สารอาหารและระบบย่อยอาหาร (Nutrient and Digestive system)

NuสtาrรiอenาtหาaรnแdละDรiะgบeบsยtiอvยeอsาyหsาtรem ชั้นประถมศึกษาปท ี่ 6 ผูจัดทํา นางสาวเนตรนภา เรอื งศรี

คาํ นาํ หนงั สอื เร่อื ง สารอาหารและระบบยอยอาหาร ชัน้ ประถมศกึ ษาปท่ี 6 เลม น้ปี ระกอบดวยเน้อื หาเกย่ี วกบั สารอาหาร พลังงาน สดั สวนของอาหาร ระบบ ยอยอาหาร อวยั วะในระบบยอยอาหาร และการทํางานของระบบยอยอาหาร ซ่งึ เอกสารฉบบั นี้ไดรวบรวมเนื้อหาทจ่ี าํ เปนจากแหลง ตา งๆ เพ่ือประกอบการเรยี นในรายวชิ าวทิ ยาศาสตรข องนกั เรียนชน้ั ประถมศกึ ษา ปท ี่ 6 ตามมาตรฐานการเรียนรูแ ละตวั ชี้วดั กลมุ สาระการเรียนรวู ิทยาศาสตร และเทคโนโลยี (ฉบับปรบั ปรุง พ.ศ.2560) ตามหลักสูตรแกนกลางการศกึ ษา ขนั้ พ้ืน พุทธศักราช 2551 และใชเปน ส่อื ประกอบการเรียนรู ซ่ึงจะชว ยสงเสริม การเรยี นรูของนกั เรียนใหม ปี ระสิทธิภาพมากย่ิงข้ึน เนตรนภา เรอื งศรี ผูจดั ทํา

สารบัญ หนา เรอื่ ง 1 2 คํานาํ 3 สารบญั 4 สารอาหาร 5 ประโยชนของสารอาหาร 6 อาหาร 5 หมู 7 พลงั งานในอาหาร 9 ธงโภชนาการ 10 ระบบยอ ยอาหาร อวยั วะในระบบยอยอาหาร การดูแลระบบยอ ยอาหาร บรรณานุกรม

1 สารอาหาร (Nutrient) ป พ.ศ. 2559 องคการอนามยั โลก (WHO) และองคการทนุ เพื่อเดก็ แหง สหประชาชาติ (UNICEF) รายงานวา เดก็ ๆ ในประเทศแถวเอเชียตะวันออกเฉียงใต กําลังเผชิญปญ หาทางดานโภชนาการ นั่นคือ มที ง้ั เดก็ ทเี่ ปน โรคขาดสารอาหาร และ เด็กทเ่ี ปน โรคอวนเพ่ิมมากขนึ้ โรคเหลานลี้ วนมสี าเหตมุ าจากพฤติกรรมการ รับประทานอาหารท่ไี มเ หมาะสม เชน เลอื กรับประทานอาการท่มี ีสารอาหารไม เพยี งพอ หรือมากเกินความตอ งการของรางกาย การเปน โรคขาดสารอาหาร หรอื การเปนโรคอวน นอกจากทาํ ใหเ กิดผลเสยี ตอสุขภาพแลว ยงั อาจเปนอุปสรรคตอการทาํ กจิ กรรมตา งๆ ในชวี ิตประจาํ วนั ดวย อาหารทเี่ รารับประทานมสี ารอาหาร ซงึ่ เปนสารท่ีมปี ระโยชนต อรา งกาย แบง ไดเปน 6 ประเภท ไดแ ก โปรตีน คารโบไฮเดรต ไขมัน วติ ามนิ เกลอื แร และนํ้า อาหารบางอยา งมีสารอาหารเพยี งประเภทเดยี ว เชน นา้ํ มันถัว่ เหลอื ง มีสารอาหาร ประเภทไขมนั เทา นน้ั

2 ประโยชนข องสารอาหาร เรารับประทานอาหารเพอ่ื ใหรางกายไดร ับพลงั งาน และสามารถทํางานไดอ ยาง ปกติ มีสขุ ภาพแข็งแรง ซง่ึ ในอาหารมีสารอาหารท่มี ปี ระโยชนตอ รางกาย 6 ประเภท ไดแ ก โปรตนี คารโบไฮเดรต ไขมนั วติ ามนิ เกลอื แร และน้าํ โดยสารอาหารแตละ ประเภทมปี ระโยชนแ ตกตา งกนั อาหารบางอยา งมีสารอาหารหลายประเภทในปริมาณ ทแี่ ตกตา งกนั เชน ในกลวยหอม มสี ารอาหารครบท้ัง 6 ประเภท สวนเนื้อสตั วบ าง ชนิดก็มสี ารอาหารหลายประเภท เชน เนือ้ ไก มที ้งั โปรตีน ไขมนั เกลือแร วติ ามิน และนา้ํ นอกจากนี้ในอาหารยางอยา งยังมีเสน ใยอาหารที่ชวยในการขบั ถา ยอีกดว ย โดยสารอาหารแตล ะประเภทมปี ระโยชน ดงั น้ี โปรตีน วิตามนิ - ชวยเสรมิ สรา งการเจรญิ เติบโตของรางกาย - ชวยใหการทํางานของอวัยวะตางๆ เปน ไปยอยา ง - ชวยซอมแซมสวนทส่ี ึกหรอื ของรางกาย ปกติ - เปน แหลงพลงั งานของรา งกาย - ชวยปอ งกันการเกิดโรคและลดอาการผดิ ปกตางๆ - สรางภมู คิ ุมกนั ไขมนั คารโบไฮเดรต - เปนแหลงพลังงานและสรางความอบอนุ ใหแกรา ง - เปน แหลงพลังงานและสรา งความอบอุนให หาย แกรา งกาย - ชวยในการดดู ซึมวิตามนิ บางชนดิ น้ํา เกลือแร - เปน สวนประกอบของเน้อื เยอ่ื ภายในรา งกาย - เปนสว นประกอบของอวัยวะบางอยาง - ชว ยในการทาํ งานของระบบตา งๆ ในรางกาย - ชวยในการทํางานของกลามเนอ้ื - ควบคมุ อณุ หภมู ใิ นรา งกาย - ชวยปองกนั การเกดิ โรคและลดอาการผดิ ปกตติ างๆ - ชว ยใหผ วิ มสี ขุ ภาพดี - ชว ยควบคุมสมดลุ ของน้ําในรา งกาย

3 อาหาร 5 หมู กองโภชนาการ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ ไดจ ดั อาหารออกเปน 5 หมู โดยพจิ ารณาจากประเภทของสารอาหารและประโยชนท่ไี ดรบั จากอาหารแตละอยาง ซงึ่ อาหารแตละหมูจะเปนแหลงที่สาํ คญั ของสารอาหารที่แตกตา งกนั ไป เพื่อใหคนไทย สามารถเลอื กรบั ประทานอาหารใหไ ดสารอาหารครบถว นและไดรบั ประโยชนตาม ตองการ หมูท่ี 1 หมทู ่ี 2 เปนแหลง สาํ คัญของโปรตีน เปนแหลง สําคัญของคารโ บไฮเดรต ไดแก เนือ้ สตั ว ไข ถ่ัวเมล็ดแหง ไดแก ขา ว แปง นํา้ ตาล เผอื ก มนั งา และนม หมทู ่ี 5 หมทู ี่ 3 ไขมัน เกลือแร ไดแ ก ไขมนั จากพชื และสตั ว ไดแก ผักและผลไมชนิดตางๆ เนอ้ื สตั วต ดิ มัน หมทู ี่ 4 วิตามิน ไดแ ก ผกั และผลไมชนดิ ตา งๆ

4 พลังงานในอาหาร คารโบไฮเดรต โปรตนี ไขมัน เปนสารอาหารที่ใหพลงั งานสําหรบั ใชใ นการทาํ กิจกรรมตางๆ พลังงานจากอาหารมหี นว ยเปน แคลอรี (cal) หรือ กโิ ลแคลอรี (Cal หรือ kcal) ซ่ึงใน 1 วัน นอกจากเราตอ งรับประทานอาหารใหไดรับสารอาหารครบทั้ง 6 ประเภทแลว ยงั ตองรบั ประทานอาหารใหไ ดป ริมาณพลงั งานเพยี งพอกับความ ตอ งการของรางกาย ซง่ึ ปริมาณพลังงานทีร่ างกายตองการในแตละวนั จะแตกตา ง กนั ขึน้ อยกู ับเพศ วัย และกจิ กรรมท่ที าํ ถาใน 1 วนั รางกายไดรบั พลงั งานจากอาหาร มากเกินไป รา งกายจะสะสมพลงั งานสว นทเี่ กินไวใ นรปู ไขมัน สงผลใหม ีรูปรา งไมได สดั สวนหรืออวน แตถารางกายไดร ับพลงั งานจากอาหารนอ ยเกินไปจะสงผลให รา งกายมีรปู รางผอม และอาจออ นเพลยี ซึง่ การไดร บั พลงั งานมากหรอื นอยเกินไป อาจทาํ ใหเปน โรคตางๆ ได ปริมาณพลังงาน (กิโลแคลอรี) อายุ เรยี นหรอื ทาํ งานปกติ ออกกาํ ลงั กายหรอื ใชแ รงงาน หญิง ชาย หญงิ ชาย 1-3 ป 1,000 1,000 1,000-1,400 1,000-1,400 4-5 ป 1,300 1,300 1,400-1,800 1,600-2,000 6-8 ป 1,400 1,400 1,400-1,800 1,600-2,000 9-12 ป 1,500 1,700 1,800-2,200 2,000-2,600 13-15 ป 1,800 2,100 2,400 2,800-3,200 16-50 ป 1,750-1,850 2,100-2,300 2,200-2,400 2,800-3,000 51 ปขึน้ ไป 1,550-1,750 1,750-2,100 2,000-2,200 2,400-2,800

5 ธงโภชนาการ การรับประทานอาหารในแตล ะวัน นอกจากจะคาํ นึงถึงสารอาหารและปรมิ าณ พลงั งานที่ควรไดรบั แลว เราควรรับประทานอาหารใหไดสัดสว นตามธงโภชนาการ ของกระทรวงสาธารณสุข ทแ่ี บง สัดสว นของอาหารท่ีควรรับประทานใน 1 วัน สาํ หรบั เดก็ อายุ 6-13 ปไ ว ซ่งึ อาหารบางอยางสามารถเทียบสัดสว น จะเหน็ ไดวา ถึงแม คารโ บไฮเดรต ไขมนั และโปรตนี จะใหพ ลังงานแกรา งกาย แตเราควรรับประทาน อาหารเหลา นี้ในสดั สวนทเ่ี หมาะสม และตองรับประทานอาหารท่ีใหสารอาหารประเภท เกลอื แร วิตามนิ น้าํ ในปริมาณทีเ่ หมาะสมเชน กัน

ระบบยอ ยอาหาร 6 ระบบยอ ยอาหารเปนระบบอวัยวะของรา งกาย มีหนา ทย่ี อ ยสารอาหารใหท ่ีมี อนุภาคขนาดเล็กจนรางกายสามารถดดู ซึมและนาํ ไปใชได อวัยวะในระบบยอ ยอาหาร ประกอบดว ย ปาก หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ลาํ ไสเ ลก็ ตับ ตบั ออ น ลําไสใหญ และทวารหนัก ซ่งึ แตละอวัยวะมลี กั ษณะและหนา ทแ่ี ตกตางกนั แตทํางานรว มกนั ใน การยอ ยและดดู ซมึ สารอาหาร ระบบยอ ยอาหารมีความสําคญั มากเพราะเปนระบบทท่ี ํา ใหรางกายไดรับสารอาหารทเ่ี ปน ประโยชนต อการเจรญิ เติบโตและการดํารงชีวติ ดังนนั้ เราจึงควรมพี ฤติกรรมการรบั ประทานอาหารทถี่ ูกตอง เพือ่ ใหอวัยวะในระบบยอย อาหารทํางานเปนปกตแิ ละไมเปน โรคหรอื มอี าการผิดปกติท่ีเกี่ยวกับระบบยอยอาหาร

อวัยวะในระบบยอยอาหาร 7 อาหารทเ่ี รารับประทานจะผา นเขา สูอวัยวะตางๆ ในระบบยอยอาหาร ระบบยอย อาหารจะยอ ยสารอาหารท่ีมอี นภุ าคขนาดใหญใหมขี นาดเลก็ ลงจนรางกายสามารถดูด ซึมเขา สเู ลือดและนําไปใชประโยชนได สว นกากอาหารจะถูกขบั ออกจากรางกายทาง ทวารหนกั ระบบยอ ยอาหารประกอบดวยอวยั วะตางๆ ไดแ ก ปาก หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ลําไสเ ลก็ ตบั ตับออน ลาํ ไสใ หญ และทวารหนกั อวัยวะเหลา นม้ี ี ลกั ษณะและหนาทแ่ี ตกตา งกนั แตท าํ หนา ทีร่ วมกนั ในการยอ ยและดูดซึมสารอาหาร ดังรูป

อวัยวะในระบบยอยอาหาร 8 ปาก มีฟนบดเค้ียวอาหารใหเลก็ ลง มีลน้ิ ขยบั คลุกเคลา อาหารกบั นา้ํ ลาย ซงึ่ มีเอนไซมย อยคารโ บไฮเดรต หลอดอาหาร เปนทอ จะหดและ กระเพาะอาหาร เปนถุงรปู ตวั คลายตัวเพื่อรับสงกอนอาหารจาก เจ ผนงั ดา นในมกั ษณะเปน ปากไปยงั กระเพาะอาหาร คล่ืน มกี รดและเอนไซมท ํา ตบั สรา งน้ําดสี ง หนาทีย่ อยโปรตนี มายงั ลําไสเลก็ ชว ย ใหไขมันแตกตัว ตับออ น สรางเอนไซมแ ลว สงไปยอยโปรตนี ไขมนั และ คารโ บไฮเดรตในลาํ ไสเลก็ ลําไสใหญ เปน ทอ มกี ารดูดซึม ทวารหนัก เปนชองเปด ทีอ่ ยู ลาํ ไสเ ล็ก เปน ทอยาวขดไป นาํ้ และเกลอื แรจากกากอาหาร สว นทา ยสุดของทางเดนิ อาหาร มา มเี อนไซมย อยโปรตีน และบบี ตัวสงกากอาหารท่ยี อย ทําหนา ที่ขบั กากอาหารออกสู คารโบไฮเดรต และไขมัน ไมไ ดห รือยอยไมห มดไปยงั ทวาร ภายนอกรางกาย โดยมทํางานรวกบั น้ําดีจาก หนัก ตบั และเอนไซมจ ากตบั ออนและยังมหี นาทด่ี ดู ซมึ สารอาหารทกุ ประเภทเขาสู หลอดเลอื ด ทบ่ี รเิ วณผนัง ดา นในของลําไสเลก็ ซึง่ มี ลกั ษณะย่นื ออกมาคลาย นวิ้ มอื จาํ นวนมาก

การดูแลระบบยอ ยอาหาร 9 สงิ่ ที่ควรทํา ส่งิ ทไี่ มควรทํา รบั ประทานอาหารใหต รงเวลา รับประทานอาหารรสจัด รับประทานอาหารทมี่ ีประโยชน รบั ประทานอาหารมากเกนิ ไป รับประทานอาหารท่สี ะอาด นอนหรือออกกําลงั กายหลงั รบั ประทานอาหารทนั ที

บรรณานุกรม 10 ปฏญิ ญา นาเิ กร. (2560). เตรยี มสอบ O-NET ป.6 อพั เดตฉบบั สมบูรณ. นนทบรุ ี: บรษิ ัท ธงิ ค บยี อนด บคุ ส จํากัด สถาบันสงเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรและเทคโนโลย.ี (2563). หนงั สือเรยี นรายวชิ าพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตรแ ละ เทคโนโลยี เลม 1 ชั้นประถมศึกษาปท่ี 6. กรงุ เทพฯ: สกสค. ลาดพรา ว.