เชียงใหม่เมืองบุญ

เชียงใหมเ่ มืองบุญ เร่ือง วลิ กั ษณ์ ศรีป่าซาง ภาพประกอบ อนวุ ฒั น์ คำ�เงิน 1

2

เชยี งเอ๋ยเชียงใหม ่ เมืองใหญ่เมืองงาม เมืองบญุ ทุกยาม หัวใจลา้ นนา 3

4

มีนำ้�แมป่ ิง ไหลมาจากปา่ จากดอยภผู า ชุ่มฉ�ำ่ ช่นื เย็น 5

6

ก�ำ แพงเมอื งเก่า คูใหญไ่ ด้เหน็ ดอยสุเทพสงู เดน่ งดงามจรงิ จรงิ 7

มีวัดติดวัด มีพระพทุ ธสหิ ิงค์ พระแก้วขาวงามยิ่ง ไหวแ้ ลว้ สขุ ใจ 8

9

10

เป็นเมืองนกั บุญ ครบู าศรีวิชัย สรา้ งวดั มากมาย ผคู้ นศรทั ธา 11

12

เมอื งสามกษตั ริย์สรา้ ง โบราณนานมา วัฒนธรรมล้ำ�ค่า ประเพณนี า่ ชม 13

14

แอ่วงานปใี หม ่ สงกรานตส์ ุขสม รดน้ำ�รน่ื รมย์ แห่พระเขา้ เมือง 15

ประเพณีย่เี ปง็ จุดประทีปเร่ือเรือง โคมลอยท่ัวเมือง แจม่ แจ้งจบั ตา 16

17

18

งามบปุ ผชาต ิ ดอกไม้นานา แมห่ ญงิ งามหนักหนา นุ่งซิ่นจก ผา้ ทอ 19

เกล้ามวยสวยแท้ เหน็บเอ้อื งชชู อ่ กางจอ้ งแดงรอ ไปรว่ มงานบญุ 20

21

22

งานบุญปอยหลวง ศรัทธาเกือ้ หนุน ฟอ้ นเล็บฮอมบญุ ตอ้ นรบั ครัวทาน 23

24

ฆอ้ ง กลอง ซงึ ป ่ี สะลอ้ แวว่ หวาน ฟอ้ นดาบรว่ มงาน เชิงหาญชาญกล้า 25

มพี ่ีนอ้ งชาวเขา มง้ เย้า อาข่า ลีซอ ก็มา กะเหร่ยี ง กม็ ี 26

27

28

เชยี งเอย๋ เชียงใหม่ เมอื งใหญใ่ จดี ขอเชญิ นอ้ งพ ี่ แอว่ มว่ นเมืองงาม 29

เกรด็ ความรู้ เชยี งใหมใ่ นอดตี เปน็ ทต่ี ง้ั เมอื งเกา่ ซง่ึ เปน็ ศนู ยก์ ลางของอาณาจกั รลา้ นนา พอ่ ขนุ เมง็ รายโปรดใหส้ รา้ งข้ึน แล้วเสร็จใน พ.ศ.1839 โดยเชญิ เสดจ็ พระสหายรว่ มนำ้�สาบาน คอื พ่อขนุ รามคำ�แหง แหง่ กรุงสโุ ขทยั และ พอ่ ขนุ ง�ำ เมอื ง แหง่ นครภกู ามยาว(พะเยา) มาช่วยพจิ ารณาการสรา้ งเมอื งใหม่ แลว้ ท้งั สามพระองคก์ ท็ รง พร้อมใจกันขนานนามพระนครแหง่ น้ีวา่ “นพบุรีศรีนครพงิ ค์เชียงใหม”่ ตอ่ จากนัน้ พอ่ ขุนเมง็ รายก็ทรง ประกอบพธิ ปี ราบดาภเิ ษกเป็นกษัตริยป์ กครองอาณาจักรล้านนา โดยมนี ครเชยี งใหม่เปน็ ราชธานี นครเชยี งใหมต่ กเป็นเมืองขึ้นของกรงุ ศรอี ยธุ ยาและพมา่ อยูห่ ลายยคุ หลายสมัย จนกระท่ังพระเจ้า ตากสนิ มหาราชแห่งกรุงธนบรุ ี ทรงตเี ชยี งใหม่ไดจ้ ากพมา่ เม่อื พ.ศ.2317 เชียงใหม่จงึ กลบั มาเปน็ ประเทศ ราชของกรงุ ธนบรุ จี นถงึ กรุงรตั นโกสนิ ทร์ ในรชั สมยั ของพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ไดม้ กี ารปฏริ ปู การปกครองหวั เมอื งประเทศราช มีการจัดตงั้ การปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล และยกเมอื งเชียงใหม่ขึน้ เป็นมณฑลพายัพ ตอ่ มาจึง เปลีย่ นฐานะเป็นจงั หวัดเชียงใหม่ ใน พ.ศ.2476 รัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระปกเกล้าเจา้ อยหู่ ัวจนถงึ ปัจจุบนั เชียงใหมเ่ มอื งบญุ เชยี งใหมเ่ ปน็ เมืองพุทธศาสนา ผูค้ นนบั ถือศาสนาพุทธ ร้อยละ 97 ในวันส�ำ คัญทาง ศาสนา เชน่ วนั วิสาขบชู า วนั มาฆบชู า วนั อาสาฬหบชู า และวันเขา้ พรรษา ชาวพทุ ธ ในจังหวัดเชียงใหม่ จะพากนั ไปท�ำ บุญตักบาตร ฟงั เทศน์ และเวยี นเทียนตามวดั ต่างๆ และจะใหค้ วามร่วมมือในการบริจาค หรอื ทำ�บุญ ถวายทาน ในการกอ่ สร้างถาวรวัตถุ ในทางพุทธศาสนาเปน็ อยา่ งมาก จึงท�ำ ใหศ้ าสนาพทุ ธมคี วามเจริญรุ่งเรอื ง ปัจจบุ นั จงั หวดั เชยี งใหม่ มีวดั อยู่ประมาณ 441 แหง่ มากมายจนกล่าวได้ว่า “มีวัดตดิ วัด” แม่น้ำ�ปงิ แม่น�้ำ สายส�ำ คัญของภาคเหนือ มีตน้ ก�ำ เนดิ ในเทอื กเขาผปี นั น�ำ้ อ.เชยี งดาว จ.เชยี งใหม่ เปน็ หน่งึ ใน 4 แมน่ �้ำ สำ�คญั (ปงิ วงั ยม นา่ น) ทไ่ี หลลงมารวมกนั เปน็ แมน่ �ำ้ เจ้าพระยา ดอยสุเทพ อยู่สูงกว่าระดับน�ำ้ ทะเลประมาณ 3,051 ฟตุ เปน็ ที่ตั้งของวดั พระธาตดุ อยสุเทพ ราชวรวหิ าร ปชู นียสถานส�ำ คญั ของเมืองเชยี งใหม่ท่ีสร้างตั้งแต่ พ.ศ.1929 พระพทุ ธสหิ งิ ค์ พระพุทธรปู เกา่ แก่คบู่ ้านคูเ่ มอื งของเชยี งใหม่ ประดษิ ฐานอยู่ในวิหารลายคำ� วัดพระสงิ ห์ อ�ำ เภอเมอื ง จงั หวดั เชยี งใหม่ 30

พระแก้วขาว เรยี กอกี ช่ือหนง่ึ วา่ พระเสตงั คมณี นับเป็นปูชนียวัตถุชนิ้ ส�ำ คญั ของชาวล้านนา มอี ายุกวา่ 1,300 ปี ประดษิ ฐานอยทู่ ีว่ ัดเชียงมนั่ วดั ที่เกา่ แก่ท่ีสดุ และเป็นพระอาราม หลวงแหง่ แรกของเชียงใหม่ ครูบาศรวี ชิ ัย ผู้บกุ เบิกสรา้ งถนนขึ้นไปถึงดอยสุเทพ ด้วยการชกั ชวนให้ชาวบา้ นรว่ มแรงรว่ มใจกนั จนส�ำ เร็จดว้ ยระยะทางจากเชิงดอยขนึ้ ไปถงึ วัด 11.53 กโิ ลเมตร เป็นพระนักพัฒนา ก่อสรา้ งบรู ณะวดั วาอาราม สรา้ งคุณประโยชน์ต่อเพ่ือนมนษุ ย์ สรรพสตั ว์ และ พุทธศาสนา ดว้ ยความเมตตากรุณาและศรัทธาอันแนว่ แน่ จึงไดร้ ับการขนานนามว่า นักบุญแหง่ ลา้ นนาไทย สามกษตั รยิ ์ หมายถงึ พอ่ ขนุ เม็งราย พอ่ ขนุ รามคำ�แหง และพอ่ ขนุ ง�ำ เมอื ง ปใี หมเ่ มอื ง ประเพณยี เ่ี ป็ง งานประเพณสี �ำ คัญของชาวล้านนาที่สืบทอดมาตงั้ แต่โบราณกาล ยี่เป็ง หมายถึงวันข้ึน 15 ค�่ำ เดอื นยี่ ตรงกบั วันเพญ็ เดอื นสิบสองของภาคกลาง ผ้คู นจะตกแต่งบ้านเรือน วดั วาอาราม และถนนหนทางด้วยตน้ กล้วย ออ้ ย ทางมะพร้าว ดอกไม้ ตงุ ช่อประดับ มีการท�ำ บญุ ฟังเทศนฟ์ งั ธรรม คำ่�คืนจะมีการจดุ เทียนไวห้ น้าบา้ น และจุดโคมลอย ปล่อยขึน้ สู่ท้องฟา้ เพื่อบชู าพระเกตุแกว้ จุฬามณีบนสรวงสวรรค์ งานบุญปอยหลวง การท�ำ บญุ ครั้งใหญเ่ พ่อื เฉลิมฉลองศาสนสมบตั ติ า่ งๆ เพื่อให้เกิดอานิสงสแ์ กต่ นและ ครอบครวั (ปอย เป็นภาษาพม่า แปลว่า งานที่มีคนมาชุมนมุ กัน) มกั เป็นการฉลอง ความส�ำ เรจ็ ในการสร้างถาวรวตั ถขุ องวดั หรือสิง่ ท่ีเป็นสาธารณประโยชน์ เช่น สรา้ งโบสถ์ สรา้ งโรงเรียน เป็นต้น ครัวทาน เครือ่ งไทยทาน หรือสิง่ ของที่จะน�ำ ไปถวายทานทว่ี ดั (คำ�ว่า “ครวั ” ของลา้ นนา หมายถึงส่ิงของเครื่องใช้ตา่ งๆ) ขบวนแห่ครวั ทานมกั มีการแหก่ ลองสะบดั ชัย และ มีสาวงามฟ้อนเล็บน�ำ ขบวน ชาวเขา ชนกลุ่มน้อยท่อี าศัยบนภเู ขา มวี ฒั นธรรมประเพณแี ละภาษาเปน็ ของตนเอง ในเชียงใหม่มชี าวเขาอาศยั อยหู่ ลายเผ่า เชน่ กระเหร่ียง (ปกาเกอะญอ), มูเซอ, ลซี อ, ลัวะ, แม้ว(ม้ง), อกี อ้ (อาข่า), เยา้ , ขมุ (ขอ้ มูลจาก หอ้ งสมุดประชาชนจังหวัดเชยี งใหม่ การทอ่ งเทย่ี วแห่งประเทศไทย จงั หวัดเชียงใหม่ โครงการคลงั ปัญญาไทย และมหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณ์ราชวทิ ยาลัย) 31

ประวตั ิผเู้ ขียนเรื่อง ผศ.วิลกั ษณ์ ศรีป่าซาง • ตำ�แหน่ง ผชู้ ่วยศาสตราจารย์ • ทท่ี �ำ งาน มหาวิทยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลล้านนา วิทยาเขตภาคพายพั เชยี งใหม่ การศึกษา • ปรญิ ญาตรี ศกึ ษาศาสตรบัณฑิต (ภาษาไทย) มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่ • ปรญิ ญาโท ศิลปศาสตรมหาบัณฑติ (ภาษาและวรรณกรรมล้านนา) มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่ ผลงาน • รวมบทกวนี ิพนธ์ “ดอกเส้ียวแห่งดอยสงู ” (รางวัลหนงั สือดเี ดน่ งานสปั ดาหห์ นงั สือแห่งชาติ 2541) • ขนั ดอกล้านนา (2545) • ตนบญุ ลา้ นนา ประวัตคิ รูบา ฉบับอ่านมว่ น (2545) • พระสกุลหรภิ ญุ ชยั (2546) • ครวั หย้องของงามแมห่ ญงิ ลา้ นนา (2547) • ดาบเมือง (2547) • หมายเลขโทรศัพท์ 08-1784-7067 32

ผูเ้ ขียนภาพประกอบ อนวุ ฒั น์ ค�ำ เงนิ • วันเดือนปเี กิด 5 เมษายน พ.ศ.2524 ท่จี ังหวัดเชยี งราย การศกึ ษา • พ.ศ.2547 มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลล้านนา เชยี งใหม,่ คณะวิชาศลิ ปกรรม, สาขาวชิ าออกแบบนิเทศศิลป์ • พ.ศ.2545 สถาบนั เทคโนโลยรี าชมงคล วทิ ยาเขตภาคพายัพ, คณะวชิ าออกแบบนเิ ทศศลิ ป,์ สาขาวิชาออกแบบนเิ ทศศลิ ป์ • พ.ศ.2545 สถาบนั เทคโนโลยีราชมงคล วิทยาเขตภาคพายพั , คณะวิชาศิลปกรรม ประสบการณ์การทำ�งาน • มิถนุ ายน พ.ศ.2549 - ปัจจบุ นั , บรษิ ทั ไวน์ คอนเน็คชนั่ จำ�กัด, กราฟฟิค ดีไซนเ์ นอร์ • มนี าคม - มถิ นุ ายน พ.ศ.2549, บรษิ ทั แอปติจดู 59 จำ�กดั , กราฟฟิค ดไี ซนเ์ นอร์ • พฤษภาคม พ.ศ.2548 - มกราคม พ.ศ.2549, สถาบันวจิ ัยสงั คม มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่, ผูช้ ว่ ยนักวจิ ยั ผลงาน และรางวลั • ดีเดน่ จติ รกรรมน�ำ สิ่งทด่ี ี สู่ชวี ิต • ภาพประกอบหนงั สือ ชุด ”นิทานมาลา 2” ของ อ.มาลา คำ�จนั ทร์ • ภาพประกอบ หนังสือนทิ านพน้ื บา้ น ของสถาบนั วิจัยล้านนา มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่ 33

เชียงใหม่เมืองบุญ เจา้ ของโครงการและดำ�เนินการจดั พมิ พ์ ส�ำ นกั งานอทุ ยานการเรียนรู้ นทิ านภาพพื้นบา้ นภาคเหนอื ส�ำ นักงานบริหารและพฒั นาองคค์ วามรู้ เลขมาตรฐานสากลประจำ�หนังสอื (องคก์ ารมหาชน) สังกัดส�ำ นักนายกรฐั มนตรี 978-974-287-705-7 สว่ นบรกิ าร อาคารเซน็ ทรลั เวิลด์ ผเู้ ช่ยี วชาญทีป่ รึกษาคณะบรรณาธกิ าร ชั้น 8 Dazzle Zone รศ.ทรงศักด์ิ ปรางคว์ ฒั นากลุ โทรศพั ท์ 02-257-4300 โทรสาร ต่อ 125 นายเจรญิ มาลาโรจน์ ส่วนส�ำ นกั งาน 999/9 อาคารส�ำ นกั งานเซน็ ทรลั เวลิ ด์ คณะบรรณาธิการอำ�นวยการ ชน้ั 17 ถนนพระราม 1 โทรศัพท์ 0-2264-5963-65 นางทศั นยั วงศ์พิเศษกลุ โทรสาร 0-2264-5966 นางสาวเฉียดฉัตรโฉม ปรพิ นธพ์ จนพิสุทธิ์ www.tkpark.or.th นายวัฒนชัย วินจิ จะกูล ด�ำ เนนิ การจัดท�ำ ต้นฉบับ นางสาวนันธนา เจรญิ ภักดี มูลนธิ หิ นงั สอื เพือ่ เดก็ คณะบรรณาธกิ ารต้นฉบบั โทรศพั ท์ 0-2805-0202 โทรสาร 0-2805-1308 รศ. สุกญั ญา สจุ ฉายา www.thaibby.in.th ผศ.ดร. ชลภสั ส์ วงษ์ประเสรฐิ ออกแบบรปู เลม่ จดั พมิ พ์ และจัดจ�ำ หนา่ ย นายเรอื งศกั ด์ิ ปิ่นประทีป บริษทั แปลน ฟอร์ คดิ ส์ จ�ำ กดั นายณัฐพร ศรีมกุ ด์ โทรศพั ท์ 0-2575-2828 โทรสาร 0-2575-2558 เรื่อง วิลกั ษณ์ ศรีป่าซาง www.planforkids.com ภาพประกอบ อนวุ ฒั น์ ค�ำ เงนิ เหมาะส�ำ หรบั เดก็ อายุไม่เกนิ 9 ปี พิสูจนอ์ กั ษร นันทธ์ นตั ถ์ จติ ประภัสสร, อารีณะ วรี ะวัฒน์ พมิ พค์ ร้ังที่ 1 พฤศจิกายน 2551 จำ�นวนพมิ พ์ 3,000 เลม่ ราคา 145 บาท 34

เปิดโลกกว้างแหง่ การเรียนรู้ บนรากฐานภูมิปัญญาท้องถิ่น การจัดต้งั อุทยานการเรียนร้สู ่วนภูมิภาค เป็นภารกิจสำ�คัญประการหน่งึ ของสำ�นักงานอุทยานการเรียนรู้ (TK park) เน้นการถ่ายทอดบทเรียนการจัดการการเรียนรู้ภายใต้บริบทวัฒนธรรมและความสนใจท่ีสอดคล้องกันของคนใน ทอ้ งถนิ่ เพือ่ กระจายโอกาสให้เด็กและเยาวชนไทยสามารถเข้าถงึ การเรียนรู้ได้อยา่ งมีความสุข โครงการนิทานพ้ืนบ้าน 4 ภาค เป็นส่วนหน่ึงของการดำ�เนินงานเพ่ือจัดต้ังอุทยานการเรียนรู้ส่วนภูมิภาคโดย จัดทำ�เน้ือหาสาระในรูปแบบท่ีเด็กและเยาวชนสนใจ ซ่ึงสามารถส่ือให้เห็นความเป็นตัวของตัวเอง ได้รับรู้ถึงความ หลากหลายทางวฒั นธรรมอันล�ำ้ คา่ ในทอ้ งถิ่น รวมทั้งการรกั ษาและสืบทอดมนต์เสน่ห์แหง่ นิทานพื้นบ้าน หนงั สอื ชดุ นทิ านพน้ื บา้ น 4 ภาค ประกอบดว้ ยนทิ านภาพส�ำ หรบั เดก็ อายไุ มเ่ กนิ 9 ปี และวรรณกรรมส�ำ หรบั เยาวชน อายุ 9 ปขี ึ้นไป ส�ำ นกั งานอุทยานการเรียนรดู้ �ำ เนนิ การจดั พมิ พ์แล้วเสร็จ และกระจายเผยแพร่ทั่วประเทศแลว้ ดังนี้ b นทิ านภาพภาคใต้ จำ�นวน 6 เรื่อง จารอกีตอ เมทือี่หงนนูร่าักอยู่ ไกโ่ กงมสู งั ซผงี อู้กล:า้ เหจา้าญป่า เปกาับะแซซามเดะาะ ไขใน่นวุ้ยันกฮบั าแรพีระานยอ้อย b วรรณกรรมเยาวชนภาคใต้ จ�ำ นวน 6 เรื่อง ซาไก พระเศวต รายอฆอแน จาโต : เลห่ ์กล วัดถ้ำ�คูหาภิมขุ แดนคนธรรพ์ สรุ คชาธาร บนกระดาน www.tkpark.or.th อุทยานการเรียนรูส้ ่วนบรกิ าร TK park Central World ชนั้ 8 Dazzle Zone 35 เลขท่ี 4, 4/1-4/2, 4/4 แขวงปทมุ วนั เขตปทุมวัน กรุงเทพฯ 10330 โทร. 0-2257-4300 โทรสาร ต่อ 125

b นทิ านภาพภาคเหนือ จ�ำ นวน 5 เร่อื ง ห้าสหายปราบยักษ์ เชียงใหม่เมืองบุญ เพลงละอ่อน พฉึ อ่ ...ไก่ผพู้ ชิ ิต ดาววีไกน่ อ้ ย พระอาทิตย์ b วรรณกรรมเยาวชนภาคเหนือ จ�ำ นวน 7 เรอ่ื ง ผเู้ ฒา่ เลา่ ไว้ จนั ตะคาด สุวรรณเมกฆะ กับ หมาขนคำ� นิทานของอยุ๊ ออ้ มลอ้ มต่อมค�ำ ผีม้าบอ้ ง ก�ำ พรา้ บวั ทอง 36