การเลี้ยงปลาสลิด

เอกสารแนะนํา : กองสงเสริมการประมง กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ เรยี บเรียงโดย : ยุพนิ ท วิวัฒนชัยเศรษฐ ภาพประกอบโดย : อาภาภรณ ภูนิยม กองสง เสรมิ การประมง กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ สารบญั 2 3 • ลักษณะทว่ั ไปของปลาสลดิ 4 • การสบื พนั ธุ 7 • การจัดการบอ เพาะเลย้ี งหรอื แปลงนา 8 • การใหอ าหาร 9 • การจบั ปลาสลดิ 9 • การลําเลยี งปลาสลดิ 10 • การปองกันและกําจดั ศตั รู 10 • การแปรรปู ปลาสลดิ 11 • การคํานวณหาจํานวนพอ แมพ นั ธุ 11 • ตนทุนการผลติ ลกู ปลาสลดิ ในบอ ดนิ • แนวโนมในอนาคตของปลาสลิด

ลกั ษณะทว่ั ไปของปลาสลดิ ปลาสลิดหรือปลาใบไม เปนปลาน้ําจืด ซง่ึ เปน ปลาพน้ื บา น ของประเทศไทย มแี หลง กําเนดิ อยใู นทล่ี มุ ภาคกลาง มชี อ่ื วทิ ยาศาสตร วา Trichogaster pecteralis และนยิ มเลย้ี งกนั มาก บรเิ วณภาคกลาง สวนทพ่ี บในประเทศเพอ่ื นบา น เชน กัมพูชา เวียดนาม มาเลเซยี อนิ โด นีเซยี อนิ เดยี ปากีสถาน ศรลี งั กา และฟลิปปนส นน้ั เปน พนั ธปุ ลาทส่ี ง ไปจากเมอื งไทย เมอ่ื ประมาณ 80-90 ปท ผ่ี า นมา และเรียกวา สยาม หรือเซียมสําหรับแหลงปลาสลิดท่ีมีชื่อเสียเปนที่รูสักวามีรสชาติดี เน้ืออรอย คือ ปลาสลิดบางบอ จังหวัดสมุทรปราการ แตปจ จุบนั โรงงานอตุ สาหกรรมไดขยายตัวอยา งแพรหลายทําใหน ้ําธรรมชาตทิ จ่ี ะ ระบายลงสูบอเล้ียงปลาสลิดมีคุณสมบัติไมเหมาะสม สวนพื้นท่ีดินพรุทางภาคใตในเขตจังหวัด นราธิวาส ซ่ึงเปนดนิ เปรย้ี วกส็ ามารถใชเ ปน ทเ่ี ลย้ี งปลาสลดิ ไดเ พราะปลาสลิดเปน ปลาทเ่ี ลย้ี งงา ย อดทน ตอความเปนกรด และนํ้าทม่ี ปี รมิ าณออกซเิ จนนอ ยไดด ี มหี ว งโซอ าหารสั้น คอื กนิ แพลงกต อนเปน อาหารตนทุนการผลิตต่ําโดยจะเล้ียงอยูในนาคนเลย้ี งปลาสลดิ เรยี กวา ชาวนาปลาสลดิ และบอ เลย้ี ง ปลาสลิดเรียก แปลงนาปลาสลดิ หรอื ลอ มปลาสลดิ กรมประมงจงึ ไดส ง เสรมิ ใหเ ลย้ี งปลาสลดิ ในพน้ื ท่ี จังหวัดอื่น เชน จังหวัดสมุทรสาคร เพอ่ื เพม่ิ ผลผลติ ใหม ปี รมิ าณเพยี งพอตอ การบรโิ ภค และสง เปน สนิ คาออกในรปู ผลติ ภณั ฑป ลาสลดิ เคม็ ตากแหง อปุ นสิ ยั ปลาสลดิ ชอบอยใู นบรเิ วณทมี นี ้ํานง่ิ เชน หนอง บึง ตามบรเิ วณทม่ี พี นั ธไุ มน ้ํา เชน ผักและ สาหราย เพ่ือใชเปนที่พักอาศัยกําบังตัว และกอหวอดวางไข เน่ืองจากปลาชนิดนโ้ี ตเรว็ ในแหลง น้ํา ธรรมชาติที่มีอาหารพวกพืช ไดแก สาหราย พืชและสัตวเล็กๆ จงึ สามารถนําปลาสลดิ มาเลย้ี งในบอ และ นาขาวไดเ ปน อยา งดี รูปรางลกั ษณะ ปลาสลิดมีรูปรางคลา ยปลากระดห่ี มอ แตข นาดโตกวา ลําตวั แบนขา งมคี รบี ทองยาวครีบเดียว สีของลําตวั มสี เี ขยี วออกเทา หรอื มสี คี ล้ําเปน พน้ื และมรี ว้ิ ดําพาดขวางตามลําตัวจากหัวถึงโคนหาง เกลด็ บนเสนขางตัวประมาณ 42-47 เกลด็ ปากเล็กยืดหดได ปลาสลดิ ซง่ึ มขี นาดใหญเ ตม็ ทจ่ี ะมคี วามยาว ประมาณ 20 เซนตเิ มตร โรค ปลาสลิดไมคอยจะเปนโรครายแรง หากนํ้าในบอเสียจะสังเกตเห็นปลาข้ึนมาหายใจบนผิวนํ้า เพราะออกซเิ จนทล่ี ะลายน้ําไมเพียงพอ วิธีแกไขก็คือ ตอ งถา ยน้ําเกา ออกและระบายน้ําใหมเ ขา หรอื ยา ย ปลาไปไวใ นบอ อื่น โดยเฉพาะมักจะเกิดเห็บปลา ซง่ึ มลี กั ษณะตวแบน สนี ้าํ ตาลใสเกาะตดิ ตามตวั ปลา มาดูดเลือดของปลากินความเจริญเติบโตของปลาชะงักลง ทําใหปลาผอม การกําจัดโดยระบายนํ้า สะอาดเขา ไปในบอ ใหม ากๆ ตัวเห็บก็จะหายไปได

การปองกันโรคระบาดอกี ประการหนง่ึ กค็ อื ปลาทจ่ี ะนํามาเปน พอ แมพ นั ธุ ถา ปรากฏวา มบี าด แผล ไมควรนําลงไปเลย้ี งรวมกนั ในบอ เพราะปลาทเ่ี ปน แผลจะเปน โรคราและตดิ ตอ ไปถงึ ปลาตวั อน่ื ได (*) จากสภาพพน้ื ทเ่ี ลย้ี งปลาสลดิ ลดลง การสบื พนั ธุ ลักษณะเพศ ลักษณะเพศ ปลาสลดิ ตวั ผแู ละตวั เมยี มคี วามแตกตา งกนั ซง่ึ สามารถสงั เกตความแตกตา งอยา ง เห็นไดชัด คอื ปลาตวั ผมู ลี ําตัวยาวเรียว สนั หลงั และสนั ทอ งเกอื บเปน เสน ตรงขนานกนั มคี รบี หลงั ยาว จรดหรือเลยโคนหางมีสีลําตัวเขมและสวยกวาตัวเมีย สวนตัวเมียมีสันทองยาวมนไมขนานกับสันทอง และครีบหลังมนไมยาวจนถึงโคนหางสีตัวจางกวาตัวผู ในฤดูวางไขทองจะอูมเปงออกมาท้ังสองขาง อัตราการปลอ ยพอ แมพ นั ธปุ ลาสลดิ 1:1 เปน ปลาขนาดกลาง น้าํ หนกั 10-12 ตวั ตอ กโิ ลกรมั ดที ส่ี ดุ การเพาะพนั ธปุ ลา ปลาสลดิ สามารถผสมพันธแุ ลวางไขไ ดเ มอ่ื มอี ายุ 7 เดอื น ขนาดโตเตม็ ทโ่ี ดยเฉลย่ี จะมขี นาด ตัวยาวประมาณ 6-7 นว้ิ หนัก 130-400 กรัม ปลาสลดิ จะเรม่ิ วางไขต ง้ั แตเ ดอื นเมษายนถงึ เดอื น สิงหาคม หรือในฤดูฝน แมปลาตวั หนง่ึ ๆ จะสามารถวางไขไ ดห ลายครง้ั แตล ะครง้ั จะไดป รมิ าณไข ประมาณ 4,000-10,000 ฟอง ในฤดวู างไข ทอ งแมป ลาจะอมู เปง ออกมาทง้ั สองขา ง ลกั ษณะของไข ปลาสลิดมีสีเหลือง ทง้ั น้ี ควรจดั ทใ่ี หป ลาสลดิ วางไขภ ายในเดอื นมนี าคม โดยหลังจากที่ไดกําจดั ศตั รู ระบายน้ําเขา และปลอ ยพนั ธปุ ลาลงบอ แลว ควรปลกู ผกั บงุ รอบบรเิ วณชานบอ น้าํ ลกึ ประมาณ 20-30 เซนติเมตร ปลาสลดิ จะเขา ไปกอ หวอดวางไข และลกู ปลาวยั ออ นจะสามารถเลย้ี งตวั หลบหลกี ศตั รตู าม บริเวณชานบอ นไ้ี ด การจดั การบอ เพาะพนั ธปุ ลาสลดิ เพอ่ื ใหล กู ปลามอี ตั รารอดสงู 1. ระบายนํ้าเขา บอ ผา นตะแกรงทม่ี ชี อ งตาขนาด 1 มลิ ลกิ รมั จนทว มชานบอ โดยรอบใหม รี ะดบั สูง 20-30 เซนตเิ มตร ปลาจะเขา กอ หวอดวางไขม ากขน้ึ อาณาเขตบอ กจ็ ะกวา งขวางกวา เดมิ เปนการ เพ่ิมท่ีวางไข และทเ่ี ลย้ี งตวั ลกู ปลามากขน้ึ 2. สาดปุยมลู โคและมลู กระบอื แหง บนบรเิ วณชานบอ ทไ่ี ขน้ําทว มขน้ึ มาใหม ตามอตั ราการใส ปุย จะทําใหเ กดิ ไรน้ําและผกั บนชานบอ เจรญิ งอกงามขน้ึ อกี ดว ย 3. ปลอยใหผ กั ขน้ึ รกในบรเิ วณชานบอ ผกั เหลา นป้ี ลาสลดิ จะใชก อ หวอดวางไข และเปนกําบงั หลบหลีกศัตรูของลกู ปลาในวยั ออ นจนกวา จะแขง็ แรงเอาตวั รอดได การวางไข กอนปลาสลิดจะวางไข ปลาตวั ผจู ะเปน ฝา ยเตรยี มการเลอื กสถานท่ี และกอ หวอดซง่ึ เปน ฟองน้ํา ละลายไวในระหวางตนผักบุงโปรงไมหนาทึบเกินไป เชน เดยี วกนั ปลากดั ปลากรมิ และปลากระด่ี ปกติ ปลาสลิดตัวเมยี จะชอบวางไขใ นทร่ี ม มากกวา กลางแจง

เม่ือเตรียมหวอดเสรจ็ แลว ปลากจ็ ะเรม่ิ ผสมพนั ธกุ นั โดยตวั ผจู ะเรม่ิ ไลต อ นตวั เมยี เขา ใต บรเิ วณ หวอด และรัดทอ งตวั เมยี ใหไขอ อกแลว ปลอ ยน้ําเชอ้ื เขา ผสมกบั ไข จากนน้ั ปลาตวั ผจู ะอมไขเ ขา ใตห วอด ไขจะลอยติดอยูที่หวอด นอกจากการเพาะพนั ธปุ ลาสลดิ ในบอ แลว ยงั เพาะในภาชนะไดอ กี วธิ หี นง่ึ คอื ใชถ งั ทรงกลม ปากกวาง 1.50 เมตร ยาว 3 เมตร ลกึ 60 เซนตเิ มตร น้าํ ลกึ ประมาณ 40 เซนตเิ มตร วางไวก ลางแจง โดยทําเปน เพงิ คลมุ ถงั ประมาณ 2 ใน 4 ของถงั เพื่อกําบงั แดดใชผ กั บงุ ลอยไว 3 ใน 4 ของถงั แลว ปลอยแมปลาที่กําลงั มไี ขแ ก 10 ตวั ตัวผู 10 ตวั หลังจากปลอยพอแมพันธุปลาเพียง 4-6 วัน ปลาสลดิ จะเร่ิมกอหวอดวางไข ไขป ลาจะฟก เปน ตวั และเตบิ โตเชน เดยี วกบั การเพาะฟก ในบอ ดนิ จากนน้ั ใหช อ น พอแมปลาออกแลว เลย้ี งลกู ปลาไปแก นโดยใหไ ขผ งหรอื ไรน้ําเปน อาหาร 2 สัปดาห จึงใหรําผงละเอยี ด จนกวาลูกปลาจะมีขนาดยาว 2 เซนตเิ มตร เพอ่ื ปลอ ยลงบอ เลย้ี งตอ ไป หรือจะนําหวอดไขจากบอ เพาะ เลี้ยงมาฟกในถังทรงกลมก็จะชวยใหลูกปลาสลิดมีชีวิตรอดเปนจํานวนมากกวาที่จะปลอยใหเจริญเติบโต ในบอเพาะเล้ียงเองเพราะในบอ มกั มศี ตั รปู ลาสลดิ อยู เชน แมลงในน้ํา กบ งู ปลากนิ เนอ้ื ซง่ึ จะคอย ทําลายไขแ ละลกู ปลา อตั ราลกู ปลาจะรอดนอ ยกวา การนําพอ แมพ นั ธมุ าเพาะในภาชนะ การฟก ไข ไขปลาสลิดจะเร่ิมฟกเปนตัวภายในเวลา 24 ชั่วโมง และทยอยฟกเปนตัวภายในเวลา48 ชั่วโมง ไขทไ่ี มไ ดร บั การผสมจะเปน ราสขี าว ไมอ อกเปน ตวั ลกู ปลาทอ่ี อกจากไขใ หม ๆ จะมถี งุ อาหารตดิ อยูท่ีทอง และยงั ไมก นิ อาหารโดยจะไมก นิ ประมาณ 7 วัน เมอ่ื ถงุ อาหารยบุ หมด ลกู ปลาจงึ เรม่ิ กนิ อาหาร ซ่ึงจะสงั เกตเหน็ ลกู ปลาขน้ึ เหนอื น้ําในตอนเชา ตรู ลกั ษณะคลา ยฝนตกลงน้ําหยิม ๆ การจัดการบอเพาะเลี้ยงหรอื แปลงนา ขนาดแปลงนาหรอื บอ ปลาสลดิ ถาเล้ียงปลาเปน อาชพี เสรมิ เนอ้ื ท่ี 1 ไร แตถ าเปนอาชีพหลัก ควรมเี นอ้ื ทต่ี ง้ั แต 10 ไรข น้ึ ไป ใน กรณีแปลงนาขนาดเล็กก็สามารถใชแรงคนได โดยปกหลักและขงึ เชอื กเปน แนวเขตคนั ดนิ และแนวเขต ของคู (แนวเขตคันดิน คอื ฐานของดนิ ซง่ึ อยา งนอ ยตอ งกวา งเทา กบั คแู ละควรหา งแนวเขตคู 1 ศอก ถากหนาดนิ หญา และกง่ิ ไมท เ่ี ปน คนั ออกใหห มด) ตอจากนั้นใชพลั่วขุดแทงลงดินแลว ดึงข้ึน แทงลงอกี ขา งหนง่ึ แลว งดั ขน้ึ ดนิ จะตดิ พลว่ั ขน้ึ มา โยน ดินไปไวในแนวเขตท่จี ะเปนคนั ดนิ ซง่ึ จะพนู สงู ขน้ึ เรอ่ื ยๆ และไดค ลู กึ ตามทต่ี อ งการ ถา ขดุ ลอ มนา 1 ไร

จะเปนความยาวคู 284 เมตร (7 เสน 2 วา) คูกวาง 1 วา ลกึ ครง่ึ ขา (75 เซนตเิ มตร) จะเปน ดนิ ทข่ี ดุ ข้ึนมา 336 นว้ิ (ลกู บาศกเ มตร) หากขดุ คนเดยี ววนั ละควิ จะใชเวลา 168 วัน หรอื จา งคนขดุ ตอ งใชเ งนิ 16,800 บาท (ถา คา แรงวนั ละ 100 บาท) ทง้ั นต้ี อ งระมดั ระวงั คอื อยา พยายามขดุ ใหล กึ กวา ครง่ึ ขา และอยาเปดหนาดินใหมากนกั เพราะถา (ดนิ เปรย้ี ว)เปด หนา ดนิ มากและลกึ น้าํ จะเปรี้ยวมากและ เปรยี้ วนานพรอ มกับทําทางน้ําเขา ออกดว ย การเตรยี มบอ เลย้ี งหรอื แปลงนา บอเล้ียงปลาสลิดหรอื แปลงนาปลาสลิด จะเปนส่เี หลยี่ มผนื ผา มคี ลู อ มทกุ ดา นหรอื อยา งนอ ย 2 ดาน คูตองกวา งอยา งนอ ย 1 วา และลกึ อยา งนอ ยครง่ึ ขา (75 เซนตเิ มตร) ความสงู ของคนั ตอ งกน้ั น้ํา ทวมได และฐานตอ งกวา งกวา หรอื เทา กบั ความกวา งของคู ควรมชี านบอ กวา งอยา งนอ ย 1 เมตร สําหรับ ใหปลาวางไขบ อ ขนาดเลก็ ทส่ี ดุ มคี วามกวา ง 10 เมตร ยาว 20 เมตร ลกึ 1.50 เมตร ถา อยตู ดิ กบั แม น้ําลําคลอง ซง่ึ มที างระบายถา ยเทน้ําไดส ะดวกนบั วา เปน ทําเลดี โดยมวี ธิ กี ารเตรยี มบอ ดงั น้ี 1. การใสป นู ขาว บอที่ขุดใหมโดยทั่วไปแลว ดนิ มกั จะมสี ภาพเปน กรด ควรใชปูนขาวโรยใหทั่ว บอ 1 กิโลกรัม ตอ เนอ้ื ท่ี 10 ตารางเมตร เพอ่ื แกค วามเปน กรดของดนิ ใหเ จอื จางลง น้าํ ก็จะเปลี่ยน แปลงสภาพไปจากธรรมชาติ คือ รักษาความเปน กลางหรอื เปน ดา งเลก็ นอ ยไวไ ด ซง่ึ เปน น้ําทมี่ คี ุณ สมบัตเิ หมาะสมทจ่ี ะใชเ ลย้ี งปลา คอื มีพีเอชอยูระหวาง 6-7 การตรวจสอบน้ําจะชิมหรือตรวจดวย กระดาษลิตมัส 2. การกําจดั สง่ิ รก ถา เปน บอ เกา ทไ่ี มเ คยใชเ ลย้ี งปลา ควรกําจัดวัชพืชตางๆ ทร่ี กรกุ รงั ในบอ ปลาใหหมด หากบอ ตน้ื เขนิ ไมเ หมาะแกก ารเลย้ี งปลาควรสบู น้ําออกลอกเลนและตกแตง พน้ื บอ ใหมน่ั คง แข็งแรง แลวตากบอใหแ หง ประมาณ 1 สัปดาหเพื่อใหแสงแดดชวยฆาและกําจดั เชอ้ื โรคตา งๆ สําหรับบอเกาที่ไมจําเปน จะตอ งลอกเลน หลังจากไดกําจดั สง่ิ รกตา งๆ ในบอ หมดสน้ิ แลว ถา มี น้ําอยางพอเพียงก็สามารถใชเล้ียงปลาไดแตกอนจะปลอยพันธุปลาลงเล้ียง ควรใชโลต น๊ิ ฆา ศตั รตู า งๆ ของปลาในบอใหหมดสิ้นเสียกอน โดยใชโ ลต น๊ิ สดหนกั 1 กโิ ลกรมั ตอ น้ํา 100 ลกู บาศกเ มตร ทุบโลติ๊น ใหล ะเอียดแชน ้ําไว โลต น๊ิ สดหนกั 3 กิโลกรัม ใชน ้ําประมาณ 2 ปบ ขยําเอาน้ําสขี าวออกหลายๆ ครง้ั จนหมด แลวนําไปสาดใหทั่วๆ บอ ปลาตา ง ๆ ทเ่ี ปน ศตั รจู ะเรม่ิ ตายหลงั จากทใ่ี สโ ลต น๊ิ ลงไปประมาณ 30 นาที จากน้ันจะตายตอ ไปจนหมดบอ ทใ่ี สโ ลต น๊ิ แลว ปลอ ยทง้ิ ไวป ระมาณ 7-8 วัน เพอ่ื ใหพ ิษของโลตน๊ิ สลายตัวหมดเสยี กอ น จึงนําพนั ธปุ ลาสลดิ ปลอ ยลงเลย้ี งตอ ไป

การเตรยี มเพาะตะไครน ้ํา เน่ืองจากตะไครน ้ําเปน อาหารจําเปน สําหรบั ลกู ปลาสลดิ ขนาดใหญ ดงั นน้ั ในขณะทก่ี ําลงั ตาก บออยูเพ่ือมิใหเสียเวลาควรจะเตรียมการเพาะอาหารธรรมชาติสําหรับปลาไปดวยวิธีการเพาะอาหาร ธรรมชาติ โดยใชปุยคอกโรยใหทั่วบอ อตั ราสว นปยุ คอก100 กิโลกรัม ตอ เนอ้ื ท่ี 1 ไร แลว ระบายน้ําเขา บอใหมรี ะดับสงู จากพน้ื บอ 10-20เซนตเิ มตร ปลอ ยไว 7-10 วัน จะเกดิ ตะไครน ้ําหรือที่เรียกวาขี้แดด จากนั้นจึงคอ ยระบายนํ้าเขา บอ ตามระดบั ทต่ี อ งการถา เปน บอ ใหม ภายหลังที่ใสปุญและปลอยนํ้าเขา แลว ควรนําเชอ้ื ตะไครน ้ําที่หาไดจากนํ้าทม่ี สี เี ขยี วจดั โดยทว่ั ไปมาใสล งในบอ เพอ่ื เรง ใหเ กดิ ตะไครน ้ําเรว็ ยง่ิ ขน้ึ การปลูกพนั ธไุ มน้ําในบอ ปลา เน่ืองจากตะไครน ้ําเปน อาหารจําเปน สําหรบั ลกู ปลาสลดิ ขนาดใหญ ดงั นน้ั ในขณะทก่ี ําลงั ตาก บออยูเพ่ือมใิ หเ สยี เวลาควรจะเตรยี มการเพาะอาหารธรรมชาตสิ ําหรบั ปลาไปดว ยบอ ปลาสลดิ ควรปลกู พันธุไมน ํ้า เชน ผักบุง แพงพวย และผักกระเฉด เพอ่ื ใหเ หมาะสมกบั นสิ ยั และความเปน อยขู องปลาสลดิ กลาวคือ พนั ธไุ มน ้ําแหลง นน้ี อกจากจะเปน ประโยชนแ กปลา โดยใชเ ปน อาหารและรม เงาแลว ยงั เปน ท่ี สําหรับปลาไดว างไขใ นฤดฝู น (ระหวา งเดอื นเมษายน-สงิ หาคม) ปลาจะหาทําเลทว่ี างไขต ามทต่ี น้ื และ มีพันธุไมน้ําเพื่อกอหวอดวางไขกิ่งใบและกานจะเปนสิ่งสําคัญในการยึดเหนี่ยวมิใหหลุดพลัดแตกกระจัด กระจายไป และเมอ่ื ไขป ลาฟก ออกเปน ตวั แลว กจ็ ะเปน ทใ่ี หล กู ปลาไดอ าศยั เล้ียงตัวกําบงั รม เงาและหลบ หลีกศัตรไู ดเ ปน อยา งดี สาํ หรบั การปลกู พนั ธไุ มน ้ําดงั กลา ว ควรจะปลกู ตามบรเิ วณชานบอ ทม่ี นี ้ําตน้ื ๆ ซ่ึงเหมาะสมท่ีจะเปน ทอ่ี ยอู าศยั และเปน ทว่ี างไขข องปลาสลดิ มากกวา ผกั ทข่ี น้ึ อยกู ลางบอ การใสป ยุ บอปลาบางแหง ปยุ ธรรมชาตใิ นดินไมเ พียงพอที่จะทําใหเ กดิ จลุ นิ ทรีย ซง่ึ เปน สตั วท ม่ี ชี วี ติ เลก็ ๆ ในนํ้าท่ีลกู ปลาใชเ ปน อาหารจําเปน ตอ งใสป ยุ คอก ไดแก มลู โค มูลกระบอื ท่ีตากแหง แลว โรยปุยตามริม บอในอัตรา10 กโิ ลกรมั ตอ เนอ้ื ท่ี 160 ตารางเมตร โดยปกติ ควรใสป ยุ คอก 2-3 เดอื นตอ ครง้ั การที่ จะใหบอปลามีอาหารธรรมชาติอยูเสมอนั้นใหนําปุยหมักไปกองไวบริเวณริมบอดานใดดานหน่ึง (ปุย หมักนี้จะใชหญาสดที่ดายทิ้ง กองอดั ใหแ นน แลว ใสป ยุ คอกผสมลงไปดา นใดดา นหนง่ึ (ปุยหมักนี้จะใช หญาสดท่ีดายทง้ิ กองอดั ใหแ นน แลว ใสป ยุ คอกผสมลงไปดว ย เพื่อใหหญาสดสลายตัวเร็วขึ้นจะชวยเรงให เกิดจุลินทรียและไรนํ้าตา งๆ เพอ่ื ใชเ ปน อาหารของปลาสลดิ ตอ ไป สาํ หรบั การใสป ยุ ตอ งระวงั อยา ใสม ากเกนิ กวาท่ีกําหนดไว เพราะอาจจะเกดิ นํ้าเขยี วจดั หรอื น้ํา เสีย ถาเปน ชว งทฟ่ี า ครม้ึ ไมม แี ดดตดิ ตอ กนั หลายวนั หรอื มกี ารฟน หญา เพิ่มดวย ทง้ั นใ้ี หห มน่ั ตรวจดสู นี ้ํา

ซ่ึงมีกรรมวธิ ที ดสอบงา ย ๆ คอื ถา ใชม อื กําแลว หยอ นลงไปในน้ําระดบั ขอ ศอก แลว มองไมเ หน็ กํามอื ควร รีบเติมน้ําเขาหรือสูบนํ้าในบอพนไปในอากาศหากลูกปลายังมีขนาดเล็ก ตองปองกันมิใหลูกปลาเขา ปลายทอ สบู น้ํา วธิ นี เ้ี ปน การเพม่ิ อากาศบรสิ ทุ ธใ์ิ นน้ํา ตารางใสป ยุ ในแปลงเพาะพนั ธเุ นอ้ื ทต่ี า งๆกนั เนอ้ื ท่ี/กโิ ลกรมั การใสป ยุ 1 ไร 2 ไร 3 ไร 4 ไร 5 ไร ใสท กุ วนั 25 ใสว นั เวน วนั 5 10 15 20 50 ใสทุก 3 วนั 75 ใสทุก 4 วนั 10 20 30 40 100 ใสทุก 5 วนั 120 ใสทุก 6 วนั 15 30 45 60 150 ใสทุก 7 วนั 175 20 40 60 80 25 50 75 100 30 60 90 120 35 70 105 140 การปลอยปลาสลดิ ลงเลย้ี ง เวลาที่เหมาะสมสําหรบั การปลอ ยปลาก็ คอื เวลาเชา ตรหู รอื เวลาเยน็ เพราะเวลาดงั กลา วน้ําใน บอไมรอนจัดปลาที่ปลอยลงไปจะปรับตัวใหเขากับสิ่งแวดลอมไดและไมต ายงา ย อตั ราสว นของปลาท่ี ปลอยลงเลย้ี งประมาณ 5-10 ตวั ตอ เนอ้ื ทผ่ี วิ น้ํา 1 ตารางเมตร เปน อยา งมาก การใหอาหาร อาหารทป่ี ลาสลดิ ชอบกนิ คอื ตะไครน ้ํา รําละเอยี ด หรือปลาย ขาวตม ปนกับผักบุงที่หั่นแลว แหนสดและปลวกอาหารของลกู ปลาวยั ออ น ซ่ึงมีอายุ 7-12 วัน ใหต ะไครน ้ําและไรน้ําเปน อาหาร เมอ่ื ลกู ปลามอี ายุ21 วัน-1 เดอื น ใหรําขา วละเอยี ดตม ปนกบั ผกั บงุ ทห่ี น่ั ละเอยี ด แหนสด และ ปลวกบา ง (ผัก 1 สวน รํา 2 สวน) ทง้ั นต้ี ม ผกั ใหเ ปอ ยเสยี กอ น แลว จงึ เอารํา ลงไปเคลาปน เปน กอ นใหก นิ เพยี งวนั ละ 2 ครง้ั ในเวลาเชา ระหวา ง7.00- 8.00 น. และเย็น ประมาณ 3-5% โดยใสอาหารบนแปน ซง่ึ อยใู ตร ะดบั น้ํา 1 คบื อยา ใหอ าหารเหลอื ขา มวนั จะทาํ ใหน ้ําเนา เสยี ได ควรดดี น้ําใหเปน สัญญาณ ปลาจะไดเ คยชนิ และเชอ่ื งดว ย การเพ่ิมอาหารธรรมชาตโิ ดยการใสป ยุ ไดแก ปุย คอก ปุยขี้วัว ปุยขี้ไก ฯลฯ ตอ งใสป ยุ กอ น ปลอยปลาอยางนอย 3 วัน ในอตั รา 2 ปบ ตอ ไรต อ 7 วัน โดยตัดหญาบนแปลงในระดบั ยอดหญา ที่โผล พนนํ้า แลว ทง้ิ กระจายไวบ นแปลงนาตดั เพยี งครง่ึ หนง่ึ ของแปลง ครบ 15 วัน ตดั อกี ครง่ึ หนง่ึ สลบั ไปมา และรักษาระดบั นํ้าใหท ว มหญา บนนาประมาณครง่ึ เขา ตลอดเวลาหลงั จากใสป ยุ คอก 4-5 ครง้ั แลว ตดั หญาแตเพยี งอยา งเดียว แตถ า น้ําในแปลงมสี ใี สมาก ใหใ สป ยุ คอกตอ ปลาขนาด 5 เซนตเิ มตร ใชเ วลา

เพียง 7-8 เดอื น ถา ปลาขนาด 10 เซนตเิ มตร ใชเ วลาเลย้ี ง 5-6 เดอื น สว นการเลย้ี งลกู ปลาจากพอ แมป ลาจะใชเ วลา 10-11 เดอื น จับขายได สูตรอาหารพอ แมป ลาสลดิ (สปช. 12) ปลาปน 56 กิโลกรัม ราํ ละเอยี ด 12 กิโลกรัม กากถั่ว 12 กิโลกรัม แปง ผงหรอื ปลายขา วตม 14 กิโลกรัม น้าํ มนั ปลาสลดิ 4 กิโลกรัม วิตามนิ แรธ าตุ 2 กิโลกรัม รวม 100 กโิ ลกรมั หมายเหตุ ถาใชแปงจะไดอ าหารในลกั ษณะเปนผง แตถ า ใชป ลายขา วตม กจ็ ะไดอ าหารเปย กตอ งตากแดด จึงจะเก็บไวไดนานหากไมตองการใชแปงหรือปลายขาวใหเพิ่มรําเปน 26 กิโลกรัม การจบั ปลาสลดิ เม่ือมีความตองการจะจบั ลกู ปลาสลดิ วยั ออ นไปแยกเลย้ี ง ควรใชก ระชอนผา ชอ นตกั และใชขนั หรือถังตักลกู ปลาทง้ั น้ําและตวั ปลาเพอ่ื มใิ หป ลาช้ํา ถา เปน ปลาทโ่ี ตแลว โดยสวงิ ตาถช่ี อ น แลว ใชข นั ตกั ขึ้นจากสวิงอีกช้นั หน่งึ หรอื ลดระดบั น้ําลงทลี ะนอ ยเพอ่ื ใหป ลารสู กึ ตวั และหนลี งไปอยใู นคู โดยเดิน ตรวจบนแปลงนาวาไมมีปลาคางบนแปลงนาเอาอวนเปลวางไวในคูตรงจุดท่ีลึกท่ีสุด สูบน้ําออกจากคู ทีละนอย ปลาจะหนลี งไปอยใู นคแู ละในอวนจงึ รวบหอู วนขน้ึ ปลาจะตดิ อยใู นอวน ในกรณีที่ตองการจับปลาเพือ่ ใชป ระกอบอาหารประจําวนั ควรใชล อบยนื วางไวต ามมมุ บอ ถา ใช แหทอดหรอื สวงิ ตกั ทแ่ี ปน อาหารปลาจะเขด็ ไมม ากนิ อาหารหลายวนั ระยะเวลาที่ควรจับปลาใหหมดทั้งบอเพื่อจําหนา ย คอื เดอื นมนี าคม เพราะเปน ฤดทู ป่ี ลาไมว าง ไข โดยใชเฝอกลอมและสวิงตักออกจากเฝอกท่ีลอมน้ันแลวคัดปลาเก็บไวเปน พอ แมพ ันธุเพื่อการเพาะ เล้ียงรนุ ตอ ไป โดยใชส ตู รอาหาร สปช. 12 วนั ละ 2% ของน้าํ หนกั ปลาเปน เวลาอยา งนอ ย 1เดือน กอ น เพาะฟก วนั ละ 2 เวลา เชา-เย็น การลําเลยี ง 1. กอ นการลําเลียง ควรพักปลาไวในทกี่ วาง เชน พักในถัง ขนาดใหญ และไมต อ งใหอ าหาร 2. ใชภาชนะปากกวาง เชน ปบหรือถัง บรรจนุ ้ํา 3 ใน 4 ของภาชนะบรรจุ ปลาขนาดใหญใ นอตั ราปบ ละ 4 ตวั หรือขนาด กลาง 80 ตวั ถา เปน ลกู ปลาขนาดเลก็ กเ็ พม่ิ จํานวนไดม ากขน้ึ ตาม

ความเหมาะสม 3. ลอยผักบุงในภาชนะที่ใชลําเลียง และควรมฝี าทม่ี ชี อ งตาโปรง หรอื ตาขา ยคลมุ ภาชนะไมใ ห ปลากระโดดออก 4. ระหวา งเดนิ ทางพยายามเปลย่ี นน้ําทุก 12 ชั่วโมง โดยระวังอยาใหปลาบอบชํ้า 5. ใหภ าชนะทบ่ี รรจปุ ลาอยใู นทร่ี ม เยน็ เสมอ 6. ภาชนะลําเลยี งปลา ควรตง้ั ใหส นทิ อยา ใหโ คลงเคลง เพราะอาจทําใหป ลาเมาน้ําได 7. เม่ือถงึ ปลายทาง ตองรีบยา ยปลาไปอยใู นภาชนะทีก่ วา งใหญแตถายเทนํ้าใหม หรอื อาจ ปลอยลงบอ เลย้ี งเลยกไ็ ด การปอ งกนั และกําจดั ศตั รู ศัตรูของปลาสลดิ มหี ลายประเภท ดงั นค้ี อื 1. สัตวด ดู นม เชน นาก 2. นกกินปลาย เชน นกกระเตน็ นกยาง นกกาน้ํา และเหยี่ยว 3. สัตวเ ลอ้ื ยคลาน เชน งู เตา ตะพาบน้ํา ฯลฯ 4. กบ เขยี ด 5. ปลากินเน้ือ เชน ปลาชอ น ปลาชะโด ปลาไหล จะกนิ ปลาสลดิ ขนาดเลก็ และขนาดใหญ สวนปลากริม ปลากดั ปลาหัวตะกั่ว ปลาหมอ มวนวน แมงดาสวน จะกนิ ไขป ลาสลดิ และลกู ปลาในวยั ออ น ตามธรรมชาติของปลาสลดิ ยอ มจะรจู กั หลบหลกี ศตั รไู ดด ี แตเ มอ่ื นํามาเลย้ี งไวใ นบอ ปลาสลดิ ยากที่จะหาทางหลบหลีกศัตรูได จึงจําเปน จะตอ งชว ยโดยการปอ งกนั และกําจัด การปองกนั และกําจดั พวกสตั วด ดู นม สตั วเ ลอ้ื ยคลาน โดยทํารว้ั ลอ มรอบกเ็ ปน การปอ งกนั ไดด ี สวนสัตวจําพวกนกตองทําเพิงคลุมแปนอาหาร เพอ่ื ปอ งกนั นกโฉบปลาในขณะทป่ี ลากนิ อาหารอยเู ปน กลุม สําหรับปลากนิ เนอ้ื ชนดิ ตา งๆ นน้ั ตอ งระวงั ผกั ทจ่ี ะเกบ็ ลงมาปลกู ในบอ เพราะอาจจะมไี ขปลาตดิ มาดวย โดยเฉพาะทอระบายน้ําเขาตองพยายามใชล วดตาขา ยทม่ี ชี อ งตาขนาดเลก็ กรองน้ําทจ่ี ะผานลง ในบอ และหมั่นตรวจตะแกรงถาชํารดุ ควรรบี เปลย่ี นใหม อน่ึง การลอมรอบคนั บอ ใชต าขา ยไนลอ นใหส งู จากพน้ื ดนิ อยา งนอ ย 50 เซนตเิ มตร สว นลา ง ของตาขายใหฝง ดนิ ลกึ ประมาณ 10 เซนตเิ มตร ถา เปน ทล่ี มุ ควรตอ ตาขา ยไนลอน 2 ผืน หรอื เสรมิ เฝอกสงู ประมาณ 2 เมตร พรอ มทง้ั หมน่ั ตรวจสอบ หากชํารดุ ตอ งรบี ซอ มแซม การแปรรปู การทําปลาสลิดเค็ม เปนการแปรรูปอยางหนึ่งซ่ึงชวยถนอมปลาสลิดใหสามารถเก็บไว บริโภคไดเปนเวลานานมากขึ้นและไดรับความนิยมอยางแพรหลายทั่วทุกภมู ภิ าคทง้ั ยงั สง เปน สนิ คา ออก อีกสว นหนง่ึ ดว ย

วธิ ที ํา ขอดเกล็ดโดยใชม ดี หรอื ชอ นสงั กะสบี ากเปน ฟน เลอ่ื ย ตัดหัว ควักไส แยกหัวและไสไปบดสับเปน อาหารเปดหรือไก(สําหรบั ไสถ า เปน ฤดทู ม่ี มี นั มากใหเ กบ็ เคย่ี วน้ํามนั น้าํ มนั ปลาสลดิ มรี าคาดเี พราะนํา ไปใชในอตุ สาหกรรมหลายอยาง เชน อตุ สาหกรรมฟอกหนงั สี และอาหารสตั ว) เคลา ปลาทท่ี ําเสรจ็ แลว กบั เกลอื ในอตั ราสว น 3:1 คอื ปลา 3 : เกลอื 1 หมักไว 1 คนื ในถงั ไม โองเคลือบ กะละมงั หรอื เขง รงุ เชา กอ นพระอาทติ ยข น้ึ ลา งปลาใหส ะอาดเรยี งปลาแผค รบี ใหส วยงามบน ตะแกรงไมโ ปรง ระยะเวลาตากแหง ตง้ั แตแ ดดเรม่ิ ถงึ เวลาประมาณ 11.00 น. ใหก ลบั ขา งจนถงึ เวลาประมาณ 15.00 น. หรือ 3 โมงเยน็ จงึ เกบ็ ปลาลงเขง เรยี งใหด ลี กั ษณะนเ้ี รยี กวา ปลาสลดิ ซง่ึ เนอ้ื จะนมุ ถา ตองการปลาแหงกวา นี้ ตากจนถงึ เยน็ แลว ใชพ ลาสตกิ คลมุ ไวต ลอดคนื รงุ เชา เอาผา พลาสตกิ ออกตาก ตอจนถึงเย็นโดยกลับปลาในตอนกลางวันเชนเดมิ ปลาชนดิ นเ้ี รยี กวา ปลาสองแดด เนื้อจะแหงแข็ง เวลาทอดจะกรอบเคี้ยวไดเกือบหมดทั้งตัว วิธีการรบั ประทานปลาสลดิ การทอด ถาจะใหด ขี น้ึ ควรนง่ึ กอ น คอ ยๆ แซะกา งใหญต รงกลางออก ประกบไวเ หมอื นเดมิ แลวทอดจะไดป ลาสลดิ ไมม กี า งกนิ อรอ ย หรือทอด อยา ใหส กุ ทบุ ตรงสนั หลงั ปลาเบาๆ อยา ใหห นงั ฉกี นําลงทอดใหมเนื้อปลาจะฟู อรอ ย ถา จะใหอ รอ ยยง่ิ ขน้ึ ใหท อดกรอบแกะเอาแตเ นอ้ื มายํากบั มะมว งใส พริกข้ีหนู หอม กระเทียม ใบสะระแหน และมะมว งสบั ชมิ รสตามชอบ การคํานวณหาจํานวนพอแมพันธุ การคํานวณหาจํานวนพอ แมพ นั ธโุ ดยคดิ จากลกู ปลา ลกู ปลา 300 ตวั มาจากแมป ลา 1 แม ลกู ปลา 75,000 ตวั มาจากแมป ลา 1 x 75,000 = 250 แม 300 แมปลา 250 ตวั จะใหลูกปลา 75,000 ตวั แนวโนมในอนาคต ปลาสลิดมีแนวโนม ดา นการตลาดในอนาคตแจมใส เพราะปลาสลดิ เปน ผลผลติ ทต่ี ลาดตอ งการ สูง สามารถนํามาประกอบอาหารทง้ั ในรปู สดและทําเคม็ ตากแหง โดยเฉพาะผลติ ภณั ฑป ลาสลดิ ตาก แหงเปนท่ีนิยมบริโภคทงั้ ในประเทศและตา งประเทศ ซง่ึ ไดส ง เปน สน้ิ คา ออกของประเทศอกี ชนดิ หนง่ึ ดังน้ัน หากมีพื้นที่ที่เหมาะสมและทําการปรับปรุง เพื่อการเลี้ยงปลาสลิดจะชวยเพิ่มปริมาณอาหาร โปรตีน และเสริมรายไดใหแกครอบครัวเพื่อการมีคุณภาพชีวิตที่ดี

จดั ทาํ เอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร