Protista

อ.ดร.นลนิ วงศข์ ตั ตยิ ะ สาขาวชิ าเทคโนโลยชี วี ภาพ คณะวทิ ยาศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ ้ https://www.youtube.com/watch?v=as8vUPiwnWk&feature=youtube_gdata_player https://www.youtube.com/watch?v=mbBLQT4MbAY มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สทิ ธ์ิ 2553

Prokaryotic members Monera ……………………… Eukaryotic members  Protista: protozoa and algae  Fungi  Plantae  Animalia มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลิขสทิ ธิ์ 2553

Linnaeus Haeckel Chatton Copeland Whittaker Woese et al. Woese et al. Cavalier- 1735 1866 1925 1938 1969 1977 1990 Smith 2 kingdoms 3 kingdoms 2 empires 4 kingdoms 5 kingdoms 6 kingdoms 3 domains 2004 6 kingdoms Not treated Protista Prokaryota Monera Monera Eubacteria Bacteria Bacteria Archeabacteria Archea Eukaryota Protoctista Protista Protista Eukarya Protozoa Chromista Vegetabilia Plantae Fungi Fungi Fungi Plantae Plantae Plantae Animalia Animalia Plantae Animalia Animalia Animalia Animalia

 มี 3 กลมุ่ หลกั ◦ Animal-like (the protozoa) ◦ Fungus-like (the water molds and slime molds) ◦ Plant-like (the algae) มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

 ลกั ษณะทั่วไป  ทอ่ี ยอู่ าศยั  การไดร้ ับสารอาหาร  การสบื พันธุ์  การจาแนกชนดิ  ตวั อยา่ งโปรโตซวั ทมี่ คี วามสาคญั มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สทิ ธ์ิ 2553

 เป็ นจลุ ชพี เซลลเ์ ดยี ว  ไมส่ ามารถสงั เคราะหแ์ สงได ้  เคลอ่ื นทไี่ ด ้ โครงสรา้ งในการเคลอื่ นท:่ี celia, flagella, pseudopodia  ไมม่ ผี นังเซลล์ (cell wall) มแี ตเ่ ยอ่ื หมุ ้ เซลล์ (cell membrane) รปู รา่ งไมแ่ น่นอน  สบื พันธแุ์ บบ asexual fission เป็ นสว่ นใหญ่  ขนาดตงั้ แต่ 2 – 20,000 ไมโครเมตร (2 cm)  โปรโตซวั ทกุ ชนดิ ตอ้ งการความชน้ื และออกซเิ จน 1, 2 https://www.youtube.com/watch?v=TTbS7 _vZLNg มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลิขสิทธิ์ 2553

 ดารงชวี ติ อยไู่ ดด้ ว้ ยตวั เอง (free living) พบไดใ้ นระบบนเิ วศทกุ ระบบทม่ี คี วามชนื้ เป็ นปัจจัยหลกั เชน่ น้าจดื น้าเค็ม น้ากรอ่ ย โคลนตม บอ่ เลยี้ งสตั วน์ ้า และ ดนิ  ดารงชวี ติ รว่ มกบั สตั วอ์ นื่ (symbiosis)  แบบพงึ่ พากนั (mutualism) ตา่ งไดร้ ับประโยชนจ์ ากการอยู่ รว่ มกนั เชน่ Trichonympha อาศยั อยใู่ นลาไสป้ ลวก  แบบองิ อาศยั (commensalism) ผใู ้ หอ้ าศยั ไมไ่ ดร้ ับ ไมไ่ ดเ้ สยี ประโยชน์ เชน่ : ซลิ เิ อตทอี่ ยใู่ นกระเพาะของสตั วก์ นิ พชื โดยกนิ แบคทเี รยี และอาหารในกระเพาะผใู ้ หอ้ าศยั  แบบปรสติ (parasite) โปรโตซวั ทก่ี อ่ ใหเ้ กดิ โรคกบั ผใู ้ หอ้ าศยั มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สทิ ธิ์ 2553

โปรโตซวั ทเ่ี ป็ นปรสติ ในคนและสตั วไ์ มส่ ามารถสรา้ ง อาหารเองไดเ้ หมอื นกบั พวกทด่ี ารงชวี ติ อยา่ งอสิ ระ บางชนดิ จงึ จาเป็ นตอ้ งไดร้ บั สารอาหารประเภท สารอนิ ทรยี ซ์ ง่ึ โปรโตซวั จะมวี ธิ กี ารในการรับ สารอาหาร ดงั ตอ่ ไปน้ี 1. เอนโดซยั โตซสิ (endocytosis) โปรโตซวั สว่ น ใหญจ่ ะรับอาหารโดยวธิ นี ้ี โดยอาหารจะถกู นาเขา้ สู่ ภายในเซลลใ์ นรปู ของถงุ อาหาร (food vacuole) หลงั จากนัน้ จะรวมตวั กบั ถงุ ไลโซโซมซงึ่ มเี อนไซมท์ ่ี มหี นา้ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั การยอ่ ยอาหาร 2. ไซโตสโตม (cytostome) เป็ นการรับอาหารเขา้ ไปภายในเซลลโ์ ดยผา่ นทางรอ่ งปาก 3. การแพร่ (diffusion) เป็ นการรับเอาสารอาหารที่ เป็ นโมเลกลุ เล็ก ๆ ซมึ ผา่ นเยอื่ หมุ ้ เซลลเ์ ขา้ ไป มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลิขสทิ ธิ์ 2553

 การสบื พันธแุ์ บบไมอ่ าศยั เพศ พบมาก ทสี่ ดุ ในโปรโตซวั ◦ Fission  Binary fission  Binary fission (amoeba)  Longitudinal binary fission (Trichomonas vaginalis)  Transverse binary fission  Multiple fission (Plasmodium)  การสบื พันธแุ์ บบอาศยั เพศ มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553 3

Group Characteristics Typical Habitats Representative representative diseases Mastigophora เคลอื่ นทโ่ี ดย flagella Trypanosoma Fresh water Giardiasis สบื พันธโุ์ ดย binary Giardia Parasites of Trichomoniasis Ciliophora fission (longitudinal) Leishmania animals Trypanosomiasis Sarcodina Leishmaniasis Sporozoa เคลอื่ นทโ่ี ดย celia Balantidium Fresh water and African sleeping สบื พันธโุ์ ดย binary Paramecium marine sickness fission (transverse) Amoeba Animal parasites Giardiasis เคลอ่ื นทโี่ ดย Entamoeba Rumen Balantidiasis pseudopods Fresh water and สบื พันธโุ์ ดย binary marine Amebic dysentery (บดิ fission Animal parasites มตี วั ) ไมม่ โี ครงสรา้ งการ มาลาเรยี เคลอื่ นท่ี Plasmodium Primarily animal Toxoplasmosis Intracellular parasites Toxoplasma parasites Pneumocystis มที งั้ asexual และ Insects (vector pneumonia sexual cycles for parasitic ตอ้ งการ host ในชว่ ง diseases) หนง่ึ ของวงชวี ติ มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สทิ ธิ์ 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

โรคนีเ้กิดจากโปรโตซวั ทมี่ ีหางช่ือ Giardia lamblia ติดตอ่ สคู่ นโดยคนรับประทานอาหารหรือดืม่ นา้ ท่ีมี ซสิ ต์ของมนั เข้าไป เมื่อซสิ ต์ผ่านกระเพาะอาหารเข้าไปในลาไส้เลก็ จะกลายเป็นโทรโฟซ้อยท์ เกาะติดกบั เซลล์บผุ วิ ของลาไส้เลก็ เม่ือเซลล์บผุ วิ หลดุ ลอกออก โทรโฟซ้อยท์ก็จะกลบั เป็นซิสต์อีกครัง้ ก่อนที่จะถกู ขบั ออกมากบั อจุ จาระ ปกติเชือ้ ไกอาร์เดียนีไ้ ม่คอ่ ยมีอนั ตรายตอ่ คน สว่ นใหญ่ไมท่ าให้เกิดอาการอะไร ถ้าเกิดอาการกจ็ ะเป็น ลกั ษณะท้องเดิน ปวดท้อง แตไ่ ม่มาก ออ่ นเพลยี นา้ หนกั ตวั ลด แล้วจะคอ่ ย ๆ หายไปเอง โรคนีพ้ บบอ่ ย ในเด็กในชมุ ชนทส่ี ขุ อนามยั ไม่ดี วินิจฉยั โรคได้โดยการตรวจพบซิสต์หรือโทรโฟซ้อยในอจุ จาระหรือนา้ ใน ดโู อดีนม่ั หรือจากการตดั ชิน้ เนือ้ จากเจจนู มั่ มาตรวจ การรักษาอาจไม่ได้ผลดีหากสขุ อนามยั ในชมุ ชนและ ความสะอาดในการรับประทานอาหาร ยงั ไม่ดพี อ มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

 African sleeping sickness Trypanosoma gambiense  Habitat – blood stream  Invade central nervous system  Inflammation of brain and spinal cord  Vector – tsetse fly (Glossina sp.) มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลิขสทิ ธิ์ 2553

 Domestic animal parasite  Intestinal dysentery Paramecium Balantidium coli มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

 Entamoeba histolytica  Ulceration of the intestinal tract  Diarrhea  Transmit by fecal contamination of water and food มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สทิ ธิ์ 2553

https://www.youtube.com/watch?v=JwsoK8 O0lXE  Malaria (Plasmodium)  Vector – mosquitoes  Malaria 300 million/year are infected, 1 million die 5 World map of current malaria Plasmodium sp. มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลิขสทิ ธิ์ Areas with risk of malaria 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

อาการอาจเร่ิมต้นจากไม่รุนแรง คล้ายเป็นไข้หวดั ได้แก่ มไี ข้ ปวดเม่ือยตามตวั ปวดศีรษะ เจบ็ คอ และอาจแสดงอาการรุนแรงได้ถ้าโปรโตซวั ทาลายกล้ามเนือ้ ระบบประสาท หวั ใจ ปอด หรือตา เชือ้ อาจทาให้หญิงมีครรภ์แท้ง และทาให้เดก็ ในครรภ์มีความผดิ ปกติแตก่ าเนดิ ใน ผ้ปู ่ วยโรคเอดส์อาจเกิดการติดเชือ้ ทส่ี มองและทาให้เสียชีวติ ได้ มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

 ราเมอื ก (Slime molds)  รานา้ (Water mold) ◦ เคยอยใู่ นอาณาจักรรา แต่ ◦ เคยอยใู่ นอาณาจักรรา RNA analyses แสดงให ้ ◦ Habitat – aquatic เห็นวา่ slime mold มี ◦ Potato blight, certain ววิ ฒั นาการมาจากโปรโต ซวั fish diseases ◦ Phagocytosis http://www.youtube.com/watch?v=GY_uM ◦ อาหารของราเมอื กไดHแ้8Xกp่ y0 แบคทเี รยี ◦ ไมม่ ี cell wall 7 มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธิ์ 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

 มี 3 กลมุ่ หลกั ◦ Animal-like (the protozoa) ◦ Fungus-like (the water molds and slime molds) ◦ Plant-like (the algae) มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลิขสทิ ธ์ิ 2553

 ลกั ษณะทัว่ ไป  การสบื พันธุ์  การจาแนกชนดิ  ลกั ษณะสาคญั ของสาหรา่ ยในกลมุ่ ตา่ งๆ มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลิขสทิ ธิ์ 2553

 พบในน้าเป็ นสว่ นใหญ่  > 30,000 species  เซลลเ์ ดยี ว หรอื หลายเซลลข์ นาดใหญ่  มรี งควตั ถุ  ไดพ้ ลงั งานจากแสงอาทติ ย์ (oxygenic photosynthesis)  ไดร้ ับคารบ์ อนจาก CO2  ผนังเซลลแ์ ขง็ ประกอบดว้ ยเซลลโู ลสเป็ นหลกั บางชนดิ อาจ มี calcium carbonate หรอื silica เป็ นองคป์ ระกอบ  บางชนดิ อาจมี flagella  O2 producer มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

 สาหรา่ ยมกี ารสบื พันธทุ์ งั้ แบบ asexual และ sexual reproduction ◦ Asexual reproduction เชน่  สาหรา่ ยเซลลเ์ ดยี วสว่ นใหญ่ สบื พันธแุ์ บบ binary fission  บางชนดิ โดยเฉพาะ multicellular filamentous species สบื พันธแุ์ บบ fragmentation  บางชนดิ สรา้ งสปอรไ์ ด ้ (sporulation) มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลิขสิทธ์ิ 2553

 Euglenophyta  Pyrrophyta  Chrysophyta  Chlorophyta  Phaeophyta  Rhodophyta มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลิขสทิ ธิ์ 2553

Euglenophyta Common Morphology Pigments Storage Cell wall Pyrrophyta name Unicellular compound None Chlorophyll a Paramylon Chrysophyta Euglenids &b Cellulose/none Chlorophyll a Starch Chlorophyta Dinoflagellates Unicellular &c Cellulose, Phaeophyta Xanthophylls Lipids silica, Golden- Unicellular Chlorophyll a CaCo3, etc. Rhodophyta brown algae, &c Cellulose diatoms Cellulose Green algae Unicellular to Chlorophyll a Starch Cellulose Brown algae multicellular &b Multicellular Chlorophyll a Laminarin & c, Red algae Mostly xanthophylls multicellular Chlorophyll a Starch & d, phycocyanin, pมhหาyวcิทยoาeลยั rแyมtโ่ จh้ สrงiวnนลิขสทิ ธิ์ 2553

 เซลลเ์ ดยี ว มแี ฟลกเจลลาวา่ ยน้า อสิ ระ บางพวกอาจมกี า้ นยดึ เกาะ กบั พนื้ และอยเู่ ป็ นกลมุ่  เซลลเ์ ขยี วสด บางชนดิ ไมม่ สี ี  ดารงชวี ติ แบบ saprobe  ตวั อยา่ งเชน่ ยกู ลนี า มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สทิ ธิ์ 2553

Dinoflagellate เชน่ Fire algae เชน่ Gonyaulax tamarensis Gonyaulax polyedra bioluminescence Toxic blooms, ขป้ี ลาวาฬ (red tides ) สตั วน์ ้าตายเพราะสารพษิ จากสาหรา่ ย เป็ นพษิ ตอ่ สตั วน์ ้า เชน่ หอยแมลงภหู่ อย นางรม หอยเชลล์ กงุ ้ ปลา ทาให ้ ผบู ้ รโิ ภคเกดิ อาการทอ้ งรว่ ง และ อาเจยี น เนอื่ งจากสารพษิ Neosaxitoxin มกี ารวจิ ยั พบวา่ สารพษิ ชนดิ นจ้ี ะยับยัง้ ขบวนการขนถา่ ยแรธ่ าตุ โดยเฉพาะโซเดยี ม (Na) ในรา่ งกาย มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลิขสทิ ธิ์ 2553

 ไดแ้ ก่ สาหรา่ ยสนี ้าตาลแกมทอง (golden algae) สาหรา่ ยสเี ขยี วแกม เหลอื (yellow green algae)และได อะตอม (diatom)  มักเป็ นเซลลเ์ ดยี ว พบในทะเล น้าจดื และบนดนิ ทช่ี นื้ แฉะ  ผนังเซลลม์ สี ว่ นประกอบของ silica จงึ สามารถใชป้ ระโยชนใ์ นการทาไสก้ รอง และยาขดั ตา่ ง ๆ มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สทิ ธิ์ 2553

 มที งั้ แบบเซลลเ์ ดยี ว โคโลนี และสาหรา่ ยขนาดใหญเ่ ป็ น เสน้ สาย  ตวั อยา่ งเชน่ Volvox และ Chlorella มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สทิ ธ์ิ 2553 4

 สว่ นใหญพ่ บในทะเล  อาจพบขนาดใหญถ่ งึ 30 เมตร  เป็ นอาหารของสตั วท์ ะเล 6 มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สทิ ธ์ิ 2553

 มกั พบในทะเล ขนาดใหญ่  ตวั อยา่ งเชน่ จฉี ่าย หรอื พอรไ์ ฟ รา (Porphyra sp.) นามาทา เป็ นอาหาร  สาหรา่ ยผมนางหรอื กราซลิ า เรยี (Gracilaria sp.) ใชผ้ ลติ วนุ ้ 8 มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สทิ ธิ์ 2553

มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สิทธ์ิ 2553

 เอกสารประกอบการอบรมครวู ทิ ยาศาสตร์ สาขาชวี วทิ ยา หลกั สตู รที่ 1 คณะวทิ ยาศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั แมโ่ จ ้ 2544  Hogg, S. (2005) Essential Microbiology. Chichester: JohnWiley&Sons, Ltd.  Madigan, M.T., Martinko, J.M. and Parker, J. (1997) Biology of Microorganisms, 8th edition. New Jersey: Prentice-Hall, Inc.  Nester, E.W., Anderson, D.G., Robert jr., C.E. and Nester, M.T. (2007) Microbiology: A Human Perspective, 5th edition. New York: Mc Graw Hill Co. Inc.  www.biocourse.com มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้ สงวนลขิ สทิ ธิ์ 2553