิตสูง 12. เบาหวาน 13 .ไตอักเสบเรอ้ื รัง 14. ลมออกหู หอู ื้อ มีเสียงดังในหู และปญหาอื่นๆ ก็ปรกึ ษากนั ได 15. อยูไฟหลงั คลอด 16. นงึ่ ทอ งหลังคลอด ลดไขมัน ¡ÒùǴμÍ¡àÊŒ¹ 7

คาถาไหวค รู *** นะโม 3 จบ แลว เชิญชมุ นมุ เทวดา จบแลวใหวา คาํ ขึ้นขันครู *** ตรีนิสิงหา สตั ตนาเก ปญ จปส นู นเมวจตุ เตวา สวสั สะราจา ปญจะอนิ ตา นเมวจะ เอกะยักขานาวะเตวา ปญ จะพราหมาสะหัง ปตติเตวาจาอัฎฐะ อรหันตา ปญ จะพุทธา นมามิหงั สาธุ *** โอมนโม ชวี โก สิรสาอหงั กรณุ ิโก สัพพะ สตั ตานงั โอสถะทิพพะมันตงั ประภาโส สุรยิ าจนั ทงั โกมารภจั โล ปกาเสสิ วันตามิ ปญทิตโต สเุ มธะโส อโรคา สมุ นาโหมิ 3 จบ *** โอมสิทธกิ า ครบู าอาจา รย เจาตอปอ หมอเถา 90 ปอ หมอหลวง 900 ปอครกู ู 30 อยู หนา 50 อยูหลงั รอ ยซาวแวดปา งขาง ปส นูจา งอยตู างเหนือ ปสนูเสอื อยตู างใต ปส นพู ระมงั รายอยอู ากาศ ปส นพู ระกุมพระก๋นั มาบังต๋ัวกเู นอ เนอ *** อมสวาหะ อมกุณกณุ ัง สวาหะ 3 หน 3 จบ *** โอมนมะสิตวา กูจักไหวพ ระครกู ู พระอาจา รยเ จา ตังปวง ครปู ูเถา ครูพระธิยายตัว๋ โลกา โลก๋ี กูจักไหวพ ระครูกตู งั 4 ตน ตน 1 จือ่ พระระษนี ะรอด ตน 1 จื่อ พระระษยี อดฟา ตน 1 จอื่ พระระษีกระสพอนั เทือ่ ไดร าํ่ เรยี น ตั๋วภสิ พอนั จบตะไหร ตน 1 จื่อ พระระษีตา ไฟ จงิ ไจก ลู งมา ขนขอบ บนขัน พระกมุ ใหมานงั่ ปางขวา พระกน๋ั ใหมาน่งั ตางซาย พระกนั๋ ตน ใจหา ว แบกงา วไลเ ลยฟน พระแกว ดวงใสกห้ือมา พระจันทรดวงขอกหื้อมา ระวังต๋ัวกูเนอ เออสวาหะ อมนากะ ติสวาหะคง คงตินากะ สาธุ สาธุ สาธุ ขาพเจาตังหลาย ขอนองถวาย ยังเคร่ืองปนนากานสังเวย บริโภค ขอตานตังหลายตีไ้ ดอนั เชิญมานี้ จงุ รบั เอานงั เครื่องสังเวย บรโิ ภคของขา พเจาตังหลายแลว ขอหอื้ ขา พเจา ตงั หลายจงประสพแตค วามเจรญิ ไปดว ย อายุ วรรณะ สขุ ะ พละ ปฎภิ าณ ธนะ สารสมบตั ิ ปราศจากโรคะ พยาธิ อยกู ม จี ยั ไปกห อื้ มโี จค ปราบแปช นะขา ศกึ และศตั รู ทกุ ทวิ า ราตรกี ลาล เทอญ สาธุ สาธุ สาธุ 8 ¡ÒùǴμÍ¡àÊŒ¹

คาถากํากบั การนวดตอกเสน คาถาบทที่ 1 สมหุ ะกะติ สมหุ ะกะโต สมุหะกะตา สมุหะสมี า สมุหะไนยะ ** ทง้ิ ยะ ทื่นยะ ถอดยะ ถอนยะ ** คาถาบทท่ี 2 สมุหะกะโต สมุหะกะติ สมหุ ะสิมะยัง สมุหะคาโต เอสิมะยงั สมหุ ะไนยะ สมหุ ะยัตติ เอสะสมิ ะยงั คาถาลา งมอื นะโมตสั สะ ภควโต อรหโต สัมพุทธตัสสะ (3 จบ) *** โอม โรงโรง กุณะโรง สะวาโหม (กลา ว 3 จบ) *** คาถากํากับไมลิ่มตอกเสน ** ติ ตา อา 7 ** ไมล ิม่ ตอกเสนท่มี กี ารบรกิ รรมคาถาแลว ¡ÒùǴμÍ¡àʹŒ 9

พธิ ีกรรมทใ่ี ชร วมในการรกั ษา 1. ไหวครูกอนการรกั ษา ขนั ครู คอื สง่ิ ของทไี่ วสาํ หรบั บชู าครบู าอาจารย เพ่ือตอบแทน เพื่อพลีกรรม ขันครู เปน เสมอื นตวั แทนของผคี รู ทม่ี าสงิ สถติ อยใู นขนั เพอ่ื เพมิ่ พลงั แกผ ทู ถ่ี อื คาถานน้ั ทางเหนอื เรา ตองขึ้นขัน ถาทําอะไรไมมีขอบมีขันไมขึ้นครูบอกลาว งานพิธีนั้นหรือตัวผูกระทํานั้นจะ ไมประสบความสาํ เร็จ อาจจะตอ งขึด หรอื อาถรรพ แกต กไมตกขน้ึ อยูก ับบุญวาสนา จึงเปน สงิ่ ทตี่ อ งกระทาํ ลา นนาจงึ ถอื เรอื่ งขนั ครปู น เรอื่ งใหญ ผทู จ่ี ะถอื คาถาจาํ เปน ตอ งเครง ครดั มาก เครื่องบูชาครู 1. ดอกไมสีขาว 2. ธูปเฟอ ง 4 คู 3. เทยี นคบู าท 1 คู 4. คาขนั ครู 120 บาท 5. น้าํ ขมนิ้ สมปอย 2. ทองบริกรรมคาถา 3. เม่ือทาํ การรักษาเสร็จมกี ารบรกิ รรมคาถาลา งมอื เพ่ือขจดั สง่ิ ของไมดีออก อปุ กรณทใ่ี ชป ระกอบการนวดตอกเสน ไดแก 1. คาถาอาคม 2. คอน ทํามาจากไมเ นอ้ื แขง็ ทถี่ กู ฟา ผา และไมมะขาม ตามความเช่อื เพราะโรคจะได เกรงขาม 3. ล่มิ ตอก ทาํ จากไมเนอื้ แข็งทถ่ี ูกฟา ผา และไมมะขาม ความยาวประมาณ 6 นิ้ว เสน ผา ศนู ยก ลาง 1 นิว้ ลักษณะรูปทรงกรวย ปลายที่วางบนผิวผูป ว ยประมาณ 3 เซนตเิ มตร 4. น้ํามันสมุนไพร นํ้ามันงา หรือน้ําสมปอย น้ํามันสมุนไพรที่ใช ทํามาจากหัวไพร สะพานกน เหนียด (ภาคเหนือเรียกบัวลาขาว) ขมนิ้ ตะไคร วานหางจระเข เสลดพังพอนทง้ั 2 ผักเสีย้ นผดี อกเหลือง เถาวลั ยเปรยี ง เถาวเ อ็นออ น 5. ขนั ครู ทมี่ เี คร่อื งไหวครบ 10 ¡ÒùǴμÍ¡àʹŒ

อุปกรณก ารตอกเสน ทาํ จากไมมะขาม วิธีการนวดตอกเสน - หมอนวดตอกเสน จะทานํ้ามันงาลงบนผิวหนังในบริเวณท่จี ะตอกเสนกอน และ ทานา้ํ มนั งาบนลม่ิ และคอนท่วี างบนรางกายดว ย - การนวดตอกเสน จะใชวิธีการนวดโดยใชไมล่ิมวางบนรางกายรองรับแรงที่ตอก จากคอนลงมา โดยล่ิมและคอนตอกเสน จะมรี ปู ทรงและน้ําหนกั ที่พอเหมาะในการจับเพอ่ื ตี หรอื ตอกลงไปบนอปุ กรณอ กี ชนิ้ หนงึ่ ทว่ี างลงบนรา งกาย เพอ่ื ผอ นคลายความตงึ ของกลา มเนอ้ื และเสน เอ็น - หมอเมอื งจะใชส มาธิและคาถากํากับ ¡ÒùǴμÍ¡àÊŒ¹ 11

ทา นวดตอกเสน ทา ที่ 1 (นอนควา่ํ ) - ใหผูปวยนอนคว่ํา เร่ิมตอกบริเวณใตสะบัก หางจากบริเวณทายทอย 1 ฝามือ ใชน้ิวกอยขางท่ีจับล่ิมแนบแนวกระดูกตอกเลาะตามเสนแนวกระดูกสันหลังขางละ 3 เสน 3 ครั้ง แลว ตอกตามแนวสะบกั ออกจากกระดกู สันหลังตามแนวซ่โี ครง ลกั ษณะการตอก ตอกลงจากดา นบนสดู า นลา งและตอกออกจากตวั คลา ยการเชด็ แหก ขณะตอกเสนหมอตองบริกรรมคาถากํากับไปดวย ขณะตอกเสนหมอตองซักถามอาการ ผปู วยวารูสึกอยางไร แรงไปหรอื เบาไป เจบ็ ไหม เปน ตน ทา ที่ 2 (นอนควาํ่ ) ตอกตง้ั แตส ะโพก ขา นอ ง ดา นหลงั ไปจนจรดปลายเทา (เวน ขอ ตอ ) เปน แนวตง้ั แตบ น ลงลา ง อยา งนอ ยขา งละ 3 ครง้ั และตอกออกไปรอบขา งจากแนวกระดกู ผปู ว ยจะรสู กึ ชาออกปลายมอื ปลายเทา ขณะทตี่ อกหมอตอ งมสี มาธแิ ละบรกิ รรมคาถา ไปดว ย และซกั ถามอาการผปู ว ยวา รสู กึ อยา งไร แรงไปหรอื เบาเกนิ ไปหรอื ไม 12 ¡ÒùǴμÍ¡àÊŒ¹

ทา ท่ี 3 นอนตะแคงซา ย - ขวา ตอกขาดานในและดานนอกลงไปจนถึงนอ งดานในและดานนอก ตอกลงมาตามแนว กระดกู ขา งละ 3 ครง้ั และตอกออกบรเิ วณรอบขา ง หมอตอ งบรกิ รรมคาถาและมสี ติ ตอ งคอย ซกั ถามผบู รกิ ารดว ยวา รสู กึ อยา งไร ทา ที่ 4 นอนหงาย ตอกตง้ั แตต น ขาลงไปถงึ หนา แขง ตอกตามแนวเสน เอน็ เวน ตรงสะบา หวั เขา ตอกลงจาก บนลงลา ง ขา งละ 3 ครงั้ หมอตอ งบรกิ รรมคาถาและมสี ติ ตอ งคอยซกั ถามผบู รกิ ารดว ยวา รสู กึ อยา งไร ทา ท่ี 5 ตอกแขนทง้ั สองขา ง ตอกตงั้ แตต น แขนไลไ ปจนถงึ ปลายนวิ้ มอื เวน ตรงขอ แขนและขอ ศอก เอามอื จบั ใตร กั แร แลว ตอกตงั้ แตต น แขนตามแนวกระดกู ลงมาขา งละ 3 ครงั้ หมอตอ งบรกิ รรมคาถาและมสี ติ ตอ งคอยซกั ถามผบู รกิ ารดว ยวา รสู กึ อยา งไร ¡ÒùǴμÍ¡àʹŒ 13

ทา ที่ 6 ทา นงั่ ใหผ ปู ว ยลกุ นงั่ ขดั สมาธิ แลว ตอกตงั้ แตต น คอลงไปจนถงึ บน้ั เอว แลว ตอกออกทงั้ 2 ขา ง โดยเอาฝา มอื ทาบบรเิ วณใตท า ยทอยแลว ตอกลงมาขา งละอยา งนอ ย 3 ครงั้ โดยใชม อื นวิ้ กอ ย เลาะตามแนวกระดกู และตอกออกจากกระดกู สนั หลงั ตามแนวกระดกู ซโี่ ครงทง้ั 2 ขา ง ตง้ั แต บนจนถงึ ลา ง หมอตอ งบรกิ รรมคาถาและมสี ติ ตอ งคอยซกั ถามผบู รกิ ารดว ยวา รสู กึ อยา งไร ทา อน่ื ๆ การรกั ษาผปู ว ยบางคน เชน อมั พาต อมั พฤกษ อาจจะใหผ ปู ว ยยนื หรอื นงั่ เพอื่ ความ สะดวก ในการรกั ษา การตอกเพอ่ื ขจดั พษิ ออกจากตวั จะตอ งตอกบรเิ วณทเ่ี จบ็ ปวด โดยไลพ ษิ รวมกันไปที่ จุดหนึ่ง แลวใชตะขอเหลก็ สับ และใชเครื่องดูดพษิ ออกพรอมกบั บรกิ รรมคาถาเปา เสกเพอื่ ไลพ ษิ ตา ง ๆ ออกจากรา งกาย โรคทหี่ ายดว ยการตอกเสน 1. ปวดเมอื่ ยตามรา งกาย 2. อมั พาต อมั พฤกษ 3. เสน เอน็ ตงึ , เอน็ ขอด, เสน เลอื ดขอด 4. กระดกู ทบั เสน 5. วงิ เวยี นศรษี ะ, ปวดศรษี ะ 6. นอนไมห ลบั 7. อน่ื ๆ 14 ¡ÒùǴμÍ¡àʹŒ

การสบื ทอด 1. สบื ทอดใหค นในตระกลู หรอื ลกู หลาน 2. แกศ ษิ ยผ มู คี ณุ ธรรมและวตั รปฎบิ ตั รทม่ี คี วามสนใจ 3. การสืบทอดใหก ับผูชายจะเกิดความศกั ดสิ์ ิทธิแ์ ละไดผ ลมากกวาผหู ญิง โดยฉพาะ ผชู ายทบ่ี วชในบวรพทุ ธศาสนามาแลว ปจจบุ ันการนวดตอกเสน ถือเปน เอกลกั ษณห นึง่ ของจังหวัดลําพูน เปน ท่ีรจู กั กนั ไป ทว่ั ประเทศ และมหี มอพนื้ บา นทที่ าํ การรกั ษาคนไขด ว ยการนวดตอกเสน ประมาณ 50 คน ประวัติ นายสมใจ เดชชติ อายุ 72 ป บดิ า ชอื่ นายอา ย เดชชติ มารดา ชอื่ นางนวล เดชชติ มบี ตุ ร 2 คน 1. นางนภวรรณ เดชชติ 2. นายเกรยี งไกร เดชชติ ทอ่ี ยู 114 หมทู ี่ 14 ตาํ บลบา นโฮง อาํ เภอบา นโฮง จงั หวดั ลาํ พนู โทร. 09-6927-0991, 08-0125-0697 จบการศกึ ษาชน้ั ประถมศกึ ษาปท ี่ 6 จากโรงเรยี นวดั หว ยแพง ตาํ บลบา นโฮง อาํ เภอบา นโฮง จงั หวดั ลาํ พนู ประสบการณการทํางาน เปนอาจารยสอนกลุมอาสาสมัครสาธารณะสุขประจําหมูบาน, อาจารยส อนพเิ ศษ ศนู ยก ารศกึ ษานอกโรงเรยี น เขตอาํ เภอบา นโฮง และกลมุ ฝก ฝนอาชพี หมอ พน้ื บา นตา งๆ ในทอ งทจี่ งั หวดั ลาํ พนู และใกลเ คยี ง คตพิ จน “ความศรทั ธาเปน บรรทดั ฐานอยา งดที ท่ี าํ ใหเ กดิ คณุ ประโยชนน านาประการ” ¡ÒùǴμÍ¡àʹŒ 15

คณะผูจ้ ดั ทำ� จดั ทำ� โดย ส�ำนักจดั การป่าชมุ ชน กรมป่าไม ้ 61 ถนนพหลโยธนิ แขวงลาดยาว เขตจตจุ กั ร กรงุ เทพมหานคร 10900 ท่ปี รกึ ษา นายอรรถพล เจรญิ ชันษา อธบิ ดีกรมป่าไม้ นายสมศักด์ ิ สรรพโกศลกุล รองอธิบดีกรมป่าไม้ บรรณาธกิ าร นางนันทนา บณุ ยานันต ์ ผ้อู �ำนวยการส�ำนกั จดั การปา่ ชุมชน นายเสกสรร กวยะปาณิก ผอู้ ำ� นวยการส่วนพัฒนาวนศาสตรช์ ุมชน กองบรรณาธกิ าร สว่ นพัฒนาวนศาสตร์ชมุ ชน ส�ำนักจัดการปา่ ชมุ ชน ส�ำนักจัดการทรัพยากรป่าไมท้ ี่ 1 (เชยี งใหม่) พิมพ์ ครง้ั ท่ี 2 จ�ำนวน 1,900 เลม่ สำ� หรบั เผยแพรห่ า้ มจำ� หนา่ ย ปีท่พี มิ พ์ พทุ ธศักราช 2563 พมิ พท์ ่ี ห้างหุ้นส่วนจ�ำกัด เอ็น.พี.จี. เอ็นเตอร์ไพรส์ 16 ¡ÒùǴµÍ¡àÊŒ¹ 9/11/2563 BE 2:34 PM ���������������.indd 16