การตรวจสุขภาพสัตว์เบื้องต้น

การตรวจสุขภาพสัตวเบื้องตน สพญ. ภาวณิ ี วงศส นสนุ ยี  ศนู ยว จิ ยั และฝก อบรมการเลย้ี งสกุ รแหง ชาติ มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร จัดทาํ เอกสารอเิ ลก็ ทรอนกิ ส สํานกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร • ความสําคญั ของการตรวจสขุ ภาพสตั ว • สุขภาพสตั วป กติ • ชวงเวลาทตี่ กไขจ ะเปน ชวงทีเ่ หมาะสมท่ีสดุ สําหรบั การผสมพนั ธุ • สุขภาพสตั วป ว ย • สรปุ จดั ทาํ เอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร

คาํ นาํ การตรวจสขุ ภาพเบอื้ งตน นบั วา เปน สง่ิ ทส่ี าํ คญั มากตอ ผเู ลย้ี งสตั ว และจาํ เปน อยา งมากทจ่ี ะตอ ง เรียนรู ไวเ พอ่ื ความสําเรจ็ ในการเลย้ี งสตั ว ซึ่งก็หมายถึงกาํ ไร กําไรมากหรอื นอ ยสว นใหญแ ลว จะขน้ึ อยู กับคารักษาและปอ งกนั โรค เพราะคา อาหาร และดา นการจดั การมกั จะไมค อ ยตา งกนั มากนกั ในแตล ะ ฟารม ดังนถ้ั า ผเู ลย้ี งสตั วม คี วามรเู กย่ี วกบั การตรวจสขุ ภาพสตั วเ บอ้ื ตน แลว ก็จะชวยประหยัดคายาที่จะ ฉีดใหสัตวท่ีปกติ ตลอดจนสามารถแกไ ขสถานการณข องโรคบางโรคไดก อ นทจ่ี ะเสยี หายเกนิ แกไ ข เอกสารเผยแพรฉบับน้ีไดรวบรวมเอกสารของสัตวปกติและสัตวปวยตลอดจนการแกไ ขเบือ้ งตน ไวเพ่ือใหผอู า นใชเ ปน แนวทางในการตรวจสขุ ภาพสตั วใ นฟารม ของตนตอ ไป (สพ.ญ. ภาวิณี วงศส นสนุ ยี )

การตรวจสุขภาพสัตวเบื้องตน สพญ. ภาวณิ ี วงศส นสนุ ยี  ศนู ยวิจยั และฝก อบรมการเล้ยี งสกุ รแหงชาติ มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร ความสําคญั ของการตรวจสขุ ภาพสตั ว สุขภาพสัตวทด่ี หี รอื ปกตนิ น้ั หมายถึง สภาวะของความสมบรู ณข องรา งกายสตั วท เ่ี จรญิ เตบิ โต อยูไดอยูไดใ นสภาวะแวดลอ ม ดงั นน้ั สตั วเ ลย้ี งจะมสี ขุ ภาพดไี ดน น้ั ขน้ึ อยกู บั การเลย้ี งดทู ด่ี ี การกิน อาหารที่มีคณุ ภาพดี การจัดการที่ดี การสขุ าภบิ าลทถ่ี กู ตอ ง และมกี ารปอ งกนั โรคทด่ี ี สัตวท่ีมีสุขภาพดนี น้ั เปน สง่ิ ทผ่ี เู ลย้ี งสตั วท กุ คนตอ งการอยา งมาก แตจะทะอยางไรผูเลี้ยงสัตวจึง จะทราบวา สตั วข องตนนน้ั มสี ขุ ภาพดหี รอื ปกติ จึงทาํ ใหค วามรเู กย่ี วกบั สขุ ภาพเบอ้ื งตน เปน สง่ิ ทจ่ี ําเปน และเขามามีบทบาทตอ ผเู ลย้ี งสตั วเ ปปน อยา งมาก เพราะผเู ลย้ี งสตั วย งั ไมม คี วามรแู ละความเขา ในทถ่ี กู ตอ งวา \" สขุ ภพสตั วท ด่ี \"ี หรือ ปกติ หรือ \"สุขภาพสตั วท ป่ี ว ย \" น้ันเปน อยา งไร ซงึ อาจจะเปน สาเหตุ ใหผูเล้ียงสัตวเขา ใจวา ถา สตั วข องตนไมก นิ อาหารหรอื หญา เมอ่ื ไร กแ็ สดงวา สตั วข องตนปว ย แตความ จริงสัตวอาจไมปวยก็ได แตอ าจเปน เพราะไมม นี า้ํ ใหก นิ หรอื เบอ่ื อาหาร หรอื การทส่ี ตั วแ สดงอาการไอ หรือจามอาจเน่ืองจาดแพอ ากาศหรอื ฝนุ ละออง หรอื อาหารทใ่ี หก นิ เปน ผงละเอยี ดมากเกนิ ไปกไ็ ด หรือ การท่ีสัตวถา ยออกมาเปน สดี าํ หรือสีเขียว (สุกร) สาเหตสุ ว นมากเนอ่ื งมาจากกนิ อาหารทห่ี ยาบเกนิ ไป สาเหตุท่ีกลาวมาขา งตน นไ้ี มไ ดเ กดิ เพราะสตั วป ว ยจากการตดิ เชอ้ื โรค ดงั นน้ั การรกั ษาดว ยยาฆา เชอ้ื โรค จึงไมจําเปน ตอ งใช ผเู ลย้ี งสตั วค วรจะปรบั ปรงุ ในดา นการเลย้ี งดแู ละอาหารใหเ หมาะสมจะแกไ ขไดด กี วา ฉะน้ันถาผูเล้ียงสตั วส ามารถตรวจไดว า สตั วเ ลย้ี งของตนปว ยหรอื ไมก จ็ ะเปน การชว ยประหยดั คา ยา และ แกปญหาการดอ้ื ยาของเชอ้ื โรคทเ่ี กดิ ขน้ึ ในภายหนา ดว ย ตลอดจนสามารถชว ยชวี ติ สตั วไ วก อ นทส่ี ตั วจ ะ ปวยหนักหรือปวยเรื้อรังจนหมดทางรักษา

การตรวจสุขภาพสตั ว เพอ่ื ประกอบการวนิ จิ ฉยั โรคเบอ้ื งตน นน้ั นบั วา เปน สง่ิ ทไ่ี มย ากนกั ถา ผูเล้ียงสัตวมคี วามสนใจกบั สตั วอ งตน และสนใจศกึ ษาหาความรเู กย่ี วกบั สตั วเ ลย้ี งของตน จากตาํ ราหรอื เอกสารทางวิชาการ หรอื จากการสมั มนาวชิ าการทห่ี นว ยราชการจดั ตง้ั ขน้ึ หรอื การฝก อบรม เปน ตน รวมท้ังความเปนคนชา งสงั เกตในการคน หาสง่ิ ทผ่ี ดิ ปกตจิ ากสตั วม าประกอบกนั เขา ผเู ลย้ี งสตั วจ ะตอ ง สามารถทราบไดวา สตั วเ ลย้ี งของตนปว ยหรอื ไม และถา มปี ระสบการณแ ละความรมู ากขน้ึ กส็ ามารถ ทราบวา สัตวเ ลย้ี งของตนปว ยดว ยโรคทางระบบใดของรา งกาย ตวั อยา งเชน ปวยดวยโรคทางระบบ หายใจหรือทางระบบสบื พนั ธุ เปน ตน ซ่งึ จะชวยใหสามารถเลือกยารกั ษาโรคไดถ ูกตอง สุขภาพสตั วป กติ ความรเู บอ้ื งตน เกย่ี วกบั สุขภาพสตั วท ป่ี กติ ซ่ึงผูเล้ียงสตั วอ าจตอ งเรยี นรเู พอ่ื ใหเ ลย้ี งสตั ว ประสบผลสาํ เรจ็ และอยรู อดไดด งั น้ี 1. การหายใจ การหายใจของสตั วน น้ั จะสงั เกตไดจ ากการเคลอ่ื นทข่ี น้ึ -ลงของทรวงอกอยา งสมา่ํ เสมอ และ อัตราการหายใจปกติของสตั วแตและประเภท มคี า ดงั น้ี โค : 27-40 คร้ังตอ วนิ าที แพะ : 12-20 คร้ังตอ วนิ าที แกะ : 12-20 คร้ังตอ วนิ าที สุกร : 8-13 คร้ังตอ วนิ าที กระตา ย : 32-36 คร้ังตอ วนิ าที หมายเหตุ การเคลอ่ื นทข่ี น้ึ และลงของทรวงอก นบั เปน 1 ครง้ั อัตราการหายใจอาจจะเพม่ิ ขน้ึ กวา ปกตเิ ลก็ นอ ย ถา สภาพอากาศรอ นหรอื สภาพโรงงานอบั ชน้ื ซ่ึงสาเหตุเน่ืองจากสตั วต อ งการระบายความรอ นออกจากรา งกายทางลมหายใจ ใหม ากขน้ึ หรอื สตั ว ตองการอากาศหายใจมากขึ้น เนอ่ื งจาดสภาพแวดลอ มมกี ารถา ยเทอากาศไดน อ ย 2. การเตน ของหวั ใจ สามารถตรวจโดยการจบั ชพี จรทเ่ี สน เลอื ดแดงบรเิ วณใตข ากรรไกรลา ง ซง่ึ อตั ราการเตน ของ หัวใจหรอื ชพี จรปกตขิ องสตั วแ ตล ะประเภทมคี า ดงั น้ี โค : 60-100 คร้ังตอ วนิ าที แพะ : 70-80 คร้ังตอ วนิ าที แกะ : 70-80 คร้ังตอ วนิ าที สุกร : 60-80 คร้ังตอ วนิ าที กระตา ย : 140-150 คร้ังตอ วนิ าที

3. อณุ หภมู ขิ องรา งกายสตั ว สามารถตรวจไดโ ดยใชป รอทวดั ไขส อดเขา ทางรทู วารหนกั (กอ นสอดปรอทวดั ไขเ ขา รทู วารหนกั จะตองสะบัดแรง ๆ ใหป รอทไหลลงไปในสว นกระเปาะของปรอทวดั ไขเสยี กอ น) โดยสอดปรอทวดั ไขใ หล กึ ประมาณ 1.5 - 2 นว้ิ ให ปลายของปรอทวดั ไขแ ตะกบั ผนงั ของลําไสใหญ นานประมาณ 1 นาที แลวจงึ ดงึ ออกมาอา นคา ซง่ึ อณุ หภมู ขิ องรา ยกายสตั วป กติ แตละประเภทจะมีคา ดงั น้ี โค : 100-102.8 องศาฟาเรนไฮต แพะ : 101.7-105.3 องศาฟาเรนไฮต แกะ : 100.9-103.8 องศาฟาเรนไฮต สุกร : 102-103 องศาฟาเรนไฮต กระตา ย: 102-103 องศาฟาเรนไฮต ถาสภาพอากาศแวดลอ มรอ น อาจมผี ลตอ อณุ หภมู ขิ องรา งกายสตั วป กติ คอื สามารถใหอ ณุ หภมู ิ ของรางกายสัตวสูงขึ้นกวาปกติ นอกจากนน้ั ยงั มผี ลทําใหอ ตั ราการหายใจเพม่ิ ขน้ึ มากกวา ปกตดิ ว ย ซึ่ง อาจจะเปนสาเหตุทาํ ใหสัตวเจ็บปวยไดงายขึ้น หรือ ช็อคตายได ในกรณที ร่ี ะบบควบคมุ อณุ หภมู ขิ อง รางกายสัตวเสียไป มักพบเสมอในสุกรที่โตเร็วหรือตะโพกใหญ 4. การสบื พนั ธุ ระบบสืบพนั ธเุ ปน ระบบท่สี าํ คญั มากทส่ี ดุ ของสตั วเ ศรษฐกจิ โดยเฉพาะสัตวเพศเมียประเภท โค กระบือ เพราะสัตวประเภทนี้สามารถใหลูกไดเพียง 1 ตวั ตอ ป และตน ทนุ การเลย้ี งตอ ตวั กส็ งู มากดว ย ระบบสืบพันธขุ องสัตวเ พศเมียแตล ะประเภท จะเริ่มสมบูรณเพศ หรอื สมบรู ณพ นั ธ เมอ่ื โค : อายุ 12-18 เดอื น แพะ : อายุ 7-10 เดอื น แกะ : อายุ 8-12 เดอื น สุกร : อายุ 4-9 เดอื น กระตา ย : อายุ 5-6 เดอื น

ชวงระยะเวลาการแสดงอาการเปน สดั หรอื เจา โค : นาน 13-15 ชั่วโมง แพะ : นาน 2-8 ชั่วโมง แกะ : นาน 2-4 ชั่วโมง สุกร : นาน 2-3 ชั่วโมง กระตา ย : นาน 12-14 ชั่วโมง ไขในรังไขจะสุกและตกไขเมื่อ โค : ตกไขภ ายหลงั จากการเปน สดั สน้ิ สคุ รง้ั สดุ แลว 12-16 ชั่วโมง แพะ : ตกไขภ ายหลงั การเปน สดั แลว นาน 33 ชั่วโมง แกะ : ตกไขใ นวนั สดุ ทา ยของการเปน สดั สุกร : ตกไขภายหลงั จากการเรม่ิ แสดงอาการเปน สดั แลว นาน 24-36 ชั่วโมง กระตา ย: ควรกระตุนใหต กไขภ ายหลงั จากการเรม่ิ แสดงอาการเปน สดั แลว นาน6-8 วัน **ชว งเวลาทต่ี กไขจ ะเปนชวงที่เหมาะสมทสี่ ุดสาํ หรบั การผสมพนั ธุ ถาผสมพนั ธไุ มต ดิ สัตวจะแสดงอาการกลับสัดหรือการเปน สัด (เจา) ใหเห็นอีกภายหลังจาก การผสมพนั ธแุ ลว เปน ระยะเวลาตามประเภทของสตั วด งั น้ี โค : เฉลย่ี 20 วัน (18-24 วัน) แพะ : เฉลย่ี 20 วัน (12-24 วัน แกะ : เฉลย่ี 17 วัน (12-19 วัน) สุกร : เฉลย่ี 21 วัน (14-26 วัน) กระตา ย : เฉลย่ี 16 วัน ภายหลังจากการคลอดลกู สตั วแ สดงอาการเปน สดั หรอื เจา ใหเห็นเปนระยะเวลาตามประเภท ของสตั วด งั น้ี แมโค : ภายหลงั จากการคลอดลกู แลว นาน 41-60 วัน แมแพะและแกะ : ภายหลงั จากการคลอดลกู แลว นาน 60-150 วัน (ถาไมม กี ารดดู นมของลกู ) แตแมสุกรและแมกระตายจะแตกตางจากแมโค แพะและแกะ คอื จะแสดงอาการเปน สดั หลงั หยา นม ดงั น้ี แมสุกร : ภายหลงั จากการหยา นมแลว นาน 7-15 วัน แมก ระตา ย : ภายหลงั จากการหยา นมแลว นาน 2-3 วัน ระยะเวลาการอมุ ทอ งหรอื การตง้ั ทอ งของสตั วแ ตล ะประเภทมดี งั น้ี โค : นานประมาณ 282 วัน แพะ : นานประมาณ 148 วัน แกะ : นานประมาณ 140-160 วัน สุกร : นานประมาณ 114 วัน (110-116 วัน)

กระตา ย : นานประมาณ 30-32วัน สัตวแตล ะประเภทจะแสดงอาการเปน สดั (เจา) คลายๆ กัน อาการทพ่ี บบอ ยๆ คอื สตั วท มี่ ี อาการกระวนกระวาย รอ ง ปส สาวะบอ ยครง้ั ปน ปา ยสตั วต วั อน่ื หรือปนปายกรงโดยเฉพาะสุกร กิน อาหารนอยลง และถาสังเกตที่อวัยวะเพศจะพบอาการบวมแดง หรอื ถา ไมพ บอาการบวมแดงใหเ ปด ดู ภายในอวัยวะเพศจะเหน็ เยือ่ บุผิวภายในของปากชอ งคลอดจะมสี ีชมพูอมแดง และมนี า้ํ เมอื กใสเคลอื บ อยูท่ีเยื่อบุผิวดว ย โดยเฉพาะแมโ คจะสงั เกตเหน็ ไดอยางชัดเจนโดยมีนาํ้ เมอื กใสจะไหลเยม้ิ ออกมาจาก ชองเพศเกาะกนั เปน สายยาวออกมา 5. เยอ่ื ตาและเหงอื ก สัตวท่ีมีสุขภาพดี เมอ่ื เปด ดทู เ่ี ยอ่ื ตาและเหงอื กจะมสี ชี มพอู อ น 6. ลกู ตา ปกติลูกตาจะใสวาว สนใจและตน่ื เตน กบั สภาพแวดลอ มทเ่ี ปลย่ี นแปลง 7. จมกู สัตวที่มีสุขภาพดี บรเิ วณปลายจมกู จะชน้ื อยตู ลอดเวลา 8. ผิงหนังและขน จะดเู รยี บเปน เงามนั 9. การขบั ถา ยอจุ าระ อุจาระจะมีลักษณะไมแ ขง็ เปน กอ นหรอื เปน เมด็ (ยกเวน กระตา ย) หรอื เหลวเปน นา้ํ และสขี องอุ จาระจะมีสีเขียวแกหรือสีดาํ ซง่ึ ขน้ึ อยกู บั อาหารสตั วก นิ เขา ไป 10. การขบั ถา ยปส สาวะ ปสสาวะจะมีสีเหลืองออน ไมม สี แี ละใส 11. การกนิ อาหาร เมื่อถึงเวลากนิ อาหาร สตั วจะแสดงอาการกระวนกระจายท่ีจะไดก นิ อาหาร 12. การกนิ นา้ํ สัตวจะกนิ นา้ํ ตลอกเวลา โดยเฉพาะสตั วท เ่ี ลย้ี งลกู หรอื อยใู นระยะทใ่ี หน มจะตอ งการนา้ํ มากขน้ึ กวา ปกติ

13. ความสนใจกบั สภาพแวดลอ ม สัตวท่ีมีสุขภาพดจี ะสนใจ หรือตกใจงาย หรอื ตน่ื เตน กบั สภาพแวดลอ มทเ่ี ปลย่ี นแปลงไปอยา ง รวดเรว็ สุขภาพสตั วป ว ย กรณีสัตวท่ีปว ย หรอื สัตวทีม่ ีสุขภาพไมสมบูรณ อาการทผ่ี เู ลย้ี งสตั วส ามารถสงั เกตพบได มดี งั น้ี 1. การกนิ อาหาร สตั วป า จะกนิ อาหารนอ ยลงหรอื ไมส นใจทจ่ี ะกนิ อาหาร 2. อณุ หภมู ขิ องรา งกาย สัตวปวยจะตอ งมอี ณุ หภมู ขิ องรา งกายสงู กวา ปกติ หรือเรียกวา \"สัตวม ไี ข\" โค : ปวย อุณหภูมิจะสูงกวา 103 องศาฟาเรนไฮต แพะ : ปวย อุณหภูมิจะสูงกวา 105 องศาฟาเรนไฮต แกะ : ปวย อุณหภูมิจะสูงกวา 104 องศาฟาเรนไฮต สุกร : ปวย อุณหภูมิจะสูงกวา 103 องศาฟาเรนไฮต กระตา ย: ปวย อุณหภูมิจะสูงกวา 103 องศาฟาเรนไฮต อุณหภูมิของรางกายสงุ กวา ปกตเิ มอื่ สัตวปวย สาเหตกุ เ็ นอ่ื งจากเชอ้ื โรคไปรบกวนการควบคมุ อุณหภูมขิ องรา งกาย 3. ความสนใจกับสภาพแวดลอ ม สัตวจะแสดงอาการซมึ ไมส นใจตอ สภาพแวดลอ มทเ่ี ปลย่ี นแปลงหรอื เสยี งเคาะเรยี ก 4. จมกู บริเวณปลายจมูกของสัตวปวยจะแหง อาจพบนา้ํ มกู ใสหรอื ขนุ เขยี วกไ็ ด แลว แตช นดิ ของเชอ้ื โรค 5. ไอหรอื จาม โดยเแพาะสุกรหรือกระตายที่ปวยดว ยโรคติดเชอ้ื ทางระบบหายใจจะมอี าการไอหรอื จามมาก 6. ผวิ หนงั และขน สัตวปวยจะมผี วิ หนงั ซดี ชาว (สุกร) และขนจะหยาบยาวไมเ ปน มนั หรอื เปน แผลหรอื มฝี ห รอื ตมุ แดงที่ผิวหนัง 7. เยอ่ื ตาและเหงอื ก จะมีสีชมพุเขม หรอื แดงเมอ่ื สตั วป ว ยมไี ข หรอื มสี ขี าวซดี เมอ่ื สตั วป ว ยเปน โรคโลหติ จาง หรือโรค พยาธภิ ายในชอ งทอง หรอื ชอ งอกหรอื มพี าราไซคในเลอื ดเปน ตน 8. การกินนา้ํ สัตวปวยจะกินนาํ้ นอ ยลง และถา สตั วไ มส นใจทจ่ี ะกนิ นา้ํ เลยแสดงวา สตั วป ว ยหนกั หรอื ใกลต าย 9. การหายใจ อัตราการหายใจของสตั วป ว ยอาจจะเพม่ิ มากขน้ึ หรอื นอ ยลงกวา ปกตไิ ด และการหายใจขน้ึ ลง ของทรวงอกจะไมสมาํ่ เสมอ สาเหตสุ ว นมากเนอ่ื งมาจากการตดิ เชอ้ื โรคทางระบบหายใจหรอื โรคหวั ใจ

10. การเตน ของหัวใจ อัตราการเตนของหวั ใจของสตั วป ว ยอาจจะเรว็ หรอื ชา กวา ปกติ ซง่ึ สาเหตเุ นอ่ื งมาจากโรคโลหติ เปนพิษ โรคตดิ เชอ้ื ทางระบบหายใจ โรคหัวใจ หรอื เลอื ดตกในชอ งทอ งหรอื ชอ งงอกกไ็ ด 11. การขบั ถา ยอจุ จาระ อุจจาระของสัตวปว ยมักจะมีลกั ษณะแข็งเปนเม็ดหรือเหลวเปนน้ํา หรอื มเี ลอื ดหรอื มกู เลอื ดปน ออกมา 12. การขบั ถา ยปส สาวะ ปสสาวะของสตั วปว ยมักจะมีลักษณะขุนหรอื มเี ลอื ดปน หรอื มสี เี หลอื งเขม ขน้ึ 13. การเจรญิ เตบิ โต สัตวปวย จะโตชา ผอม ซึ่งสาเหตุที่พบเปนปญหามากคือ โรคพยาธิภายในและภายนอก หรือ โรคลําไสอ กั เสบเรอ้ื รงั หรอื โรคปอดเรอ้ื รงั 14. การสบื พนั ธุ สัตวเพศเมียและผเู มอ่ื ถงึ อายสุ มบรู ณพ นั ธุ แตไ มแ สดงอาการหรอื ลกั ษณะของเพศหรอื ความ ตองการทางเพศหรอื ความตอ งการทางเพศออกมาใหเ หน็ 15. การคลอกลกู เม่ือสัตวต้ังทอ งและถงึ กาํ หนดคลอดลกู แลว แตไ มม กี ารคลอด (ทองเทียม) เกดิ ขน้ึ หรือระยะ การคลอดนานกวา ปกติ หรอื การคลอดทผ่ี ดิ ปกติ เนอ่ื งจากเชงิ การแคบ หรอื ลกู ตวั โตเกนิ ไป หรือชอง คลอดไปเปด หรอื มดลกู ไมม กี ารบบี ตวั 16. เตา นม สัตวปวยดว ยโรคเตา นมอกั เสบ จะพบอาการเตา นมบวม แดง รอ น และแขง (ไมน มุ หรอื ) 17. ชอ งคลอด ภายหลังการผสมพันธุ หรอื การคลอดลกู มกี ารจดั การไมส ะอาด จะพบหนองสคี รมี หรอื เขยี ว ไหลออกจากชอ งคลอด 18. การเดนิ และทา เดนิ การเดินและทาเดินจะผิดปกติเมื่อสัตวปวยดวยโรคทางระบบประสาท ตวั อยา งเชน เดนิ เปน วง กรมหรือเดนิ แข็งเกรง็ เพราะเปนโรคบาดทะยัก เปน ตน หลังการตรวจสุขภาพสตั วเ บอ้ื งตน ทจ่ี ะประกอบการวนิ จิ ฉยั โรคเบอ้ื งตน นน้ั จะตอ งอาศยั ขอ มลู ดังตอไปนี้ มาประกอบกนั คอื

1. ประวตั สิ ขุ ภาพสตั ว ซ่ึงมีรายละเอยี ดตามประเภทของสตั วด งั ตวั อยา งตอ ไปน้ี ประวัติโคหรือแพะ หรือแกะ หมายเลข……………………………………………….………….. วันเดือน ป เกิด……………………………………………………พ.ศ……………………………………พอหมายเลข…………………………………….. แมหมายเลข……………………………………….ทาํ วคั ซนี โรคปากเทา เปอ ยชนดิ ………………………………………………………………….. ครั้งตอไปเมื่อ…………………………………………………………………ครง้ั ตอ ไปเมอ่ื ………………………………………………………… ครั้งตอไปเมื่อ…………………………………………………………………ครง้ั ตอ ไปเมอ่ื ………………………………………………………… ทําวคั ซนี โรคคอบวม (เฮโมรายกิ เซพติซีเมีย) เมื่อ……………………………………………………………………………………………….. ครั้งตอไปเมื่อ………………………………………………………………ครง้ั ตอ ไปเมอ่ื …………………………………………………………… ทาํ วคั ซนี โรคแทง ตดิ ตอ (บรูเซลโลซีส) สเตรน………………………………………………….เมอ่ื ……………………………………………. ตรวจโรคแทงติดตอเม่ือ…………………………………………………...ผล…………………………………………………………………………………….. ครั้งตอไปเมื่อ……………………………………………………ผล……………………………………………….. (กรณีไมไดทาํ วัคซีน) ตรวจพยาธิเม่ือ…………………………………………………………………..พบพยาธ…ิ ……………………………………………………………………….. ยาถายพยาธิชื่อ……………………………………………………………. ถายพยาธิเมื่อ……………………………………………………………………… ครั้งตอไปเมื่อ………………………………………………………ครง้ั ตอ ไปเมอ่ื ………………………………………………………………….. ปวยครั้งแรกเมื่อ…………………………………………………………….อาการที่พบ…………………………………………………………….……………… …………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………… ยาที่ใชรักษา…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………… ……………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….………………………………………………… ผลการรักษา…………………………………………………………….…………………………………………………………….………………………………………… ………………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….……………………………………………. ปวยคร้ังท่ีสองเมื่อ……………………………………………………………..อาการที่พบ……………………………………………………………………… ……………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….………………………………………………… ยาที่ใชรักษา…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………… …….…………………………………………………………….…………………………………………………………….………………………………………………………….. ผลการรักษา…………………………………………………………….…………………………………………………………….………………………………………… ………………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………….. ปวยครั้งท่ีสามเมื่อ……………………………………………………………..อาการที่พบ…………………………………………………………………….. ………………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………….. ยาท่ีใชรักษา…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………… ……………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….………………………………………………… ผลการรักษา…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………. ………………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….……………………………………………… หมายเหตุ…………………………………………………………….…………………………………………………………….……………………………………………… …………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………………… ………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….………

ประวัติสุกรพันธ…ุ ……………………………….เบอร……………………. วันเดือน ป เกิด…………………………………………………………………….พ.ศ………………………………………………………………………………….. ฉีดธาตุเหล็กเม่ือ……………………………………………………….ปรมิ าณ…………………………………………………………………..มลิ ลกิ รมั ทาํ วคั ซนี โรคอหิวาตสุกรเมื่อ…………………………………………………………………ครง้ั ตอ ไปเมอ่ื ……………………………………………… ครั้งตอไปเมื่อ…………………………………………………………………ครง้ั ตอ ไปเมอ่ื ………………………………………………………… ทาํ วัตซีนโรคปากเทาเปอยชนิด………………………………………………………………….เมอ่ื ………………………………………………………… ตรวจพยาธิเมื่อ…………………………………………………………………..พบพยาธิชนดิ …………………………………………………………………… ถายพยาธิดวยยา……………………………………………………………….………..เมอ่ื ………………………………………………………………………….. ครั้งตอไปเมื่อ………………………………………………………ตรวจพยาธิเมื่อ…………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………ผล………………………………………………………………………………… ตรวจโรคแทงติดตอเมื่อ…………………………………………………...ผล…………………………………………………………………………………….. ครั้งตอไปเมื่อ……………………………………………………..…ผล…………………………………………………………………………………….. ปวยครั้งแรกเมื่อ…………………………………………………………….อาการที่พบ…………………………………………………………….……………… …………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………… ยาที่ใชรักษา…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………… ……………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….………………………………………………… ผลการรักษา…………………………………………………………….…………………………………………………………….………………………………………… ………………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….……………………………………………. ปวยคร้ังที่สองเมื่อ……………………………………………………………..อาการที่พบ……………………………………………………………………. ……………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….………………………………………………… ยาท่ีใชรักษา…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………… ……………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….………………………………………………… ผลการรักษา…………………………………………………………….…………………………………………………………….………………………………………… ………………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………… หมายเหตุ…………………………………………………………….…………………………………………………………….……………………………………………… …………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………………… ………………………………………………………….…………………………………………………………….…………………………………………………………….……… 2. ขอมูลเกย่ี วกบั จํานวนสตั วป า ขอ มูลเกย่ี วกบั จาํ นวนสตั วป ว ยทเ่ี กดิ ขน้ึ กย็ งั สมารนุ ํามาใชป ระกอบการวนิ จิ ฉยั โรคเบอ้ื งตน ได อีกดว ย ดงั น้ี 2.1 ถามีจาํ นวนสตั วป ว ย 1 หรือ 2 ตวั ในฝงู เดยี วกนั หรอื คอกเดยี วกนั และจาํ นวนสตั วป ว ย ไม เพิ่มจํานวนมากขึ้นในวันตอมา อาจจะวินิจฉัยวาสัตวปวยตัวนั้นเปน โรคไมร ะบาด

2.2 ถามีจาํ นวนสตั วป ว ยมากกวา 3 ตวั ขน้ึ ไปในฝงู เดยี วกนั หรอื คอกเดยี วกนั และจํานวนสตั ว ปวย เพิ่มจํานวนมากขึ้นในวันตอมา อาจจะวนิ จิ ฉยั วา สตั วป ว ยเหลา นน้ั เปน โรคระบาด หรือการจัด การฟารม ใน ดานการเลี้ยงดู หรอื อาหารลม เหลว จากจํานวนสตั วป ว ยจงึ สามารถชว ยบง บอกถงึ ความรนุ แรงของสาเหตทุ ท่ี าํ ใหสัตวปวย และ ความยากงายในการักษาหรือการแกไข และในกรณที เ่ี กดิ โรคระบาด ควรรบี แจงหนว ยงานสตั วแ พทย ของราชการใหชวยแกไขโดยดวน 3. อาการทส่ี ตั วป ว ยแสดงออกมาใหเ หน็ ซ่ึงอาการทป่ี ว ยแสดงออกนน้ั สามารถตรวจพบไดโ ดย 3.1 การซักถามจากคนเลย้ี งสตั ว การซักถามอาการจากคนเลย้ี งสตั วน น้ั จะมคี วามเชอ่ื ถอื ได ไมเกิน 70 เปอรเ ซน็ ต เพราะคนเลย้ี งสตั ว ถา รกั สตั วเ ลย้ี งของตวั เองมากกจ็ ะเลา อาการปว ยของสตั ว มากเกินความจริง หรอื ถา ไมส นใจสตั วเ ลย้ี งของตนเองคนเลย้ี งกไ็ มก ลา เลา อาการปว ยจรงิ อกี เพราะกลงั จะถูกตอวา วา ไมส นใจปลอ ยใหส ตั วปวยหนกั แลว จึงมาแจง สวนมากคนเลี้ยงสัตวประเภทหลังนี้ จะ บอกวาสัตวเพิ่งปวย ถงึ แมว า ความจรงิ เปน สตั วป ว ยตวั นน้ั จะปว ยมาหลายวนั แลว กต็ าม 3.2 การตรวจพบอาการไดจ ากการสงั เกต อาการที่ตรวจพบไดนั้น ไดม าจากการสงั เกตจาก สัตวปวยประกอบกบั สภาพแวดลอ มรอบ ๆ ตวั สตั ว อาการทส่ี ามารถตรวจพบได ดวยการสังเกตไดแก อาการซมึ เบอ่ื อาหาร ไมก นิ อาหารหรอื กนิ อาหารนอ ย น้าํ มูกไหล ขต้ี ากรงั หายใจลาํ บาก หายใจแรง ไอหรือจาม น้าํ ลายไหล ปลายจมูกแหง ผวิ หนงั ซดี ขาวหรอื หยาบแหงไมเ ปน มนั ขนยาวไมเ ปน มนั การ เดิน-น่ัง นอนผิปกติ อจุ จาระเปน เมด็ (ยกเวน กระตา ย) หรอื เหลวเปน นา้ํ หรอื มมี กู เลอื ดปนออกมา ดวยปสสาวะสเี หลอื งเขม หรือ ขนุ หรอื มเี ลอื ดปน เปน ตน 3.3 การตรวจพบอาการไดโ ดยการใชม อื สมั ผสั อาการที่ตรวจพบไดโดยการใชมือสัมผัส ได แก อาการไข (โดยใชหลังมอื แนบท่บี ริเวณหลังหู หรอื บรเิ วณขาหนบี ของสตั ว) หรอื บรเิ วณทม่ี อี าการ บวมเพ่ือตรวจดูวาเปน ฝห รอื เนอ้ื งอกหรอื บรเิ วณใตท อ งของสตั วท ม่ี อี าการบวม เพอ่ื ดวู า เปน ฝห รอื ไส เลื่อน เปน ตน 3.4 การตรวจพบอาการไขโ ดยการใชป รอทวดั ไข ปรอทวดั ไขส ามารถบอกใหผ เู ลย้ี งสตั ว ทราบวาสตั วเ ลย้ี งของตนปว ยหรอื ไม และชวยใหผูเลี้ยงสัตวทราบวายสที่ใชรักษานั้นออกฤทธิ์ทําลายเชอ้ื โรคในตัวสัตวไดด ีแคไหน การใชป รอทวดั ไขย งั สามารถชว ยบง บอกถงึ ระยะเวลาของการรกั ษาวา จะนาน กี่วัน ถาการรักษาดวยยารักษาโรคนั้นออกฤทธิ์ทําลายเชอ้ื โรคในตวั สตั วไ ดด แี ลว อณุ หภมู ขิ องรา งกาย สัตวปวยกจ็ ะลดลงเปน ปกตใิ นวนั ตอ มา และใหทาํ การรกั ษาตอ อกี 2 วัน และถา อณุ หภมู ขิ องรา งกาย สัตวปว ยลดลงเปน ปกตใิ นวนั ท่ี 2 หรือวันที่ 3 ใหทําการรกั ษาตอ อกี 2 วนั เชนกนั แตถ า สตั วย งั มอี าการ ไขเหมือนเดิมแสดงวา ยารักษาโรคนั้นใชไมไดผ ล ระยะเวลาของการรกั ษากจ็ ะนานขน้ึ จากการตรวจหาอาการสัตวปวยทั้ง 4 วธิ นี น้ั จะชวยใหผ เู ล้ยี งสัตวทราบวา สัตวของตนปว ยหรอื ไม แตถามีประสบการณความรมู ากพอผเู ล้ยี งสตั วกส็ ามารถบอกไดวาสัตวของตนปวยเปนโรคเก่ยี วกับ ระบบใดของรา งกายสตั ว หรอื ปว ยเปน โรคระบาดหรอื ไม เพื่อจะทาํ การแกไ ขไดถ กู ตอ งกอ นทส่ี ตั วจ ะตาย หรือแกไขไมทัน

ถาผูเล้ียงสัตวไมมีความรูเก่ียวกับการตรวจสุขภาพสัตวเบื้องตนแลวสัตวท เี่ พิง่ เรมิ่ ปว ยกจ็ ะไมได รับการบําบดั รกั ษาอยา งถกู ตอ งในทนั ที ซง่ึ อาจจะมผี ลทาํ ใหส ตั วบ างตวั ตายและบางตวั ปว ยเรอ้ื รงั เนอ่ื ง จากรางกายสามารถตอ สูก บั เชื้อโรคไดบาง จงึ อาจไมถ งึ ตายแตจ ะแสดงอาการปว ยหนกั ออกมาใหเ หน็ ซึ่งในชวงนก้ี ารรกั ษาจะยากขึ้นและสัตวป วยจะโตชา และผอมลง สรปุ อาการของสัตวท ี่มาสารถตรวจพบไดท ้งั หมดนนั้ สามารถนํามาสรปุ เขา เปน ระบบ ไดด งั น้ี 1. โรคทต่ี ดิ เชอ้ื ทางระบบหายใจ อาการที่ตรวจพบไดคือ สตั วม ไี ขส งู เยอ่ื ตาแดง ซึม เบอ่ื อาหาร หรือ ไมก นิ อาหาร ไอ จาม หายใจลาํ บาก หรือหายใจแรง หรือหอบ นา้ํ มกู ไหลมขี ต้ี า สาํ หรับยาที่ใหผลตอการติดเชื้อระบบหายใจที่เกิดจากเชื้อ แบคทีเรียไดแก ยาปฏชิ วี นะ ตวั อยา งเชน ยาเพน็ นซิ ลิ ิน ยาแอมพซิ ิ ลิน ยากลมุ เตตา ไซคลิน และยาอีริโทรมัยซิน เปน ตน และยากลุม ซัลฟาและถามีไขสูงก็ควรใชยาลดไขรวมดวย ตวั อยา งเชน ยาพารา เททามอล ยาโนยายิน เปน ตน 2.โรคตดิ เชอ้ื ทางระบบทางเดนิ อาหาร อาการที่สามารถตรวจพบไดคือ มไี ข อจุ จาระเหลวเปน นา้ํ มสี เี หลอื งหรอื แดง หรอื นา้ํ ตาล หรือ มีมูกเลือดปนออกมาดว ย ถาไมรีบทาํ การรักษาสัตวปวยจะมีอาการผิวหนังแหง ขนหยาบไมเ ปน มนั ซึม และเบอ่ื อาหาร สําหรับยาที่ใหผลตอโรคที่ติดเช้ือทางระบบทางเดิน อาหารที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย ไดแก ยาปฏชิ วี นะ ตวั อยา ง เชน สเตรป็ โตมยั ซิน ยานีโอมัยซิน และยาคลอแรมแฟนนิ คอล เปน ตน ยากลมุ ซลั ฟา และยาสงั เคราะหใ นกลมุ ไนโตร ฟูราโซน และถา สัตวส ญู เสียนา้ํ มากกค็ วรจะใหน ้ําเกลอื โดย การฉดี เขา เสน เลอื ด ** หมายเหตุ กรณสี ตั วท อ งอดื วธิ กี ารแกไ ขอยา งงา ยๆ ทาํ ไดโ ดยการไลใ หส ตั วเ ดนิ หรือวง่ิ ให มากขน้ึ และใชนาํ้ มนั พชื กรอกปากสตั ว

3. โรคตดิ เชอ้ื ทางระบบสบื พนั ธุ อาการที่ตรวจพบได คอื มไี ข หนองไหลออกจากชอ ง คลอด เตา นมบวม แดง รอ น และแข็งซึม และเบอ่ื อาหาร ใน กรณีที่สัตวทองพบวาจะทาํ ใหแทงลูก สําหรับยาที่ใหผลตอโรคที่ติดเชื้อทางสืบพันธุทเกิดจาก เชื้อแบคทีเรีย ไดแก ยาปฏชิ วี นะ ตวั อยา งเชน ยาเพน็ นซิ ลิ ิน ยาลิวโอซิลิน ยาคลอแรมเฟนนคิ อล และ ยากลมุ เตตรา ไซคลิน เปนตน และยากลมุ ซลั ฟา (ในกรณกี ารรกั ษาเตา นมอกั เสบของโคนยิ มใชย าสอด เขาในหัวนม หรอื ใชย าเหนบ็ ในชอ งคลอดกรณรี กั ษามดลกู อกั เสบ) 4. โรคตดิ เชอ้ื ทางระบบประสาท อาการทสี่ ามรถตรวจพบได คอื ไขส งู ทา เดนิ แขง็ ผดิ ปกติ ตัวสั่นจนกินอาหารไมได เดนิ ไมส มั พนั ธก นั ขาเกรง็ และชัก สําหรับที่ใหผลตอโรคติดเชื้อทางระบบประสาทที่เกิดจาก เชื้อแบคทีเรีย เชน โรดบาดทะยัก ยาปฏิชีวนะที่ใชรักษาคือ ยา เพน็ นซิ ลิ ิน และยาแอนตท้ี อ็ กซนิ 5. โรคติดเชอ้ื ทางระบบขบั ถา ยปส สาวะ อาการที่ตรวจพบได คอื มไี ข ปส สาวะขนุ ขาว หรอื มสี ี แดง หรอื สนี า้ํ ตาลแดง อาจพบอาการซมึ และเบอ่ื อาหารดว ย สําหรับยาท่ีมีผลตอโรคติดเชื้อทางระบบขับถายปสสาวะ ที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรียนั้น สว นมากนยิ มใชก ลมุ ซลั ฟา สําหรับอาการท่กี ลา วมาทงั้ 5 ระบบ เปน เพยี งอาการของ โรค ซง่ึ อาจจะพบเพยี งอาการใดอาการหนง่ึ เทา นน้ั ไมจาํ เปน ตอ ง พบท้ังหมด ดังนน้ั ถา สตั วเ ลย้ี งของทา นแสดงอาการปว ยดงั กลา วมาแลว ขา งตน และทา นไดด ําเนนิ การ รักษาสัตวปวยดว ยตน เอง ถา การกั ษาโรคไมต อบสนองตอ ยาทใ่ี ชร กั ษาหรอื เกดิ ปญ หาโรคระบาดขอให ทานรีบแจงหนวยงานสัตวแพทยโดยดวน สตั วป ว ย ! อยา รกั ษาดว ยตนเอง ควรแจง สัตวแพทยท ันที