ชา

ชา เรยี บเรยี งโดย : ศุภนารถ เกตเุ จรญิ อญั ชลี พดั มเี ทศ พมิ พเ ผยแพรโ ดย : กองเกษตรสมั พนั ธ กรมสง เสรมิ การเกษตร จดั ทําเอกสารอเิ ลก็ ทรอนกิ สโ ดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร ! บทนํา ! แหลง กาํ เนดิ /ประวตั กิ ารปลกู ชา ! พนั ธแุ ละการขยายพนั ธุ ! การปลกู และการจดั การสวนชา ! โรคและแมลงศตั รชู า ! ภาคผนวก • ผลกระทบจากขอ ตกลงแกลตแ ละแนวทางการปรบั ตวั • มาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมชาใบ(ชาจนี ) • มาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมชาผง(ชาฝรง่ั )

ชา 2 บทนํา ลักษณะทว่ั ไป ชา เปนพืชที่นํามาทาํ เปน เครอ่ื งดม่ื เปน ทน่ี ยิ มบรโิ ภคของคนทว่ั โลก เชนเดียวกับกาแฟ และโกโก โดยจีนเปนประเทศแรกที่เริ่มนาํ ชามาทาํ เปน เครอ่ื งดม่ื เมอ่ื กวา 2,000 ปที่แลว จากนั้นความนิยมในการดื่มนาํ้ ชาก็ไดแพรกระจายไปทั่วโลก ทง้ั ในทวปี อเมรกิ า ยุโรป เอเชยี และในบางประเทศของทวีปแอฟริกาดวย ใน บรรดานักดื่มชาทั่วโลก ชาวอังกฤษถือไดวามีการดื่มชามากที่สุด คือ ดื่มคนละ 3.06 กิโลกรัม/ป รองลงมาได แก สาธารณรฐั ไอรแ ลนด อิรัก ฮอ งกง ญป่ี นุ อนิ เดยี และไทย ตามลาํ ดบั ชาเปนพืชกึ่งรอน สามารถขน้ึ ไดด ใี นเขตอบอนุ และมีฝน จึงทาํ ใหแหลงปลูกชากระจายอยูตั้งแต ละตจิ ูดที่ 45 องศาเหนอื ในรัสเซยี ถึง 50 องศาใตใ นทวปี แอฟรกิ า ปลูกไดในพื้นที่ที่มีความสูงกวาระดับนาํ้ ทะเล 1,000-2,000 เมตร ผลผลิตชาสวนใหญจะอยูในทวีปเอเชียโดยพื้นที่ที่มีการปลูกชามากจะอยูระหวาง แนวเหนอื ใต ตั้งแตประเทศญี่ปุนถึงอินโดนีเซีย และแนวตะวนั ออก-ตก จากประเทศอนิ เดยี ถงึ ญป่ี นุ เนอ่ื ง จากพื้นที่เหลานี้จะอยูในเขตมรสุมมีอากาศอบอุนและมีปริมาณนํ้าฝนมากเหมาะกับตนชาท่ีกําลังเจริญเติบ โตสําหรับประเทศไทย ในป 2535 และ 2536 มีพื้นที่ปลูกชา 34,104 และ 33,907 ไร มีผลผลิตใบชาสดรวม 45,340 และ 40,847 ตนั ตามลาํ ดบั โดยจังหวัดเชียงรายมีการปลูกและไดผลผลิตมากที่สุด รองลงมา คือ จังหวัดลาํ ปาง แพร และเชียงใหม จากปริมาณการผลิตที่ไดทาํ ใหประเทศไทยมีทั้งการนาํ เขาและสงออกชา ซึ่งมีปริมาณและมูลคา ดงั น้ี ชา และองคประกอบทางเคมี ชาเปนไมพุมอายุยืน ประกอบดว ยสารโพลีฟนอล (Polyphenols) มากถึง 20-35% ซึ่งมีผลตอรสฝาด และสีของนํ้าชา ขอมูลจากการหมัก (Decomposition) และการวิเคราะหแสหงใหเห็นวาชามีองคประกอบ ทางอินทรีย (Organic Matter) ไมนอยกวา 450 ชนดิ และยังพบสารอนินทรีย (Inorganic Mater) ไมนอยกวา 15 ชนดิ

ชา 3 ประโยชนข องชา ชาเปนเครื่องดื่มที่มีธาตุอาหารหลายชนิดเปนองคประกอบที่ชวยบาํ รุงใหรางกายมีสุขภาพดี ซึ่ง ประโยชนของชา พอจะสรปุ ไดด งั น้ี ชวยกระตุนใหระบบประสาทและรางกายสามารถทาํ งานไดอยางมีประสิทธิภาพ เนอ่ื ง จากชามีสารคาเฟอนี เปน องคป ระกอบ ซึ่งคาเฟอีนนี้จะไปกระตุนระบบประสาทสวนกลางและระบบหมุน เวียนของโลหติ ชวยใหกลามเนื้อผอนคลาย มีอิทธิพลตอขบสนการเมตตาโบลิซึ่มของเซลลรางกาย ชว ย ขยายหลอดเลือด และปองกนั โรคใจตบี ตนั นอกจากน้ีชายงั สามารถรักษาอาการเจบ็ หนา อก และกลามเนื้อ หัวใจขาดเลอื ดหลอ เลย้ี ง รักษาโรคหวดั โรคปวดหัวโดยไมมีผลขางเคียง

ชา 4 ชวยแกก ระหายและชว ยในการยอ ยอาหาร ในชว งอากาศรอ น การดื่มชาจะชวยใหมี ความรูสึกสดชื่นขึ้น เน่ืองจากในชามสี ารโพลฟี น อล (polyphenol)คารโบไฮเดรท และกรดอะมโิ นเปน องค ประกอบ เมื่อสารเหลานี้เกิดปฏิกิริยากับนาํ้ ลาย จะชวยกระจายความรอนสวนเกินในรางกาย พรอ มกบั ชะลางสารพิษตาง ๆ ออกไป ชวยเรงใหมีการขับถายของเสียออกจากรางกาย ทาํ ใหข บสนการเมตตาโบลิม ซึ่มเกิดความสมดลุ หรอื ในชว งหลงั ตน่ื นอน เรามักรูสึกขมปาก และกระหายนํ้า การดื่มชาถวยหนึ่งจะชวย ลางปาก และกระตุนใหมีความอยากรับประทาน นอกจากนน้ั ชายงั ใหส ารไอโอดนี และฟลอู อไรดท เ่ี ปน สาร ปองกันภาวะไทรอยดผิดปกติ (hyperthyroidism) ซึ่งฟลูออไรดเพียงพอกับความตองการจะชวยปองกันฟนผุ หรอื หลังจากรบั ประทานอาหารแลวด่ืมชาแกๆ สักถวย จะชวยกระตุนการหลั่งนํ้ายอยในกระเพาะอาหาร ชวยยอยอาหารจําพวกวิตามินกลุมตาง ๆ เชน inositol, folio acid, pantothenic acid เปน ตน นอกจากนี้ใบชา ยังมีสารประกอบอื่นอีก เชน methionine, thenylcyoteine ซ่ึงสารเหลา นจ้ี ะชว ยสง เสรมิ ขบวนการเมตตา โบลิซึ่มเพื่อยอยไขมั สวนสารใหกลิ่น (aromatic) ที่เปนองคประกอบในชาจะชวยยอยอาหารและระงับกลิ่ง ปากเพราะวาไขมันสามารถละลายในสารใหกลิ่นเหลานี้ ดงั นน้ั ชาจึงเปน เครอ่ื งดม่ื ของชนชาตทน่ี ยิ มบรโิ ภค เนื้อสัตว และเนยเปน อาหารหลกั ชวยฆา เชอ้ื โรค ลดการอักเสบ ชวยสมานแผล ชวยในการขับถาย และชะลางสารพิษใน รางกาย เนื่องจากในชามีสารโพลีฟนอล สามารถฆา เชอ้ื แบคทเี รยี (colon bacillus) เชน ไทฟอยด อหิวาตกโรค ฯลฯ โดยทําใหโปรตนี ของเชอ้ื แบคทเี รยี นน้ั แขง็ ตวั (solidifying) จากหลักฐานโบราณของจีน พบวา น้าํ ชาแกๆ 1 ถวย ใชรักษาโรคบดิ ไดอยางดี ชวยรักษาบาดแผลลดความเปนพิษและอาการอักเส ดงั น้ัน บริษัทผลิตยาสําเร็จรปู จงึ ใชช าเปนองคป ระกอบในการผลิตยาสาํ หรบั รกั ษาโรคบดิ และหวดั สารโพลฟี  นอลในใบชาสามารถยอย (decompose) อลูนิเนียม สังกะสี และสารอัลคาลอยที่อยูในนาํ้ ได ชวยใหนํ้า สะอาดขึ้น นอกจากนีช้ ายังสามารถชว ยรกั ษาโรคพิษสุราเรือ้ งรงั และสารพิษในบุหรี่ นา้ํ ชาแก 1 หรอื 2 ถวย ชวยละลายส่ิงที่ไมจําเปนออกไปโดยสารคาเฟอีนและโพลีฟนอลจะทําปฏิกิริยาเปนกลางกับอัลกอฮอล (neutralization)

ชา 5 ชวยทําใหสุขภาพแข็งแรง โดยเฉพาะชาเขียวจะมีวิตามินซี วิตามินบีคอมเพล็คและกรด เพนโทเทนิค รวมทั้งวิตามินพี ซึ่งสามารถดูดซึมเขาสูรางกายไดงาย โดยคาเทคชนิ (catechine) ท่ีเปน องค ประกอบใน polyphenol เชน วิตามินพี ชวยใหหลอดเลือดมีความยืดหยุนมากขึ้น (permeable) ชวยไมให เสนเลือดแข็งตัวงาย, กรด pantothenic ชวยทําใหผิวหนังชุมชื้น, วติ ามนิ บี 1 สามารถชวยสงเสริมการเจริญ เติบโตของเมล็ดเลอื ด, วติ ามนิ บี 2 ชวยลดการอกั เสบ เชน การอกั เสบทผ่ี วิ หนงั และอาการของโรคปอดบวม เปนตน ชาฝรง่ั (black tea) มวี ติ ามนิ เคมาก การดื่มชาฝร่งั วันละ 5 ถวย จะทําใหร างกายไดรบั วิตามินเค พอ เพียงกับความตองการของรางกาย ชวยใหรางกายแข็งแรง (fitness) ตอตา นโรคหลอดเลอื ดหวั ใจอดุ ตนั ชาพเุ ออ ที่ผลิตใน ยูนาน มชี เ่ื สยี งในดา นสรรพคณุ ทางเภสชั กรรม จากการวิจัยพบวา ชาเถา (Tuocha) เปนชาที่ชวยลดความ อว น และชวยรกั ษาโรคหลอดเลอื ดอดุ ตนั ไดเ ปน อยา งดี เนื่องจากการดื่มชาเถา จะชวยลดปริมาณสาร ประกอบ antilipoidic แกบุคคลท่ีมปี ญ หาเรอ่ื งอว น เครยี ดและโรคหลอดเลอื ดอดุ ตนั ชาอูหลง สามารถชวยลดความอวนและอาการทองผูก โดยจะชวยละลายไขมันและชวย ในการยอยอาหารและลดประจุ (discharge) ในปสสาวะ มีรายงานตางประเทศที่นาสนใจอยางหนึ่ง คือ ชาวจีนและชาวญี่ปุนที่อยูในไรชา ลวน แตมีอายุยืนนานและมีสุขภาพดีซึ่งสัณนิษฐานวามาจากการที่ปลูกชาเองแลวก็ชงชาดื่มเปนประจํา นอกจากน้ี คนญี่ปุนยังเช่อื วา การดืม่ ชาเขยี วจะชว ยลดการเกิดโรคมะเรง็ โดยเฉพาะมะเร็งในกระเพาะอาหาร รวมทั้งยัง มีคุณสมบัติคลายยาเอแซดที (AZT) ที่ใชในการรักษาผูปวยโรคเอดสซึ่งขณะนี้มีรายงานวาแพทยญี่ปุนกาํ ลัง ทําการแยกสารขมออกจากชาเพอื่ นํามาใชรักษาโรคพรอมทั้งแพทยยังแนะนําดวยวา ถาดื่มชาวันละ 3 ถวย จะไดรับวิตามินอเี ปน จาํ นวน 50% วติ ามนิ เอ อกี 20% ของความตองการของรางกายในแตล ะวนั สถาบนั มะเรง็ แหง นครเซย่ี งไฮ ประเทศสาธารณรฐั ประชาชนจนี และสถาบันมะเร็งของ สหรัฐอเมรกิ าไดท ําการวิจัยจากคนดื่มชา 900 คนในเซี่ยงไฮ และ 11,500 คน ในอเมริกาพบวาคนที่ดื่มชา เขียวเปนประจาํ นานๆ โอกาสเปนมะเรง็ ในกระเพาะอาหารจะนอ ยลง โดยจะลดลงในเพศชาย 20% ในเพศ หญิง 20% ในเพศหญงิ 50% เนอ่ื งจากเพศหญงิ ไมม ปี จ จยั เสรมิ ในการเปน มะเรง็ เชน การดื่มเหลา หรือสูบ บุหรี่ และการวิจัยยังพบอีกดวยวา ผลดีของชาเขียวจะลดลง ถา ดม่ื ชารอ นจดั

ชา 6 แหลง กาํ เนิด ประวตั กิ ารปลกู ชา แหลงกําเนดิ ชาตามธรรมชาติ มีจุดศูนยกลางอยูทางตะวันออกเฉียงใตของจีนใกลตนนาํ้ อิระวดี แลว แพรกระจายพันธุไปตามพื้นที่ ลักษณะคลายรูปพัด จากดา นทศิ ตะวนั ตก ระหวา งเทอื กเขานากา มานิปุริและ ลูไซ ตามแนวชายแดนของรัฐอัสสัม และสหภาพพมา ไปยังมณฑลซีเกียงของจีนทางดานทิศตะวันออกแลว ลงสูทิศใตตามเทือกเขาของสหภาพพมา ตอนเหนือของไทยไปสิ้นสุดที่เวียดนาม โดยมอี าณาเขตจากดา น ทิศตะวันออกจรดทิศตะวนั ตก กวางถึง 1,500 ไมล หรอื 2,400 กโิ ลเมตร ระหวา งเสนลองจจิ ดู 95-120 องศา ตะวันออก และจาก ทศิ เหนอื จรดทศิ ใต ยาว 1,200 ไมลหรือ 1,920 กโิ ลเมตร ระหวางเสนละติจูดที่ 29-11 องศาเหนือ ประวตั กิ ารปลกู ชาของโลก การด่ืมชาน้ันไดเ รม่ิ ขน้ึ ในประเทศจนี คาดวาไมนอยกวา 2,167 ปกอนคริสตกาล ตาํ นานการเรม่ิ ตน ของการดื่มชามีหลายตํานาน บางก็กลาววา จกั รพรรดเิ สนิ หนงของจนี (Shen Nung) คนพบวิธีชงชา โดย บังเอซ เมื่อพระองคทรงตมนํา้ ดื่มใกลๆ กับตนชา ขณะรอคอยใหน ้ําเดือดกิ่งชาไดหลนลงในหมอชา สักพัก หนึ่งกลิ่นหอมกรุนก็โชยออกมา เมื่อพระองคเอากิ่งชาออกแลวทรงดื่มชากันอยางแพรหลายมากขึ้นในเวลา ตอมา นอกจากทรงคนพบสรรพคุณของชาแลวพระองคยังทรงคนควาและทดสอบสมุนไพรชนิดตาง ๆ กวา 200 ชนิด ชาวจนี จึงไดนบั ถอื วา พระองคเ ปน บดิ าแหง แพทยศาสตร อกี ตํานานหนึ่งกลาวถึง นักบวชชื่อ ธรรม ซึ่งเปนโอรสของกษัตริยอินเดียวไดเดินทางมาจาริกบุญเพื่อเผยแผพระพุทธศาสนาในจีน ในชวงแผน ดินของจักรพรรดถิ ตู ่ี ในชวงป ค.ศ.519 จักรพรรดถิ ตู ที่ รงนิยมชมชอบนกั บวชจึงไดนมิ นตใ หนกั บวชไป พักอยูในถํ้าแหง หนง่ึ ในเมอื งนานกงิ ขณะที่นักบวชไดสวดมนตภาวนาอยูก็เกิดเผลอหลับไป ทาํ ใหชาวจีน หัวเราะเยาะ เพอ่ื เปน การลงโทษตนเอง มิใหกระทาํ ความผดิ เชน นน้ั อกี ทา นธรรมจงึ ไดต ดั หนงั ตาของตน ทิ้งเสีย หนงั ตาเมอ่ื ตกถงึ พน้ื กเ็ กดิ งอกขน้ึ เปน ตน ชา ซึ่งเปนนิมิตที่แปลก ชาวจีนจึงพากันเก็บชามาชงใน น้ําดม่ื เพอ่ื รกั ษาโรค นอกจากน้ียังมีตํานานเลาขานกันอีกวาในสมัยหนึ่งไดเกิดโรคอหิวาตกโรคระบาดในเมืองจีนผูคน ลมตายกนั เปน จํานวนมาก เกี้ยอุยซินแส พบวา สาเหตใุ หญข องการเกดิ โรคเกดิ จากการทผ่ี คู นพากนั ดม่ื นา้ํ สกปรก จึงแนะนําใหชาวบา นตม นา้ํ ดม่ื และเพื่อใหชาวบานเชื่อจึงเสาะหาใบไมมาอังไฟใหหอมเพื่อใสลง

ชา 7 ไปในนํา้ ตม เกี้ยอุยซินแสดพบวามีพืชชนิดหนึ่งที่ใหกลิ่นหอมมากเปนพิเศษ มีรสฝาดเล็กนอยและแกอาการ ทองรวงได จึงเผยแพรวิธีการนี้ใหชาวบานไดทาํ ตาม ซ่งึ พชื ทม่ี กี ลนิ่ หอมกค็ ือตนชานั่นเอง เรื่องชาถกู บันทึกไวในหนังสือจนี โบราณชือ่ เออ หยา (Er Ya : On Tea) โดยขนุ นางในจกั รพรรดิ Zhou โดยใหค าํ จาํ กัดความของคาํ วาชา คอื สมนุ ไพรรสขมชนดิ หนง่ึ จากบันทึกของมณฑลหัวหยาง ปจ จบุ นั คือ มณฑลซิฉวน) ในชวงการทาํ สงครามระหวางกษัตริยวู (Wu) ในราชวงศ Zhou กบั จักรพรรพอิ งคสดุ ทาย ของราชวงศ Shang (ในป 1066 กอนคริสตกาล) ทหารจากมณฑลซู (Shu) ซงึ่ มารวมรบไดนาํ ชาและผึ้งมา เปนเครอ่ื งบรรณาการแกก ษตั รยิ ด ว ย หลักฐานสาํ คัญเกี่ยวกับเรื่องชาที่สืบทอดมาจนถึงทุกวันนี้คือ \"คัมภรี ชาของหลอู ยู (Lu Yu)\" โดยหลู อยูเกิดในมณฑลเหอเปอระหวาง ค.ศ. 728-804 หลูอยูมีความสนใจในเรื่องชามาก ไดเ ขยี นตําราไวต ง้ั แต ประมาณป ค.ศ. 780 ชอ่ื วา \"ชาชิง\" (Tea classic ซง่ึ เปน ตําราที่ใหความรูและรายละเอียดเกี่ยวกับชาถึง 10 บท ถือวาเปนตําราที่เก่ียวกับชาเลมแรกของโลก โดยเนอ้ื หาในหนงั สอื จะเรม่ิ ตง้ั แตเ รอ่ื งตน กาํ เนดิ ของการดม่ื ชา เครื่องมือ การผลิตชา อุปกรณการชงชา การชงชาที่ถูกวิธี วิธีการดื่มชา ประวตั เิ รอ่ื งราวเกย่ี วกบั ชา แหลง กําเนดิ ของชา การแบงคุณภาพของชา และธรรมเนียมการชงชา สมัยราชวงศถังและราชวงศซอง (ค.ศ. 618-1260) การดื่มชาเปนที่นิยมมาก มรี า นนําชาอยูทุกหน ทุกแหงในแตละมณฑลจนถึงเมืองหลวง แตกรรมวิธีชงชาในสมัยราชวงศพังจะผิดแผกแตกตางจากการ ชงชาที่รูจักกัน สมัยนั้นจะนําใบชาไปนึ่งกับขาวแลวเติมเกลือ ขิง เปลือกสมและเครื่องเทศ จากนน้ั นํามาปน เปนกอนไวสาํ หรับละลายนํา้ ดม่ื สวนในสมัยราชวงศซอง การชงไดเปลี่ยนจากกอนชานึ่งมาเปนใบชาแหง โดยนําใบชามาโมจ นเปนผง แลวชงกับนํ้ารอ น ในยคุ นเ้ี องทค่ี นจนี เรม่ิ มวี ฒั นธรรมจบิ นา้ํ ชา พระสงฆหันมา ใชการชงชาเพื่อสราง ศีล สมาธิ ปญ ญา จนกระทง่ั เมอ่ื ชาวตาดรกุ รานจนี จนราชวงศซองถูกทาํ ลายไป ทาํ ให การทาํ และชงชาสูญสิ้นไปดวย ตอมาในสมัยราชวงศหยวน (ค.ศ.1208-1368) คนจีนหันมาชงชาดวยใบซึ่งตองชงชาในปาน (กานํา้ ชา) ปานชาจะชวยกรองเศษชาไมใหหลนลงจอกในขณะริน จากประเทศจนี ชาไดถูกเผยแพรนาํ ไปปลูกในประเทศตางๆ ในเอเซีย เชน ประเทศญ่ีปนุ ซ่งึ เปน ประเทศที่อยูใกลกับจีน โดยเรม่ิ รจู กั และมกี ารนําชาเขา ญป่ี นุ โดยพระชาวญป่ี นุ จํานวนหนง่ึ ทเ่ี ดนิ ทางมา ประเทศจนี กบั เรอื คณะทตู เพื่อมาศึกษาคาํ สอนทางพุทธศาสนา และไดนําเมล็ดชากลับไปปลูกที่ Shingaken ซึ่งก็ประสบผลสาํ เรจ็ ไดผ ลดี หลังจากนั้นในป ค.ศ. 1191 การปลูกชาไดกระจายทั่วไปและพระชาวญี่ปุน ชื่อไปไซ (Eisai) ไดไ ปเยอื นจนี ในป ค.ศ. 1196 และ 1192 ไดเขียนหนังสือเกี่ยวกับการรักษาสุขภาพโดยการ ด่ืมชา (Preserving Health in Drinking Tea) เปนหนังสือเลมแรกเก่ยี วกับชาทีเ่ กดิ ขนึ้ ในญ่ีปนุ จึงทาํ ใหเกิด ประเพณีการดมื่ ชาในประเทศญ่ีปุน ซง่ึ ตอ มาไดพ ฒั นาขน้ึ เปน ประเพณกี ารชงชาของญป่ี นุ มาจนถงึ ปจ จบุ นั น้ี ในประเทศมาเลเซยี ชาพันธุจีน ถูกนาํ เขาไปปลูกที่ปนังในป ค.ศ. 1802 ตอ มา ป ค.ศ. 1822 ไดน าํ ไป ปลูกที่สิงคโปร ซึ่งสิงคโปรไดจัดซื้อตนชาเพิ่มเติมจากประเทศจีนและอินเดียใน ป ค.ศ. 1893 การปลูกชาใน ลักษณะเปนสวนขนาดใหญเริ่มประสบผลสาํ เรจ็ ทร่ี ฐั ยะโฮวแ ละเปรคั ป ค.ศ. 1910 ไดมีการทดลองปลูกชาที่

ชา 8 Gunong Angsi และชาวจนี ไดน ําเมล็ดชาจากประเทศจีนมาทดลองปลูกที่รัฐเซลังงอ ตอ มากระทรวงเกษตร ของมาเลเซีย ไดนําเมล็ดชาจากอินเดีย มาทดลองปลูกบริเวณที่ตํ่าของรัฐเซอรดังและบนที่สูงคาเมอรอน Comeron Highlands) ในประเทศอนิ เดยี ชวงศตวรรษท่ี 18-19 บริษัท West India ไดน าํ เมล็ดชาจีนมาทดลองปลูกตามไหล เขาหิมาลัย สว นการขยายตวั ของอตุ สาหกรรมชาเรม่ิ ขน้ึ ในป ค.ศ. 1818-1834 บรเิ วณตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ตอมามีการพบชาปาแถบเนปาลและมานิเปอร เปนเหตุใหมีการจัดต้ังคณะกรรมการดูแลและมีการปลูกชา ขึ้นที่กัลกัตตาในป ค.ศ. 1834 และไดมีการคนควาทดลองเกี่ยวกับชาที่สวนพฤกษศาสตรแหงกัลกัตตา โดย ไดรับความชวยเหลือดานเมล็ดพันธุจากประเทศจีน ตอมาจีนงดสงพันธุชามาใหเนื่องจากกลับวาอินเดียจะ ผลิตชามาแขงขัน อินเดียจึงตอ ง ดาํ เนินการพัฒนาสายพันธุชาขึ้นมาเอง โดยใชพันธุชาที่ปลูกอยูแลวและ พันธุที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติที่อยูใกลชายแดนเนปาล จนถงึ พรมแดนประเทศจนี แถบมณฑลยนู าน ในประเทศอนิ โดนเี ซยี ในปค.ศ. 1690 ไดม กี ารนําชาตนแรกมาปลูก และในป ค.ศ. 1824 ไดน าํ เมล็ด พันธุชาจากประเทศญี่ปุนมาปลูก ตอ มาในป ค.ศ. 1827-1833 รฐั บาลอนิ โดนีเซยี ไดส ง เจา หนาท่เี ดินทางไป ยังประเทศจีนเพื่อเก็บรวบรวมเมล็ดชาและนาํ คนงานเขามาทาํ งาน การปลูกชาไดถูกผูกขาดโดยรฐั มาจนถึงป ค.ศ. 1860 ตอ มาในป ค.ศ. 1872 ไดม กี ารนําชาพันธุอัสสัมมาปลูก แตยังไมไดผลจริงจัง จนกระทั่งป ค.ศ. 1878 ไดม กี ารเปลีย่ นกระบวนการผลติ ชาจากการใชม อื มาเปน เครอ่ื งจกั ร มกี ารปรบั ปรงุ คณุ ภาพและนาํ เมล็ด ชามาจากศรีลงั กา ตอ มาในป ค.ศ. 1919 บริษัทชาของอังกฤษไดมาวางรากฐานการปลูกชาบนเกาะสุมาตรา แตพอถึงชวงสงครามโลกครั้งที่ 2 อตุ สาหกรรมชาถูกละเลย ทาํ ใหผูผลิตชาประสบปญหา จนกระทั่งในชวง ป ค.ศ. 1941-1973 พื้นที่ปลูกชาถูกรื้อถอนตัดทิ้งไปปลูกพืชอื่น ๆ เปน จํานวนมากถึง 70% ในประเทศศรลี งั กา ป ค.ศ. 1824 ไดน าํ เมล็ดชาจากประเทศจีนเขามาปลูก และนาํ มาจากอัสสัมใน ป ค.ศ. 1839 แตไมไดมีการปลูกอยางจริงจัง จนในป ค.ศ. 1867 ไดเริ่มมีการปลูกชาที่ใชเมล็ดพันธุจากจีน โดยพน่ี อ ง Soloman และ Gabrid ทเ่ี มอื ง rambodo ตอ มาในป ค.ศ. 1880 เกดิ การระบาดของโรคราสนมิ ทาํ ใหกาแฟไดรับความเสียหายมาก จึงมีการปลูกชาทดแทนกาแฟ 5 ปตอมาจึงมีพื้นที่ปลูกชามากกวา 150,000 เอเคอร และมีการบุกเบิกพื้นที่ใหม ๆ จึงทาํ ใหปจจุบันนี้ประเทศศรีลังกามีพื้นที่ปลูกชาประมาณ 220,000 เอเคอร ในทวีปยโุ รป อังกฤษเปนประเทศแรกที่รูจักนําใบชามาใชประโยชน โดยมีการนําใบชามาจาก ประเทศจนี ในปค.ศ. 1657 และในชวงป ค.ศ. 1657-1833 บรษิ ทั อนิ เดยี วตะวนั ออกขององั กฤษไดเ ปน ผผู กู ขาดการนําเขาชา และชาวอังกฤษก็ยอมรบั การบรโิ ภคชาไดเ รว็ กวา ชาตอิ น่ื ๆ โดยมเี ซอรโ ทมสั การร าเวย เปนผูบุกเบิกวงการอุตสาหกรรมชาของอังกฤษ ตอ มานายทอมม่ี ลิปตัน และนายดาเนียล ทวินนิ่ง ไดจ ดั ตง้ั โรงงานอุตสาหกรรมการผลิตชา ยห่ี อ ลปิ ตันหรอื ทวนิ น่ิงทม่ี ชี อ่ื เสยี งจนถงึ ปจ จบุ นั น้ี

ชา 9 ในประเทศฝรง่ั เศส ชาถกู ยอมรบั เปน เครอ่ื งดม่ื ในศตวรรษท่ี 17 สมัยพระเจาหลุยสที่ 14 ทรง เสวยชาเพื่อชวยใหระบบยอยอาหารดีขึ้น และแรงเสริมอีกอยางคืออุตสาหกรรมชาในอังกฤษเขามาตีตลาด ในฝรง่ั เศส ในประเทศรสั เซยี เริ่มปลูกชาครั้งแรกที่ Sukhum Botonic Gardens บนฝงทะเลดํา ในป ค.ศ. 1847 โดยอุปราชของเมืองคอเคซัสเมื่อตนชาเริ่มใหผลผลิต ทาํ ใหความนิยมปลูกชาเพิ่มมากขึ้น ป ค.ศ. 1884 มีการ นําตนกลาชาจากประเทศจีนมาปลูกในเนื้อที่ประมาณ 5.5 เอเคอร หลังจากนั้นไดมีกลุมผูสนับสนุนการ ปลูกชาขึ้น โดยจดั ซื้อสวนบนฝงทะเลดํา จาํ นวน 3 สวน เพื่อปลูกชาจํานวน 385 เอเคอร ใชเมล็ดพันธุจาก ประเทศจีน อินเดีย และศรีลังกา รวมทั้งจางคนชํานาญเร่ืองขากับคนงานจากประเทศจีนมาฝกสอนโดย จัดซ้ือวัสดุอปุ กรณใ นการทําชามาจากประเทศอังกฤษ ตอ มาในป ค.ศ. 1900 กระทรวงเกษตรของรฐั เรม่ิ ได จัดตั้งสถานีทดลองและผลิตตนพันธุแจกจาง โดยไมคิดมูลคา จากการสงเสริมนี้ทําใหการปลูกชาขยายตัว มากขึ้น จนในปจ จบุ นั ประเทศรัสเซยี จัดไดวามีการปลูกชากันมาก ในรฐั จอรเ จยี (Georgia ชายฝงทะเลดํา ในทวปี แอฟรกิ า การปลกู ชาเรม่ิ ตน ท่ี Durban Botanic Gradens ในป ค.ศ. 1850 โดยปลูกทดแทน กาแฟท่ีประสบความลมเหลวโดยเฉพาะอยางย่ิงในแอฟริกาใต สําหรับอุตสาหกรรมชาที่เกาแกท่ีสุดของ แอฟริกาเริ่มที่มาลาวีโดยมีการนาํ เมล็ดชามาทดลองปลูกครั้งแรกในป ค.ศ. 1878 แตชาตายหมด ตอ มาในป ค.ศ. 1886-1888 นักบวชชาวอังกฤษ เปน ผนู าํ เมล็ดชาจาก Kew และ Edinburgh Botanic Gradens มาปลูกได สําเรจ็ จากนน้ั ไดม กี ารนําตนพันธุไปปลูกที่เคนยา อกู ันดา และแทนซาเนีย และในชวงป ค.ศ. 1920-1930 การพัฒนาอุตสาหกรรมชาจงึ ไดเ รม่ิ ตน ขน้ึ โดยระหวา งป ค.ศ.1921-1925 บรษิ ทั เอกชน 3 แหง ไดเ รม่ิ ปลูกชาขึ้นที่ Rift Valley ในเคนยา ป ค.ศ. 1924 อุตสาหกรรมชาของแทนซาเนยี ไดเ รม่ิ ขน้ึ ท่ี Tukuyu บรเิ วณ เขตที่สูงทางตอนใตของประเทศ จานั้นไดขยายมายังเทือกเขา Usambara ในป ค.ศ. 1931 สวนในยูกันดานั้น การปลูกชาเริ่มคอนขางลาชา โดยมีการเริ่มปลูกชาในป ค.ศ. 1930 ในทวีปออสเตรเลีย มีการนําเมล็ดพันธุชาจาก Kew Botanic Gardens ประเทศอังกฤษเขามา ทดลองปลูกที่รัฐควีนสแลนด ตอ มาในป ค.ศ. 1936 สถานีวิจัย South Johnstone ไดน าํ เมล็ดพันธุจากไร ทดลองบานานามาเพาะ และในป ค.ศ. 1942 จึงไดทาํ การทดลองปลูกชาขึ้นในสถานีทดลองพื้นที่ครึ่งเอเคอร ในป ค.ศ. 1950 และ 1960 ไดเกิดบริษัทชาขึ้น 3 บรษิ ทั ตง้ั อยทู ่ี Nerada และ Tully และไดมีการคิดวิธีเก็บชา โดยใชเ ครอ่ื งจกั รแทนแรงงานคน ประวตั กิ ารปลกู ชาของไทย ในสมัยสุโขทัยชวงที่มีการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมกับจีน พบวา ไดมีการดื่มชากัน แตก็ไมปรากฏ หลักฐานวานําเขามาอยางไร และเมื่อใด แตจากจดหมายของทานลาลูแบร ในสมัยสมเด็จพระนารายณ มหาราช ป พ.ศ. 2530 ไดกลาวไววา คนไทยไดรูจักการดื่มชาแลว โดยนยิ มชงชาเพอ่ื รบั แขก การดม่ื ชาของ คนไทยสมัยนั้นดื่มแบบชาจีนไมใสนํ้าตาล

ชา 10 สําหรับการปลูกชาในประเทศไทยน้ัน แหลงกําเนิดเดิมจะอยูตามภูเขาทางภาคเหนือของประเทศ โดยจะกระจายอยูในหลายจังหวัดแถบภาคเหนือ ที่สาํ คัญไดแก เชียงใหม เชยี งราย แมฮ อ งสอน แพร นาน ลําปางและตาก จากการสาํ รวจของคณะทาํ งานโครงการหลวงวิจัยชาไดพบแหลงชาปาที่บางไมฮุง กง่ิ อําเภอ ปางมะผา จงั หวดั แมฮ อ งสอน บรเิ วณเขตตดิ ตอ ชายแดนประเทศพมา ตนชาปาที่พบเปนชาอัสสัม (Assam tea) อายหุ ลายรอ ยป เสนผาศูนยกลางของลาํ ตนประมาณ 0.5 เมตร ชาวบานละแวกนั้นเรียกตนชาพันป เขา ใจวาตนชาปาขนาดใหญ สามารถพบไดอ ีกตามบริเวณเทอื กเขาสงู ของจงั หวดั แพรแ ละนา น โดยสวนชาสวน ใหญทางภาคเหนือจะเปนสวนเกาที่ไดจากการถางตนไมชนิดอื่นออกเหลือไวแตตนชาปาท่ีชาวบานนิยม เรียกวา ตน เมย่ี ง จาํ นวนตน ตอ ไรต า่ํ ประมาณ 50-200 ตน /ไร ผลผลิตใบชาสดตํา่ เพียง 100-140 กิโลกรัม/ไร ชาวบานจะเก็บใบชาปาดวยมือโดยการรูดใบทิ้งกิ่ง แลวนําใบมาผลิตเปนเมี่ยง ในปจจุบันชวงใดที่เมี่ยงมี ราคาสูงใบชาปาจะถูกนาํ มาผลิตเปนเมี่ยง แตเ มอ่ื เมย่ี งมรี าคาถกู ใบชาปาจะถูกนําไปจาํ หนายใหกับโรงงาน ผลิตชาจนี ขนาดเลก็ ทาํ ใหชาจีนที่ผลิตไดมีคุณภาพตาํ่ การพัฒนาอตุ สาหกรรมชาของประเทศไทย เรม่ิ ขน้ึ อยา งจรงิ จงั ในป พ.ศ.2480 โดย นายประสิทธิ์ และนายประธาน พุมชูศรี สองพน่ี อ งไดต ง้ั บรษิ ทั ใบชาตราภเู ขาจาํ กัด และสรางโรงงานชาขนาดเล็กขึ้นที่ อําเภอแมแตง จังหวัดเชียงใหม โดยรับซื้อใบชาสดจากชาวบานท่ที ําเมี่ยงอยูแลว แตปรากฏวาพบปญหา อุปสรรคหลายประการ เชน ใบชาสดมีคุณภาพตาํ่ ปริมาณไมเพียงพอ ชาวบานขาดความรูความชาํ นาญใน การเก็บเกี่ยวยอดชาและการตัดแตงตนชา สวนที่อาํ เภอฝางนน้ั นายพร เกี่ยวการคา ไดน าํ ผูเชี่ยวชาญทางดาน ชา ชาวฮกเกี้ยนมาจากประเทศจีน เพื่อมาถายทอดความรูใหกับคนไทย ตอ มาในป พ.ศ. 2482 สองพน่ี อ ง ตระกูลพุมชูศรี ไดแ กปญ หาการขาดแคลนวัตถุดิบ โดยเรม่ิ ปลกู สวนชาเปน ของตนเอง ใชเมล็ดพันธุชาพื้น เมืองมาเพาะ สวนขาตั้งอยูที่แกงพันทาว อําเภอเชยี งดาว จังหวัดเชียงใหม ในเนอ้ื ทป่ี ระมาณ 100 ไร และตอ มาไดขยายพื้นที่ปลูกมาที่บานเหมืองกึด และบานชาง ตาํ บลสันมหาพน อําเภอแมแ ตง จังหวัดเชียงใหม ในป พ.ศ. 2508 ไดสงเสริมการผลิตมากขึ้น โดยขอสัมปทานทําสวนชาจากกรมปาไมจาํ นวน 2,000 ไร ที่บานบาง หว ยตากตาํ บลอินทขิน อําเภอแมแตง จังหวัดเชียงใหม ในนามของ บริษัทชาระมิงค และทาํ สวนชาที่ตาํ บล สันมหาพน อําเภทแมแ ตง ในนามของบริษัทชาบุญประธาน ชาท่ผี ลิตไดส วนใหญจะเปนชาฝร่งั ตอ มาเอก ชนเริ่มใหความสนใจอุตสหากรรมการผลิตชามากขึ้น โดยในป พ.ศ. 2530 บริษัทชาระมิงคไดขายสัมปทาน สวนชาใหแกบริษัทชาสยาม จากน้ันชาสยามไดเร่ิมสงเสริมใหเกษตรกรที่ปลูกไรในบริเวณใกลเคียงปลูก สวนชาแบบใหม และรับซื้อใบชาสดจากเกษตรกรนํามาผลิตชาฝรั่งในนามชาลิปตัน จนกระทง่ั ปจ จบุ นั น้ี สําหรบั ภาครฐั นน้ั การสง เสรมิ และพฒั นาอุตสาหกรรมเรม่ิ ขน้ึ ในป พ.ศ. 2483 โดยปลดั กระทรวง เกษตร (ม.ล.เพช สนิทวงศ) อธิบดีกรมเกษตร (คณุ พระชว งเกษตรศลิ ปการ) และหัวหนากองพืชสวน (ม.จ. ลักษณากร เกษมสันต) ไดเดินทางไปสาํ รวจหาแหลงที่จะทาํ การปลูกและปรับปรุงชาที่อาํ เภอฝาง จงั หวดั เชียงใหม ในทส่ี ดุ ไดเ ลอื กบรเิ วณโปง นา้ํ รอ น เปนที่ทดลองปลูกชา โดยตั้งเปนสถานีทดลองพืชสวนฝางมี นายพว ง สุวรรณธาดา เปนหัวหนาสถานีระยะแรกเมล็ดพันธุชาที่นาํ มาปลูก ไดทาํ การเก็บมาจากทองที่ตําบล มอนบินและดอยขุนสวยที่มีตนชาปาขึ้นอยู ตอ มามกี ารนําชาพันธุด ีจากประเทศอนิ เดีย ไตห วนั และญี่ปุนมา

ชา 11 ทดลองปลกู เพอ่ื ทาํ การคนควาและวิจัยตอไป ในสวนของกรมวิชาการเกษตรนั้นไดขยายการศึกษาทดลอง เกี่ยวกับชาออกไปยังสถานีเกษตรที่สูงหลายแหง เชน สถานที ดลองพืชสวนดอยมเู ซอ จงั หวดั ตาก สถานี ทดลองเกษตรที่สูงวาวี จงั หวดั เชยี งราย และสถานีทดลองเกษตรที่สูงแมจอนหลวง จังหวัดเชียงใหม ในป พ.ศ. 2518 ฝายรักษาความมั่นคงแหงชาติ ไดเริ่มโครงการปลูกชาในพื้นที่หมูบานอพยพ 6 หมู บาน คือ บา นหนองอุ แกนอ ย แมแ อบ ถํา้ งอบ ถํา้ เปรียงหลวง และแมสลอง โครงการนไ้ี ดร บั การสนบั สนนุ จากรัฐบาลไตหวัน จัดสงเมล็ดพันธุชาลูกผสมมาใหทดลองปลูกพรอ มทง้ั สงผเู ชี่ยวชาญมาถายทอดเทคนคิ การปลูกและการผลิตใหดวย ตอ มาอกี 3 ป มีการสรางแปลงสาธิตการปลูกชาขึ้นที่บานแมสลองหนองอุและ แกนอย ในป พ.ศ. 2525 จึงไดมีการจัดตั้งสหกรณใบชาแมสลอง อําเภอแมจ นั จงั หวดั เชยี งราย ทาํ ใหสมาชิก ที่ปลูกใบชาไดรับความชวยเหลือในดานการเงินและการแนะนาํ ดา นตา งๆ ในป พ.ศ. 2525 กองบรกิ ารอตุ สาหกรรมภาคเหนอื กรมสง เสรมิ อุตสาหกรรมรว มกับศนู ยเ พม่ิ ผล ผลติ แหง เอเซีย ไดจัดทนุ ดงู านดา นอตุ สาหกรรมชาแกผ ปู ระกอบกจิ การชาจาํ นวน 12 คน ณ ประเทศไตห วนั และศรีลังกา เปน เวลา 2 สัปดาห ตอ มาในเดอื นตลุ าคม พ.ศ.2526 ศูนยเพิ่มผลผลิตแหงเอเซีย ไดจัดสงผูเชี่ยว ชาญดานชาจีนจากประเทศไตหวัน 2 คน คือ นายซูหยิงเลียน และนายจางเหลียนฟู มาใหคาํ แนะนําดานการ ทําสวนชาและเทคนิคการผลิตชาจีน เปน เวลา 2 สัปดาห ในเดือนมิถนุ ายน พ.ศ. 2527 ศูนยเพิ่มผลผลิตแหง เอเซียไดจัดสงผูเชี่ยวชาญสวนชาฝรั่งจากประเทศศรลี ังกา คือ นายเจซี รามานาเคน มาใหคาํ แนะนําและ สาธิตเทคนิคการผลิตชาเปนเวลา 3 สัปดาห ตอ มาใน ป พ.ศ. 2530 กรมวชิ าการเกษตรไดข อผเู ชย่ี วชาญจาก F.A.O. มาสาํ รวจและศึกษาความเปนไปได ในการผลิตอตุ สาหกรรมชา ซึ่งทาง F.A.O. ไดสง Dr. A.K.Aich ผเู ชย่ี วชาญชาฝรง่ั จากประเทศอนิ เดยี เขามา ศึกษาเปนเวลา 1 เดอื น และมีการสงนักวิชาการของกรมวิชาการเกษตรไปดูงานดานการปลูกและการผลิต ชาฝรง่ั ทป่ี ระเทศอนิ เดยี การวิจัยท่ีเกี่ยวของกับการปลูกและการผลิตชา นอกจากกรมวิชาการเกษตรท่ีรับผิดชอบโดยตรง แลว ในสวนของทบวงมหาวิทยาลัยนั้น ในป พ.ศ. 2520 งานเกษตรที่สูง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร โดย ศาสตราจารยป วนิ ปณุ ศรี ไดขอผูเชี่ยวชาญจากสถานีทดลองชาไตหวัน คือ Dr.Juan I-Ming เขามาศึกษา ความเปนไปไดในการพัฒนาอุตสาหกรรมชาของไทยเปนระยะเวลา 3 เดือน ในขณะเดียวกันทางคณะ เกษตรศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม โดย ผศ.ดร.วิเชียร ภูสวาง ก็ไดเริ่มงานศึกษาวิจัย ทางดา นสรรี วทิ ยา ของชา ตอ มาในป พ.ศ. 2530 สาขาไมผล สถาบันเทคโนโลยีการเกษตรแมโจโดยการสนับสนุนงบประมาณ วิจัยจากโครงการหลวงไดเริ่มโครงการวิจัยและพัฒนาชาขึ้น มีวัตถุประสงคหลักเพื่อทาํ การคดั เลอื กปรบั ปรงุ พันธุชาจีน ศึกษาวิธีขยายพนั ธุ ผลิตตนกลาชาพันธุดี และปรับปรุงขบวนการผลิตใบชาใหกับศูนยพัฒนา โครงการหลวงตางๆ ซึ่งอีก 3 ปต อ มา ม.จ. ภีศเดช รัรชนี ผูอํานวยการโครงการหลวงไดท รงอนมุ ตั ใิ หจ ดั ตง้ั สถานีวิจัยชาขึ้นที่บานหวยนํ้าขุน อําเภอแมสรวย จงั หวดั เชยี งราย ปจจุบันทางสถานีไดทาํ การผลิตตนกลาชา จีนพันธหวยน้ําขุน เบอร 3 (HK.NO.3) ที่คัดเลือกจากแมพันธุชาจีนลูกผสมของไตหวันเพื่อแจกจายใหกับ เกษตรกรในโครงการและหนวยงานที่สนใจ

ชา 12 ในสวนของกรมสง เสริมการเกษตรไดทาํ การสงเสริมใหเกษตรกรปลูกชาตั้งแตป พ.ศ. 2533 โดยจดั ทําแปลงขยายพันธุชาพันธุดีที่ศูนยสงเสริมผลิตพันธุพืชสวนเชียงราย จดั ทาํ แปลงสงเสริมการปลูกชาพันธุดี เปนสวนแกเกษตรกร และสงเสริมการปรับปรุงสวนชาเกา โดยสง เสรมิ ใหเ กษตรกรตดั แตง กง่ิ ใสปุย ดแู ล รักษาและปลูกตนชาเสริมในแปลงสวนชาเกา พรอมทั้งฝกอบรมใหความรูเรื่องการปลูกและการผลิตชาแก เกษตกรผูสนใจ พรอมทั้งจัดตั้งกลุมผูปลูกชา และประสานงานดานการตลาดระหวางเกษตรกรและพอคาผู รับซื้อใบชาดวย

พันธแุ ละการขยายพนั ธุ ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร ชื่อสามัญ : Tea ชื่อวิทยาศาสตร : Camellia sinensis (L) Okuntze. (2n=30) ตนชา เปนไมยืนตนขนาดเล็ก สูงประมาณ 30 ฟุต ทรงพมุ เปน รปู กรวย ระบบราก ตนชาที่เพาะจากเมล็ดจะมีรากแกว และมีรากฝอยหาอาหาร รากชาจะมีการสะสมของ คารโบไฮเดรตในรูปของแปง ซึ่งมีการแตกยอดใหม (flushing)ของตน ชา จะขึ้นกับการสาํ รองคารโ บไฮเดรต ในราก โดยทั่วไปตนชาที่งอกจากเมล็ดจะมีรากหยั่งลึกในดินเฉลี่ยประมาณ 1.5 เมตร แตอาจมีความยาวถึง 3 เมตร หรือมากกวาก็ไดขึ้นอยูกับชนิดของตนชาและสภาพดิน ใบ เปนใบเดี่ยว การจัดเรียงตัวของใบเปน แบบสลบั 1 ใบตอ 1 ขอ โดยพัฒนาจากตาที่มุมใบ ขอบ ใบหยักแบบฟน เล่ือย ปลายใบแหลม แผน หนา หนาใบเปนมัน ใบยาวประมาณ7-30 เซนตเิ มตร ใตใบมีขน ออนปกคลุม ปากใบมีมากบริเวณใตใบชาอัสสัมจะมีใบสีออนขนาดใหญสวนชาจีน มีใบแคบ และสีคอน ขางคลํา้ กวาชาอัสสัม ใบ ดอก ผล ดอก จะเกิดออกมาจากตาระหวางลําตนกับใบมีทั้งดอกเดี่ยว และดอกชอ เปน ดอกสมบรู ณเ พศ มี ท้ังเกสรตัวผแู ละตวั เมยี เกสรตวั ผมู สี เี หลอื งจาํ นวนมาก กานเกสรตัวผูยาวประมาณ 8-10 มิลลิเมตร อบั เกสร ตัวผูมี 2 ชอ ง กานชูเกสรตัวเมียสั้น ยอดเกสรตวั เมยี ม3ี -5 lobe กลีบดอกชามีสีขาว จํานวน 5-8 กลีบ ลักษณะ โคงเวาแบบ obovate กลีบเลี้ยงสีขาว5-6 กลีบ ผล เปนแคปซูล (capsule) เปลือกหนาสีนาํ้ ตาลอมเขียว แบง เปน 3 ชอ ง ขนาดเสนผาศูนยกลาง 1.5- 2.0 เซนติเมตร จากเริ่มติดผลถึงผลแกใชเวลาประมาณ9-12 เดอื น เมอ่ื ผลแกเ ตม็ ท่ี ผลจะแตกทาํ ใหเมล็ดหลน ลงดินได เมล็ด มีรูปรางกลม ขนาดเสนผาศูนยกลางประมาณ 0.8-1.6 เซนติเมตร มีใบเลี้ยง 2 ใบ อวบหนามนี า้ํ มันมากลักษณะหุมตนออนไว ผนังเมล็ดแข็งหนาเชอ่ื มติดกบั เปลือกหมุ เมลด็ (testa) ซึ่งมีลักษณะบาง เหนียว เมล็ดจะสามารถงอกไดใน 2-3 อาทติ ย ตน ออ นตง้ั ตรงในผล 1 กิโลกรัม จะมีเมล็ดชา 400-600 เมล็ด

ชา พันธุและการขยายพันธุ 2 พนั ธุ ชาแบง ออกไดเ ปน 3 พันธุใหญๆ คือ ชาอสั สัม ชาเขมร ชาจีน ชาอัสสัม ชื่อวิทยาศาสตร Camellia sinensis Var.assamica (Mast.) ลกั ษณะ ลําตนเดี่ยว สูงประมาณ 6-18 เมตร ใบใหญเจรญิ เตบิ โตเร็ว ทนแลง ดอกออกเปน ชอ ๆ ชอ ละ 2-4 ดอก ชาอัสสัมสามารถแบงออกเปนพันธุยอยได 5 สายพันธุ คือ 1.1 พันธุอัสสัมใบจาง (Light leaved Assam jat) ตน มขี นาดเลก็ ยอดและใบมีสีเขียวออน ลักษณะใบเปนมันวาว ขอบใบหยักแบบฟนเลื่อย เปนพันธุที่ออนแอ ใหผลผลิตต่ําและคุณภาพไมดี เมอ่ื นํามาทาํ ชาจีนจะมี สีนํา้ ตาล 1.2 พันธุอัสสัมใบเขม (Dark leaved Assam jat) ยอดและใบมีสีเขียวเขม ใบนุมเปนมัน มีขนปกคลุม ขอบใบหยักแบบฟนเลื่อย เปนพันธุที่ใหผลผลิตสูงและมีคุณภาพดี เมอ่ื นํามาทาํ ชาจีน จะมสี ดี ํา 1.3 พนั ธมุ านปิ รุ ิ (Manipuri jat) เปนพันธุที่แข็งแรงใหผลผลิตสูง ใบมีสีเขียวเขมเปนประกาย ขอบ ใบหยักแบบฟนเลื่อยทนแลงไดดี 1.4 พันธุพมา (Burma jat) ใบมีสีเขียวเขม ใบแกมีสีเขียวแกมนาํ้ เงนิ ใบกวางแผนใบรูปไข ขอบใบ หยักแบบฟนเลื่อยทนตอสภาพแวดลอมไดดีมาก 1.5 พันธุลูไซ (Lushai jat) ขอบใบหยักลึก ปลายใบเห็นไดชัด ชาเขมร ชื่อวิทยาศาสตร Camellia sinensis Var. Indo-China ลกั ษณะ ลาํ ตน เดย่ี ว สูงประมาณ 5 เมตร ใบแข็งเปนมัน ใบ ยาว ขอบใบหยักแบบฟนเลื่อย แผน ใบมว นงอเปน รปู คลา ยตวั วี กาน ใบสีแดง ในฤดแู ลง ใบจะมสี แี ดงเรอ่ื ๆยอดออ นรสฝาดจดั มแี ทนนนิ สูง ทนแลงไดดี ตนชาเขมร ชาจีน ชื่อวิทยาศาสตร Camellia sinensis Var-sinensis ลกั ษณะ ลําตน เปน พมุ เตย้ี สูงประมาณ 2-3 เมตร ใบมีสีเขียว ขม ขนาดเลก็ ยาวแคบ ขนาดใบยาว 3.8-6.4 เซนตเิ มตร ตง้ั ตรง ขอบ ใบหยักแบบฟนเล่อื ย เสนใบมองเห็นไมชัด ขอถี่ปลองสั้น ทนทานตอ อุณหภูมิต่ําและสภาพแวดลอมท่ีผนั แปรไดด ี ผลผลิตตาํ่ เมื่อเทียบกับ ตน ชาจนี กลุมพันธุชาอัสสัม ชาพันธุนี้ปลูกมากในประเทศจีน สายพันธุที่นิยม ปลูกจะแตกตางกันไป ในแตละทองที่ เชน สายพันธุชิงชิงอูหลง ชิงขิงตาพัง เตไกวอนิ ฯลฯ

ชา พันธุและการขยายพันธุ 3 การคดั เลอื กชาเพอ่ื ทําพนั ธุ ในการปลูกชาใหม ถาคัดเลือกตนชาที่ใหผลผลิตสูงมาปลูก จะทาํ ใหเสียคาใชจายในการลงทุนนอย ลง ลักษณะตนชาที่ดีควรที่จะคัดเลือกไวทาํ พันธุมีดังนี้ 1. เก็บผลผลิตไดในชวงระยะเวลาสั้น 2. แผกิ่งกานสาขาดี 3. หลังจากการตดั แตง กง่ิ กา นมากและมกี ารเจรญิ เตบิ โต 4. มจี ํานวนใบมาก 5. มีหนอทช่ี ะงกั การเจรญิ เตบิ โตนอ ย 6. ขอไมสั้นเกินไป 7. ผลิดอกและใหผลดี การขยายพนั ธชุ า การขยายพนั ธโุ ดยใชเ มลด็ การขยายพันธุโดยใชเมล็ด (Seed Propagation) เปนวิธีการที่นิยมใชกันมากในประเทศไทยเหมาะ สําหรับขยายพันธุอัสสัมและชาเขมร ตนชาที่เพาะจากเมล็ดจะมีระบบรากแข็งแรง มีรากแกวสามารถทนตอ ความแหงแลงไดดี เหมาะสําหรับปลูกในพ้ืนที่บนดอยของประเทศไทย โดยทั่วไปเมล็ดชาจะเริ่มแกราว ปลายเดอื นกนั ยายนถงึ เดอื นตลุ าคม เมล็ดชาที่ใชทาํ พันธุควรเก็บจากผลชาที่แกจัดเต็มที่มีสีนํ้าตาล และยังติด บนตน ไมค วรเกบ็ เมลด็ ชาทร่ี ว งใตต น เพอ่ื นํามาใชเปนเมล็ดพันธุ การขยายพันธุ จะทําโดยเก็บผลชาท่ีแกเต็มท่ีจากตนแลวนํามากระเทาะเปลอื กออกหรอื นํามาใส กระดงหรือกระจาด ผึ้งทิ้งไวในที่รม ผลชาจะแหงและแตกเองภายใน 2-3 วนั จากนน้ั รบี นาํ เมล็ดชาที่ไดไป เพาะ เนื่องจากเมล็ดชามีปริมาณนาํ้ มันภายในเมล็ดสูง ทาํ ใหม อี ตั ราการสญู เสยี ความงอกเรว็ มาก กอนเพาะเมล็ดชาควรนาํ เมล็ดที่ไดแชนาํ้ ไว 12-24 ชว่ั โมง เมล็ดชาที่เสียจะลอยนํ้าใหตัดทิ้งไว ใชแ ต เมล็ดที่จมนํ้านาํ ไปเพาะตอไป

ชา พันธุและการขยายพันธุ 4 วิธีการเพาะเมล็ดที่นิยมปฏิบัติกันมี 2 วิธี คือ การเพาะเมล็ดในแปลงเพาะ บริเวณที่ใชเปนแปลงเพาะควรเปนที่โลงแจงแสงแดดสองไดทั่วถึง มกี ารระบายน้ําไดดเี พือ่ ไมใหน า้ํ ทวมขงั และสะดวกในการกาํ จัดวัชพืชในแปลงเพาะ ควรเตรียมแปลงเพาะใหมีขนาดกวาง 1.0-1.5 เมตร เพอ่ื สะดวกในการทํางาน ความยาวของแปลงเพาะประมาณ 10 เมตร หรอื ตามขนาดของโรงเรอื น โดยทาํ เปน กระบะสงู 70 เซนตเิ มตร แลวใสทรายหยาบลงในกระบะ ประมาณ 50 เซนตเิ มตร เกลย่ี ใหเ รยี บแลว โรย เมล็ดพันธุลงไปเกล่ียใหสมํ่าเสมอ กดเมล็ดลงไปในทราย หรือวางเมล็ดเรียงเปนแถวระยะระหวางแถว ประมาณ 5-6 เซนตเิ มตร ระยะหางระหวางเมล็ดประมาณ 4 เซนตเิ มตร แลวกลบดวยวัสดุเพาะหนาประมาณ 10 เซนติเมตรเกลี่ยใหเรียบ วัสดุเพาะอาจใชถานแกลบ ถา นแกลบผสมทรายหรอื ถา นแกลบผสมขยุ มะพรา ว อัตราสวน 1 : 1 ในชวงเมล็ดยังไมงอกควรคลุมแปลงเพาะดวยตาขายพรางแสงประมาณ 70-80% เพราะชว ง นี้ยังไมมีความจําเปนตองใชแสงมาก การใหนํ้าควรใหเชา-เย็นอยางสมํ่าเสมอทั่วแปลงเพาะแตอยาใหแฉะ และควรฉีดสารเคมีปองกันเชอ้ื ราสปั ดาหล ะ 1 ครง้ั เพอ่ื ปอ งกนั เชอ้ื ราเขา ทาํ ลายเมล็ด หลงั จากนน้ั ตน ชาจะ งอก ภายใน 30 วนั การดูแลรักษาตนกลาชา ในชวงที่เมล็ดชายังไมงอกควรกาํ จัดวัชพืชในแปลงดวย หลังจากเพาะเมล็ด ไปแลว 30 วนั เมลด็ ชาจะเรม่ิ งอกเปน ตน ชาโผลพ น วสั ดเุ พาะ จะมีใบจริง 2-3 ใบ ใบมีขนาดยาวประมาณ 2 เซนติเมตร กวาง 1 เซนตเิ มตร ลักษณะใบทด่ี จี ะไมงอหรือแหวง เม่ือตนชาอายุ 40-45 วันหลังงอกก็สามารถ ยายตนกลาไปชาํ ลงถุงได โดยกอ นการถอนชาํ 1 สัปดาห ควรใหป ยุ ทางใบเพอ่ื เรง การเจรญิ เตบิ โตและจะทาํ ใหตนกลาชามีลําตน แขง็ แรง ฟน ตวั งา ย การถอนยายกลาชาใหใชมือจับโคนตนกลาชา ดงึ ขน้ึ มาตรง ๆ เมอ่ื ถอนออกมาแลว ใหต ดั รากชาออกใหเ หลอื ประมาณ 2-3 นว้ิ วัดจากโคนตนถึงปลายรากแลวลางใหสะอาด กอนนําไปแชนํา้ ยากนั เชอ้ื รา แชเฉพาะรากนาน 5 นาทจี ากนน้ั นํากลาชาขึ้นมาวางเรียงไวในตะกราพลาสติก เพ่ือสะดวกตอ การขนยายไปชําตอ ไป การเตรียมถงุ ชาํ ใหใชถุงพลาสติกดําขนาด 2 x 10 นว้ิ วัสดุเพาะชาํ ใหใชดินที่มีความอุดมสมบูรณ ของธาตอุ าหารพอสมควร ไมมีวัชพืชปะปน ยอยดินใหละเอียดผสมกับแกลบใหเขากันในอัตราสวน ดนิ : แกลบ คือ 5 : 1 เพอ่ื ใหด นิ รว นระบายนา้ํ ไดงาย จากนน้ั กรอกดนิ ใหเ ตม็ ถงุ นาํ ตนกลาชามาชาํ ในถุง โดยใช ไมปลายแหลมเจาะวัสดุเพาะชาํ ในถุง เปนรูลึกพอทีจ่ ะนาํ ตนกลาชาใสลงไปได นาํ ตนกลาชาใสลงในถุง ใช ไมหรือมือกดดนิ รอบโคนตน กลา ในถงุ ชําใหแนน เมอ่ื ชาํ เสรจ็ แลว รดนา้ํ ตามทันที ตนกลาที่ถอนไวควรชาํ ลงถุงในเสร็จภายในวันเดียวหลังจากชาํ เสร็จแลวใหไปวางเปนแปลงสี่เหลี่ยม โดยใชไมกั้นเปนแปลง ขนาด ที่เหมาะสมคือกวาง 1.2 เมตร ยาว 10 เมตร มีทางเดินระหวางแปลง 50 เซนตเิ มตร เพอ่ื สะดวกในการดแู ล และควรใหน า้ํ 1-2 วนั /ครง้ั เพื่อไมใหวัสดุเพาะชําในถุงแหง

ชา พันธุและการขยายพันธุ 5 การเพาะเมล็ดในถุง ใหน ําเมล็ดชาที่ดีมาทาํ การเพาะในถุงพลาสติก ขนาด 6x8 นว้ิ ใสดินผสมไวในถุง วางเมล็ดไว กลางถุงใหดานตาควํา่ ลง กลบเมล็ดดวยถานแกลบหรือทรายผสมขุยมะพราวหนาประมาณ 1 นว้ิ ควรมีการ พรางแสงใหรมเงา และรดนา้ํ อยางสมํา่ เสมอในระหวางเพาะ การขยายพนั ธโุ ดยการปก ชาํ การขยายพันธุโดยการปกชํา เปนวิธีการขยายพันธุที่ใหลักษณะตรงตามสายพันธุเดิม เหมาะ สําหรับขยายพันธุชาพันธุดี หรอื พนั ธชุ าจนี เนื่องจากการขยายพันธุดวยเมล็ดมีอัตราการกลายพันธุสูง การปก ชาํ นิยมใชวิธีปกชาํ สวนใบของชาที่มีแผนใบ กานใบ และกิ่ง หรอื ลาํ ตน ทม่ี สี ว นของตาตดิ อยูดวย กิ่งพันธุที่เหมาะสมในการนาํ มาขยายพันธุตองเปนกิ่งที่สมบูรณไมออนหรือแกเกินไป โดยสงั เกตดู จากสีของเปลอื กควรมสี นี าํ้ ตาลและเขียว กิ่งพันธุชาที่ตัดยอดแลวยังไมสามารถนาํ ไปปกชาํ ในแปลงได แต ตองเก็บไวในที่เย็นชื้น เชนถุงพลาสติกพรมนํ้า และควรปกชําภายใน 48 ชว่ั โมง แปลงเพาะชาํ ควรมีขนาดกวา ง 1-1.5 เมตร วัสดุที่ใชเพาะควรมี pH ไมเกิน 5.5 และมีอินทรียวัตถุ นอย ซึ่งวัสดุเพาะชาํ ทเ่ี หมาะท่สี ดุ คือดินแดง (red soil) วิธีการชาํ ทาํ โดยตัดกิ่งชาใหมีความยาวประมาณ 6-8 เซนติเมตร มี 1 ใบ และ 1 ขอ สาํ หรับชาอัสสัม หรอื 1 ใบ 2 ขอสาํ หรบั ชาจนี (ตดั ใบออกครง่ึ หนง่ึ เพื่อลด การคายนํ้า) แลว นํามาจมุ ฮอรโ มนเรง ราก เพื่อชวยใหการออกรากของกิ่งปกชาํ เร็วและสมาํ่ เสมอมากขึ้น นาํ กิ่งชาํ ปกลงไปในแปลงเพาะหรือชําในถุงพลาสติก โดยใหส ว นโคนของกง่ิ เอยี งทาํ มุม 45 องศากับพื้น จดั ใบ ใหหันไปในทศิ ทางเดียวกัน ถาชําในแปลงเพราะควรใหมีระยะหางของกิ่งชาํ 5 เซนตเิ มตร ระหวางแถว 15 เซนติเมตร แลวใชพลาสติกใสคลุมแปลงเพาะชาํ เปนอุโมงคเพื่อชวยเพิ่มความชื้นสัมพัทธ และลดการสูญ เสียนํ้าจากใบ เรอื นเพาะชาํ ควรมีความชื้นสัมพัทธไมนอยกวา 90% การใหนาํ้ ควรให2 วนั /ครง้ั หรอื วนั ละ คร้ัง หลังชาํ ประมาณ 3-4 เดอื น หรอื เมอ่ื กง่ิ ชาํ แตกยอดเกดิ ใบจรงิ 2-3 ใบแลวใหนาํ ถุงพาลสติกคลุมแปลง ออก การชาํ ในแปลงเพาะเมื่อรากเจริญดีแลวก็สามารถแยกไปชาํ ตอในถุงพลาสติกขนาด 6x12 นว้ิ หรอื เลย้ี ง ตอไปใน แปลงเพาะจนอายุ 10-12 เดอื น หรอื จนตน สงู ประมาณ 15-20 เซนตเิ มตร ก็สามารถยายลงปลูกใน แปลงได โดยชวยกอนยายลงปลูก 2 สัปดาห ควรตดั ยอดเพอ่ื กระตนุ ใหต น แตกกง่ิ ขา ง ทาํ ใหทรงพุมแผขยาย ออก

ชา พันธุและการขยายพันธุ 6 การปก ชาํ สามารถใชสารเรงรากชวย เชน IBA ความเขมขน 1,500 ppm จะสามารถเพิ่มอัตราการ ออกรากของกิ่งปกชาํ ไดด ี การติดตาตอกิ่ง การติดตาตอกง่ิ วิธีนี้สามารถใชตนพันธุที่แข็งแรง และมกี ารเจรญิ เตบิ โตดี โดยการนาํ ยอดพันธุดีมา ตอกับตนตอที่ไดจากเมล็ดชาปา ซึ่งมีการปรับตัวเขากับสภาพแวดลอมไดดี เมอ่ื รอยแผลประสานกันดแี ลว สามารถนาํ ไปปลูกในแปลงได วิธีการนี้จะชวยแกปญหาจากการปกชาํ เนื่องจากตนพันธุที่ไดจากการปกชาํ จะไมมีรากแกว ดังน้ันในพ้ืนท่ีท่ีขาดน้ํา ขาดการชลประทาน การกระจายตัวของน้ําฝนไมดีพอในเขต ภูเขาสูง จึงควรขยายพันธโดยวิธีการตอกิ่ง เนื่องจากวิธีน้ีจะทําใหไดตนกลาที่มีระบบรากแกวแข็งแรง สามารถหาอาหารและน้าํ ไดอยางมีประสิทธิภาพ และใหผลผลิตยอดชาสดที่เปนชาพันธุดี มีคุณภาพ การตอ กง่ิ โดยการเสยี บกง่ิ (Cleft grafting) ใหต ดั ตน ตอจากตน ตอทไ่ี ดจ ากการเพาะเมลด็ ทม่ี ลี าํ ตน ขนาดเทา ดนิ สอดาํ ยาว ประมาณ 15-25 เซนตเิ มตร อายุประมาณ 1 - 1.5 ป โดยใชก รรไกรหรอื มดี ตดั ตน ตอเปน stock สูงประมาณ 8-12 เซนติเมตร ผาตน ตอลกึ ประมาณ 1- 1.5 นว้ิ จากนั้นตัดกิ่งพันธุดีใหมีตาและใบติด 2-3 ตา แลว เฉอื น สวนลางของกิ่งพันธุดีเปนรูปลิ่ม เผยอรอยตอ บนตน ตอแลว เสยี บกง่ิ พนั ธดุ เี ขา ไปในสว นของตวั ตอทผ่ี า โดย ใหสวนของกิ่งพันธุที่เฉือนเปนรูปลิ่มสนิทแนนกับตนตอที่ผา (ใหเ นอ้ื เยอ่ื เจรญิ ตรงกนั ) พันดวยผาพลาสติก และปดรอยแผลใหม ดิ ชิด แลวใชถุงพลาสติกขนาดใหญคลุมไวทาํ ทีบ่ ังรม เพ่อื ปอ งกนั การเหยี่ วของกงิ่ พนั ธุ ดี และทําใหม เี ปอรเ ซน็ ตก ารเชอ่ื มตดิ ดขี น้ึ ตน ตอและกง่ิ พนั ธดุ จี ะเชอ่ื มตดิ ตอ กนั ภายใน 45 วนั การตอกิ่งโดยวิธีเสียบกิ่งสามารถใชในการเปล่ียนพันธุชาในแปลงปลูกตนชาท่ีมีอายุหลายปได ดวย โดยเสียบกิ่งพันธุดี 2 กง่ิ ตอ ตน ตอ 1 ตน

ชา พันธุและการขยายพันธุ 7 ขน้ั ตอนการเสยี บกง่ิ

ชา พันธุและการขยายพันธุ 8 การตดิ ตา (bud grafting) เตรยี มตน ตอทส่ี มบรู ณไ ว กรดี เปลอื กตน ตอเปน รปู ตน T ขนาดความยาว 1.5x3 เซนติเมตรใหตําแหนง รอยกรดี อยเู หนอื พน้ื ดนิ ประมาณ 10 เซนตเิ มตร เฉอื นแผน ตาพนั ธดุ ี ขนาด 2 เซนติเมตรออกมา แกะเนอ้ื ไมอ อกแลว นําไปสอดเขา กบั รอยกรดี ของตน ตอทเ่ี ตรยี มไวเ สรจ็ แลว ใชพ ลาสตกิ ใสพันปดรอยแผลโดยพันจากดานลางขึ้นไปดานบน หลังจากนั้น 3-4 สัปดาห รอยแผลทต่ี ดิ ตาจะเชอ่ื มตดิ กัน ตัดแตงก่ิงท่ีอยเู หนอื ตาขน้ึ ไป 2 เซนตเิ มตรออก และสว นเจรญิ ของตน ตอทอ่ี ยดู า นลา งตาพนั ธดุ ี ตอ งตดั ออกจนกวากิ่งพันธุดีจะเจริญเปนหนอ การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ (Tissue Culture) เปนวิธีการที่ทาํ ใหไดตนพันธุครั้งละจํานวนมาก ปลอดโรค ตรงตอพันธุและมีความสมํา่ เสมอ สาํ หรับการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อชายังอยูในขั้นการศึกษาวิจัยพัฒนา คาดวาใน อนาคตจะเปนวิธีการหนึ่งที่สามารถทาํ ใหขยายพันธุชาพันธุดีไดอยางรวดเร็ว

ปจ จยั ทส่ี ําคญั ในการปลกู ชา ชาเจริญเติบโตไดดีในภูมิประเทศตางๆ กัน กลาวคือสามารถเจริญไดไมวาอากาศจะรอนหรือ หนาว ยกเวน ในพ้ืนท่ที ่ีมีนาํ้ แข็ง ซึ่งไดแ กบริเวณเสน รงุ ท่ี 29 องศาเหนอื กับเสนแวงที่ 98 องศาตะวนั ออก ปจจัยสาํ คัญในการปลูกชา ควรพจิ ารณาจากสงิ่ เหลา นี้ คือ 1. ดิน ชาเจริญงอกงามในดนิ รว นทมี่ ีการระบายนา้ํ ไดด ี หนา ดนิ มอี นิ ทรยี ว ตั ถสุ งู มธี าตไุ นโตรเจน มาก และดนิ เปน กรดเลก็ นอ ย มี PH 4.5-6.0 ความลาดชันไมควรเกิน 45 องศา 2. ความชื้นและปริมาณนาํ้ ฝน ควรเปนพื้นทีที่มีฝนตกสมาํ่ เสมอตลอดป ปรมิ าณน้าํ ฝนอยา งต่ํา ควรอยูในชว ง 40-50 นว้ิ /ป หรอื 1,140-1,270 มิลลิเมตร/ป เพราะถาขาดนาํ้ จะทาํ ใหตนชาชะงกั การเจรญิ เติบโต ไมแตกยอด ทาํ ใหผลผลิตลดลง 3. อุณหภูมิ ชาสามารถเจรญิ ไดใ นอณุ หภมู ทิ แ่ี ตกตา งกนั โดยชาจะเจรญิ เตบิ โตดใี นชว งอณุ หภมู ิ ระหวาง 25-30 องศาเซลเซียสและอุณหภูมิคอนขางคงที่ตลอดป ทาํ ใหช าสรา งยอดใหมไ ดอ ยา งตอ เนอ่ื ง 4. ความสูงจากระดับนํ้าทะเล ชาที่ปลูกในพื้นที่สูงตั้งแต 1,000 เมตรขน้ึ ไป มีอากาศเย็นจะทําให ผลผลิตใบชาที่ไดมีคุณภาพสูง ใบชามีกลิ่นและรสชาติดี แตป ริมาณผลผลติ ทไี่ ดจะตํ่า สวนการปลูกชาในที่ ต่ํา อากาศคอ นขา งรอ น ชาจะใหผลผลิตสูงแตคุณภาพตาํ่ กวาชาที่ปลูกในที่สูง ปจ จัยที่ไมเหมาะสมในการปลูกชา 1. ดนิ ชน้ั ลา งเปน หนิ หรอื ลกู รงั ทาํ ใหชาหยั่งรากลงไปหาอาหารไดตื้น 2. เปนพื้นที่ที่ไมมีการระบายนํ้า เปน หนองบงึ และที่ ๆ มนี ้าํ ขัง 3. เปนพื้นที่ที่มีหินปูนและมี pH เกินกวา 6 4. พื้นที่มีความลาดชันมาก 5. ดนิ ทม่ี อี นิ ทรยี ว ตั ถนุ อ ย และไมสามารถเก็บความชุมชื้นได 6. บรเิ วณทม่ี ลี มแรง จนไมสามารถทาํ ที่บังลมได 7. เปน แหลง ทม่ี ไี สเ ดอื นฝอย การเตรียมดิน ควรทําการไถพลินหนาดินและไถพรวน เพอ่ื ปรบั โครงสรา งดนิ และกําจดั วชั พชื อยา งนอ ย 2 ครง้ั กอนปลกู ถาปลูกในพื้นที่ลาดชันตั้งแต 5 องศาขึ้นไป ตอ งวางแนวปลกู ตามขั้นบนั ได เพื่อลดการพังทะลาย ของดิน และใหมีความกวางของขั้นบันไดอยางนอย 1 เมตร

ชา การปลูกและการจัดการสวนชา 2 ระยะปลกู ขึ้นอยูกับสภาพความอุดมสมบูรณของดิน โดยยึดหลักดินเลวปลูกถี่ ดินดีปลูกหาง การเตรยี มหลมุ ปลกู หลุมปลูกควรมีขนาด กวาง x ยาว x ลึก ประมาณ 50 x 50 x 50 หรอื 50 x 50 x 75 หรอื 25 x 25 x 50 เซนตเิ มตร เนื่องจากตนชาสามารถแทงรากลงไปไดลึกและรวดเร็ว การปลกู ชา ชวงเวลาที่เหมาะสมควรเปนชวงตนฝน ประมาณเดือนพฤษภาคม ถึงเดือนมิถุนายน ภายหลังจากมี ฝนตก 2-3 ครง้ั เพื่อใหดินมีความชื้นเพียงพอ ตนกลาที่จะนาํ มาปลูก ถาปลูกจากตน เพาะเมล็ด ควรมอี ายุ 18- 24 เดือน ตนปก ชาํ ควรมีอายุ 18 เดอื น ควรจะลดการใหนาํ้ และพรางแสง เพอ่ื กระตุนใหก ง่ิ ชาพรอ มสําหรบั การยายปลูก กอนปลูกใหรองกนหลุมดวยดินผสมปุยฟอสเฟต อตั รา 40-50 กรัม เมอ่ื นําตนชาลงปลูกใหลึก เทากับระดับท่ีเคยอยูในถุงชําหรือแปลงเพาะชาํ จากนั้นกลบใหแนนดวยดินชั้นลางผสมกับปุยหมักหรือปุย คอกท่ีสลายตัวดแี ลว อตั รา1-2 กิโลกรัม กดดนิ ใหแ นน แลว รบี รดนา้ํ ทันที ควรรักษาความชื้นของดินดว ยการ ใชฟ างหรอื หญา แหง คลมุ ดนิ 2

ชา การปลูกและการจัดการสวนชา 3 การใหน า้ํ ชาเปนพืชที่ตองการความชื้นสูงและสมาํ่ เสมอตลอดป เพอ่ื ใหม กี ารเจรญิ เตบิ โตทางกง่ิ และใบ การ ใหน ํ้าในสวนชามี 3 แบบ คือ 1. การใหน า้ํ แบบปลอ ยใหท ว มแปลง พื้นที่ที่ปลูกชาจะตองมีแหลงนํ้าที่สมบูรณและควรมีความลาด เทเล็กนอ ย เพื่อการกระบายนาํ้ 2. การใหน า้ํ แบบพนฝอย เปนการใหน า้ํ ที่นอยมกันมากในพื้นที่ปลูกชาใหญๆ เชน อนิ เดยี ญป่ี นุ ไตห วนั วิธีนี้ตองลงทุนสูงแตใหผลคุมคา 3. การใหน า้ํ แบบหยด เหมาะสาํ หรบั พน้ื ทีข่ าดแคลนนาํ้ เชน การปลูกชาบนที่สูง เพราะเปน การใช น้ําแบบประหยัด แตการลงทุนคอนขางสูง การทําไมบังรม ชามีความตองการรวมเงา เหมือนกับโกโกและกาแฟ การทาํ ไมบังรมจะชวยลดอุณหภูมิในชวง กลางวันลง ลดปริมาณของแสงแดดที่สองยังตนชาโดยตรง ทําใหใบชาสามารถสังเคราะหแสงไดดีข้ึน เพราะถาตนชาไดรับแสงแดดจัดเต็มที่โดยตรงจะทาํ ใหใบมีขนาดเล็ก เหลือง หรอื ทาํ ใหเกิดใบไหม ใบชาไม มีการปรุงอาหาร ตนจะโทรมและตายในที่สุด การปลูกไมบังรม ควรปลูกระหวางแถวชา ซึ่งไมบังรมชาที่ นิยมปลูกมี 2 ชนดิ คือ 1. ไมบังรมชั่วคราว เมื่อปลูกชาใหมๆ ตนชายังมีขนาดเล็กอยู และในบริเวณนั้นไมมีไมบังรมปา ธรรมชาตอิ ยู และไมไดปลูกไมบังรมถาวรไวกอน การปลูกไมบังรมชั่วคราวจึงเปนสิ่งจําเปนมาก ๆ พืชที่ใช เปนไมบังรมชั่วคราว ไดแก ถั่วแระหรือมะแฮะ ปอเทือง กลวย ฯลฯ การปลูกไมบังชั่วคราวควรปลูกระหวาง แถวตน ชา โดยปลูกในแนวขวางกับแสงแดด และควรปลูกกอนปลูกชาประมาณ 6 เดอื น ถึง 1 ป 2. ไมบังรมถาวร อาจเปนไมบังรมปาตามธรรมชาติ หรือจะปลูกในแปลงไวกอนปลูกชาประมาณ 1 ป คือปลูกใหไมบังรมมีพุมใบพอที่จะเปนรมชาได หรือจะปลูกไมบังรมถาวรรวมกับการปลูกไมบังรม 3

ชา การปลูกและการจัดการสวนชา 4 ชั่วคราวก็ได เมอ่ื ไมบ งั รม ถาวรโตพอทจ่ี ะเปน รม ชาไดก ค็ อ ยๆ ตดั ไมบ งั รม ชว่ั คราวออก พืชที่ใชเปนไมบัง รมถาวรไดแก แคฝรง่ั ทองหลาง กระถิน เหรยี ง สะตอ ประโยชนของไมบังรม ชวยปองกันการพังทะลายของดิน ลดปริมาณแสงแดดใหนอยลงปองกัน ความชื้นและอุณหภูมิในดิน ปองกันแรงปะทะของนาํ้ ฝนที่ชะลางดิน สาํ หรับพืชตระกูลถั่วที่ใชเปนไมบังรม จะชวยเพ่ิมประมาณธาตุไนโตรเจนในดินและเม่ือไมบังรมทึบเกินไปควรตัดกิ่งทิ้งบางเพื่อใหตนชาไดรับ แสงสวาง การกําจัดวัชพืช วัชพืชตางๆ เปนอันตรายตอการเจริญเติบโตของตนชาโดยเฉพาะตนชาที่ยังเล็กดังน้ันการกาํ จดั วัชพืชจึงเปน เรอ่ื งสําคัญในการปลูกสรางสวนชา ควรกระทําอยางนอยปละ 3 ครง้ั โดยการพรวนดนิ ในระดบั ต้ืนๆ เพื่อไมใหกระทบกระเทือนตอระบบรากของเขาการใชสารเคมีกาํ จัดวัชพืชก็เปนวิธีการที่สะดวกและ ไดผลดี นอกจากนี้การปลุกพืชคลุมและการใชวัสดุคลุมดินจะชวยชะลอการเจริญเติบโตของวัชพืชได การคลมุ ดนิ ประโยชนของการคลุมดินคือ ชวยรักษาอุณหภูมิและความชุมชื้นในดินเพิ่มอินทรียวัตถุในดิน ลด ความเปนกรดในดนิ ลดการพังทะลายของดิน ปองกันแระปะทะของนาํ้ ฝน ลดการเจรญิ เตบิ โตของวชั พชื เปน ตน 1. วัสดุคลุมดิน วัสดุที่ใชคลุมดิน ไดแ ก ใบไมแหง หญา แหง ฟางขาว แกลบ ตน ขา วโพดแหง ตนขาวฟางแหง เปน ตน โดยคลุมรอบๆ โคนตน ชาใหห า งจากโคตน ประมาณ3-5 นว้ิ 2. พืชคลุมดิน พืชคลุมดินสวนมากเปนพืชเลื้อยใชปลูกระหวางแถวชา ประโยชนของพืชคลุมดิน คือชวยปองกันแรงปะทะของนาํ้ ฝน ไมใหดินถูกแสงแดดจัด รักษาความชุมชื้น อณุ หภมู ใิ นดนิ เพม่ิ อนิ ทรยี  วัตถุในดิน ปองกันการพังทะลายของดิน ลดการเจรญิ เตบิ โตของวชั พชื เปน ตน สาํ หรับพืชคลุมดินตระกูล ถั่วจะเพม่ิ ธาตไุ นโตรเจนในดนิ ตัวอยางพืชคลุมดิน เชน Calopogonium mucuroides, Pueraria phaseoloide, Centrosema pubescens. 4

ชา การปลูกและการจัดการสวนชา 5 ธาตุอาหาร ในสภาพการเจริญเติบโตตามปกติตนชาจะดูดธาตุอาหารจากดินในปริมาณที่พอเพียงที่จะใช ประโยชน แตธาตุอาหารก็อาจจะถูกดูดซึมเขาทางใบไดบางในปริมาณเล็กนอยจากอากาศและนาํ้ ฝน หากตน ชาไดรับธาตุอาหารไมพอเพียงจะทําใหอ ตั ราการเจรญิ เตบิ โตของตน ชาและผลผลติ ของชาลดลง แตถ า ไดร บั ธาตุอาหารมากเกินไปก็อาจทาํ ใหตนชาตายได เนือ่ งจากเกิดปฏิกิรยิ า plasmolysis ทาํ ใหตนพืชสูญเสียนํ้า ออกมา จึงทาํ ใหต น เหย่ี วตายได ธาตอุ าหารทส่ี าํ คัญตอการปลูกชา มดี งั น้ี 1. ไนโตรเจน เปนธาตุที่สาํ คญั ขบวนการเจรญิ เตบิ โต และการสรางสารที่สาํ คัญในพืช เชน คลอโร ฟล ฮอรโ มนนวิ คลีโอไทด ไวตามิน ฯลฯ ดงั นน้ั ตน ชาจะตอ งการไนโตรเจนมากกวา ธาตอุ น่ื ๆ เพราะจะถูก เก็บเกี่ยวใบและกิ่งออนเปนประจาํ ตน ชาตอบสนองตอ ปยุ ไนโตรเจนเรว็ มาก โดยจะทาํ ใหผลผลิตใบชาแปร ผันจาก 4 เปน 8 กิโลกรัม ในการสรา งใบชาตอ การใหไ นโตรเจนมากขน้ึ 1 กิโลกรัม โดยทั่วไปปุย ไนโตรเจนที่ใชเ ปนรูปแอมโมเนียมซัลเฟตหรือยูเรียเพราะฉะนั้นจึงทาํ ใหด นิ เปน กรดเลก็ นอ ย ในตนชาท่ีแข็งแรงสมบรู ณจ ะมรี ะดบั ไนโตรเจนคงทใ่ี นใบชาคอื ระหวา ง 4.5-5 เปอรเ ซน็ ตข องน้าํ หนักแหง เม่ือปรมิ าณไนโตรเจนในใบชาลดลงนอ ยกวา 3 เปอรเ ซน็ ตข องน้าํ หนกั แหง ตนชาจะแสดงอาการ ขาดไนโตรเจน ทาํ ใหร ะยะการแตกยอดสน้ั ลง ใบเปลี่ยนเปนสีเหลือง โตชา ใบขนาดเล็ก ยอดนอ ย ขนาด ยอดเล็กลง ขอปลองสั้นลงและใบรวงในที่สุด 2. ฟอสฟอรัส เปนธาตุที่จาํ เปน ตอ การเจรญิ เตบิ โตมบี ทบาทสาํ คัญในการสรางระบบรากทาํ ใหร าก แข็งแรงและมปี ริมาณมาก โดยทั่วไปในใบชาจะมีฟอสฟอรัสประมาณ 0.3-0.9 เปอรเ ซน็ ตข องน้าํ หนกั แหง ฟอสฟอรัสเปนธาตุอาหารที่สามารถเคลื่อนยายไดดี พบไดมากในสวนยอดออ นและใบออ น ลักษณะการ ขาดธาตุฟอสฟอรสั (เมอ่ื ปรมิ าณธาตฟุ อสฟอรสั ในตน ชา P2O5 นอยกวา 0.4 เปอรเ ซน็ ต) จะทาํ ใหก ารเจรญิ เติบโตของตนหยุดชะงัก การเจริญของรากชาลงใบมีสเี ขม ใบดานไมสะทอนแสง ขนาดใบเล็กกวาปกติ ลาํ ตนออน ใบรวงและกิ่งตายในที่สุด ฟอสฟอรัสที่เหมาะที่สุดคือหินฟอสเฟต 3. โปตัสเซียม เปนธาตุอาหารที่สําคัญ มีบทบาทในการสรางโครงสรางที่แขง็ แรงใหกับทกุ สวน ของตนชา การควบคุมนํ้าในเซลล การแบงเซลลโดยเฉพาะอยางยิ่งในสภาพที่อุณหภูมิตาํ่ และชวงแลงนาน ปกติโปตัสเซียมจะมีในใบประมาณ 1.5-2.0 เปอรเ ซน็ ตข องน้าํ หนกั แหง ลักษณะการขาดธาตุโปตัสเซียมจะ ทําใหขอบใบเปลี่ยนเปนสีแดง ผลผลิตลดลงใบรวง ยอดกไ็ มเ จรญิ เตบิ โต กง่ิ และยอดออ นมนี อ ย ลําตนลีบ เล็ก ไมต อบสนองตอ การตดั แตง กง่ิ 4. แมกนีเซียม ตนชาตองการเพียงเล็กนอย ปริมาณแมกนีเซียมในใบชามีประมาณ 0.22 เปอรเซ็นตของนาํ้ หนกั แหง ลักษณะการขาดแมกนีเซียม (MgO) จะทาํ ใหใบแกเหลือและเกิดจุดสีนาํ้ ตาล ใน ระหวางเสนใบและขยายใหญขึ้น จาํ นวนใบออ นไมล ด แตสีใบผิดปกติจากเวลาที่ควรเปน 5

ชา การปลูกและการจัดการสวนชา 6 5. กํามะถัน ปริมาณกาํ มะถันในใบมีประมาณ 0.08-0.2 เปอรเ ซน็ ตข องน้าํ หนกั แหง ลักษณะการ ขาดกํามะถันใบจะมีสีเหลืองแตเสนใบยังมีสีเขียว ยอดใหมมีขนาดเล็กลง ปลอ งสน้ั ลงอตั ราการเจรญิ เตบิ โต ลดลง 6. แคลเซียม จะมีสวนในการสรางผนังเซลลซึ่งธาตุอื่นไมสามารถทดแทนได ในใบชาจะมี แคลเซียมประมาณ 0.3-0.9 เปอรเ ซน็ ตข องน้าํ หนกั แหง ลักษณะการขาดธาตุแคลเซียมจะทาํ ใหใบแกมีสภาพ กรอบเปราะ ใบออ นสซี ดี จาง บรเิ วณขอบใบจะเกดิ สนี ้ําตาลในเวลาตอ มา แตถาไดรับแคลเซียมมากเกินไป จะทําใหอัตราการเจริญเติบโตลดลง ใบออนเกิดเปนสีเหลือง ใบมวนเขาดานใน ทาํ ใหทรงพุมมีใบลดลง ขอบและปลายใบเปลี่ยนเปนสีนํ้าตาลดําแลวรวงในที่สุด 7. เหล็ก ในใบชามีธาตุเหล็กประมาณ700-1,500 สวนในลานสวน(ppm)ของน้ําหนัก แหง การขาดธาตุเหล็ก การขาดธาตเุ หล็กจะมผี ลตอ การสรา งคอลโรฟล ในใบชา 8. แมงกานีส ในใบชามีแมงกานีสอยูประมาณ 900-1,200 ppm ของนํ้าหนักแหงเมื่อใบ แกขึ้น ปริมาณความเขมจะเพ่ิมมากข้ึน การขาดแมงกานีสจะพบในดินกรดมาก ใบแกจะกรอบ เปราะขอบใบจะมีสีเหลืองและมีจุดสีนํ้าตาลบนใบ 9. โบรอน การขาดโบรอนทาํ ใหเมตตาโบลิซึมในตนชาลดลงเปลือกตน ชาแตกงายตน และใบรูป รางผิดปกติและตายได การสรา งดอกและผลผดิ ปกติ การขาดธาตุจะมีมากในดินเหนียวหรือชวงฤดูแลง 10. ทองแดง ในใบชามีธาตุทองแดงชวงประมาณ 20-30 ppm ของนา้ํ หนกั แหง เมอ่ื ความเขม ลดต่ํา กวา 12 ppm จําเปนตอ งฉดี พน สารทม่ี ที องแดงหรอื ฉดี พน กบั สารปอ งกนั เชอ้ื ราเพอ่ื ใหร ะดบั ทองแดงในใบ สูงขึ้นชวยพยุงรักษาใบไวได 11. อลมู เิ นยี ม มีความสําคญั อยา งยง่ิ ในการเจรญิ เตบิ โตของตน ชา คือชวยลําเลียงธาตุฟอสฟอรัส ของตนชากระตนุ การเจรญิ เตบิ โตของตน ชาปรมิ าณอลมู เิ นยี มในใบชามชี ว งระหวา ง 200-2,000 ppm ของนา้ํ หนกั แหง 12. สังกะสี การขาดธาตุสังกะสีปรากฏเมื่อมีปริมาณธาตุสังกะสีในใบนอยกวา 10 ppm ของนา้ํ หนักแหง อาการจะทาํ ใหปลองสั้นลง ในชะงกั การเจรญิ เตบิ โต เปลี่ยนสี ยอดโคง งอเปน รปู เคยี ว เมอ่ื เกดิ อาการตองฉีดพนธาตุสังกะสีซัลเฟตทางใยในปริมาณ 4 กิโลกรัมตอนาํ้ 200 ลิตร โดยฉดี พน 3-4 ครง้ั 6

ชา การปลูกและการจัดการสวนชา 7 ลักษณะของใบทข่ี าดธาตอุ าหาร การใสปุย ชาที่ปลูกไวนาน ๆ ถาไมมีการใสปุย ผลผลิตที่ไดจะคอยๆ ลดตาํ่ ลง ในการทจ่ี ะใหต น ชาเจรญิ งอก งามใหผลผลิตสูงจาํ เปนตองมีการใสปุย ซึ่งปุยที่ใชมี 2 ชนดิ คือ 1. ปยุ คอก เชน มูลวัด มูลควาย มูลไก หรือมูลคางคาว ฯลฯ ใสตนละ 2-3 กาํ มือ โดยใสร อบ ๆ ตน หลังจากใสปุยคอกแลว ควรใชว ตั ถคุ ลมุ ดนิ รอบ ๆ โคนตน ชาเพอ่ื ปอ งกนั การเจรญิ เตบิ โตของวชั พชื 2. ปุยวิทยาศาสตร ปุยวิทยาศาสตรที่สําคญั มอี ยู 3 ชนดิ คือ ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส และ โปแตสเซียม ไนโตรเจนจะอยใู นรูปแอมโมเนยี มซบั เฟต ชวยทําใหต น แขง็ แรง และเรง การเจรญิ เตบิ โตของ ใบเพื่อใหไดผลผลิตสูง ฟอสฟอรัสจะอยใู นรปู ซเู ปอรฟ อสเฟต หรอื ดบั เบ้ิลซเู ปอรฟ อสเฟต หรอื ทรเิ บลิ 7

ชา การปลูกและการจัดการสวนชา 8 ซูเปอรฟอสเฟต ฯลฯ ฟอสฟอรัสทําใหกิ่ง กาน ลําตน เจรญิ เตบิ โต ระบบรากแข็งแรงและมีปริมาณมาก โปตัสเซียมจะอยูในรูปโปตัสเซียมไดออกไซด ชวยสรางความแข็งแรงใหกับทุกสวนของตน พชื ควบคุม ระบบการสังเคราะหแสงลดการระเหยนาํ้ ของใบ และเพม่ิ ความทนทานตอ โรคใหด ขี น้ึ วิธีใสปุยตนชา ควรใสปุยที่มีธาตุฟอสฟอรัส รองกนหลุมกอนปลูก หลุมละ 50 กรัม สว นไนโตรเจนเปน ธาตทุ ่ี สลายตวั ไดง าย ควรแบงใส 2-3 ครง้ั ๆ ละเทา ๆ กัน ควรใสชวงตน และปลายฤดูฝน หรอื หลงั จากการตดั แตง กิ่งดวย โดยโรยปยุ รอบโคนตน ตามรศั มที รงพมุ หรอื โรยตามแนวแถวชาหา งประมาณ 1 ฟุต แลวพรวนกลบ ปุยคอกควรใสปละ 1 ครง้ั การตดั แตง กง่ิ ชา เปนการปฏิบัติที่สําคัญประการหนึ่งในการทําสวนชา วัตถุประสงคเพ่ือแตงทรงพุมใหสะดวกใน การเก็บเกี่ยว กระตนุ ใหเ กดิ ยอดใหมไ ดเ รว็ ขน้ึ และชวยกาํ จดั โรคและแมลง การตดั แตง กง่ิ ชามี 2 ระบบ คือ 1. การตัดแตงกิ่งตนชาอายุนอยที่ปลูกจากเมล็ดหรือกิ่งปกชาํ โดยจะเริ่มตัดแตงกิ่งหลังจากปลูกแลว ดงั น้ี ปที่ 1 ควรตดั กง่ิ สงู 20 เซนตเิ มตร จากระดบั ดนิ ปที่ 2 ควรตดั กง่ิ สงู 30 เซนตเิ มตร จากระดบั ดนิ ปท่ี 3 ควรตดั กง่ิ สงู 40 เซนตเิ มตร จากระดบั ดนิ 8

ชา การปลูกและการจัดการสวนชา 9 ปที่ 4 ควรตดั กง่ิ สงู 50 เซนตเิ มตร จากระดบั ดนิ และจะเรม่ิ เกบ็ ยอดชาทร่ี ะดบั 60 เซนตเิ มตร หลังจากเก็บผลผลิตได 2-3 ป ใหทาํ การตดั แตง กง่ิ ให สูงจากพื้นดนิ 55 เซนตเิ มตร การตดั แตง ก่ิงครัง้ ตอ ไปใหท ง้ิ ระยะหา ง 3-4 ป และตัดแตงกิ่งใหสูงไมเกิน 2.5 เซนติเมตร จากรอยตนเดิม การตดั แตง กง่ิ ตน ชาควรกระทาํ ในชว งตน ชาพกั ตวั ระหวา งเดอื นธนั วาคม ถึง มก ราคา 2. การตัดแตงกิ่งตนชาที่มีอายุมาก ควรตัดใหสูงจากพ้ืนดิน 50-60 เซนตเิ มตร ใหสวนบนทรงพุม เรียงเสมอกัน เพื่อใหมีพื้นที่ใหผลผลิตมากขึ้น การเกบ็ เกย่ี วชา การเก็บเกี่ยวชาเปนสิ่งที่สําคัญมาก เพราะการผลิตชาใหไดคุณภาพดีนั้น ตองเริ่มจากใบชาสดที่มี คุณภาพ ใบชาสดที่มีคุณภาพดีที่สุดคือ ใบชาที่เก็บจากยอดชาที่ประกอบดวย 1 ยอด กับ 2 ใบ การเก็บชาจะ เริ่มตั้งแตเดือนมีนาคม จนถึงเดือนพฤศจิกายน โดยเฉลี่ยจะเก็บยอดชา 10 วนั ตอ ครง้ั ชวงเวลาที่เหมาะสมใน การเก็บเกี่ยวยอดชาจะอยูประมาณ 05.00-14.00 น. การเกบ็ ยอดชาจะตอ งไมอ ดั แนน ในตะกรา หรอื กระสอบ เพราะจะทาํ ใหยอดชาชํา้ และคุณภาพใบชาเสียได เนอ่ื งจากความรอ นทเ่ี กดิ ขน้ึ จากการหายใจของใบชา หลัง จากเก็บเกี่ยวแลว ควรรบี นาํ สงโรงงานผลิตภายใน 3-4 ชว่ั โมง เพื่อจะไดสามารถผลิตชาคุณภาพดี 9

ชา การปลูกและการจัดการสวนชา 10 การปรบั ปรงุ สวนชาเกา สวนชาท่ีปลูกไวตามธรรมชาติมักจะใหผลผลิตตํ่า แตการสรางสวนใหมจะตองมีการลงทุนสูง เกษตรกรขาดผลผลิตในชวงแรกทาํ ใหเ กษตรกรไมม รี ายได การปรับปรุงสวนชาที่มีอยูแลว จงึ เปน แนวทางท่ี สามารถทาํ ได และเกษตรกรยอมรับไดงาย การปรับปรุงสวนเกาใหมีผลผลิตเพิ่มขึ้นกระทาํ ไดด งั น้ี 1. ปลูกชาเสริมในสวนชาที่มีที่วางอยูใหเต็มพื้นที่ ทั้งระหวางตนและระหวางแถว 2. ตัดแตงกิ่งและทรงพุมตนชาที่มีอายุมากโดยตัดแตงกิ่งใหสูงจากพื้นดินประมาณ 50-60 เซนตเิ มตร และตัดก่ิงท่ีเปน โรคแคระแกรน็ ออกไป ชวงเวลาที่เหมาะสมคือในชวงฤดูหนาว ประมาณเดือนธันวาคมถึง มกราคม การตดั แตง ควรแบง แปลงตดั แตง แบบคอ ยเปน คอ ยไปเพอ่ื ไมใ หเ กษตรกรขาดรายไดใ นชว งตดั แตง 3. การใสปุย ปุยที่เหมาะจะใชกับตนชาควรเปนปุยสูตร 15-15-15 โดยใสปล ะ 2 ครง้ั ครั้งละ 200- 300 กรัม/ตน หรอื 0.5 กิโลกรัม/ตน /ป โดยใสโรยรอบ ๆ ตน ตามรศั มที รงพมุ 4. ในฤดูแลงควรใหนาํ้ หรือใชวัสดุคลุมดินเพื่อชวยรักษาความชื้นในดิน โรคและแมลงศตั รชู า โรคของชา มดี งั น้ี โรคใบพุพอง เชื้อสาเหตุ เกิดจากเชื้อ Exobasidium vexsans (Massee) อาการของโรค จะเหน็ เปน จดุ กลมเลก็ สชี มพอู อ นหรอื สจี าง บนใบออนของชาในฤดูฝน ตอมาจะขยายใหญข้ึนถึง 0.5-2.0 เซนติเมตร ตาํ แหนง ทเ่ี ปน โรคจะมรี อยปดู นนู บริเวณผิวใบดานลา ง จะเปน จดุ กลม สีชมพูจางกลายเปนสีแดงเขม ตอมาเปลี่ยนเปนสีขาวฟู และสีเทาออนในที่สุด เมอื่ อาการของโรคถึงข้ันนก้ี ็ไมสามารถเกบ็ ใบออ นไปใชประโยชนไ ด ดา นบนของ ผิวใบที่เปนโรคนี้มีรอยบุมลงไป สวนดานลางของใบจะนูนออกมาและปรากฏเสนใยของเชื้อราสีขาวฟูชัด เจน เมื่อเขาสูฤดูแลงแผลที่เปนโรคจะแหง เปลี่ยนเปนสีเทานาํ้ ตาล เพอ่ื รอระบาดในฤดถู ดั ไป 10

ชา การปลูกและการจัดการสวนชา 11 โรคใบจุดสีนํา้ ตาล เชื้อสาเหตุ เกิดจากเชื้อ 1. Collectotricum camelliae (Cook) Battler. 2. Glomerella cingulata (Stonem) S. & Sc. อาการของโรค อาการแรกเรม่ิ เปน จดุ สนี า้ํ ตาลแกมเหลืองบนผิวใบชา ตอ มาอกี 7-10 วนั จดุ สนี า้ํ ตาลจะขยายใหญและเปลี่ยนเปนสีน้ําตาลเขม หรอื ดาํ มวี งแหวนลอ มรอบแผลเนอ้ื เยอ่ื ใบทเ่ี ปน โรคนจ้ี ะแหง ตาย ถา อาการของโรครนุ แรง จะทาํ ใหใบรวง โรคนม้ี ักเกดิ กบั ใบและยอดออน การปอ งกนั กาํ จัด ใหเกบ็ ใบทเ่ี ปน โรคเผาทง้ิ และใชสารเคมีกาํ จดั เชอ้ื ราชนดิ ดดู ซมึ เชน เบนโนมลิ อัตรา 500 ppm ฉีดพน 7 วนั ตอ ครง้ั ประมาณ 3 ครั้งติดตอกันและใชสลับกับสารประกอบทองแดง เชน คอปเปอรออกซี่คลอไรด อตั รา 30 กรมั ตอ นา้ํ 20 ลิตร จะใหผลดียิ่งขึ้น โรคสาหรา ยแดง เชื้อสาเหตุ เกิดจากเชื้อ Cephaleuros parasitices (Karst) อาการของโรค อาการเรม่ิ แรกเปน จดุ เลก็ ๆ สีสมแดงบนใบ ตอมาจะขยายใหญขึ้น มีลักษณะกลม สีนํ้าตาลแดงฟูคลายขนสีแดงสามารถแพรระบาดไปยังกิ่งได โรคสาหรา ยแดงระยะแรกเปน แบบ epiphytic คือเกิดเกาะติดผิวใบ สามารถลูบออกไดงาย แตในระยะตอมาแผลขยายใหญขึ้นกลายเปน paarasite เสน ใย ของสาหรายจะเจริญทะลุไปยังเนื้อเยื่อ epidermal และ parenchyma ของใบชา เชื้อนี้สามารถอยูกับใบแก กิ่ง และลําตน ได เมอ่ื ใบออ นแตกออกมาใหมก ็สามารถเขา ทําลายไดอีกครั้ง ตน ชาทถ่ี กู แสงแดดจดั จะเปน โรคน้ี รุนแรงกวา ตน ทอ่ี ยใู นรม การปอ งกนั กําจัด ในตางประทศพบวาการใชสารประกอบทองแดง เชน คอปเปอรอ อกซค่ี ลอไรด สามารถใชฉ ดี พน ปอ งกนั การเกดิ โรคไดด ี โรคใบจุดสีเทา เชื้อสาเหตุ เกดิ จากเชอ้ื Pestalotiopsis theae (Sawada) อาการของโรค อาการเริ่มแรกเปนจุดเล็กๆ สีนํา้ ตาล ตอมาขยายใหญขึน้ เปนสีเทา จดุ แตล ะจดุ จะ ขยายและลุกลามเปนเนื้อเดียวกัน รปู รา งแผลไมแ นน อน เปน แผน สเี ทาใหญ วงแหวนบนแผล มักเกิดกับใบ ชาแก การปอ งกนั กาํ จัด เกบ็ ใบท่เี ปน โรคเผาทิง้ หรอื ใชส ารเคมี เบนโนบิล ฉีดพน 2-3 ครง้ั หางกัน ครั้งละ 7-10 วนั แมลงศตั รชู า ประเทศไทยยังไมมีแมลงศัตรูชาที่ระบาดทาํ ความเสียหายรุนแรงใหแกตนชาอาจเพราะพื้นที่ปลูกชา อยูกระจดั กระจาย แตละแหลงก็ปลูกไมมากทําใหมีการดูแลรักษาไดทั่วถึง อกี ทง้ั มศี ตั รธู รรมชาตคิ อยควบ คุม ซึ่งแมลงศัตรูของชาที่พบในประเทศไทย และมีความสาํ คัญ คือ 11

ชา การปลูกและการจัดการสวนชา 12 มวนชา ชื่อวิทยาศาสตร Helopeltis sp. เปนแมลงศัตรูที่สาํ คัญที่สุดของชา เปนแมลงชนิดปากดูด ตวั เตม็ วยั มีลักษณะคลายยุงลาํ ตัวปกและขามีสีดํา ทองสีเขียวกลางหลังจะมีสีเหลือง ลักษณะการทาํ ลาย ใบชาที่ถูกทาํ ลายจะมีรอยแผลไหมเปนวงเล็กๆ หรอื เปน จดุ ๆ ทาํ ใหยอดและใบ ออนหงิกงอได การปอ งกนั กาํ จัด ใชสารไพรทรอยสังเคราะหฉีดพน การทาํ ลายของมวนชา การทาํ ลายโดยไรแดง ไรแดง ชื่อวิทยาศาสตร (Oligonychus coffear (Niether) ลักษณะการทาํ ลาย จะดดู กนิ น้าํ เลี้ยงจากใบและยอดออนของชา ทาํ ใหใบชาหด หงิกงอ การปอ งกนั กาํ จัด ระยะที่โรคระบาดใหใชสารเคมีปองกันกาํ จดั acaricide อตั รา 1 ลิตรตอ นา้ํ 200 ลิตร ฉีดใหเปยกทั้งสวนบนและลางใบและฉีดครั้งที่ 2 หลงั จากฉดี ครง้ั แรก 1-2 สัปดาห เพลี้ยออน ลกั ษณะการทาํ ลาย จะทาํ ลายใบชาโดยการดูดนํ้าเลี้ยง ทาํ ใหใบหงิก ใบยอน และมวนตํ่าลง การปอ งกนั กาํ จัด ใชสารเคมีเชฟวิน ความเขมขน 0.5% ฉีดพนใหทั่วทรงพุม 12

ชา การปลูกและการจัดการสวนชา 13 หนอนมวนใบ ชื่อวิทยาศาสตร Homona coffearia (Niether) ลักษณะการทาํ ลาย จะทําความเสียหายตอใบและยอดออนของชา โดยหนอนจะนําใบมาติดกัน แลวกัดกินใบ ตวั แมเปน ผเี สอ้ื กลางคืน ออกวางไขบนใบชาเปนกลุมๆ ละ 100 ฟองหรอื มากกวา นน้ั ไขจะ ฟกเปนตวั บงุ โตเตม็ ทย่ี าว 12-20 มิลลิเมตร เม่ือเขา ดกั แดจะใชใบชาสรางรัง การปอ งกนั กาํ จัด ตดั แตง กง่ิ ชาเปน ประจาํ ทุกป รวมกับการใชวิธีทางชีววิธีโดยนาํ ตวั หา้ํ ตวั เบยี น ตามธรรมชาติ เชน แมลงประเภทตอ (wasp) มาใช หนอนคีบ หนอนกนิ ใบอน่ื ๆ ลักษณะการทาํ ลาย พวกหนอนกนิ ใบตา งๆ จะมกี ารระบาดในชว งตง้ั แตเ ดอื นมนี าคม เปน ตน ไป โดยจะกัดกินใบทาํ ใหใ บเปน รเู วา แหวง การปอ งกนั กาํ จัด ใชสารเคมี Endosulfan 1 ลิตรตอ นา้ํ 200 ลิตร ฉีดใหเปยกทั่วใบชา และไมบังรมชา 13 จดั ทาํ เอกสารอเิ ลก็ ทรอนกิ สโ ดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร

ชา : ผลกระทบขอตกลงแกตต และแนวทางการปรับ 1. มาตราการควบคุมการนาํ เขา ประเทศไทยมีมาตรการควบคุมการนาํ เขาผลิตภัณฑชาใบและชาผง คือ (1) ผนู ําเขาผลิตภัณฑชา ตอ งชาํ ระภาษอี ากรนาํ เขา (2) ผนู ําเขาผลิตภัณฑชา ตอ งขออนญุ าตนําเขา โดยกําหนดอัตราสว นใหซ ื้อชาทผี่ ลิตไดใ นประเทศ (Local content) ผานองคการคลังสินคา ในสัดสวนชาใบรอยละ 60 และชาผลรอยละ 50 ของปรมิ าณทข่ี อ อนุญาตนาํ เขา 2. พนั ธกรณี 2.1 ดา นการเปด ตลาด ตามขอผกู พัน ประเทศไทยตอ งเปด ตลาดนาํ เขาชาใบและชาผง ดงั น้ี (1) ยกเลิกมาตรการควบคุมการนําเขาชาใบและชาผง ในลักษณะการกาํ หนดอตั ราสว นใหผ นู ํา เขาซื้อผลิตภัณฑภายในประเทศและปรับไปใชมาตรการภาษีศุลกากรแทนโดยมีผลบังคับใชระหวางป 2538- 2547 จะกาํ หนดใหม โี ควตา นาํ เขาชาใบและชาผงในปริมาณขั้นตํา่ 596 ตนั ณ อตั ราภาษรี อ ยละ 30 หากนาํ เขาในปริมาณที่เกินกวา 596 ตนั หรอื นอกโควตา จะตอ งเสยี ภาษใี นอตั รารอ ยละ 30 หากนาํ เขาในปริมาณที่ เกินกวา 625 ตนั จะตอ งเสยี ภาษใี นอตั รารอ ยละ 90 (2) ชาสําเร็จรูปซง่ึ มกี ารใชม าตรการภาษีอยูแลว ใหเก็บภาษีนาํ เขา ในอตั รารอ ยละ 60 ใน ระหวางป 2538-2547 และอัตราผูกพันในป 2547 ใหเก็บลดลงเหลือรอยละ 40 2.2 ดานการอดุ หนนุ ภายใน การอุดหนุนภายในกรณีผลิตภัณฑชาของไทย ไดแก การแทรงแซง ราคาผลิตภัณฑชา ซึ่งองคการคลังสินคา กระทรวงพาณิชย ไดกาํ หนดราคาชาที่ผลิตในประเทศและฝากขาย ผานองคการฯ โดยจําหนายใหแกผูนําเขาชาจากตางประเทศในราคาสูงกวาราคาตลาด 3. การวเิ คราะหผ ลกระทบ 3.1 พนั ธกุ รณที างกฎหมาย การเปดตลาด ก) การลดอัตราอากรตามขอผูกพันในแกตต ซึ่งรายการที่ไดผูกพันไวอยูในขอ 2.1 นน้ั เกย่ี วขอ ง กับประกาศกระทรวงการคลังวาดวยพิกัดอัตราศุลกากร ข) การยกเลิกมาตรการควบคุมปริมาณนาํ เขาผลิตภัณฑชาเกี่ยวของกับพระราชกฤษฎีกาฉบับที่ 9 พ.ศ. 2496 วา ดว ยการนําสินคาเขามาในราชอาณาจักร และประกาศกระทรวงพาณิชยฉบับที่ 28 พ.ศ. 2505 และ ประกาศของกรมการคาตางประเทศ ซึ่งไดกําหนดอตั ราสว นการรบั ซอ้ื ชาทผ่ี ลติ ภายในประเทศตอ ปริมาณการนําเขา เปน มาตรการการจํากัดการนาํ เขาซึ่งมิใชภาษี เปน การขดั ตอ ขอ ตกลงของแกตต

2 การอุดหนุนภายใน การกาํ หนดราคาชาผลิตในประเทศใหสูงกวาราคาตลาดทองถิ่น ตามประกาศ องคการคลังสินคากระทรวงพาณิชย ลงวันที่ 31 กรกฎาคม 2524 เปน การขดั ตอ ขอ ตกลงของแกตต 3.2 ผลกระทบทางเศรษฐกิจ ก) ดานการผลิต การผลิตชา รฐั ใหก ารอดุ หนนุ โดยตรงตอ ผผู ลติ ผลติ ภณั ฑโ ดยไมม ขี อ ผกู พนั เกย่ี วกบั การซอ้ื ใบ ชาสดจากเกษตรกรแตอ ยา งใด ดงั นน้ั การลดการอดุ หนนุ จะสง ผลกระทบโดยตรง ตอ ผผู ลิตผลติ ภณั พช าและ อาจสงผลตอเกษตรกรผูผลิตใบชาสดที่มีคุณภาพตาํ่ เนื่องจากใบชาสด คุณภาพดียังผลิตไดนอยและเปนที่ ตอ งการของตลาด ผลการคํานวณมูลคา การอดุ หนนุ ในชว งปฐ าน (2529-2531) มีมูลคาการอุดหนุนเฉลี่ยรอยละ 6.59 ของมูลคาผลผลิตรวม หรือมีการอดุ หนนุ เฉล่ียกิโลกรมั ละ 3.03 บาท จากการศกึ ษาวเิ คราะหผ ลกระทบการผลติ ภายในประเทศ เมอ่ื มกี ารอดุ หนนุ ระหวา งป 2529- 2531 จะมีผลใหการผลิตผลิตภัณฑชาภายในประเทศเพิ่มขึ้น เฉลี่ยรอยละ 1.97 ของปรมิ าณผลผลติ รวม เนอ่ื ง จากการอุดหนนุ มผี ลบดิ เบอื นตน ทนุ ใหต า่ํ กวา ความเปน จรงิ ดงั นน้ี การเลกิ การอดุ หนนุ การผลติ ชาใบ จะมี ผลทําใหตนทุนการผลิตผลิตภัณฑชาที่แทจริงขยับสูงขึ้นและปริมาณการผลิตลดลง จากการศึกษาปรากฏวา ผลิตภัณฑชาที่นํามาขายใหแกองคการคลังสินคา สว นใหญจะเปน ชาคณุ ภาพต่ํา ดังนั้นการผลิตที่ลดลงนาจะ เปนผลผลิตสวนนี้หมายความวา ผูผลิตชาคุณภาพตาํ่ จะขายผลผลิตไมได และเลิกไปในที่สุด ข) ดา นการนําเขา จากการศกึ ษาผลกระทบของการอดุ หนนุ ตอ การนาํ เขา ระหวางป 2529-2531 ปรากฏวา การนาํ เขาลดลงคิดเปน รอ ยละ 2.83 ของการนําเขา รวม เนอ่ื งจากการปกปอ งอตุ สาหกรรมผลติ ชาในประเทศ โดย การควบคุมการนาํ เขา ทาํ ใหราคาตลาดถูกบิดเบือน ผบู รโิ ภคตอ งซอ้ื ในราคาสงู กวา ปกติ ตามขอ ตกลง GATT มาตรการดังกลาวตองยกเลิก และปรับเปลี่ยนเปนรูปภาษีนําเขา (Tariffication) ซึ่งอาจสงผลใหคาม ตองการนําเขาเพม่ิ ขน้ึ เน่ืองจากผูบริโภคบางกลุมนิยมบรโิ ภคชาคุณภาพดีจากตางประเทศ ขณะที่การผลิตชา คุณภาพดีภายในประเทศ ยงั ไมเ พยี งพอตอ ความตอ งการบรโิ ภค ขณะเดียวกนั ผลกระทบตอ การบรโิ ภคภายในประเทศ เมอ่ื มกี ารอดุ หนนุ ในชว งเดยี วกนั มผี ลให การบริโภคภายในประเทศลดลงเฉลี่ยรอ ยละ 3.3 เมื่อมีการยกเลิกการอุดหนุน จึงนาจะมีผลใหราคาผลิต ภัณฑชาในประเทศลดตาํ่ ลง และการบริโภคเพิ่มขึน้ จากขอ ตกลง GATT ในป 2538 ซึ่งเปนปแรกที่มีผลบังคับใช การนาํ เขาผลิตภัณฑชาจะตองเสีย ภาษีรอยละ 30 สาํ หรบั ปรมิ าณนําเขา ในโควตา จํานวน 596 ตนั ปรมิ าณนําเขา ทน่ี อกเหนอื จากนจ้ี ะตอ งเสยี ภาษีในอัตรารอ ยละ 100 การเปรียบเทยี บราคาท่จี าํ หนายในประเทศ กับราคานาํ เขา cif. ทจ่ี าํ หนายใน ประเทศ กับราคานาํ เขา cif. รวมภาษีนาํ เขา ชใ้ี หเ หน็ วา อตุ สาหกรรมชาในประเทศยงั ไดร บั การคมุ ครองโดย ระบบภาษีใหมได เนอ่ื งจากราคานําเขาทั้งชาใบและชาผงนอกโควตายังคอนขางสูง

3 ค) ดา นการสง ออก จากการศึกษาผลกระทบตอการสงออก เมอ่ื มกี ารอดุ หนนุ ในระหวา งป 2529-2531 ประเทศไทย สามารถสงออกผลิตภัณฑชาไดเพิ่มขึ้นเพียงรอยละ 0.93 ดงั นน้ั เมอ่ื มกี ารลดเลกิ การอดุ หนนุ จึงคาดวาจะไมมีผลกระทบตอปริมาณการสงออกมากนัก เนื่องจากชาที่สงออกยังเปนชาคุณภาพตาํ่ และตลาดคอนขางจาํ กัด 4. ศักยภาพดานการผลิตและการตลาด 4.1 ดานการผลิต ไทยยังมีโอกาสพัฒนาคุณภาพชาใบโดยการปรับปรุงสวนชาเกาใหไดมาตรฐานปรับปรุงขบวนการ ผลิตชาใหมีคุณภาพสูงขึ้น เพื่อบริโภคภายในและการสงออก ซึ่งมีศักยภาพการตลาดทั้งในประเทศ และ สงออก 5. ผลการศกึ ษาวเิ คราะห 5.1 ดานการผลิต การลดการอุดหนุนจะสงผลตอตนทุนการผลิตของผูที่ฝากชาขายผานองคการคลังสินคา โดยเหตทุ ่ี ชาที่ฝากขายดังกลาวสวนใหญเปนชาคุณภาพตาํ่ ดงั นน้ั การลดการอดุ หนนุ จะทาํ ใหการผลิตชาคุณภาพตํ่ามี ตนทุนสูงขึ้น อาจลดและเลิกการผลิตในที่สุดซึ่งนาจะเปนผลดี 5.2 ดานการนาํ เขา การเปด ตลาดชาของไทยตามขอตกลงแกตต ไมมีผลกระทบใหความตองการนาํ เขาชาเพิ่มขึ้นมาก นัก เนื่องจากอุตสาหกรรมชาในประเทศยังไดรับการคุมครอง โดยระบบภาษีนาํ เขาใหม ซึ่งราคานําเขาชาใบ และชาผงนอกโควตา เมื่อรวมภาษีแลวยังคอนขางสูง 5.3 ดานการสงออก ประเทศไทยยังผลิตชาไดไมเพียงพอตอการบริโภคภายในประเทศ การสง ออกมนี อ ยมาก และมี แนวโนมลดลงเปนลาํ ดบั นอกจากนี้ยังไมมีการสงเสริมการผลิตวัตถุดิบ คือ ใบชาสดอยางจรงิ จงั และ ประเทศผูผลิตชาของโลกสวนใหญเปนประเทศที่กาํ ลังพัฒนา ซง่ึ ไมมีการอดุ หนนุ การผลติ อยแู ลว ดงั นน้ั คาดวาขอตกลงแกตตจะไมมีผลใหประเทศไทยสงออกชาไดเพิ่มขึ้น 6. แนวทางการปรับตัว ดานการผลิต - เนนการเพิ่มผลผลิตชาคุณภพา ทั้งชาใบและชาผง ดา นการนําเขา - เนอ่ื งจากชาเปน ไมย นื ตน ตองใชระยะเวลา 5-6 ป จึงใหผลเต็มที่ ดงั นน้ั เพอ่ื ใหผ ู ผลิตไดรบั การคมุ ครอง จึงควรผูกพันการนําเขาชาระหวาป 2538-2546 ไวทป่ี รมิ าณในโควตา 596 ตนั (อัตรา

4 ภาษีรอยละ 30) ปริมาณนอกโควงตาเกบ็ ภาษรี อยละ 100 แลวจงึ เพิ่มปริมาณนา้ํ เขา ในโควตา เปน 625 ตนั และการนาํ เขา นอกโควตา ใหเ กบ็ ภาษนี าํ เขา ในอตั รารอ ยละ 90 6.1 การนาํ เขา สินคา ชาจากประเทศนอกภาคีแกตต หรอื WTO ใหเปนไปตามมารตการเดมิ คือ ตอ ง ขออนุญาตนําเขาและตองรับซื้อชาจากองคการคลังสินคาตามอัตราสวนที่กาํ หนดไวเ ดมิ (ประมาณ 60% นํา เขาจากสาธารณรัฐประชาชนจีนและไตหวัน ซึ่งเปนประเทศนอกภาคีแกตต) 6.2 การนาํ เขาสินคาชาจากประเทศในภาคีแกตต หรอื WTO สาํ หรับป 2538 เปด ตลาดชาตามขอ ผกู พันในปริมาณโควตา 596 ตนั การบรหิ ารโควตา การนาํ เขา จดั สรรโควตา ตามประวตั ขิ องเอกชนทเ่ี คยนําเขา ชา 4 ปยอนหลัง โดยกําหนดอตั ราสว นการนําเขาชาใบ : ชาผงเปน 70 : 30 6.3 กระทรวงเกษตรและสหกรณพ จิ ารณาจัดทาํ แผนการผลิตชาที่เหมาะสมและสอดคลองกับความ ตองการใชภ ายในประเทศ รวมทั้งพัฒนาและสงเสริมใหปลูกชาคุณภาพดี โดยกระทรวงเกษตรและสหกรณ ใหความชว ยเหลอื ในดา นสนิ เชอ่ื ดอกเบย้ี ตา่ํ ปุยราคาถูกและกิ่งพันธุคุณภาพดี เปน ตน ที่มา : กองการคาสินคาทั่วไป, กรมการคาตางประเทศ, 2538.

มาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมชาใบ (ชาจีน) 1 มาตรฐานผลิตภัณฑอุตสาหกรรมใบชา (ชาจนี ) 1. ขอบขา ย 1.1 มาตรฐานผลิตภณั ฑอ ตุ สาหกรรมนก้ี าํ หนด คุณลักษณะที่ตองการ สุขลักษณะ ภาชนะบรรจุ ปรมิ าณ เครื่องหมายและฉลาก การชักตัวอยางและเกณฑตัดสิน การตรวจสอบและการวิเคราะหชาใบ 1.2 มาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมนใ้ี ชเ ฉพาะชาใบ (gree tea) ที่ไดจากตนชาที่ปลูกในประเทศ ไทยเทา นน้ั ไมรวมชาผง (black tea) ชาผงสาํ เรจ็ รปู (instant tea) และชาใบที่มีลักษณะเปนผง 2. นิยาม ความหมายของคาํ ทใ่ี ชใ นมาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมน้ี มีดังตอ ไปน้ี 2.1 ชาใบ (ชาจีน) หมายถงึ ผลิตภัณฑที่ไดจากสวนที่เปนใบออน ยอดออนที่ใบยังไมคลี่ และกาน ใบที่ยังออนอยูของตนชาที่มีชื่อทางพฤกษศาสตรวา Camellia sinensis Linn. ซึ่งนํามาผง่ึ ใหอ อ นตวั อบหรอื คั่วพอหมาด บดคลึงใหมวนตัว แลวทาํ ใหแ หง โดยการอบหรอื คว่ั หรอื ยา งอกี ครง้ั หนง่ึ 2.2 กาน หมายถึง สว นทต่ี อ จากใบของตน ชา มีลักษณะแข็ง ไมรวมกานใบที่ยังออนอยู 3. คณุ ลกั ษณะทต่ี อ งการ 3.1 ลักษณะทั่วไป 3.1.1 ตองมีลักษณะเปนใบชาแหง สะอาด ปราศจากสิ่งแปลกปลอมใด ๆ เวน แตด อกไมเ พอ่ื การแตงกลิ่น สวนใหญจะเปนใบเต็มมวนตัวอยูในลักษณะตางๆ และเมื่อชงดวยนําเดอื ดแลว จะคนื สภาพ เปนรูปใบใหเห็นไดชัด 3.1.2 ตองมีสีดําอมเขยี วตามธรรมชาติ 3.1.3 ตองมีกลิ่นเฉพาะตามธรรมชาติของชาใบ อาจมีการแตงกลิ่นไดดวยดอกไมที่มีกลิ่น หอมตามธรรมชาตแิ ละไมเ ปน อนตรายตอ ผบู รโิ ภค 3.1.4 นา้ํ ชาตองมีกลิ่นและรสเฉพาะของชาใบ (อาจมีกลิ่นของดอกไมที่ใชแตงกลิ่นดวย) เมอ่ื ตรวจสอบตามวธิ ใี นขอ 9.1 แลว คะแนนเฉลี่ยของแตละลักษณะตองไมนอยกวาคะแนน ต่ําสุดท่ีกําหนดไวแ ละตองมีคะแนนเฉลย่ี จากคะแนนรวมของผตู รวจสอบทุกคน ไมนอยกวา 70 คะแนน 3.2 การเจือสี ตอ งไมพ บการเจอื สใี ดๆ การตรวจสอบใหป ฏิบัตติ ามขอ 9.2

มาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมชาใบ (ชาจีน) 2 3.3 กาน ใหมีปริมาณกานไดไมเกินรอยละ 7 โดยนา้ํ หนกั การตรวจสอบใหป ฏิบัตติ ามขอ 9.3 3.4 คุณลักษณะทางเคมี ตองเปนไปตามที่กาํ หนดในตาราง 4. สขุ ลกั ษณะ สุขลักษณะใหเ ปน ไปตามมาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรม กาํ หนดสขุ ลักษณะของอาหารมาตรฐาน เลขท่ี มอก.34 5. ภาชนะบรรจุ ภาชนะทใ่ี ชบ รรจุตองสะอาด แหง ปดไดสนทิ และสามารถเก็บรักษากลิ่นไวได 6. ปริมาณ นา้ํ หนักสุทธิที่บรรจุในแตละภาชนะบรรจุ ตองไมนอยกวาที่ระบุไวที่ฉลาก

มาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมชาใบ (ชาจีน) 3 7. เครื่องหมายและฉลาก 7.1 ฉลากใหเ ปน ไปตามมาตรฐานผลิตภณั ฑอ ตุ สาหกรรม คําแนะนําทั่วไปเกี่ยวกับฉลากสาํ หรบั ผลิตภัณฑอ ตุ สาหกรรม มารตฐานเลขท่ี มอก. 31 และไมขัดกับประกาศกระทรวงสาธารณสุขวาดวยเรื่อง ฉลาก 7.2 ภาชนะบรรจชุ าใบทกุ หนว ย อยา งนอยตองมีเลข อกั ษร หรือเครื่องหมายแจงรายละเอียดตอไปนี้ ใหเห็นไดงายและชัดเจน • ชื่อผลิตภัณฑ • เครื่องหมายการคาและชื่อผูทาํ หรอื โรงงานทท่ี าํ พรอมสถานที่ตั้ง • ดอกไมที่ใชแตงกลิ่น (ถาม)ี • น้ําหนักสุทธิ เปน กรมั หรอื กโิ ลกรมั • เดือนและปที่ทาํ ในกรณีที่ใชภาษาตางประเทศดวย ตองมีความหมายตรงกับภาษาไทย 7.3 ผูทาํ ผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมทเ่ี ปน ไปตามมาตรฐานน้ี จะแสดงเครอื่ งหมายมาตรฐานกบั ผลิต ภัณฑอ ตุ สาหกรรมนน้ั ได ตอเม่ือไดรับใบอนญุ าตจากคณะกรรมการมาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมแลว 8. การชกั ตวั อยา งและเกณฑก ารตดั สนิ 8.1 ความหมายของคําที่ใช มีดังตอ ไปน้ี 8.1.1 รนุ หมายถึง ชาใบที่ผลิตขึ้นโดยมีลักษณะอยาเดียวกันและบรรจุหีบหอในคราวเดียวกัน เพื่อจําหนาย 8.1.2 ขนาดรนุ หมายถึง จาํ นวนหนวยภาชนะบรรจขุ องชาใบใน 1 รนุ 8.1.3 ขนาดตวั อยา ง หมายถึง จาํ นวนตวั อยา งทช่ี กั ออกจากรนุ ของชาใบเพอ่ื นํามาตรวจสอบ 8.2 การชักตัวอยางและเกณฑตัดสิน ใหเปนไปตามแผนการชักตัวอยางที่กําหนดตอ ไปน้ี หรอื อาจใช แผนการชักตัวอยางอื่นที่เทียบเทากันทางวิชาการกับแผนที่กําหนดไว 8.2.1 การชักตัวอยาง 8.2.1.1 ภาชนะบรรจขุ นาดไมเ กนิ 1 กิโลกรัม ใหชักตัวอยางโดยวิธีสุมจากผลิตภัณฑที่ทาํ ข้ึนในรุน เดยี วกนั ตามแผนการชกั ตวั อยา งในตาราง

มาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมชาใบ (ชาจีน) 4 8.2.1.2 ภาชนะบรรจขุ นาดเกนิ 1 กิโลกรัม ถึง 20 กิโลกรัม ใหชักตัวอยาง โดยวิธีสุมจากผลิต ภัณฑที่ทาํ ขน้ึ ในรนุ เดยี วกนั ตามแผนการชกั ตวั อยา งในตาราง 8.2.2 วธิ เี ตรยี มตวั อยา งรวม ดงั ตวั อยา งออกมาในปรมิ าณเทา ๆ กัน จากแตละภาชนะบรรจุที่ไดจากการชักตัวอยาง นาํ มา รวมกันใหมีนาํ้ หนักไมนอยกวา 2 กิโลกรัม ถานํ้าหนักไมถึง 2 กิโลกรัม ใหชักตัวอยางเพิ่มโดยวิธีสุมจากรุน เดียวกันนั้นจนไดน ้ําหนกั ตามตอ งการ แบงตัวอยา งออกเปน สามสวนเทา ๆ กัน บรรจุแตล ะสวนลงในภาชนะ ที่สะอาด แหง สามารถรักษากลิ่นไวได ปด ผนกึ ลงลายมือชื่อผูชักตัวอยาง พรอ มทง้ั วนั เดอื นปท ช่ี กั ตวั อยา ง นําตัวอยางสวนหนึ่งไปตรวจสอบและวิเคราะห โดยใชตวั อยางไมนอยกวา 400 กรัม สาํ หรบั การตรวจสอบ ลักษณะทั่วไปและหาปริมาณกาน และใชตวั อยางไมนอยกวา 100 กรัม สาํ หรบั การวเิ คราะหท างเคมี ที่เหลือ อีกสองสวนใหผ ูท เี่ ก่ยี วขอ งเกบ็ ไวเ ปนหลักฐาน 8.2.3 เกณฑตัดสิน ชาใบที่ไดจากการชักตัวอยางเมื่อนําไปตรวจสอบและวิเคราะหต ามขอ 9 แลว จะตองเปนไป ตามเกณฑที่กาํ หนดในขอ 3 ทุกขอ จงึ จะถอื วา ชาในรนุ นน้ั เปน ไปตามมาตรฐานน้ี

มาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมชาใบ (ชาจีน) 5 9. การตรวจสอบและการวเิ คราะห 9.1 ลักษณะทั่วไป สี กลิ่น และกลน่ิ รส 9.1.1 เครอ่ื งมอื 9.1.1.1 ถวยสีขาวทําดว ยกระเบอ้ื งหรอื ดนิ เผาเคลอื บทม่ี ฝี าปด ตามรปู ท่ี 1 หรอื ขนาด ใกลเคียง 9.1.1.2 ถวยสีขาวทําดว ยกระเบอ้ื งหรรอืปู ดทนิ่ี 1เผาเคลอื บตามรปู ท่ี 2 หรือขนาดใกลเคยี ง รปู ท่ี 2 9.1.1.3 นา้ํ กลั่น 9.1.2 วธิ เี ตรยี มตวั อยา ง ชง่ั ตวั อยา งโดยใชอ ตั ราสว นของชา 20.05 กรมั ตอ นา้ํ 100 ลูกบาศกเซนติเมตร 9.1.3 วธิ เี ตรยี มน้าํ ชา ใชนํา้ เดือดลวกถวย (ตามขอ 9.1.1.1) ใหร อ นทว่ั กนั แลว เททง้ิ ใสตัวอยางที่ชั่งไวลงไป รินน้ําที่กาํ ลังเดือดลงในถวยที่เตรียมไวทันที ระดบั น้ําในถวยตองตํ่ากวาขอบถวยประมาณ 4-6 มิลลิเมตร ปด ฝาท้ิงไว 6 นาที รนิ น้าํ ชาที่ไดผานตะแกรงกรองลงในถวย(ตามขอ 9.1.1.2) ซึ่งไดลวกนํา้ รอ นแลว เชน กนั จน หมด โดยไมใหใบชาติดลงไปดวย เทกากชาลงบนฝาถวย นาํ กากชาและนํ้าชาไปตรวจสอบคุณลักษณะตาม ตารางที่ 4 และ 5 ตอ ไป 9.1.4 วธิ ตี รวจสอบ 9.1.4.1 ผูตรวจสอบประกอบดวยผูมีความชาํ นาญในการตรวจสอบชาใบอยา งนอ ย 5 คน ทุกคนจะแยกกันตรวจและใหคะแนนโดยอิสระ 9.1.4.2 หลักเกณฑการใหคะแนนในการตรวจสอบชาใบ

มาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมชาใบ (ชาจีน) 6 (1) การตรวจสอบชาใบ และกากชา ตามตาราง (2) การตรวจสอบนา้ํ ชา ตามตาราง 9.2 การเจือสี เทชาใบประมาณ 0.5-1 กรัม ลงบนกระดาษกรอง พับกระดาษกรองเขาหากันแลวขยี้ เทชาใบ ออกจากกระดาษกรองใหหมด พน น้าํ ลงบนกระดาษกรองพอเปรียก ตอ งไมม สี เี กดิ ขน้ึ เหน็ ไดช ดั บนกระดาษ กรองนน้ั 9.3 การหาปรมิ าณกา น 9.3.1 เครื่องมือ 9.3.1.1 กระจกนาฬิกา (watch glass) 9.3.1.2 ปากคีบ (forceps)

มาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมชาใบ (ชาจีน) 7 9.3.1.3 แผน กระดาษขาวผวิ เรยี บหรอื แผน พลาสตกิ หนา 9.3.1.4 เครือ่ งชั่ง 9.3.2 วิธวี เิ คราะห ช่ังตัวอยางประมาณ 100 กรมั ใหท ราบนาํ้ หนกั ทแ่ี นน อน (M1) เกลี่ยบนแผนกระดาษหรือ แผนพลาสติก ใชปากคีบเลือกสวนที่เปนกานออกใสลงในกระจกนาฬิกาที่สะอาด แหง และทราบนํา้ หนกั แลว (M0) นาํ กระจกนาฬิกาพรอมกานที่แยกออกทั้งหมดมาชั่งนาํ้ หนกั (M2) 9.3.3 วิธีคาํ นวณ ปริมาณกาน รอ ยละโดยนา้ํ หนกั = (M2 - M0) / M1 x 100 9.4 การเตรียมตัวอยางเพื่อวิเคราะหคุณลักษณะทางเคมี บดตวั อยา งใหล ะเอยี ดจนผา นแรง ขนาด 0.6 มิลลิเมตร (US.sieve No.30) 9.5 ความชื้น ใหวิเคราะหตามวิธีที่กาํ หนดใน AOAC (1980) ขอ 15.038 (หรือขอ 7.003) 9.6 สารที่สกัดไดดวยนํ้ารอ น ใหวิเคราะหตามวิธีที่กาํ หนดใน AOAC (1980) ขอ 15.039 9.7 เถา ทง้ั หมด ใหวิเคราะหตามวิธีที่กาํ หนดใน AOAC (1980) ขอ 15.040 (หรือขอ 31.012 หรอื ขอ 31.013) 9.8 เถาที่ละลายนาํ้ ใหวิเคราะหตามวิธีที่กาํ หนดใน AOAC (1980) ขอ 15.041 (หรือขอ 31.015) 9.9 ความเปนดางของเถาที่ละลายนาํ้ ใหวิเคราะหตามวิธีที่กาํ หนดใน AOAC (1980) ขอ 15.042 (หรือขอ 31.016) 9.10 เถา ทไ่ี มล ะลายในกรด ใหวิเคราะหตามวิธีที่กาํ หนดใน AOAC (1980) ขอ 15.044 (หรือขอ 30.008) 9.11 กาก ใหวิเคราะหตามวิธีที่กาํ หนดใน AOAC (1980) ขอ 15.049 (หรือขอ 7.065) 9.12 คาเฟอีน ใหวิเคราะหตามวิธีที่กาํ หนดใน AOAC (1980) ขอ 15.051

ชา มาตรฐานผลิตภัณฑอ ุตสาหกรรมชาผง (ชาฝรั่ง) 1 มาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมชาผง (ชาฝรง่ั ) 1. ขอบขา ย 1.1 มาตรฐานผลิตภณั ฑอ ตุ สาหกรรมนก้ี าํ หนด คุณลักษณะที่ตองการ สขุ ลกั ษณะภาชนะบรรจุ ปริมาณ เคร่ืองหมายและฉลาก การชักตัวอยางและเกณฑตัดสิน การตรวจสอบและการวเิ คราะหช าผง 1.2 มาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมนใ้ี ชเ ฉพาะชาผง (black tea) ที่ไดจากตนชาที่ปลูกในประเทศ ไทยเทานน้ั ไมร วมชาผงชนดิ ทส่ี กดั คาเฟอนี ออก (decaffeinated black tea) ชาใบ (grdd tea) ชาผลสาํ เรจ็ รปู (instant tea) 2. นิยาม ความหมายของคาํ ทใ่ี ชใ นมาตรฐานผลิตภณั ฑอ ตุ สาหกรรมน้ี มีดงั ตอ ไปน้ี ชาผง (ชาฝรง่ั ) หมายถึง ผลิตภัณฑที่ไดจากสวนที่เปนใบออน ยอดออนที่ใบยังไมคลี่ และกานใบที่ ยังออนอยูของตนชาที่มีชื่อทางพฤกษศาสตรวา Camellia sinensis Linn. ซึ่งนํามาผง่ึ ใหอ อ นตวั (withering) นวดจนฉีกขาดและมวนตัว (crushing, tearing and curling) แลวหมกั (fermenting) ใหเกิดกลิ่นและรสเฉพาะ แลว อบใหแ หง 3. คณุ ลกั ษณะทต่ี อ งการ 3.1 ลักษณะทั่วไป 3.1.1 ตองมีลักษณะเปนใบชาแหง หรอื สว นของใบชาแหง ทเ่ี ปน ชน้ิ เลก็ หรอื เปน ผงสะอาด ปราศจากสิ่งแปลกปลอมใดๆ 3.1.2 ตอ งมสี นี า้ํ ตาลเขม ออกดําตามธรรมชาติ 3.1.3 ตอ งมีกลน่ิ เฉพาะตามธรรมชาตขิ องชาผง ไมมีการปรงุ แตงดว ยกลิน่ อื่น 3.1.4 นา้ํ ชาตองมีกลิ่นและรสเฉพาะของชาผง เมอ่ื ตรวจสอบตามวธิ ใี นขอ 9.1 แลว คะแนนเฉลี่ยของแตละลักษณะตองไมนอยกวา คะแนนต่ําสุดที่กาํ หนดไวแ ละตองมคี ะแนนเฉลี่ยจากคะแนนรวมของผูต รวจสอบทกุ คน ไมนอยกวา 70 คะแนน 3.2 การเจือสี ตอ งไมพ บการเจอื สใี ดๆ การตรวจสอบใหป ฏิบัตติ ามขอ 9.2 3.3 คุณลักษณะทางเคมี ตองเปนไปตามที่กาํ หนดในตาราง

ชา มาตรฐานผลิตภัณฑอุตสาหกรรมชาผง (ชาฝรั่ง) 2 4. สขุ ลกั ษณะ สุขลักษณะใหเ ปน ไปตามมาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรม กาํ หนดสขุ ลกั ษณะของอาหารมาตรฐาน เลขท่ี มอก.34 5. ภาชนะบรรจุ ภาชนะท่ใี ชบรรจตุ อ งสะอาด แหง ปด ไดสนิท และสามารถเก็บรักษากลิ่นไวได 6. ปริมาณ นา้ํ หนักสุทธิที่บรรจุในแตละภาชนะบรรจุ ตองไมนอยกวาที่ระบุไวที่ฉลาก 7. เครื่องหมายและฉลาก 7.1 ฉลากใหเ ปน ไปตามมาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรม คาํ แนะนําทั่วไปเกี่ยวกับฉลากสาํ หรบั ผลิตภัณฑอ ตุ สาหกรรม มาตรฐานเลขท่ี มอก. 31 และไมขัดกับประกาศกระทรวงสาธารณสุขวาดวยเรื่อง ฉลาก 7.2 ทภ่ี าชนะบรรจชุ าผงทุกหนว ย อยางนอยตองมเี ลข อกั ษร หรือเครื่องหมายแจงรายละเอียดตอไป น้ี ใหเห็นไดงายและชัดเจน = ชื่อผลิตภัณฑ =เครื่องหมายการคา และชื่อผูทํา หรอื โรงงานทท่ี าํ พรอมสถานที่ตั้ง

ชา มาตรฐานผลิตภัณฑอ ุตสาหกรรมชาผง (ชาฝรั่ง) 3 =นา้ํ หนักสุทธิ เปน กรมั หรอื กโิ ลกรมั =เดือนและปที่ทาํ ในกรณีที่ใชภาษาตางประเทศดวย ตองมีความหมายตรงกับภาษาไทย 7.3 ผูทาํ ผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมทเ่ี ปน ไปตามมาตรฐานน้ี จะแสดงเครอ่ื งหมายมาตรฐานกบั ผลติ ภัณฑอุตสาหกรรมนัน้ ได ตอ เมอ่ื ไดร บั ใบอนญุ าตจาคณะกรรมการมาตรฐานผลติ ภณั ฑอ ตุ สาหกรรมแลว 8. การชกั ตวั อยา งและเกณฑก ารตดั สนิ 8.1 ความหมายของคาํ ที่ใช มีดงั ตอ ไปน้ี 8.1.1 รนุ หมายถึง ชาผงที่ผลิตขึ้นโดยมีลักษณะอยางเดียวกัน และบรรจหุ บี หอ ในคราวเดยี ว กันเพอ่ื จาํ หนาย 8.1.2 ขนาดรนุ หมายถึง จํานวนหนว ยภาชนะบรรจชุ าผงใน 1 รนุ 8.1.3 ขนาดตวั อยา ง หมายถึง จํานวนตวั อยา งทช่ี กั ออกจากรนุ ของชาผงเพอ่ื นํามาตรวจสอบ 8.2 การชักตัวอยางและเกณฑตัดสิน ใหเปนไปตามแผนการชักตัวอยางที่กําหนดตอ ไปน้ี หรอื อาจใช แผนการชักตัวอยางอื่นที่เทียบเทากันทางวิชาการกับแผนที่กําหนดไว 8.2.1 การชักตัวอยาง 8.2.1.1 ภาชนะบรรจุขนาพไมเ กนิ 1 กิโลกรัม ใหชักตัวอยางโดยวิธีสุมจากผลิตภัณฑที่ทาํ ข้ึนในรนุ เดยี วกนั ตามแผนการชกั ตวั อยา งในตาราง

ชา มาตรฐานผลิตภัณฑอ ุตสาหกรรมชาผง (ชาฝรั่ง) 4 8.2.1.2 ภาชนะบรรจขุ นาดเกิน 1 กิโลกรัม ถึง 20 กิโลกรัม ใหชักตัวอยางโดยวิธีสุมจาก ผลิตภัณฑ ที่ทาํ ขน้ึ ในรนุ เดยี วกนั ตามแผนการชกั ตวั อยา งในตาราง 8.2.2 วธิ เี ตรยี มตวั อยา งรวม ตกั ตวั อยา งออกมาในปรมิ าณเทา ๆ กัน จากแตละภาชนะบรรจุที่ไดจากการชักตัวอยาง นาํ มารวมกันใหมีนาํ้ หนักไมนอยกวา 600 กรัม ถานํ้าหนักไมถึง 600 กรัม ใหชักตัวอยางเพิ่มโดยวิธีสุมจากรุน เดียวกันน้ันจนไดน ้ําหนกั ตามตอ งการ แบงตัวอยางออกเปนสามสวนเทาๆกัน บรรจุแตละสวนลงในภาชนะ ที่สะอาด แหง สามารถรักษากลิ่นไวได ปด ผนกึ ลงลายมือชื่อผูชักตัวอยาง พรอ มทง้ั วนั เดอื นปท ช่ี กั ตวั อยา ง นําตัวอยางสวนหนึ่งไปตรวจสอบและวิเคราะห โดยใชตวั อยางไมนอยกวา 50 กรัม สาํ หรบั การตรวจสอบ ลักษณะทั่วไป และใชตัวอยางไมนอยกวา 100 กรัม สาํ หรบั การวเิ คราะหท างเคมี ที่เหลืออีกสองสวนใหผูที่ เกี่ยวของเก็บไวเปนหลักฐาน 8.3 เกณฑการตัดสิน ชาผงตวั อยา งเมอ่ื นําไปตรวจสอบและวเิ คราะหตามขอ 9 แลวจะตองเปนไปตามเกณฑที่ กําหนดในขอ 3 ทุกขอ จงึ จะถอื วา ชาผงในรนุ นน้ั เปน ไปตามมาตรฐานน้ี 9. การตรวจสอบและการวเิ คราะห 9.1 ลักษณะทั่วไป 9.1.1 เครอ่ื งมอื และอปุ กรณ 9.1.1.1 ถวยสีขาวทําดว ยกระเบอ้ื งหรอื ดนิ เผาเคลอื บทม่ี ฝี าปด ตามรปู ท่ี 3 หรอื ขนาด ใกลเคียง

ชา มาตรฐานผลิตภัณฑอุตสาหกรรมชาผง (ชาฝรั่ง) 5 รปู ท่ี 3 9.1.1.3 นา้ํ กลั่น 9.1.1.4 นมสดพาสเจอไรซ (pasteurized milk) หรือนมสดยูเอชที (UHT milk) 9.1.2 วธิ เี ตรยี มตวั อยา ง ชง่ั ตวั อยา งโดยใชอ ตั ราสว นของชาผง 2 0.05 กรมั ตอ นา้ํ 100 ลูกบาศกเซนติเมตร 9.1.3 วธิ เี ตรยี มน้าํ ชา 9.1.3.1 ใชนํา้ เดือดลวกถวย (ตามขอ 9.1.1.1) ใหรอนทั่วกันแลวเททิ้งใสตัวอยางที่ชั่งไวลง ไป รินน้าํ ที่กาํ ลังเดือดลงในถวยที่เตรียมไวทันที ระดบั น้าํ ในถวยตองตํ่ากวาขอบถวยประมาณ 4-6 มิลลิเมตร ปดฝาท้ิงไว 6 นาที รนิ น้าํ ชาที่ไดผานตะแกรงกรองลงในถวย (ตามขอ 9.1.1.2 ซึ่งไดลวกนํา้ รอ นแลว เชน กนั จนหมด โดยไมใหใบชาติดลงไปดวย เทกากชาลงบนฝาถวย นาํ กากชาและนํ้าชาไปตรวจสอบคุณลักษณะ ตามตารางท่ี 9 และ 10 ตอ ไป 9.1.3.2 เตรยี มโดยผสมนม เตรยี มน้าํ ชาเชนเดียวกับขอ 9.1.3.1 แลวเติมนมทนั ทีโดยใช นมตามขอ 9.1.1.4 ปริมาณ2.5 ลกู บาศกเ ซนตเิ มตรตอ นา้ํ ชา 140 ลูกบาศกเซนติเมตร คนใหเขากัน ตรวจสี ของนา้ํ ชาหลังเติมนม ตามตารางท่ี 10 9.1.4 วธิ ตี รวจสอบ 9.1.4.1 ผูตรวจสอบประกอบดวยผูทีม่ ีความชาํ นาญในการตรวจสอบอยา งนอ ย 5 คน ทุก คนจะแยกกันตรวจ และใหคะแนนโดยอิสระ 9.1.4.2 หลักเกณฑการใหค ะแนนในการตรวจสอบ (1) การตรวจสอบชาผง และกากชา ตามตาราง

ชา มาตรฐานผลิตภัณฑอ ุตสาหกรรมชาผง (ชาฝรั่ง) 6 (2) การตรวจสอบนา้ํ ชา ตามตาราง 9.2 การเจือสี เทชาผงประมาณ 0.5-1 กรัมลงบนกระดาษกรอง ทบกระดาษกรองเขาหากันแลวขยี้ เทชาผง ออกจากกระดาษกรองใหหมด พน น้าํ ลงบนกระดาษกรองพอเปยก ตอ งไมม สี เี กดิ ขน้ึ เหน็ ไดช ดั บนกระดาษ กรองนน้ั 9.3 การเตรียมตวั อยา งเพอื่ วเิ คราะหคณุ ลักษณะทางเคมี บดตวั อยา งใหล ะเอยี ดจนผา นแรง ขนาด 0.6 มิลลิเมตร (US. sieve No. 30)