หนังสือท่องเที่ยว ฝ้าย

ศรสี ัชนาลัยเป็นชือ่ เมืองทีเ่ คยมีความเจรญิ ร่งุ เรืองแหง่ หน่ึงของประเทศไทย ปจั จุบันมีความสาคัญในฐานะที่เป็นแหล่งศึกษาทางโบราณคดีและประวัติศาสตร์ของชาติ ผนวกกับเป็นส่วนหน่ึงของกลุ่มเมืองมรดกโลกที่ประกอบด้วยสุโขทัย กาแพงเพชรและศรีสัชนาลัย ปัจจุบันเมืองศรีสัชนาลัย มีสถานะเป็นอุทยานประวัติศาสตร์ อุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัยต้ังอยู่ที่ตาบลศรีสัชนาลัยบริเวณที่เรียกว่า “แก่งหลวง” ห่างจากตัวอาเภอศรีสัชนาลัยลงมาทางอาเภอสวรรคโลก 11กิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ในเขตของตาบลศรีสัชนาลัย ตาบลสารจิตร ตาบลหนองอ้อ ตาบลท่าชัยส่วนตวั เมืองโบราณศรีสัชนาลัยอยู่ในเขตหมู่บา้ นพระปรางค์ ตาบลศรีสัชนาลัย มีพื้นที่ท้ังหมดประณ45.14 ตารางกิโลเมตร เดิมชื่อว่า “เมืองเชลียง” แล้วเปลี่ยนชื่อเป็น “ศรีสัชนาลัย” ในสมัยกษัตริย์ราชวงศ์พระร่วงขนึ้ ครองกรุงสุโขทยังานเบกิ ฟา้ มหาประเพณศี รสี ชั นาลยั มรดกโลก จดั ขึน้ ทอี่ ุทยานประวัติศาสตร์ศรสี ัชนาลัยและอนุสาวรีย์พระยาลิไท อาเภอศรสี ัชนาลัยอาเภอศรีสัชนาลัยมีศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณีหลากหลายแต่ด้ังเดิมมาเป็นหลายร้อยปี แต่แยกกันส่งเสริมเฉพาะด้านและยังมีประเพณีตามพงศาวดารที่น่าสนใจ อาทิเช่น พิธีบูชาไฟสมัยพญาลิไท, การล่องเรือแห่รอยพระพุทธบาทที่พญาลิไทโปรดให้จาลองมาจากเกาะลังกาในมหาสมุทรอินเดีย เป็นต้น งานเบิกฟ้ามหาประเพณี ศรีสัชนาลัยมรดกโลก ในเดือนเมษายนทางจังหวัดสุโขทัยได้จัดงานมหาประเพณีอย่างยิ่งใหญ่ข้ึนถึง 3 งานได้แก่ประเพณีบวชช้างหาดเสี้ยว งานประเพณีสรงนา้ โอยทาน สงกรานตศ์ รีสัชนาลัย และงานประเพณีแหน่ ้าข้นึ โฮงสรงน้าเจา้ พอ่ เมืองดง้ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อระลึกถึงอดีตอันรุ่งเรื่องของจังหวัดสุโขทัย รวมถึงอนุรักษ์สืบสานประเพณีด้ังเดิมของชาวสุโขทัยศรีสัชนาลัยและส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมดงึ ดดู นกั ทอ่ งเที่ยวทัง้ ชาวไทยและต่างชาติ อีกทง้ั ยังตอกยา้ การเปน็ เมืองมรดกโลก

งานบวชชา้ งหาดเสยี้ วเป็นประเพณีงานบุญอันยิ่งใหญ่ จัดข้ึนต่อเนื่องกันมานับร้อยปีของชาวไทยพวนที่อพยพมาจากเมืองเชียงขวาง ในสมัยรัชกาลที่ 3 เป็นงานบวชที่ใช้วิธีแห่นาคด้วยขบวนช้างตามความเชื่อในเรื่องพระเวชสันดรชาดก ที่ก่อนออกบวชพระเวชสันดรได้ทาทานอันย่ิงใหญ่ คือมอบช้างเผือกปัจจัยนาเคนทร์ และหลังออกผนวชบ้านเมืองขาดกษัตริย์ปกครอง ประชาชนจึงอันเชิญให้พรเ ว ช สั น ด ร ก ลั บ ไ ป เ ป็ น ก ษั ต ริ ย์ โ ด ย เ ส ด็ จ ก ลั บ เ มื อ ง ด้ ว ย ข บ ว น ช้ า ง ศึ กณ บริเวณวัดหาดเสี้ยว ในวันท่ี 7 เมษายนของทุกปี จะมีการจัดขบวนแหท่ ีม่ ีการตกแต่งช้าง แต่งกายนาคอย่างวิจิตร ผู้ร่วมขบวนแห่จะแต่งกายด้วยเครื่องนุ่งห่มผ้าพื้นเมืองไทยพวนที่มีสีสันต่างๆ โดยในปีนี้ทางจังหวัดจัดให้มีขบวนกลองยาวของชาวไทยพวนหาดเสี้ยวอีกด้วย

งานประเพณีสรงน้าโอยทาน สงกรานต์ศรีสัชนาลัย ซ่ึงจะจัดขึ้นในวันที่ 8 – 12 เมษายน ณบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย ตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่ปรากฏในศิลาจารึกหลักที่ 1 ของพ่อขุนรามคาแหงว่า “คนสุโขทัยมักทรงศีลมักโอยทาน” กิจกรรมภายในงานมีการบวงสรวงพระมหาธรรมราชาลิไทและบูรพมหากษัตริย์ศรีสัชนาลัยสุโขทัย พิธีบวงสรวงศาลหลักเมือง การตักบาตรข้าวสารอาหารแห้ง การสรงน้าพระ การรดน้าดาหัวผู้สูงอายุ พิธีปล่อยนกปล่อยปลา ประกวดว่าวพระร่วงพระลือ ประกวดธิดาพระยาลิไท ซ่ึงต้องแต่งกายด้วยชุดผ้าพื้นเมืองสุโขทัย การเดินแบบตานานผ้าศรีสัชนาลัย ขันโตกไทยพวน ขบวนแห่ช้างพ่อเมือง และแห่ช้าง 30 เชือก

ประเพณีแห่น้าขึ้นโฮงสรงน้าเจ้าพ่อเมืองด้ง เป็นประเพณีที่สาคัญของชาวตาบลบ้านตึก ในปีนี้กาหนดจัดงานในวันท่ี 16 – 17 เมษายน ญ ศาลเจ้าพ่อเมืองด้ง เพื่อเป็นการยกย่องเชิดชู “หมื่นนคร” หรือ “เจ้าพ่อเมืองด้ง” ผู้สร้างเมืองด้ง ซ่ึงเป็นผู้ที่มีความเก่งกล้าทางด้านการสู้รบเชีย่ วชาญในการจับชา้ งและใชช้ ้างศกึ ภายหลังต้องยอมรับโทษประหาร เพื่อแสดงความซื่อสัตย์และจงรักภักดีต่อพระเจ้าติโลกราช ต่อมาชาวบ้านจึงได้จัดพิธีบวงสรวงเจ้าพ่อเมืองด้งด้วยการจดั ขบวนช้างทีต่ กแต่งอยา่ งสวยงามหลายสบิ เชือก มีการเลีย้ งขันโตกชา้ ง เจ้าของช้างและควาญช้างจะอาบน้าช้างเพื่อทาพิธีบายศรีสู่ขวัญต่อหน้าช้าง และกราบเท้าช้างเพื่อทดแทนบุญคุณที่ได้ใช้งานมาตลอดปี และมีการรดน้าดาหัวผู้สูงอายุอีกด้วย

ทองโบราณ หรือ ทองศรีสัชนาลัยเป็นงานศิลปหัตถกรรมที่มีชื่อเสียงของชาวบ้านตาบลท่าชัยและตาบลศรีสัชนาลัย อาเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัยที่บรรจงทาทองรูปพรรณเลียนแบบอย่างเครื่องทองสมัยโบราณได้อยา่ งสวยงาม จนมีชื่อเสียงเป็นที่ยอมรับของชาวไทยและชาวต่างชาติ เริ่มแรกทองโบราณเกิดขึ้นมาจากความคิดของช่างทองตระกูล \"วงศ์ใหญ่\" โดยมีนายเชื้อ วงศ์ใหญ่ อยู่ที่ตาบลศรีสัชนาลัย มีอาชีพทาทองและรับซือ้ ทองเกา่ หรือวัตถุโบราณ ทาให้มีโอกาสเหน็ เครือ่ งทองรูปพรรณแบบโบราณต่าง ๆเปน็ จานวนมาก และนับวันจะหายากยง่ิ ขน้ึ วันหนึ่งมีผู้นาสร้อยโบราณที่ได้จากริมฝั่งแม่น้ายมมาให้ดู จึงเกดิ ความคดิ ที่จะทาสรอ้ ยลายแบบนีม้ าก สร้อยท่เี หน็ นัน้ เป็นสร้อยที่ทาด้วยสัมฤทธ์ิถักสานเป็นสร้อยสี่เสาจึงได้แกะลายออกมาศึกษา แกะออกมาทีละปล้อง ทีละข้อ ใช้ลวดทองแดงถักร้อยตามรูปแบบเดิม แต่ไม่สาเร็จจึงตัดสินใจไปหาชาวบ้านที่มีอาชีพถักสานกระบุง ตะกร้าให้มีลวดลายมาลองถัก หลังจากนั้นจึงได้ใชท้ องคาที่เปน็ เนื้อทองสมัยใหม่มาถักสาน เรียกวา่ สร้อยสี่เสา นับเปน็ สร้อยเส้นแรกที่เลียนแบบโบราณไดส้ าเร็จ หลังจากนั้นก็ได้ผลิตนาออกจาหน่ายที่ร้านขายของเก่าในจังหวัดเชียงใหม่ และร้านขายทองในตลาดสวนจตุจักร กรุงเทพมหานคร ทาให้ทองโบราณเป็นที่รู้จักของคนท่ัวไป และได้รับความนิยมอย่างสูง ต้งั แต่ปี พ.ศ. 2536 เปน็ ตน้ มาจนถงึ ปจั จุบัน ลักษณะเด่นของทองสุโขทัยคือมีกระบวนการผลิตผลิตด้วยมือ เป็นงานศิลปหัตถกรรมที่มีความประณีต กระบวนการผลิตไม่ใชเ้ ครื่องจกั ร มีเครื่องทุนแรงบา้ งแต่เปน็ แบบภูมปิ ัญญาไทย ส่วนการผลิตยังเปน็ แบบโบราณทกุ ขั้นตอนเนื้อทอง ใช้ทอง 99.99% ซ่ึงเป็นเนื้อทองบริสุทธิ์ สีของทองสุโขทัยจะมีสีจาปาเพราะเนื้อทองมาก ส่วนทองรูปพรรณท่วั ไปทจ่ี ะออกสีเหลืองดอกบวบ ส่วนในเรื่องของลวดลายนั้นเป็นที่ทราบกันดีว่ามีความละเอียดอ่อน งดงาม และความประณีตมากกว่าทองรูปพรรณท่ัวไปที่ใช้เครื่องทา ซึ่งก็เป็นสาเหตุหน่ึงที่ทาให้ทองสุโขทัยได้รับการยอมรับจากลูกค้า ที่สาคัญเครื่องทองเหล่านี้นอกจากจะมีราคาแล้วยังมีคุณค่าทางจิตใจอีกด้วย เนื่องจากกว่าจะได้ช้ินงานแต่ละช้ินนั้นช่างทาทองจะต้องใช้ท้ังแรงกายและแรงใจในการสร้างสรรค์ผลงานให้มีความละเอียดอ่อน ประณีต งดงาม และใช้ระยะเวลาในการผลิตนานกว่าทองท่ัวไป ถือเป็นงานศิลปหัตถกรรมของชา่ งท้องถน่ิ สุโขทยั อีกด้วย

ผ้าทอไทยพวนศรสี ัชนาลยั นั้นมี ๒ ประเภท คือ ผา้ ทอเพอื่ ใชส้ อยในชวี ติ ประจาวัน ผา้ ประเภทนี้จะไม่เนน้ ความประณีตสวยงามนักแต่จะเน้นความแนน่ ความหนาของเนื้อผา้ เพื่อให้คงทนให้ใชไ้ ด้นานวัน ผ้าทอประเภทนี้ไดแ้ ก่ ผ้าซนิ่ ลายต่างๆ ผา้ ห่ม ผ้านวม ผา้ พ้ินย้อมครามหรือยอ้ มมะเกลือ ผา้ ทาถุงยา่ ม เปน็ ต้นส่วนผ้าทออีกประเภทหนึ่งนั้นทออย่างประณีตงดงาม เพื่อใช้ในโอกาสพิเศษหรือโอกาสสาคัญ ผ้าทอประเภทนี้ได้แก่ ผ้าซ่ินตีนจก ซ่ึงสร้างชื่อเสียงและเกียรติภูมให้กับชาวไทยพวนศรสี ัชนาลัยเปน็ อย่างยิง่ ลายตีนจกที่นยิ มทอมีเก้าลาย ซึ่งมีชื่อเรียกขานว่า ลายเครือน้อย ลายเครือกลาง ลายเครือใหญ่ ลายมนสิบหก ลายสิบสองหน่วยตัด ลายน้าอ่าง ลายท้องสอง ลายแปดขอ และลายสี่ขอผ้าซ่ินคนพวนศรีสัชนาลัยนั้นจะจะมีส่วนประกอบอยู่สามส่วน คือ หัวซ่ินตัวซิ่น และตีนซ่ิน ท้ังนี้เพราะสมัยโบราณนิยมทอด้วยฟืมหน้าแคบ \"ตัวซิ่น\" จะสั้นต้อง \"ต่อหัวต่อตีน\" จึงจะนุง่ ได้ ตีนจกทั้งเก้าลายมีความวิจติ รงดงามแฝงไวด้ ้วยแงค่ ดิ อันทรงคุณค่า เป็นลายตีนซ่ินที่หญิงชาวไทยพวนศรีสัชนาลัยประดิดประดอยมาเป็นตีนซิ่นของตนเอง และด้วยภูมปญั ญาทีช่ าญฉลาดจงึ บังเกิดตีนจกถึงเก้าลายอันควรคา่ แกก่ ารบันทึกไวม้ ืให้ลืมหลง 

ภาพแม่ลายหรอื ลายหลักของจกเกา้ ลาย ลายเครือนอ้ ยลายเครือนอ้ ย เปน็ ลายงา่ ยๆ มีลายประกอบไม่มาก เป็นลายใหเ้ ดก็ หญิงฝึกหดั ทาตีนจก แมล่ ายเครือน้อยจะมีลายเล็กประกอบ คือ ลายนกหมู่ ลายสร้อยหมาก และลายสรอ้ ยสา ในสมยั โบราณเครือนอ้ ยนยิ มต่อกับซ่ินมุก ลายเครือกลางลายเครือกลาง เปน็ ลายหลักทีม่ ีกรอบรูปรา่ งลายเครือนอ้ ยเพียงแตม่ ีความยากเยน็ ในการจกลายเพ่ิมมากขึ้น ส่วนประกอบของลายหลักนี้เปน็ ลายนกคาบ ลายพันคงิ ลายดอกหมี่ และลายสรอ้ ยสา ต้องต่อกับซน่ิเขน็

ลายเครือใหญ่ลายเครือใหญ่ เปน็ ลายหลักที่มีดอกไม้อยู่ตรงกลางเครือ ส่วนประกอบของลายหลักนีเ้ ป็นลายนกคุม้ ลายนกคาบ ลายันคิง ลายเครือขอ และต้องตอ่ กับซน่ิ มุก ลายมนสบิ หกลายมนสบิ หก เป็นลายหลักที่มีขอ ๑๖ ขอ รูปร่างของลายมีลกั ษณะกลม ภาษาพิน้ บ้านจะเรียกว่า มน(กลม) ลายนี้เปน็ ลายที่สวยงามมากกวา่ ลายอื่นๆ ส่วนประกอบของลายหลักนี้จะเหมือนกับลายอืน่ ทั่วไปลายนี้ตอ้ งตอ่ กับซิน่ ตาเติบ

ลายสบิ สองหนว่ ยตดัลายสบิ สองหนว่ ยตดั เป็นลายหลักที่มีขอ จานวน ๑๒ ขอ ประกอบกันเปน็ ดอกที่มีขาพันทาเปน็ สามเหล่ยี มและยังมีนกคาบบหรือหงสต์ ัวเลก็ อยูต่ รงกลางของแม่ลายด้วย ลายหลักลายนีต้ ่อกับซ่ินตาหวา้ ลายนา้ อา่ งลายนา้ อา่ ง เปน็ ลายหลักทีม่ ีนกหงส์สองตัวคาบดอกไมร้ ่วมกัน คลา้ ยกับว่าหงสส์ องตัวคาบดอกไม้ในอ่างนา้นัน่ เอง ลายหลักนีส้ ตรชี าวพวนศรีสัชนาลัยนยิ มทอใส่กันมากทีส่ ุด เนื่องจากเปน็ ลายที่มีความสะดุดตา และลายหลักนีต้ อ้ งตอ่ ด้วยซิ่นเขน็

ลายสองท้องลายสองทอ้ ง เปน็ ลายหลักที่มีความหมายแปลกกวา่ ลายอื่น คือ คร่งึ หนึ่งของลายจะเป็นสีดาสว่ นอีกครึ่งหน่งึ จะเปน็ แดง เวลาจะพุง่ กระสวยสองสี แต่จะไมป่ ล่อยใหก้ ระสวยพุ่งไปจนหมดขอบซิ่น เมือ่ ปล่อยสีดามายังลายที่กาหนดแลว้ จงึ ยอ้ นกลับ เพราะฉะนัน้ สึดาจะมีเพยี ครงึ่ เดียว แลว้ จะปลอ่ ยกระสวยด้ายสีแดงมาดว้ ยวิธเี ดียวกัน จึงต้องมีกระสวยสองอันในการทอหนง่ึ ผืนลายหลักนีต้ ้องต่อดว้ ยผ้าซ่ินน้าออ่ ย ลายแปดขอลายแปดขอ เปน็ ลายที่มีความเหมือนกับลายมนสบิ หกแต่ยอ่ ขนาดใหเ้ ลก็ ลง ลายหลักลายนี้ตอ้ งต่อด้วยซ่นิออ้ มแดงจะเปน็ นกแถว

ลายสขี่ อลายสขี่ อ เป็นลายขนาดเลก็ มีเครื่องประกอบลายกระจุม๋ กระจ๋ิม ใชส้ าหรับต่อผา้ ซืน่ ใหเ้ ด็กผู้หญิงตัวเล็กใส่ ภาพลายประกอบของจกเกา้ ลายและความหมาย ลายนกคมุ้ลายนกคมุ้ เป็นลายทีม่ ีความหมายถึงการอยู่คุม้ เหย้าคุ้มเรือนคุ้มผัวคุ้มเมีย บงั เกิดความเปน็ สริ ิมงคลต่อชีวติคู่ การครองรกั การครองเรือน แม่ลายขนาดเลก็ นี้มกั จะเป็นแมล่ ายที่นาไปประกอบกับลายหลักอื่นๆ เกือบทุกลาย ซึ่งอาจจะสอดแทรกไว้ตรงทีใ่ ดกไ็ ด้ เนื่องจากความหมายอันเปน็ สริ ิมงคลยิ่งนั่นเอง ลายนกหมู่ลายนกหมู่ เปน็ ลายที่มีความหมายถงึ การไปเปน็ หมูเ่ ป็นพวก ไม่มีความขัดแย้งทางด้านความคดิ และการกระทา บงั เกดิ ความสามัคคี แมล่ ายขนาดเล็กนี้มกั ใช้เป็น สว่ นประกอบของลายเครือน้อยเท่านั้น ไม่นิยมท่ี

จะนาไปประกอบลายหลักอื่นๆเพราะจะทาให้ไม่สวยงาม ลายนกแถวลายนกแถว เป็นลายทีม่ ีความหมายถึงการมีระเบียบในสงั คมวงศ์วานว่านเครือ หรือที่เรียกกันวา่ ไปกันเปน็แถวเป็นแนว มีทิศทางในการประกอบการที่จะทาให้สงั คมเจรญิ รุ่งเรืองในทางด้ ียวกัน แมล่ ายขนาดเลก็ นีจ้ ะใชเ้ ปน็ องค์ประกอบของลาย ๘ ขอเท่านัน้ ลายนกคาบลายนกคาบ เปน็ ลายที่มีความหมายถงึ การคาบดอกไมร้ ่วมกัน หรอื กินน้ารว่ มกัน ทางภาษาเหนือเขาเรียกวา่ กินนา้ ร่มเตา้ อีกนัยหนึ่งคือการใหส้ จั จะวาจาที่จะครองรกั รว่ มกับผู้เปน็ สามีอย่างจีรงั ย่งั ยืนนัน่ เอง ลายดอกหมี่ดอกหมี่ เป็นแม่ลายขนาดเล็กทีน่ ิยมนามาประกอบกับหลายหลักท่วั ไป ยกเว้นลายสองท้อง

โงะ๊ โง๊ะ เปน็ แม่ลายขนาดเล็กที่นิยมนามาประกอบกับลายหลักทีเ่ รียกว่า ลายสองทอ้ งเท่านัน้ ลายฟนั ปลา ลายฟนั ปลา เปน็ ลายที่สลับกันไปมาใช้ประกอบลายหลักเพื่อให้เกดิ ความงดงาม ลายสรอ้ ยหมาก สรอ้ ยพรา้ วลายสรอ้ ยหมาก สรอ้ ยพรา้ ว เป็นลายที่จะมีลักษณะคลา้ ยดอกหมากหรอื ดอกมะพร้าวที่ยังตูมอยู่ ลายนี้จะอยู่ ติดแม่ลายใช้แทนลายเครือขอได้ ลายเครือขอ ลายเครือขอ เปน็ ลายทีต่ ิดขนาบกับลายหลักทัง้ บนและลา่ ง เนน้ ลายหลักใหเ้ ด่นชัด

ลายสรอ้ ยสาลายสรอ้ ยสา เป็ นลายขนาดเล็กทจ่ี ะอยลู่ า่ งสดุ ของตัวผา้ ซนิ่ เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความออ่ นชอ้ ยน่าสวมใสข่ องผา้ ซน่ิตนี จกน่ันเอง     อทุ ยานประวตั ศิ าสตรศ์ รสี ชั นาลัย   อุทยานประวตั ิศาสตรศ์ รสี ชั นาลยั เปน็ อุทยานประวัติศาสตร์ของประเทศไทย ตัง้ อย่ทู ตี่ าบลศรีสชั นาลัย อาเภอศรีสัชนาลัยจังหวดั สุโขทัย มโี บราณสถานท้งั หมด 283 แหง่ สารวจค้นพบแล้ว 204 แหง่ รวมทง้ั สุสานวัดชมชืน่ และเตาสงั คโลกโบราณ ในปัจจุบันจากการประเมินของกรมศ ลิ ปากร นับว่ามีการต่อเตมิ โบราณสถาน จากสภาพเดมิ นอ้ ยกว่าทใ่ี ด ยังคงรกั ษาภูมิทัศน์ของเมืองประวัตศิ าสตร์ไว้ไดค้ รบถ้วน    

เม่ือวนั ที่ 12 ธนั วาคม พ.ศ. 2534 อุทยานประวตั ิศาสตร์ศรีสชั นาลยั พร้อมดว้ ย อุทยานประวตั ิศาสตร์สุโขทยั และอุทยานประวตั ศิ าสตร์กาแพงเพชร ไดร้ ับ เกียรติใหล้ งทะเบียนเป็นมรดกโลกจากองคก์ ารยเู นสโก ภายใตช้ ื่อวา่ \"เมืองประวตั ิศาสตร์สุโขทัยและเมืองบริวาร วดั ชา้ งล้อม วดั เจดีย์เจด็ แถว พระพุทธรูปศิลปะสโุ ขทยั

วดั พระศรีรตั นมหาธาตุวดั เขาสุวรรณคีรีวดั เขาพนมเพลิง

พพิ ิธภัณฑ์วดั ชมชืน่ ภายในอุทยานฯอาคารพิพธิ ภัณฑค์ ลุมเตาทุเรียง โครงการอนุรักษ์เตาสังคโลก           