หงสเหิน (ดอกเขาพรรษา) โดย : อรวรรณ วชิ ยั ลักษณ และสนุ ทรี เรอื งศรี กลมุ สงเสริมการผลติ ไมด อกไมประดบั สาํ นักสงเสริมและจดั การสนิ คาเกษตร กรมสงเสรมิ การเกษตร โทร.02-9406128 จัดทาํ เอกสารอิเล็กทรอนกิ สโ ดย : สาํ นักสง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร W ขอ มลู ทวั่ ไป W สถานการณการผลิต W ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร W พนั ธุ W การปลูกและดูแลรักษา W การเกบ็ เก่ียว W สถานการณตลาด W การใชป ระโยชน W แหลงผลิต
ขอมลู ท่วั ไป หงสเหนิ (Globba winitii) เปน ไมพ ้ืนเมอื งท่มี แี หลงกาํ เนิดในเชียตะวนั ออกเฉยี งใตพ บในไทย พมา เวยี ดนาม เกิดขน้ึ ในปาเขตรอนชน้ื ใตร ม เงาไมใหญ ข้นึ อยตู ามชายปา เมืองไทย พบมากทภ่ี าคเหนอื จังหวดั ตาก ภาคกลาง จังหวดั สระบรุ ี ปราจนี บุรี สระแกว ภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื จงั หวดั บุรีรมั ย สกลนคร หนองบวั ลาํ พู และภาคใต จังหวดั นครศรธี รรมราช หงสเหินเริม่ ออกดอกตงั้ แตเ ดอื น พ.ค.-ก.ย. โดยจะออกมากในชว งวนั เขาพรรษา ซ่ึง ชาวบา นจะตดั ดอกหงสเหินมาใชในประเพณีพธิ ีตักบาตรดอกไม ในวนั เขาพรรษาท่วี ัดพระพุทธบาท อ.พระพุทธ- บาท จ.สระบรุ ี ดอกหงสเ หินเปน พชื ทข่ี ึ้นอยูท ุกภาค มกี ารเรียกชอ่ื อาจจะแตกตางกันไปตามพ้ืนที่ เชน ดอก เขา พรรษา(สระบรุ )ี , กลวยจะ กา(ตาก), กลว ยเครอื คาํ (เชียงใหม) , วานดอกเหลอื ง(เลย), ปุดนกยูง(ภาคใต), พเดง็ โง (พมา) พเด็งโง แปลวา ชา งทองรอ งไห เนื่องจากความงามของดอกหงสเ หนิ มขี นาดเล็ก ชา งทองชาวพมา ไมส ามารถ นาํ ทองมาประดษิ ฐดอกหงสเหินได ในตา งประเทศนยิ มเรยี กวา “Dancing Ladies” สถานการณการผลติ พน้ื ทีก่ ารผลิตของไทยสวนใหญอ ยูใ นจงั หวดั ลาํ พนู เชยี งใหม ตาก และสระบุรี การผลติ เพือ่ ทําเปน การคายัง ไมแ พรห ลายมาก แตมีการผลิตเพ่ือสง หัวพันธจุ ําหนายยังตางประเทศ พนั ธทุ ีเ่ ปนทน่ี ิยมสวนใหญ คือสายพันธดุ อก สขี าว และสายพนั ธดุ อกสีมวงชอ หอ ย ดังนนั้ กรมสง เสริมการเกษตรจึงไดเ ลง็ เหน็ ความสาํ คัญไมดอกพนื้ เมอื งชนิด นี้ โดยไดอนรุ กั ษแ ละรวบรวมสายพันธหุ งสเ หินไวท ่ี ศูนยสงเสริมและพฒั นาอาชพี การเกษตรจงั หวดั ฉะเชงิ เทรา (พืชสวน) ต.เขาหนิ ซอ น อ.พนมสารคาม จ.ฉะเชงิ เทรา โทร. 038-599019 ศนู ยส งเสริมและพัฒนาอาชีพการเกษตร จังหวดั ตรัง(พนั ธพุ ืชเพาะเล้ียง) โทร.075-218949 และสาํ นกั งานเกษตรอาํ เภอพระพทุ ธบาท อ.พระพทุ ธบาท จ.สระบรุ ี โทร. 036-266741 โดยมีวัตถุประสงคเ พ่อื อนุรกั ษส ายพันธุหงสเหนิ และขยายพันธุ ใหแกเ กษตรกร และสงเสริมใหเ กษตรกรในพ้ืนท่บี ริเวณอาํ เภอพระพทุ ธบาท จ.สระบรุ ี มีรายไดเ สริมจากการปลกู หงสเ หิน ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร หงสเหินเปน พชื ในวงศ Zingiberaceae (ขิง,ขา) อยูในสกลุ Globba เปนพชื ทมี่ ีลําตนเปน หัวใตด นิ (Tuberous Rhizome) ประเภทเหงา มรี ากสะสมอาหารลกั ษณะอวบนา้ํ คลา ยรากกระชายเรยี งอยูโ ดยรอบหวั สวน ของลําตนเหนอื ดนิ เปนลาํ ตน เทยี ม เกดิ จากการทก่ี าบใบรวมทเี่ รยี งตวั กันอดั แนน ทาํ หนาที่คลา ยเปนลําตนเทยี ม เหนอื ดนิ สูงประมาณ 30-70 เซนติเมตร ใบมลี ักษณะเรียวยาว ใบรูปหอกคลา ยใบกระชายแตมขี นาดเลก็ กวา เปน สองแถวในระนาบเดียวกนั ขนาดใบกวา งประมาณ 10x25 เซนตเิ มตร ดอก ออกเปน ชอ ซึง่ แทงออกมาจากยอดของ ลําตน เทียม ชอ จะโคงและหอ ยตวั ลงอยา งสวยงาม มกี า นชอดอกยอยเรยี งอยูโ ดยรอบประกอบดว ยดอก2 จริง 1-3
ดอก ดอกจรงิ มสี ีเหลอื งลกั ษณะของดอกคลายกับหงสก าํ ลังบิน และมีกลีบประดบั (bract)ทีม่ รี ปู ทรงและสที ่ี หลากหลาย การออกดอกจะออกดอกเม่ือมใี บประมาณ 5 ใบ หวั พนั ธุหงสเ หิน รากสะสมอาหาร ลําตน เทียม ใบ ดอก ดอกจริง(สีเหลอื ง) พนั ธุ ดอกหงสเหนิ ที่พบเห็นจะมี 2 รปู แบบ 1. ลักษณะดอกหอยยาวเรยี ว กลีบประดบั มสี ขี าว สีมว ง สชี มพูเขม สเี ขียว และชอหอ ยทรงกระบอก สีเหลอื ง ชอ หอยสีขาว ชอ หอยสชี มพู ชอหอยสีมวงเขม ชอหอยทรงกระบอกสเี หลอื ง 3
2. ลกั ษณะชอ ตั้งดอกทรงกลมยาว กลีบประดบั จะมสี ีขาว สมี วง ฯ ชอ ตั้งสีขาว ชอ ต้งั สีเขียว ชอ ตงั้ สชี มพู ชอ ตง้ั สีแดงเขม การปลกู และดูแลรกั ษา การขยายพันธุ ลําตน หงสเหนิ จะเปน หวั อยใู ตด ิน ในการเจริญเติบโตตองการแสงประมาณ 30 เปอรเซ็นต และเมอื่ ไดร บั นํา้ ตัง้ แตเ ดือนมนี าคม และเร่มิ ออกดอกในเดอื น พ.ค.-ก.ย. หลังจากเดือน ก.ย. การเจรญิ เติบโตของตนเริ่มลดลง สวน ของลําตนเทียมจะเหย่ี วตาย คงเหลือสว นหวั ทีอ่ ยูใตดนิ จะพกั ตวั จนถงึ เดอื น ม.ี ค.จะเริ่มเจรญิ เตบิ โตเปนตน ตอไป การขยายพนั ธหุ งสเ หินสามารถทาํ ไดหลายวธิ ีการเชน การแยกเหงา และการเพาะเมล็ด แตท ีว่ ธิ ที ี่สะดวก รวดเร็วและไดผ ลดี คือวิธีการแยกเหงา โดยการขุดเหงา (หัว)ใตดินในระยะพกั ตวั ประมาณชว งฤดหู นาวเขา ฤดแู ลง (ลักษณะท่ีแสดงวาสามารถเก็บเหงาไดนนั้ สามารถสังเกตจากลําตนเทยี มเหนอื ดนิ ไดยบุ ตวั ลงไปแลว ) นํามาปลดิ แยกเหงาเปน หวั ๆ แลว ลงปลกู ในแปลงโดยฝง ลกึ 5 เซนติเมตร ใชร ะยะปลูก 30 x 30 เซนติเมตร วิธีการทไ่ี มเหมาะ สําหรับการขยายพนั ธุหงสเ หนิ คือวิธกี ารแยกหนอ เพราะหนอ ท่ีแยกมาปลกู จะชะงกั การเจรญิ เตบิ โตได การเตรยี มพน้ื ที่ ดินปลูกควรเปน ดินรวนปนทราย ระบายนาํ้ ดี ไมช ื้นแฉะ และหลีกเลีย่ งพน้ื ทท่ี ีเ่ คยปลูกพืชตระกลู ขิงขามา กอน การเตรยี มดนิ ยกรอ งลกึ 20-30 เซนติเมตร หงสเ หนิ เปน พชื ทีต่ อ งการรมรําไร ถาปลกู กลางแจง ควรมีการพราง แสงดวยซาแรนประมาณ 60-70 เปอรเ ซน็ ต ระยะปลูก 30 x 30 เซนติเมตร แปลงปลูกควรมกี ารคลุมฟางหรอื หญา แหงเพ่ือรกั ษาความชืน้ แตไ มแฉะ และรกั ษาความสะอาดของดอกในกรณีทีม่ ีการรดนํา้ ดว ยสายยาง
โรงเรือน ปลกู ลงถงุ ปลกู ลงแปลง การใสปุย ควรใชป ยุ หมกั หรือปุยคอก อตั รา 1 ตนั ตอไร และในชวงการเจริญเตบิ โต ใชป ยุ สตู ร 15-15-0 และ ปยุ เคมี สตู ร 15-15-15 อัตรา 1:1 จํานวน 1-2 ชอนชาตอหลุม หรือหวา นใหท ัว่ แปลงสําหรบั ในชวงออกดอกและสรางหวั ใชป ุยสูตร 15-15-15 และปยุ สตู ร 0-0-60 อัตรา 1-2 ชอ นชาตอหลมุ การใหน าํ้ หงสเ หนิ เปน พชื ท่ีตองการความชุม ชน้ื แตไ มช อบแฉะ ถา อากาศแหง มากควรมกี ารใหนํ้าอยา งนอ ยวนั ละครง้ั ในชว งเชา การตัดแตง ในกรณีที่แปลงปลกู จากปท2ี่ เปน ตนไป ตน หงสเ หนิ ในแปลงอาจมคี วามหนาแนน มากเกนิ ไป เปนสาเหตุ ประการหนึ่งทที่ าํ ใหเ กดิ โรคระบาดดอกมขี นาดเลก็ ไมส มบูรณ ควรมีการตัดแตงใหแปลงปลกู โปรง โดยตดั ตน ไม สมบูรณหรอื ตดั ใบทง้ิ บา ง โรคและแมลงศัตรู การระบาดของโรคอาจพบการระบาดในแปลงท่มี ีอายุปลูกเกิน 2 ป ดวยเหตนุ ้จี งึ ควรมกี ารเปล่ียนพื้นที่ปลกู หรือมกี ารปลกู พืชหมนุ เวยี นในแปลงปลูกเพือ่ หลีกเลยี่ งการระบาดของโรค โรคท่ีสําคัญ คือ โรคหัวเนา เกดิ จากเชอ้ื แบคทีเรยี มักจะเกิดในแปลงปลูกทมี่ ีสภาพชน้ื แฉะ อากาศรอนช้ืน อาจเปนสาเหตุ ของการเกดิ ระบาดของโรคหวั เนาได ลกั ษณะอาการ อาการทีเ่ กดิ คือ ตน และใบจะเหย่ี วในขณะที่ยงั เขียวอยู ตน และเหงาใตด ินเนาและมกี ล่นิ เหม็น การปองกนั กาํ จดั ควรหลีกเลย่ี งไมใหแ ปลงปลูกแฉะหรือมนี า้ํ ทว มขัง และถาพบตน ทีเ่ ปนโรคใหถอนเผาไฟ หรือ ปองกนั โดยการใช Metalaxcyl และ Mancozeb ฉีดพน ทางใบใหท ั่วแปลงสปั ดาหละครัง้ โรคแอนแทรคโนส เกดิ จากเชือ้ รา Collectotrichum sp. สภาพแวดลอมทมี่ ีความชื้นสงู มีหมอกและมี น้ําคางมาก อากาศถา ยเทไมส ะดวก งายตอ การระบาดของโรค ลักษณะอาการ ใบและกลีบประดับเปนปน หรือมีขีดส้ันๆ สีนํ้าตาลหรือสีดําขอบแผลมีรอยซํ้าคลายน้ํารอนลวก แผลบุม ยุบตวั ลงกวา ระดับผิวปกติ การปองกันกําจัด ควรตัดแตงใหโปรง เพื่อที่อากาศจะไดถายเทไดสะดวก ฉีดพนสารเคมี Carbendazem หรือ Benamyl สัปดาหละครงั้
แมลงท่ีสําคัญ หนอน และแมลง กดั กินกลีบประดับใหเสียหายอยบู า ง แตไ มพบการระบาดทรี่ นุ แรง ในกรณี ที่มีการระบาดมากสามารถฉีดพน Carbaryl 15 วันตอ ครัง้ การเกบ็ เก่ียว การตัดดอก หลงั จากปลูก 2.5 – 3 เดอื น จะมีใบประมาณ 5 หรอื 7 หรอื 9 ใบ แลว แตพนั ธุ ตน หงสเ หินพรอมที่จะออก ดอก การตดั ดอกจะตดั เมอื่ ดอกบานเตม็ ท่ี ไมแ กเ กินไปคอื กลบี ประดบั บานถึงปลายชอ มีดอกจริงบาน 3-5 ดอกตอ ชอ มสี ีสดไมเหยี่ วโรย สามารถใชก รรไกรหรอื มีดตัดเหนอื ผิวดนิ สูงประมาณ 2 น้วิ ตดั เหลอื โคนกา นตดิ ตนยาว 10 เซนตเิ มตร แชน ้าํ ลา งดอก แตง ใบออกเหลอื ใบบนทงิ้ ไวใ บเดยี ว นํากา นชอ ดอกมัดกํา สามารถปก แจกนั ไดน านถึง 3 สปั ดาห โดยตองมีการตัดปลายกา นและเปล่ยี นน้ําทกุ 2 วนั ระยะการตดั ดอกท่ีเหมาะสม ไมเ หมาะสม เหมาะสม ตดั ดอก แชด อก กําดอก การบรรจดุ อกลงกลอ ง กรณสี ง ไปไกลๆ ควรนํากา นชอ ดอกซ่ึงผา นขบวนการตดั ดอกแลวนาํ มาแชนาํ้ ยาเสรมิ คุณภาพ (กรดมะนาว 300 มลิ ลกิ รัมตอลิตร) แชนานประมาณ 1 ช่ัวโมง แลว นาํ ขึ้นมาสลดั ดอกใหแ หง นาํ ดอกผง่ึ ในท่รี ม ใหแหง บรรจใุ น กลอ งท่ีบุดวยพลาสติกวางชอ ดอกตามแนวนอนเรยี งสลับหัวทายใหเปน ระเบยี บพรอมปดฝาใหมดิ ชิด
บรรจลุ งกลอง การขนสง การใชป ระโยชน 6 การเกบ็ เกย่ี วหัวพันธุ ในชว งฤดหู นาวประมาณเดอื นธันวาคม ลาํ ตนเทียมทีอ่ ยูเ หนือดนิ ใบจะเหลือง และยบุ ตัวลงซงึ่ เหมาะแกเ ก็บ โดยเกบ็ หัวแกเ ตม็ ที่ นาํ ลา งใหส ะอาด แชน าํ้ ยากนั เชอ้ื รา นํามาผึง่ ในท่รี ม การเกบ็ รักษาควรปด หัวพนั ธุดว ย ขุย มะพรา วแหง หรือกระดาษหนังสือพมิ พร ะหวางการเก็บรักษา หวั หงสเ หินถาไมม กี ารหอ หุมไว หวั จะแหง แข็ง ทาํ ใหส ูญเสียความงอกไดเ รว็ หัวทีส่ งออกจะมเี สน ผา ศูนยก ลางหัวประมาณ 1 เซนตเิ มตร และมีรากสะสมอาหารติด ไปกบั หวั ลักษณะกลุม หวั พันธุ (1 กลุม มี 3-5 หัว) บรรจุลงถงุ สถานการณก ารตลาด สถานการณการตลาดของหงสเ หนิ มีการสง ออกหัวหงสเหินไปยงั ตา งประเทศเชนประเทศญี่ปุน และ เนเธอรแลนด มปี รมิ าณและมลู คาการสงออก(ตารางที่1) ในตลาดตา งประเทศมคี วามตอ งการมาก สาํ หรับประเทศ ไทยการใชด อกไมป ระเภทนยี้ งั ไมแพรห ลายมากนกั เนอ่ื งจากมแี หลงผลติ จํานวนนอ ยการใชจ ะใชกันมากในงาน พิธีตักบาตรรดอกไมช ว งเทศกาลวนั เขา พรรษาท่ีวดั พระพุทธบาท จังหวดั สระบุรี ดอกหงสเ หนิ ในทอ งถน่ิ จําหนา ยราคา ดอกละ 1 - 3 บาท ในชว งเทศกาลวันเขา พรรษา สาํ หรับหัวพนั ธหุ งส เหนิ จาํ หนา ยหวั ละ 15-20 บาท
ตารางที่ 1 ปรมิ าณและมูลคา การสง ออกหวั พันธุห งสเหนิ ป ปรมิ าณ (หัว) มลู คา(บาท) 2543 41,383 503,466 2544 44,393 877,930 2545 141,057 1,312,160 2546 21,055 473,008 2547 29,630 410,970 ประเทศทม่ี กี ารนําเขา หัวพนั ธุหงสเหนิ ไดแ ก ญ่ปี นุ เนเธอรแลนด สหรัฐอเมรกิ า และอติ าลี การใชประโยชน นิทรรศการดอกเขาพรรษา(หงสเหนิ ) จ.สระบรุ ี ป 2547
เทศกาลตกั บาตรดอกไม อ.พระพุทธบาท จ.สระบรุ ี การใชดอกหงสเ หนิ รวมกดั อกไมอ ่นื ๆ 8 แหลง ผลิต 1. อาจารยประสบ บุตรพลอย รานกาแฟสดบา นเพอ่ื นเดนิ ทาง เยือ้ งที่วาการกง่ิ อําเภอวงั เจา 63 ม. 2 ต.เชยี งทอง ก่งิ อ.วงั เจา จ.ตาก โทร. 01-0443354 , 055-500001 2. สวนอบุ ลรตั น เลขที่ 132 ม.1 บานทงุ ยาว ต.ปาปอ ง อ.ดอยสะเกด็ จ.เชยี งใหม โทร 053-291237 , 01-8812663 3. บรษิ ทั เชยี งใหมเซทคอน จาํ กดั เลขท่ี 178/1 ม.5 ต.ทา ทุงหลวง อ.แมทา จ.ลาํ พนู โทร. 053-574949 , โทรสาร.035-547948 4. คุณสมพศิ สขุ เสนา 35 ม.4 ต.พคุ าํ จาน อ.พระพทุ ธบาท จ.สระบรุ ี โทร . 036-266741 (ตดิ ตอผา น สาํ นกั งานเกษตรอําเภอพระพุทธบาท) \\\\\\\\\\\\\\\\\\
Search
Read the Text Version
- 1 - 9
Pages: