Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore หงส์เหิน (ดอกเข้าพรรษา)

Description: หงส์เหิน (ดอกเข้าพรรษา)

Search

Read the Text Version

หงสเหิน (ดอกเขาพรรษา) โดย : อรวรรณ วชิ ยั ลักษณ และสนุ ทรี เรอื งศรี กลมุ สงเสริมการผลติ ไมด อกไมประดบั สาํ นักสงเสริมและจดั การสนิ คาเกษตร กรมสงเสรมิ การเกษตร โทร.02-9406128 จัดทาํ เอกสารอิเล็กทรอนกิ สโ ดย : สาํ นักสง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร W ขอ มลู ทวั่ ไป W สถานการณการผลิต W ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร W พนั ธุ W การปลูกและดูแลรักษา W การเกบ็ เก่ียว W สถานการณตลาด W การใชป ระโยชน W แหลงผลิต

ขอมลู ท่วั ไป หงสเหนิ (Globba winitii) เปน ไมพ ้ืนเมอื งท่มี แี หลงกาํ เนิดในเชียตะวนั ออกเฉยี งใตพ บในไทย พมา เวยี ดนาม เกิดขน้ึ ในปาเขตรอนชน้ื ใตร ม เงาไมใหญ ข้นึ อยตู ามชายปา เมืองไทย พบมากทภ่ี าคเหนอื จังหวดั ตาก ภาคกลาง จังหวดั สระบรุ ี ปราจนี บุรี สระแกว ภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื จงั หวดั บุรีรมั ย สกลนคร หนองบวั ลาํ พู และภาคใต จังหวดั นครศรธี รรมราช หงสเหินเริม่ ออกดอกตงั้ แตเ ดอื น พ.ค.-ก.ย. โดยจะออกมากในชว งวนั เขาพรรษา ซ่ึง ชาวบา นจะตดั ดอกหงสเหินมาใชในประเพณีพธิ ีตักบาตรดอกไม ในวนั เขาพรรษาท่วี ัดพระพุทธบาท อ.พระพุทธ- บาท จ.สระบรุ ี ดอกหงสเ หินเปน พชื ทข่ี ึ้นอยูท ุกภาค มกี ารเรียกชอ่ื อาจจะแตกตางกันไปตามพ้ืนที่ เชน ดอก เขา พรรษา(สระบรุ )ี , กลวยจะ กา(ตาก), กลว ยเครอื คาํ (เชียงใหม) , วานดอกเหลอื ง(เลย), ปุดนกยูง(ภาคใต), พเดง็ โง (พมา) พเด็งโง แปลวา ชา งทองรอ งไห เนื่องจากความงามของดอกหงสเ หนิ มขี นาดเล็ก ชา งทองชาวพมา ไมส ามารถ นาํ ทองมาประดษิ ฐดอกหงสเหินได ในตา งประเทศนยิ มเรยี กวา “Dancing Ladies” สถานการณการผลติ พน้ื ทีก่ ารผลิตของไทยสวนใหญอ ยูใ นจงั หวดั ลาํ พนู เชยี งใหม ตาก และสระบุรี การผลติ เพือ่ ทําเปน การคายัง ไมแ พรห ลายมาก แตมีการผลิตเพ่ือสง หัวพันธจุ ําหนายยังตางประเทศ พนั ธทุ ีเ่ ปนทน่ี ิยมสวนใหญ คือสายพันธดุ อก สขี าว และสายพนั ธดุ อกสีมวงชอ หอ ย ดังนนั้ กรมสง เสริมการเกษตรจึงไดเ ลง็ เหน็ ความสาํ คัญไมดอกพนื้ เมอื งชนิด นี้ โดยไดอนรุ กั ษแ ละรวบรวมสายพันธหุ งสเ หินไวท ่ี ศูนยสงเสริมและพฒั นาอาชพี การเกษตรจงั หวดั ฉะเชงิ เทรา (พืชสวน) ต.เขาหนิ ซอ น อ.พนมสารคาม จ.ฉะเชงิ เทรา โทร. 038-599019 ศนู ยส งเสริมและพัฒนาอาชีพการเกษตร จังหวดั ตรัง(พนั ธพุ ืชเพาะเล้ียง) โทร.075-218949 และสาํ นกั งานเกษตรอาํ เภอพระพทุ ธบาท อ.พระพทุ ธบาท จ.สระบรุ ี โทร. 036-266741 โดยมีวัตถุประสงคเ พ่อื อนุรกั ษส ายพันธุหงสเหนิ และขยายพันธุ ใหแกเ กษตรกร และสงเสริมใหเ กษตรกรในพ้ืนท่บี ริเวณอาํ เภอพระพทุ ธบาท จ.สระบรุ ี มีรายไดเ สริมจากการปลกู หงสเ หิน ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร หงสเหินเปน พชื ในวงศ Zingiberaceae (ขิง,ขา) อยูในสกลุ Globba เปนพชื ทมี่ ีลําตนเปน หัวใตด นิ (Tuberous Rhizome) ประเภทเหงา มรี ากสะสมอาหารลกั ษณะอวบนา้ํ คลา ยรากกระชายเรยี งอยูโ ดยรอบหวั สวน ของลําตนเหนอื ดนิ เปนลาํ ตน เทยี ม เกดิ จากการทก่ี าบใบรวมทเี่ รยี งตวั กันอดั แนน ทาํ หนาที่คลา ยเปนลําตนเทยี ม เหนอื ดนิ สูงประมาณ 30-70 เซนติเมตร ใบมลี ักษณะเรียวยาว ใบรูปหอกคลา ยใบกระชายแตมขี นาดเลก็ กวา เปน สองแถวในระนาบเดียวกนั ขนาดใบกวา งประมาณ 10x25 เซนตเิ มตร ดอก ออกเปน ชอ ซึง่ แทงออกมาจากยอดของ ลําตน เทียม ชอ จะโคงและหอ ยตวั ลงอยา งสวยงาม มกี า นชอดอกยอยเรยี งอยูโ ดยรอบประกอบดว ยดอก2 จริง 1-3

ดอก ดอกจรงิ มสี ีเหลอื งลกั ษณะของดอกคลายกับหงสก าํ ลังบิน และมีกลีบประดบั (bract)ทีม่ รี ปู ทรงและสที ่ี หลากหลาย การออกดอกจะออกดอกเม่ือมใี บประมาณ 5 ใบ หวั พนั ธุหงสเ หิน รากสะสมอาหาร ลําตน เทียม ใบ ดอก ดอกจริง(สีเหลอื ง) พนั ธุ ดอกหงสเหนิ ที่พบเห็นจะมี 2 รปู แบบ 1. ลักษณะดอกหอยยาวเรยี ว กลีบประดบั มสี ขี าว สีมว ง สชี มพูเขม สเี ขียว และชอหอ ยทรงกระบอก สีเหลอื ง ชอ หอยสีขาว ชอ หอยสชี มพู ชอหอยสีมวงเขม ชอหอยทรงกระบอกสเี หลอื ง 3

2. ลกั ษณะชอ ตั้งดอกทรงกลมยาว กลีบประดบั จะมสี ีขาว สมี วง ฯ ชอ ตั้งสีขาว ชอ ต้งั สีเขียว ชอ ตงั้ สชี มพู ชอ ตง้ั สีแดงเขม การปลกู และดูแลรกั ษา การขยายพันธุ ลําตน หงสเหนิ จะเปน หวั อยใู ตด ิน ในการเจริญเติบโตตองการแสงประมาณ 30 เปอรเซ็นต และเมอื่ ไดร บั นํา้ ตัง้ แตเ ดือนมนี าคม และเร่มิ ออกดอกในเดอื น พ.ค.-ก.ย. หลังจากเดือน ก.ย. การเจรญิ เติบโตของตนเริ่มลดลง สวน ของลําตนเทียมจะเหย่ี วตาย คงเหลือสว นหวั ทีอ่ ยูใตดนิ จะพกั ตวั จนถงึ เดอื น ม.ี ค.จะเริ่มเจรญิ เตบิ โตเปนตน ตอไป การขยายพนั ธหุ งสเ หินสามารถทาํ ไดหลายวธิ ีการเชน การแยกเหงา และการเพาะเมล็ด แตท ีว่ ธิ ที ี่สะดวก รวดเร็วและไดผ ลดี คือวิธีการแยกเหงา โดยการขุดเหงา (หัว)ใตดินในระยะพกั ตวั ประมาณชว งฤดหู นาวเขา ฤดแู ลง (ลักษณะท่ีแสดงวาสามารถเก็บเหงาไดนนั้ สามารถสังเกตจากลําตนเทยี มเหนอื ดนิ ไดยบุ ตวั ลงไปแลว ) นํามาปลดิ แยกเหงาเปน หวั ๆ แลว ลงปลกู ในแปลงโดยฝง ลกึ 5 เซนติเมตร ใชร ะยะปลูก 30 x 30 เซนติเมตร วิธีการทไ่ี มเหมาะ สําหรับการขยายพนั ธุหงสเ หนิ คือวิธกี ารแยกหนอ เพราะหนอ ท่ีแยกมาปลกู จะชะงกั การเจรญิ เตบิ โตได การเตรยี มพน้ื ที่ ดินปลูกควรเปน ดินรวนปนทราย ระบายนาํ้ ดี ไมช ื้นแฉะ และหลีกเลีย่ งพน้ื ทท่ี ีเ่ คยปลูกพืชตระกลู ขิงขามา กอน การเตรยี มดนิ ยกรอ งลกึ 20-30 เซนติเมตร หงสเ หนิ เปน พชื ทีต่ อ งการรมรําไร ถาปลกู กลางแจง ควรมีการพราง แสงดวยซาแรนประมาณ 60-70 เปอรเ ซน็ ต ระยะปลูก 30 x 30 เซนติเมตร แปลงปลูกควรมกี ารคลุมฟางหรอื หญา แหงเพ่ือรกั ษาความชืน้ แตไ มแฉะ และรกั ษาความสะอาดของดอกในกรณีทีม่ ีการรดนํา้ ดว ยสายยาง

โรงเรือน ปลกู ลงถงุ ปลกู ลงแปลง การใสปุย ควรใชป ยุ หมกั หรือปุยคอก อตั รา 1 ตนั ตอไร และในชวงการเจริญเตบิ โต ใชป ยุ สตู ร 15-15-0 และ ปยุ เคมี สตู ร 15-15-15 อัตรา 1:1 จํานวน 1-2 ชอนชาตอหลุม หรือหวา นใหท ัว่ แปลงสําหรบั ในชวงออกดอกและสรางหวั ใชป ุยสูตร 15-15-15 และปยุ สตู ร 0-0-60 อัตรา 1-2 ชอ นชาตอหลมุ การใหน าํ้ หงสเ หนิ เปน พชื ท่ีตองการความชุม ชน้ื แตไ มช อบแฉะ ถา อากาศแหง มากควรมกี ารใหนํ้าอยา งนอ ยวนั ละครง้ั ในชว งเชา การตัดแตง ในกรณีที่แปลงปลกู จากปท2ี่ เปน ตนไป ตน หงสเ หนิ ในแปลงอาจมคี วามหนาแนน มากเกนิ ไป เปนสาเหตุ ประการหนึ่งทที่ าํ ใหเ กดิ โรคระบาดดอกมขี นาดเลก็ ไมส มบูรณ ควรมีการตัดแตงใหแปลงปลกู โปรง โดยตดั ตน ไม สมบูรณหรอื ตดั ใบทง้ิ บา ง โรคและแมลงศัตรู การระบาดของโรคอาจพบการระบาดในแปลงท่มี ีอายุปลูกเกิน 2 ป ดวยเหตนุ ้จี งึ ควรมกี ารเปล่ียนพื้นที่ปลกู หรือมกี ารปลกู พืชหมนุ เวยี นในแปลงปลูกเพือ่ หลีกเลยี่ งการระบาดของโรค โรคท่ีสําคัญ คือ โรคหัวเนา เกดิ จากเชอ้ื แบคทีเรยี มักจะเกิดในแปลงปลูกทมี่ ีสภาพชน้ื แฉะ อากาศรอนช้ืน อาจเปนสาเหตุ ของการเกดิ ระบาดของโรคหวั เนาได ลกั ษณะอาการ อาการทีเ่ กดิ คือ ตน และใบจะเหย่ี วในขณะที่ยงั เขียวอยู ตน และเหงาใตด ินเนาและมกี ล่นิ เหม็น การปองกนั กาํ จดั ควรหลีกเลย่ี งไมใหแ ปลงปลูกแฉะหรือมนี า้ํ ทว มขัง และถาพบตน ทีเ่ ปนโรคใหถอนเผาไฟ หรือ ปองกนั โดยการใช Metalaxcyl และ Mancozeb ฉีดพน ทางใบใหท ั่วแปลงสปั ดาหละครัง้ โรคแอนแทรคโนส เกดิ จากเชือ้ รา Collectotrichum sp. สภาพแวดลอมทมี่ ีความชื้นสงู มีหมอกและมี น้ําคางมาก อากาศถา ยเทไมส ะดวก งายตอ การระบาดของโรค ลักษณะอาการ ใบและกลีบประดับเปนปน หรือมีขีดส้ันๆ สีนํ้าตาลหรือสีดําขอบแผลมีรอยซํ้าคลายน้ํารอนลวก แผลบุม ยุบตวั ลงกวา ระดับผิวปกติ การปองกันกําจัด ควรตัดแตงใหโปรง เพื่อที่อากาศจะไดถายเทไดสะดวก ฉีดพนสารเคมี Carbendazem หรือ Benamyl สัปดาหละครงั้

แมลงท่ีสําคัญ หนอน และแมลง กดั กินกลีบประดับใหเสียหายอยบู า ง แตไ มพบการระบาดทรี่ นุ แรง ในกรณี ที่มีการระบาดมากสามารถฉีดพน Carbaryl 15 วันตอ ครัง้ การเกบ็ เก่ียว การตัดดอก หลงั จากปลูก 2.5 – 3 เดอื น จะมีใบประมาณ 5 หรอื 7 หรอื 9 ใบ แลว แตพนั ธุ ตน หงสเ หินพรอมที่จะออก ดอก การตดั ดอกจะตดั เมอื่ ดอกบานเตม็ ท่ี ไมแ กเ กินไปคอื กลบี ประดบั บานถึงปลายชอ มีดอกจริงบาน 3-5 ดอกตอ ชอ มสี ีสดไมเหยี่ วโรย สามารถใชก รรไกรหรอื มีดตัดเหนอื ผิวดนิ สูงประมาณ 2 น้วิ ตดั เหลอื โคนกา นตดิ ตนยาว 10 เซนตเิ มตร แชน ้าํ ลา งดอก แตง ใบออกเหลอื ใบบนทงิ้ ไวใ บเดยี ว นํากา นชอ ดอกมัดกํา สามารถปก แจกนั ไดน านถึง 3 สปั ดาห โดยตองมีการตัดปลายกา นและเปล่ยี นน้ําทกุ 2 วนั ระยะการตดั ดอกท่ีเหมาะสม ไมเ หมาะสม เหมาะสม ตดั ดอก แชด อก กําดอก การบรรจดุ อกลงกลอ ง กรณสี ง ไปไกลๆ ควรนํากา นชอ ดอกซ่ึงผา นขบวนการตดั ดอกแลวนาํ มาแชนาํ้ ยาเสรมิ คุณภาพ (กรดมะนาว 300 มลิ ลกิ รัมตอลิตร) แชนานประมาณ 1 ช่ัวโมง แลว นาํ ขึ้นมาสลดั ดอกใหแ หง นาํ ดอกผง่ึ ในท่รี ม ใหแหง บรรจใุ น กลอ งท่ีบุดวยพลาสติกวางชอ ดอกตามแนวนอนเรยี งสลับหัวทายใหเปน ระเบยี บพรอมปดฝาใหมดิ ชิด

บรรจลุ งกลอง การขนสง การใชป ระโยชน 6 การเกบ็ เกย่ี วหัวพันธุ ในชว งฤดหู นาวประมาณเดอื นธันวาคม ลาํ ตนเทียมทีอ่ ยูเ หนือดนิ ใบจะเหลือง และยบุ ตัวลงซงึ่ เหมาะแกเ ก็บ โดยเกบ็ หัวแกเ ตม็ ที่ นาํ ลา งใหส ะอาด แชน าํ้ ยากนั เชอ้ื รา นํามาผึง่ ในท่รี ม การเกบ็ รักษาควรปด หัวพนั ธุดว ย ขุย มะพรา วแหง หรือกระดาษหนังสือพมิ พร ะหวางการเก็บรักษา หวั หงสเ หินถาไมม กี ารหอ หุมไว หวั จะแหง แข็ง ทาํ ใหส ูญเสียความงอกไดเ รว็ หัวทีส่ งออกจะมเี สน ผา ศูนยก ลางหัวประมาณ 1 เซนตเิ มตร และมีรากสะสมอาหารติด ไปกบั หวั ลักษณะกลุม หวั พันธุ (1 กลุม มี 3-5 หัว) บรรจุลงถงุ สถานการณก ารตลาด สถานการณการตลาดของหงสเ หนิ มีการสง ออกหัวหงสเหินไปยงั ตา งประเทศเชนประเทศญี่ปุน และ เนเธอรแลนด มปี รมิ าณและมลู คาการสงออก(ตารางที่1) ในตลาดตา งประเทศมคี วามตอ งการมาก สาํ หรับประเทศ ไทยการใชด อกไมป ระเภทนยี้ งั ไมแพรห ลายมากนกั เนอ่ื งจากมแี หลงผลติ จํานวนนอ ยการใชจ ะใชกันมากในงาน พิธีตักบาตรรดอกไมช ว งเทศกาลวนั เขา พรรษาท่ีวดั พระพุทธบาท จังหวดั สระบุรี ดอกหงสเ หนิ ในทอ งถน่ิ จําหนา ยราคา ดอกละ 1 - 3 บาท ในชว งเทศกาลวันเขา พรรษา สาํ หรับหัวพนั ธหุ งส เหนิ จาํ หนา ยหวั ละ 15-20 บาท

ตารางที่ 1 ปรมิ าณและมูลคา การสง ออกหวั พันธุห งสเหนิ ป ปรมิ าณ (หัว) มลู คา(บาท) 2543 41,383 503,466 2544 44,393 877,930 2545 141,057 1,312,160 2546 21,055 473,008 2547 29,630 410,970 ประเทศทม่ี กี ารนําเขา หัวพนั ธุหงสเหนิ ไดแ ก ญ่ปี นุ เนเธอรแลนด สหรัฐอเมรกิ า และอติ าลี การใชประโยชน นิทรรศการดอกเขาพรรษา(หงสเหนิ ) จ.สระบรุ ี ป 2547

เทศกาลตกั บาตรดอกไม อ.พระพุทธบาท จ.สระบรุ ี การใชดอกหงสเ หนิ รวมกดั อกไมอ ่นื ๆ 8 แหลง ผลิต 1. อาจารยประสบ บุตรพลอย รานกาแฟสดบา นเพอ่ื นเดนิ ทาง เยือ้ งที่วาการกง่ิ อําเภอวงั เจา 63 ม. 2 ต.เชยี งทอง ก่งิ อ.วงั เจา จ.ตาก โทร. 01-0443354 , 055-500001 2. สวนอบุ ลรตั น เลขที่ 132 ม.1 บานทงุ ยาว ต.ปาปอ ง อ.ดอยสะเกด็ จ.เชยี งใหม โทร 053-291237 , 01-8812663 3. บรษิ ทั เชยี งใหมเซทคอน จาํ กดั เลขท่ี 178/1 ม.5 ต.ทา ทุงหลวง อ.แมทา จ.ลาํ พนู โทร. 053-574949 , โทรสาร.035-547948 4. คุณสมพศิ สขุ เสนา 35 ม.4 ต.พคุ าํ จาน อ.พระพทุ ธบาท จ.สระบรุ ี โทร . 036-266741 (ตดิ ตอผา น สาํ นกั งานเกษตรอําเภอพระพุทธบาท) \\\\\\\\\\\\\\\\\\