หนังสือตามรอยพ่อ

ระดบั อุดมศกึ ษาและประชาชนท่วั ไป “เรื่องเล่าจากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” ๑๔๙ ลูกศิษย)์ ถามออ๊ ดวา่ อยากไปเท่ยี วทีไ่ หนหรอื ไม่ นำ้� ตก หรือเมืองเกา่ แตเ่ ขากลับตอบ เนอื ยๆ คืนไป“ไม่ล่ะครับ ขอนอนเลน่ ทรี่ ีสอรท์ ดีกว่า เยน็ สบายดี สงบด้วย” ความจริง ต้งั แต่เดนิ ทางเขา้ พกั ทร่ี สี อร์ทตากใบ ซึ่งอยูต่ รงขา้ มเกาะยาว เพียงแม่น้ำ� ตากใบ กวา้ ง ๓๔๕ เมตร ก้ัน ต้งั แต่เย็นวาน อ๊อดไดว้ างแผนครา่ วๆ ไวแ้ ล้ว โดยการ ค้นหาข่าวจากสือ่ ออนไลน์ ว่าจุดใดบ้างที่มเี หตกุ ารณ์ บรเิ วณไหนบา้ งท่ีมคี ำ� เตอื นหา้ ม ยา่ งกราย คนื น้เี มอ่ื เปลย่ี วคน เขาจะเร่ิมต้นเดินออกจากทพี่ ักไปยงั ด่านตาบา แวะนง่ั เลน่ บรเิ วณหาดเสด็จ จดุ นไี้ ด้ขา่ ววา่ มกี ารลอบยิง ลอบวางระเบดิ อยู่ หากมจั จรุ าชยังมองไม่ เห็น เขาจะเดนิ ไปใหถ้ งึ ด่าน แลว้ เดินกลับ แลว้ เดนิ ไป วนอย่อู ยา่ งน้ี จนสวา่ ง ถึงไม่ตาย ดว้ ยกระสนุ กค็ งเหน่ือยตายกนั บา้ ง “ถา้ อย่างนัน้ ผมไมก่ วนนะ เยน็ ๆ จะมารบั ไปทานขา้ ว” ครเู ชยี รวา่ “เด๋ยี วขอไปพบ ชาวนาที่ต�ำบลเกาะสะทอ้ นสักหนอ่ ย วา่ จะไปคุยเรื่องท�ำวิจัยเก่ียวกับข้าวพ้ืนเมืองท่ีช่ือ ข้าวหอมกระดังงา” ทนั ทที ไี่ ด้ยนิ คำ� วา่ เกาะสะท้อน ภาพจำ� ในหวั ของออ๊ ด ท�ำงานในทันที “ตากใบ น่ใี ช่ ไหมครับ” อ๊อดถาม เพ่ือความชัดเจน เพอื่ แน่ใจว่าเปน็ สถานที่เดยี วกับขา่ วเหตุการณไ์ ม่ สงบ ซง่ึ เขาได้ยินบอ่ ยคร้งั “ใช่” ครูเชียรรับค�ำ “ไปไหม ไปดูวิถีชาวนาท่ีนี่ จะไดล้ องชิมข้าวหอมกระดังงาดว้ ย ข้าวนด่ี นี ะหอมยังกะดอกกระดงั งา ไดล้ องแล้วรับรองจะตดิ ใจ อีกอยา่ งไม่น่ากลัวเหมือน ข่าวออกหรอก” อ๊อดย้ิมไม่ใช่เพราะจะได้ชิมข้าวรสเลิศของครูเชียร แตเ่ ขาอาจจะเจอมัจจุราชที่นั่น เม่ือไปถึงเกาะสะท้อน สิ่งแรกท่จี ะท�ำ คอื ขอตัวออกไปเดนิ ชมนกชมนาตามล�ำพัง “รอผมลา้ งหน้าสกั ครู่นะครับ” ออ๊ ดเอย่ คำ� ราว ๑๐ นาที ออ๊ ดกลับมาดว้ ยใบหน้าทแ่ี ทบจำ� ไม่ได้ ชาวบ้านที่กำ� ลงั มองหาคนหน้า ขาวเพือ่ จะถ่ายรปู คดู่ ว้ ย เมือ่ เดินผ่านมายงั เดินผ่านเลย

๑๕๐ “เรอื่ งเล่าจากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” “หลอ่ เชียว” ครูเชยี รว่า ออ๊ ดยิ้มรบั แต่ทวา่ รอยยิ้มท่ีออกมากลบั ห่อเหยี่ ว ชา่ งแตกตา่ งจากรอยยม้ิ ทอ่ี อกมา จากคนหน้าขาวบนเวทกี อ่ นหนา้ น้ีมากมาย จากเกาะยาว ครเู ชยี ร ขบั รถกระบะ ๒ ตอน พาอ๊อดมงุ่ หนา้ ไปยังสามแยกตากใบ แล้วเลีย้ วซ้ายเขา้ ถนนหมายเลข ๔๒ ตรงไปอกี ประมาณ ๗ กิโลเมตร จึงเลีย้ วซา้ ยเขา้ ถนนเล็กๆ ทตี่ รงทางเข้ามีปา้ ยเลก็ ๆ เขียนวา่ ‘เกาะสะท้อน’ ทนั ทที เ่ี ขา้ ส่ถู นนนอ้ ยของตำ� บลเกาะสะท้อน บรรยากาศสองข้างทางกก็ ลายเปน็ ผนื นา ซึ่งก่อนเล้ียวเข้ามา อ๊อดแทบไมค่ ิดเลยว่า นราธิวาสจะมีบรรยากาศทอ้ งทุ่งสงบเงียบ เชน่ นี้ ขณะรถวิ่งผ่านกล่มุ ววั ทกี่ �ำลังยนื แทะเล็มหญา้ ต่างเงยหน้ามองแลว้ กม้ หาหญ้าตอ่ ข้าวในนากเ็ หลอื งอร่ามโนม้ รวงโคง้ สวยงาม บางแปลงมรี อ่ งรอยการเกบ็ เกยี่ วไปบา้ งแล้ว แตย่ ังมองเห็นต้นขา้ วทเี่ หลอื จากการใชแ้ กะเกบ็ เฉพาะรวงออกไป “ไมน่ ่าเช่อื เลยว่า ทน่ี ี่จะมีนายังกะแถวภาคกลาง” อ๊อดพูดขน้ึ ในทสี่ ุด หลังเงียบมา ตลอดทาง “ทีแรกผมคิดวา่ จะเปน็ เกาะเหมอื นเกาะยาวซะอกี ” “จริงๆ แลว้ ทน่ี กี่ ็คอื เกาะนะเพราะถกู ลอ้ มรอบดว้ ยคลองปูย”ู ครูเชยี รอธิบาย “ปูยู เปน็ ภาษามลายูน่ะ แปลว่า ปลาหมอ แล้วคลองปยู ูนกี่ ็เชือ่ มกับแมน่ �้ำสุไหงโกลกและ แมน่ �้ำบางนรา” “ออ๋ ถงึ ว่าเรียกเกาะ” อ๊อดหายสังสัย “เดี๋ยวบา้ นที่เรากำ� ลังไป ก็อยตู่ ิดคลองปยู ูนีแ่ หละ น้องเดินเล่นได้เลยนะ ลองดูว่ามี ปลาหมอเยอะสมช่ือจริงไหม” ครูเชยี รพยายามเรยี กรอยยิ้มจากออ๊ ด แต่เขาเพยี งรบั คำ� “ครบั ” สั้นๆ หนา้ บ้านชาวนา เม่อื ทักทายกันเรยี บรอ้ ย อ๊อดขอตวั ไปเดินเลน่ ริมคลองปูยู พบว่าแม้เข้า หน้าแล้งแต่ยังมีน้�ำอย่เู กินคร่งึ คลอง ขณะกำ� ลังนั่งยองๆ พยายามเพ่งหาปลาหมอ หาง

ระดับอดุ มศึกษาและประชาชนทัว่ ไป “เรื่องเลา่ จากบ้านเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ๑๕๑ ตาอ๊อดพลันเห็นกลุ่มคนเดินด่มุ อยูไ่ กลๆ เมอื่ หันไปมองเต็มท่ี ในคลองตาให้แน่นไปดว้ ย ภาพชายฉกรรจ์ ๓ คน ตา่ งมีอะไรบางส่งิ พาดบา่ มองแล้วคล้ายอาวุธปืน มัจจรุ าช ตอ้ งใชแ่ น่ๆ ออ๊ ด รีบยืดกาย ยืนตรง เพ่ือจะไดต้ กเป็นเป้าสายตาไดช้ ัดเจน ผวิ ขาวๆ อย่างเขา มองระยะไกล พวกนั้นย่อมดูออกวา่ คนต่างถนิ่ แน่ แต่ไมท่ ันจะได้รวู้ ่า มจั จรุ าชท่ีเดา สนใจ เขาหรือไม่ อ๊อดยกเทา้ พลาดเหยียบก้อนหินกลม ล่นื ล้ม หัวฟาดพ้ืน หมดสติไปเสยี กอ่ น รสเคม็ แปรง่ ๆ ทป่ี ลายลิ้น ปลุกให้ออ๊ ดรสู้ กึ ตัว ทวา่ ยงั ไมอ่ าจลมื ตาไดเ้ ต็มดวง ซ้�ำมอี ะไร บางอย่างแข็งๆ ทบั ร่างเขาอยู่ ออ๊ ดคอ่ ยๆ คิด หรือเมอื่ สักครู่ ไมใ่ ชล่ ่ืนหินลม้ แต่เปน็ พลัง ปะทะของกระสนุ จากรังเพลิงปนื กลุ่มท่ีวา่ นั่น แล้วรสเคม็ เลือดใชไ่ หม แล้วนเ่ี ขาถกู ฝัง ท้งั ๆ ทย่ี งั ตายไม่สนิทใช่ไหม ระลกึ ไดถ้ ึงน้ี พลันสนั หลังก็รอ้ นวูบ โดยสญั ชาตญาณ อ๊อด ดีดตวั ออ้ ! เขานอนควำ�่ หนา้ อย่รู ิมคลอง ใบหน้าชดิ น�้ำเลก็ นอ้ ย แต่ อา้ ว! ทำ� ไมน�ำ้ ถงึ เคม็ กินเวลาเกอื บ ๕ นาที กว่าออ๊ ดจะตงั้ สติได้ เขาพาใจงงๆ เดินข้ึนมายนื บนตล่งิ ตรงจุด เดิมกอ่ นลนื่ ลม้ รู้สึกแปลกใจเลก็ นอ้ ย เดมิ ตล่ิงสงู เป็นลกั ษณะคันกน้ั น�ำ้ มากกว่าน้ี แต่น่ี กลบั เปน็ ขอบคลองอยา่ งธรรมชาติมากกว่า ครน้ั มองไปยงั ทิศทางทเ่ี หน็ กลุ่มชายฉกรรจ์ กไ็ ม่มใี คร มองไปรอบตวั นาขา้ วยังอยู่ แตแ่ ปลกนัก รวงทองของข้าวท่ีโนม้ โคง้ งาม ไฉนกลบั ชี้ เดเ่ ป็นพริกช้ฟี ้าอยา่ งน้นั อ๊อดหันซ้ายแลขวาอีกครั้ง ไมม่ ีใครในระยะ เขาจึงเดนิ ไปเด็ด รวงขา้ วอนั น่าสงสยั แลว้ แกะเมลด็ ดปู รากฏวา่ ลีบ เมล็ดข้าวไร้น�ำ้ หนัก จึงไมอ่ าจโนม้ รวงใหโ้ ค้งงามได้ “น่ีใชท่ ่ีท่ีเรามาเหรอวะ” อ๊อดตั้งข้อสงสัยกับตัวเอง เพราะชักเร่ิมไม่แนใ่ จแลว้ ว่า เป็นตำ� แหน่งเดยี วกนั หรอื ไม่ ถงึ เป็นจดุ เดยี วกนั กเ็ รมิ่ ไมแ่ นใ่ จแลว้ ว่า มติ เิ ดยี วกนั หรอื เปลา่

๑๕๒ “เรื่องเลา่ จากบ้านเรา... ตามรอยเท้าพ่อ” ความสงสัยไม่ทันได้คลี่คลาย ฟา้ ชัดแดด จูๆ่ ก็ถูกปกคลุมดว้ ยเมฆด�ำทะมึน เพียง เส้ียวนาที เมฆดำ� ก็เทฝนลงมาหา่ ใหญ่ ทวา่ ออ๊ ดไมเ่ ปียก “เราตายแล้ว” อ๊อดพูดกบั ตวั เอง ท้งั ๆ ท่ตี ัง้ ใจมาตาย แตแ่ ปลก เอาเข้าจริง ทำ� ไมเขา ถงึ รสู้ กึ เสยี ดายชวี ติ นอกจากนเ้ี มอ่ื ร้สู กึ ตวั วา่ ตายแลว้ สง่ิ ของรอบกายทอี่ อ๊ ดเคยจบั ตอ้ งได้ กลบั ไมส่ ามารถสัมผสั ได้เหมอื นเคย ตายแลว้ ไปไหน ไม่นา่ เช่ือว่า ตอ้ งมาตงั้ ค�ำถามทง้ั ตอนเป็น และตอนตาย อ๊อดไมร่ วู้ า่ คนตายต้องท�ำอะไร เขาจึงได้แตเ่ ดินดูบรรยากาศรอบๆ ทา่ มกลางสายฝน (ทไ่ี ม่เปยี ก) สิ่งแวดลอ้ มรอบดา้ นแปลกตากวา่ กอ่ นตายไปมาก ท้ังๆ ที่เป็นสถานท่ีเดียวกันแน่ชัด นอกจากรวงข้าวท่ีชี้เด่แล้ว ผืนนาก็มีน้อยนัก ดูไม่งามตาเหมือนท่ีนั่งรถมากับครูเชียร พืน้ ท่ีวา่ งสว่ นมาก เป็นนารา้ ง ววั ก็ไมม่ ใี หเ้ ห็นยืนเคีย้ วเอ้อื ง ผกั หรือก็ไมม่ ใี ห้เจอ “หรือโลกคนตายเปน็ อย่างนี้” อ๊อดต้ังข้อสังเกต “แต่เอะ๊ ประตูระบายน�้ำอันใหญ่ ก็หายไปดว้ ย” เมอ่ื สงั เกตวา่ ประตรู ะบายนำ้� หายไป อ๊อดพลนั รตู้ วั ว่าระหว่างทเี่ ดนิ ใจลอยอย่นู นั้ นำ�้ ไดท้ ว่ มตำ� บลเกาะสะท้อนแลว้ เพยี งเพราะเขาไม่เปยี กฝน และตวั ลอยเหนอื ระดบั เรื่อยๆ จงึ ไมร่ ู้ตวั ไมน่ านนัก มชี าวบ้านพรอ้ มข้าวของบางสว่ นทยอยพายเรือไปยงั ทศิ เดยี วกนั ออ๊ ดตามไปดู วดั - ชาวบ้านตา่ งหนนี �ำ้ ท่วมไปอาศัยอยทู่ ่วี ัดเกษมประทีป ซ่งึ ต้ังอย่บู นที่สงู และมี ศาลาการเปรียญขนาดใหญ่ ตอนออ๊ ดไปถึงวดั ฟ้าก็มดื แล้ว บนศาลามีแสงเทยี น แสงตะเกยี งวบิ วับ เมื่อขนึ้ ไปยงั ศาลา ออ๊ ดพบว่า นอกจากไทยพทุ ธ บนนยี้ งั มไี ทยมสุ ลมิ มาพงึ่ พงิ ดว้ ย ทา่ ทางถอ้ ยทถี อ้ ย อาศัย ต่างจับกล่มุ ย่อมๆ นัง่ ถา่ ยทอดความทุกข์กันเงยี บๆ ใบหนา้ มีความกังวล กลมุ่ นวี้ า่ นำ้� ทว่ มคราวนว้ี วั ตายไปครง่ึ โหล นาฉนั ลม่ ทง้ั หมด นำ�้ ลดยงั ไม่ร้จู ะเอาอะไรกนิ

ระดบั อดุ มศึกษาและประชาชนทั่วไป “เรอ่ื งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ๑๕๓ กล่มุ นน้ั วา่ นำ้� ลดฉนั คงย้ายไปทำ� งานกอ่ สร้างกบั คนอน่ื ๆ ทยี่ า้ ยออกกอ่ นหนา้ นแี้ ล้วล่ะ ไมไ่ หว ผกั ก็ปลกู ไมข่ นึ้ น�้ำท่วมทไี ร น้ำ� เค็มเขา้ มาทกุ ที ไม่วา่ จะดว้ ยสญู เสยี สงิ่ ใด บทสรปุ ของทกุ กลมุ่ ล้วนออกมาทำ� นองว่า ไมเ่ อาแล้ว นำ�้ ลด จะทง้ิ ไร่ ทงิ้ นา หางานทำ� ทอี่ ื่น อ๊อดได้ฟังข้อสรปุ ให้ใจหาย อยากบอกเหลอื เกนิ ว่า ไม่จรงิ ตำ� บลเกาะสะท้อน ทเี่ ขาเจอ ไมไ่ ด้หมดหนทางเช่นนี้ ขา้ วงอกงาม ผกั เขยี วสวย ววั อมิ่ หมีพีมัน “ไม่จรงิ ครบั อย่าเลย อย่าทง้ิ นา” ไมร่ ้อู ะไรดลใจ ทง้ั ๆ ทพ่ี ดู ไปกไ็ ม่มใี ครไดย้ นิ แต่ออ๊ ด กลบั วงิ่ ทวั่ ศาลา กระซบิ ขา้ งหคู นนน้ั ที คนนที้ ี อยา่ ทง้ิ บา้ น อยา่ ทง้ิ ไร่ อย่าทงิ้ นา พลันลมก็ กระโชกแรง พัดเปลวไฟเทียน ตะเกยี ง ดับสนิท ทุกอยา่ งตกอย่ใู นความมืด แสงสว่างกลบั มาอกี ครงั้ แตค่ ราวนอ้ี อ๊ ดพบวา่ ตวั เองนอนหงายอย่บู นแครไ่ ม้ ใต้ตน้ มงั คดุ ริมบา้ นชาวนาทค่ี รเู ชยี รพามานนั่ เอง รอบตัวเขานอกจากครเู ชยี ร กบั เจา้ ของบ้านและ ภรรยาแลว้ ยงั มชี ายแปลกหน้าอีก ๓ คน ยนื อยู่ดว้ ย ซ่ึงท้ังหมดสะพายปืนฉมวกยิงปลา ขนาดยาว ไม่ยอมวาง คงเปน็ ความเคยชิน “โล่งอก” ครเู ชียรว่า “ดนี ะท่พี ่ๆี เขาเดินยงิ ปลาแถวนัน้ พอดี ไปพบนอ้ งนอนหมดสติ อยู่ จึงชว่ ยไวท้ นั ไมง่ น้ั นอนจมน�ำ้ ตายไปแลว้ ไปทำ� อีทา่ ไหนเข้าล่ะ” “ผมลนื่ ล้มน่ะครับ” อ๊อดตอบ เขาเร่มิ ปะติดปะตอ่ เหตุการณ์ได้ เขาลน่ื ลม้ หมดสติ มคี นหาปลาที่คิดว่าเป็นแนวร่วมมาช่วย ระหว่างที่สลบ ก็ฝนั ไปเรอ่ื ย และชา่ งเป็นฝนั ที่ ชวนสบั สนเสียยิ่ง “ฝันอะไรหรือ” ครูเชยี รถาม ออ๊ ดตีหน้าสงสยั ครเู ชียรรไู้ ด้อยา่ งไรว่าเขาฝนั “กผ็ มได้ยินละเมอวา่ อยา่ ท้งิ นา” ออ๊ ดจึงเลา่ เหตุการณใ์ หฟ้ งั

๑๕๔ “เรือ่ งเล่าจากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพ่อ” “ขนลุก” ภรรยาเจ้าของบา้ นโพล่งค�ำทนั ทีทีฟ่ งั จบ “น่มี นั เรือ่ งจริง โอย ขนลุกไมห่ าย” แล้วออ๊ ด ก็ได้ทราบความจริงวา่ เพราะถกู ลอ้ มรอบดว้ ยแมน่ ำ�้ ทเี่ ช่อื มถึงทะเล จงึ มี นำ้� เคม็ หนนุ มาเนอื งๆ ทำ� ใหช้ าวตำ� บลเกาะสะท้อนไมส่ ามารถนำ� นำ้� ในคลองรอบเกาะมาใช้ ท�ำการเกษตร หรืออุปโภคบริโภคได้ นอกจากน้ีพื้นที่บางสว่ นยังติดขอบพรุโตะ๊ แดง ซึง่ ก่อปญั หาดินเปรย้ี ว สง่ ผลให้ท�ำการเกษตรไมไ่ ด้ หรือได้ก็ผลผลิตต่�ำเต้ยี มาก เหมอื น รวงข้าว แทนท่จี ะโนม้ หนกั กลับเบาโหวงลบี ชีฟ้ ้า เรียกได้ว่าอดีต ชาวบา้ นต�ำบลเกาะสะทอ้ นแทบไมม่ ีอนาคตเพราะประสบปญั หาท้ัง ดนิ เปรยี้ ว ดินเคม็ ทำ� ใหม้ กี ารยา้ ยถิน่ อย่างต่อเนอ่ื ง วิกฤติหนักสดุ คือ น้ำ� ท่วมใหญ่ พ.ศ. ๒๕๑๐ ซึ่งกต็ รงกับความฝนั ของอ๊อด ทผี่ นื นาชาวบา้ นเสียหาย ววั ควายลม้ ตาย จ�ำนวนมาก ชาวบ้านหนีน�้ำท่วมไปอยูท่ ี่วัดเกษมประทีป เม่ือน�้ำลดก็อพยพย้ายถิ่นเปน็ จำ� นวนมาก กระทงั่ ความทกุ ขร์ ้อนนถี้ งึ พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช รัชกาลท่ี ๙ พ.ศ. ๒๕๑๒ พระองคเ์ สดจ็ ฯ มาทางเรอื เพ่ือทอดพระเนตรและรบั ฟังความเดอื ดรอ้ น ของชาวบ้าน “สมัยน้ัน เดินทางไม่สะดวกหรอกหนู ยังไมม่ ีถนน” ภรรยาเจา้ ของบ้านเสริม “ชาว บ้านเราเองจะไปแค่จงั หวัด ตอ้ งพายเรอื กนั ไปเปน็ วนั ถึงข้นั ต้องพกเสบียงไประหว่างการ เดนิ ทางดว้ ย สมยั นี้เหรอ น่ังรถแป๊บเดยี วถึง เมอ่ื กอ่ นหน่วยงานรฐั เองยงั ไม่อยากจะมา เพราะเดินทางลำ� บาก แตน่ ่ีในหลวงเสดจ็ ฯ มาเองเลยแมเ้ ดนิ ทางลำ� บากก็ตาม ท�ำให้ชาว บ้านทีน่ ี่ปลาบปลมื้ มาก” หลงั จากนน้ั ปี พ.ศ. ๒๕๑๗ ในหลวงรชั กาลท่ี ๙ เสดจ็ ฯ มาตำ� บลเกาะสะท้อนอกี ครงั้ พระองคม์ ีพระราชด�ำรัสใหส้ ร้างคันดินก้ันคลองปูยูกับหมูบ่ ้านเพื่อกันน�้ำเค็ม ทรงให้ท�ำ คลองระบายน�้ำ และถมดินปิดหวั ปิดทา้ ยคลองปยู ูเพื่อเกบ็ น�ำ้ ไวใ้ ช้ในการท�ำนา ทรงใชว้ ธิ ี แกล้งดนิ พฒั นาปรบั ปรงุ ดนิ เสอื่ มสภาพอนั สาเหตมุ าจากนำ้� เคม็ นำ้� เปรยี้ วใหอ้ ดุ มสมบรู ณ์ เหมาะแกก่ ารเพาะปลกู หลงั จากนน้ั ความเจรญิ ต่างๆ กห็ ลง่ั ไหลเข้ามาในตำ� บล ทงั้ ถนน ไฟฟา้ ชาวบ้านทเี่ คยย้ายถิน่ ก็หวนคืน

ระดับอดุ มศกึ ษาและประชาชนท่ัวไป “เรอื่ งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพอ่ ” ๑๕๕ “พระองคห์ ายไป ๕ ปี ไมไ่ ด้ทิง้ เราไปไหน แตท่ รงไปศกึ ษาโครงการทีจ่ ะช่วยเราอยา่ ง จรงิ จงั ” เจ้าของบ้านพดู ข้นึ บ้าง “รู้ไหม ค�ำว่า อย่าทง้ิ นา เป็นพระราชดำ� รัสท่ใี นหลวงรัชกาลท่ี ๙ เคยตรสั กับชาวนา ที่นี”่ ครูเชยี รว่า ท�ำให้ออ๊ ดตาโตทันที “ก็ ปี ๒๕๑๗ นัน่ แหละ พระองคท์ รงเย่ียมราษฏรท่ี ต�ำบลเกาะสะท้อน ทอดพระเนตรเห็นนายสเู ดง็ กำ� ลงั ดแู ลนาอยู่ ซง่ึ นาคนอน่ื น�้ำทว่ ม หมด เหลือแต่ท่ขี องแก ตอนนน้ั ท�ำนาไม่คอ่ ยได้ดหี รอกนะ แตส่ เู ดง็ แกรั้น แกรักของแก ตอนนัน้ สเู ดง็ ถวายข้าวหอมมะลิในนาแด่ ร.๙ ประมาณ ๕ กิโลฯ แล้วพระองคก์ ็ตรัสวา่ ‘อย่าทง้ิ นา’” “ขนลกุ ตลอดเลยคำ� น”้ี ภรรยาเจา้ ของบา้ นกล่าวเสรมิ อกี “โชคดแี ล้วทเี่ รามใี นหลวงท่าน” “แปลกมากทีอ่ ๊อดฝัน เหมือนย้อนอดตี ” ครเู ชยี รวา่ “ผมอาจตายไปแลว้ กไ็ ดค้ รบั ตายแล้วเกิดใหม”่ “ชาวเกาะสะทอ้ นลว้ นเหมอื นตายแลว้ เกดิ ใหม”่ ครเู ชยี รเสรมิ “ไปไหม ไปบา้ นลงุ สเู ดง็ ต้องเรยี กลงุ แล้วล่ะ เพราะแกอายุ ๘๐ แลว้ ไปฟงั เร่ืองเล่าจากปากแก แล้วจะทำ� ใหร้ ู้ว่า พน้ื ทีแ่ ห่งนีน้ า่ อยู่แค่ไหน” “ดีครับ” ออ๊ ดพดู ทงั้ นำ้� เสยี งและสีหน้าสดช่นื ต่างจากออ็ ดคนไมก่ ี่ชว่ั โมงกอ่ นหน้าน้ี



ระดบั อุดมศกึ ษาและประชาชนทว่ั ไป “เรือ่ งเลา่ จากบ้านเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” ๑๕๗ “สวนหลงั บา้ นของอาลมี ะ” จรรยา สุวรรณ์ รางวัลรองชนะเลศิ อันดบั ๒ จ.สงขลา เสียงอาซานเรียกละหมาดซุบฮิดังแวว่ ข้ึนทา่ มความสลัวเลือนของย�่ำรุ่ง อาลีมะ หญิงวัยกลางคนพยายามยันกายลุกน่ังจากฟูกนอนเก่าๆ กระเถิบไปยังประตูห้อง ผลักประตูที่เปิดแง้มไว้ คอ่ ยๆ คบื คลานไปยังประตูบ้านจากนัน้ สง่ เสียงเรียกฟาเราะ ญาตซิ ง่ึ เป็นลูกพีล่ กู น้องบ้านติดกนั เพื่อขอใหห้ ลอ่ นชว่ ยเตรยี มนำ้� ละหมาดให้ “ไหวรเึ ปล่า ใหฉ้ นั ชว่ ยมย้ั ” ฟาเราะพดู ขณะห้วิ ถังน้�ำมาให้ “โอ ฉนั ยงั ไหวอยฟู่ าเราะ” อาลมี ะตอบพลางตกั นำ้� ลา้ งใบหนา้ และบรเิ วณอน่ื ๆ ตาม ร่างกายเพอ่ื เตรยี มละหมาด ฟาเราะเข้าชว่ ยพยงุ นางไปในห้องนอน ปผู า้ ละหมาดให้ แมน้ างจะยืนละหมาดไมไ่ ดเ้ หมือนคนปกติ แต่นางเช่อื วา่ การทำ� ละหมาดของนางคอื การขอพรจากพระองค์ และพระองค์จะรับรู้เจตนาของนางได้ ทุกคร้ังท่ีละหมาด นอกจากการขอพรใหต้ วั เองฟืน้ จากอาการอมั พาตครง่ึ ตวั แล้ว สงิ่ ทนี่ างขอต่อพระองค์ มาตลอดคอื ขอให้ซลั มานลูกชายคนเดยี วของนางกลบั มาเป็นผเู้ ปน็ คน มชี วี ติ อย่ตู าม แบบของมุสลิมที่ดีอยา่ งทีน่ างคาดหวังในตัวเขามาตลอด “ง้นั ฉันไปละหมาดก่อนนะ เด๋ียวฉันกลบั มาท�ำอะไรให้กิน”ฟาเราะบอก “ไปเถอะ” เสยี งตอบฟงั ดเู นอื ยๆ คร่ึงปีแล้วท่ีอาลีมะอยู่ในสภาพของคนพิการ นางมีลูกสองคน คนโตคือซัลมาน

๑๕๘ “เรอ่ื งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” เด็กหนุม่ วัยยี่สิบตน้ ๆ ซ่ึงเพิ่งพน้ เกณฑท์ หารมาไม่นาน อีกคนเปน็ ลูกสาวคือฟะรีดะซึ่ง เพิ่งออกจากบ้านไปเรียนมหาลัยปีแรกในตัวเมืองปัตตานี ลูกท้ังสองคนเป็นความหวัง สดุ ทา้ ยในชวี ิตนาง นางหวังใหซ้ ลั มานช่วยแบ่งเบาภาระของนางในทกุ เร่ืองหลังสามนี าง ตายไปจากเหตกุ ารณ์ระเบิดท่ียะลาเมือ่ หลายปีก่อน แตซ่ ัลมานกท็ �ำให้นางผดิ หวงั เขาไม่ เคยชว่ ยแบ่งเบาภาระของนางเลยแมแ้ ตน่ อ้ ย สองเดอื นก่อนซัลมานโดนทหารรวบตัวได้ ในสวนหลงั บ้านขณะกำ� ลงั ตม้ นำ�้ กระท่อมอยกู่ บั กล่มุ วยั ร่นุ ในหมบู่ ้าน เขาถกู ส่งตวั ไปบำ� บดั นานหนง่ึ เดอื น แตก่ ลบั มาดไี ดส้ กั พกั เขากก็ ลบั ไปเปน็ เหมอื นเดมิ อกี นางไมร่ ้วู ่านางทำ� ผดิ อะไรนกั หนา พระองค์ถงึ ไดล้ งโทษนางถึงขนั้ น้ี แต่ถึงกระน้ันนางก็ไม่เคยหมดหวังในบญุ ความดที นี่ างมี สักวนั พระองคจ์ ะคืนชีวติ ใหน้ าง นางหวงั เช่นนน้ั นางจงึ ทำ� ละหมาดทกุ เวลา แม้ในขณะทต่ี วั เองนอนปว่ ย เพราะรดู้ วี ่าคงมชี วี ติ อย่บู นโลกนไ้ี ด้ไมน่ าน นางไมห่ ่วงอะไร ส่งิ เดยี วทหี่ ว่ งคือลูกสองคนเท่านน้ั หากนางตายไปพวกเขาจะมชี วี ิตอยยู่ ังไง คิดแลว้ นาง ก็ยิ่งรู้สึกว่าความป่วยไขท้ างจิตใจของนางในเวลาน้ีสาหัสยิ่งกว่าอาการเจ็บป่วยทางกาย หลายเท่านกั อาลีมะทิ้งตัวลงนอนอีกหน นางคิดไมต่ กว่าจะท�ำอยา่ งไรใหซ้ ัลมานกลับมาเปน็ คน เอาการเอางาน ไมห่ ลงผดิ ในอบายมุข ขณะคิดนางน�้ำตาไหลออกมาเหมอื นทกุ คร้ัง เสยี งกกุ กกั ในครวั ทำ� นางไดส้ ตกิ ลบั คนื มาอกี หน ฟาเราะ-หญงิ หม้ายทไ่ี มม่ ลี กู เป็นญาติ คนเดียวทีด่ ูแลนางมาตลอดชว่ งท่ลี ม้ ปว่ ย หลอ่ นรกั ลูกนางทุกคนเหมือนลูก โดยเฉพาะ ซัลมานที่หลอ่ นเล้ยี งมาต้งั แต่เด็ก “ฉนั ทำ� ข้าวตม้ ให้นะ กนิ เยอะๆ ล่ะ” ฟาเราะเดนิ ถอื ถว้ ยขา้ วต้มมาวางตรงข้างทอ่ี าลมี ะ นอนอยู่ พลางถาม “แล้วน่ีซัลมานมนั ไมก่ ลับมานอนบ้านอีกใช่ม้ัย” อาลมี ะไม่ตอบอะไร มองตาฟาเราะแล้วปล่อยความวา่ งเปล่าทงั้ หมดให้เปน็ คำ� ตอบ “ฉนั จะออกไปกรดี ยางแลว้ นะ สายมากแล้ว” ฟาเราะพดู แลว้ ลุกเดนิ จากไป กอ่ นจะ ได้ยินเสยี งรถมอเตอรไ์ ซค์ดงั ข้ึน และค่อยๆ หายไปทางสวนหลงั บ้าน อาลมี ะมสี วนยางอยู่เจ็ดไร่ หลายปกี ่อนราคายางดีไดเ้ งนิ เป็นกอบเปน็ ก�ำ แทบไม่ตอ้ ง ทำ� อย่างอน่ื เสรมิ ทวา่ ตง้ั แตร่ าคายางลดเหลอื สสี่ บิ กว่าบาท ลกู กลุ ที เี่ คยกรดี กห็ นไี ปทำ� งาน ที่หาดใหญ่ นางตอ้ งลงแรงกรีดเองคนเดยี วอย่ไู ด้พักใหญ่ กเ็ กิดล้มป่วยดว้ ยโรคอมั พาต ไดฟ้ าเราะนแ่ี หละทยี่ นื่ มอื เขา้ มาชว่ ย สว่ นแบ่งหลอ่ นกเ็ อาไปแค่พออยไู่ ด้ เพราะฟาเราะเอง

ระดับอดุ มศึกษาและประชาชนทว่ั ไป “เรือ่ งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ๑๕๙ ไม่มภี าระคา่ ใช้จ่ายอะไร แรกๆ ซัลมานเปน็ คนชว่ ยเกบ็ นำ้� ยาง อย่บู า้ ง แต่ระยะหลังเขา นอนไม่ยอมลกุ ตนื่ ขนึ้ มาง่ายๆ บางคนพดู วา่ เพราะกินนำ้� กระท่อมเขา้ ไปมากเกินทำ� ให้เขา มีรา่ งกายซูบลง และไรเ้ รยี่ วแรง จึงเอาแตน่ อนทัง้ วัน ฟ้าสว่างแล้ว ซลั มานยงั ไม่กลับมาบ้าน แสงทองยามเชา้ ออ้ ยอิ่งอยู่ตามกิง่ ใบรกเร้อื ตามทางเดนิ แคบๆ ติดสวนหลังบ้าน อาลมี ะได้ยนิ เสยี งรถมอเตอรไ์ ซค์ของฟาเราะดงั แวว่ มาจากทางนน้ั ตรงหลงั บา้ นเปน็ ทดี่ นิ วา่ งอยรู่ าวหนง่ึ ไร่ ตอนนท้ี ตี่ รงนนั้ รกเรอ้ื ไปดว้ ยหญา้ สารพดั จากเดมิ ทกี่ ่อนนนี้ างกบั ฟาเราะช่วยกันดแู ลมันจนโลง่ เตียน เตม็ ไปดว้ ยพชื ผกั และไม้ยืนตน้ หลายชนิด ไลต่ ั้งแต่ โหระพา กะเพรา มะละกอ ขา่ ตะไคร้ ขนนุ ลองกอง ส้มแขก มังคดุ และสะตอ ท่ีดนิ ตรง น้ันเปน็ เหมือนตลาดพืชผักซึ่งหมุนเวียนออกดอกออกผลเก็บมากินและแบ่งขายไดท้ ั้งปี นำ� เงนิ มาจนุ เจอื คา่ ใชจ้ า่ ยใหพ้ ออย่ไู ดใ้ นสถานการณท์ รี่ าคายางตกตำ�่ กอ่ นทนี่ างจะลม้ ปว่ ย นางคดิ กับฟาเราะวา่ จะเลยี้ งไกบ่ า้ นสกั ยสี่ ิบสามสบิ ตัว ไกบ่ ้านราคาดี และออกไขข่ ายได้ ราคากวา่ ไกจ่ ากฟาร์มเสยี อกี “เป็นไงบา้ ง อกี สามวันหมอนดั ฉันบอกอหิ มา่ มโหรมไวแ้ ลว้ เรือ่ งรถ” ฟาเราะเดินมา หาอาลีมะ บอกเรือ่ งท่จี ะพานางไปตามหมอนดั “ฉันเกรงใจอิหมา่ มแล้วเหมือนกัน งานเขาเยอะ อีกอย่างลูกเราก็ไปสรา้ งปญั หาให้ เขาด้วย ฉันละอายใจจริงๆ” อาลีมะพูดเสียงเนือยๆ นางรูด้ ีวา่ โต๊ะอิหมา่ มโหรมเจอ ปญั หาหนกั เรอื่ งทลี่ กู บา้ นส่วนหนง่ึ ตดิ ยา ไมใ่ ชแ่ ตใ่ นฐานะโต๊ะอหิ มา่ มทเี่ ป็นผนู้ ำ� ทางศาสนา ของชมุ ชน แตเ่ ขายงั เป็นผู้ใหญ่บ้านอกี ตำ� แหนง่ การทีต่ อ้ งมาคอยดูแลรับสง่ นางไปหา หมอน้นั เป็นเร่อื งน่าละอาย เนอ่ื งจากซลั มานเป็นหนึ่งในบรรดาวัยร่นุ ท่ีกอ่ ปัญหาหนักอก ใหเ้ ขา “ฟะรีดะโทรมาเมื่อวาน” ฟาเราะเปลย่ี นเรอ่ื งพดู “บอกว่าเดอื นหน้าปดิ เทอมจะกลับ มาช่วยฉันกรดี ยาง บางทีฉนั อาจให้เธอช่วยจัดการสวนหลังบ้านให้เรยี บรอ้ ย มนั รกร้าง มานาน ฉนั อยากจะหาคนมาลอ้ มรว้ั ทำ� คอกเลี้ยงไก่ด้วย ชว่ งนี้อะไรๆ ก็ตอ้ งซือ้ เขาหมด ไม่เหมอื นเมอ่ื กอ่ น ลำ� พงั ค่ายางแตล่ ะวนั กแ็ ทบเอาไมอ่ ยู่ อกี อย่างยางใกลผ้ ลดั ใบแล้วดว้ ย เราไมม่ เี งนิ เก็บอย่เู ลย ฟะรดี ะก็เพิ่งจะเรียนตอ้ งใช้เงินไม่น้อย”

๑๖๐ “เรอื่ งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” อาลมี ะนำ�้ ตาไหลออกมาเมอ่ื ได้ฟงั นางไมร่ จู้ ะจดั การชวี ติ ยงั ไง บางครงั้ นางโทษตวั เอง ทป่ี ว่ ยและโทษตวั เองทเ่ี ลย้ี งลกู ไม่ดี ไม่สามารถให้เขามาชว่ ยเหลอื ครอบครวั ได้ยามลำ� บาก “ฉนั จะทำ� อยา่ งไงดี ทพี่ อจะช่วยเธอไดฟ้ าเราะ เธอช่วยฉนั ขนาดนี้ แตด่ ฉู นั ส”ิ อาลมี ะ พดู เสยี งสะอืน้ “อัลเลาะฮไ์ มท่ อดทิ้งเราหรอก ฉันเช่ือวา่ เราจะผ่านช่วงท่ีล�ำบากไปได้ ถ้าซัลมาน กลับมา ฉนั อาจะลองคยุ กบั เขาจริงๆ จังๆ เสียที” ฟาเราะกมุ มอื อาลมี ะไว้แน่น หลอ่ นยมิ้ ทง้ั นำ้� ตา ก่อนเดนิ ออกไปยงั ประตบู า้ น หยดุ ยนื ลงั เลอยคู่ รหู่ นง่ึ ตรงทางเดนิ ไปสวนหลงั บ้าน หลอ่ นมองออกไปเหน็ ความมดื ครมึ้ ท่ีมีแสงสว่าง อยูเ่ พียงน้อยนิด ต้นไมใ้ บหญา้ เขียวช้ืน ผืนดินตรงน้ันนุ่มหนา และอุดมไปดว้ ยแร่ธาตุ นานาชนดิ ทตี่ รงนน้ั คอื สวนสวรรค์ทรี่ อการพลิกฟน้ื อกี ครงั้ เสยี งรถมอเตอรไ์ ซค์มาจอดหน้าบ้าน ซัลมานกลับมาตอนใกล้ค่ำ� ขณะอาลีมะกำ� ลงั ทำ� ละหมาดอยใู่ นหอ้ ง ทนั ทที ม่ี าถงึ เขากป็ ดิ ประตเู งยี บอยใู่ นหอ้ ง รา่ งทเ่ี คยเป็นหนมุ่ สมยั เป็นทหารกลายเปน็ อดีต เหลือเพียงความซูบผอม แววตาเหมือนคนไรช้ ีวิต กินน้อยลง กลางคนื ไม่ยอมหลับ แตจ่ ะหลับในตอนกลางวัน “ซลั มานลกู กลบั มาแล้วใช่มั้ย” อาลีมะเรียกลูกชาย “ครับมะ แล้วมะกินอะไรรยึ งั ” ซัลมานขานตอบพลางถาม ซัลมานถามอาลีมะแบบน้ันเสมอ ซึ่งนางรูด้ ีว่าลูกชายของนางไมใ่ ชเ่ ป็นคนไม่ดีโดย สนั ดาน เขามคี วามออ่ นน้อมอยใู่ นตวั แตม่ ารร้ายซยั ฎอนหลอกลอ่ เขาใหท้ ำ� ผดิ นางเชอื่ ว่า พระองค์กำ� ลงั ใชบ้ ททดสอบนเ้ี พอื่ ทดสอบความเป็นมนษุ ย์ของเขา แตอ่ กี นานแคไ่ หนลกู นาง จะกลบั คนื มาเป็นปกติ จะรอใหน้ างตายไปกอ่ นหรือยงั ไง ขอ้ นีน้ างไม่อาจรู้ไดเ้ ลยจริงๆ อาลีมะกระเถิบออกจากห้อง นางร้องเรียกซัลมานใหอ้ อกมา ซัลมานออกจากหอ้ ง ออกมากอดมะไว้แน่น “ผมจะไปยะลา” ซลั มานบอกมะเบาๆ

ระดบั อุดมศึกษาและประชาชนทวั่ ไป “เรื่องเลา่ จากบ้านเรา... ตามรอยเท้าพ่อ” ๑๖๑ “ไปท�ำไมลูก ทีน่ นั่ มีแตอ่ ันตราย” อาลีมะพดู พลางรอ้ งไห้ “ไปช่วยเพ่ือนขายเส้ือผ้ามือสองครับมะ อยู่ที่น่ีมันไม่มีอะไรท�ำ ผมเบื่อ มะจะให้ ผมกรีดยาง ผมรู้ แตเ่ งินมันได้แค่นอ้ ยนิด ผมอยากท�ำงานอื่นที่มันดีกว่า” ซัลมานพูด พลางส่ายหนา้ จงั หวะนนั้ ฟาเราะเดนิ เข้ามาพอดี การสนทนาของสองแมล่ ูกจงึ หยุดชะงกั ไป “กลบั มาแล้วเหรอ สูอยากคยุ กบั ซัลมานอยพู่ อดี กินข้าวอะไรเสียกอ่ นนะ สูท�ำบูดูกับ ผักลวกไวน้ ะ่ ไปกินสิ คำ่� ๆ ละหมาดเสรจ็ แวะไปบา้ นสกู อ่ นนะ คนื นี้อยา่ หายไปไหนอีกล่ะ มะเรานอนไมห่ ลบั เพราะเป็นห่วง เขา้ ใจม้ัย” ฟาเราะจับแขนซลั มานมองหน้า ยิ้มจางๆ “ครับส”ู ซัลมานตอบ ค�่ำวันนั้นน้าหลานน่ังคุยกันเงียบๆ อยูน่ าน ซัลมานเลา่ ให้ฟาเราะฟังเรื่องจะไปหา งานทำ� และอะไรอน่ื ๆ อกี หลายอยา่ งทเ่ี ขาตดั สนิ ใจไมไ่ ด้ เขาเหมอื นไรท้ พ่ี งึ่ เพราะแต่กอ่ น เขามีพ่อท่ีคอยเปน็ เพื่อนพูดคุยกับเขามาตลอด เขากลายเป็นคนเงียบเฉย ไม่กล้าคุย กับใคร เพราะสนิทกบั พ่อมากกวา่ คนอื่นๆ ในครอบครัว ท่พี ่ึงของเขาในยามท่ไี มม่ พี ่อ คือเพ่อื น แต่เพ่ือนส่วนใหญ่มีหนทางชวี ติ ของเขาในแบบทผี่ ิดแปลก หลายคนไมเ่ ปน็ โล้ เปน็ พาย บางคนพ่อแม่มเี งนิ เลยกไ็ ม่ดน้ิ รนหางานทำ� อกี สว่ นหนง่ึ ก็ไมส่ นใจศาสนา หนั ไป ยุ่งเกย่ี วกับยาเสพติด ซ่งึ กลายเป็นปญั หาใหญ่ของหมู่บา้ น ยุคที่ราคายางดยี งั ไมม่ ีปญั หา เรอ่ื งลกั เลก็ ขโมยนอ้ ย แตช่ ่วงหลังเรม่ิ มขี โมยข้นึ บา้ น ขา้ วของหายกนั บอ่ ย รูๆ้ กนั อยู่วา่ ไมใ่ ชใ่ ครทไ่ี หน ลูกหลานกันเองทงั้ น้ัน ความสุขสงบทีเ่ รมิ่ หายไปจึงไม่ใช่เพราะเหตกุ ารณ์ ความรนุ แรงเพียงอย่างเดียวอีกตอ่ ไป แตม่ าจากปญั หายาเสพตดิ ที่ระบาดทวั่ หัวระแหง นน่ั เอง ซัลมานรูส้ ึกวา่ ตัวเขาเองสับสนระหวา่ งการวางชีวิตบนแนวทางอิสลามที่ดีกับการเป็น คนดีในแบบท่ีครอบครัวคาดหวัง เขาเหมือนปรับตัวไม่ทันกับการที่ต้องสูญเสียพ่อไป ในขณะนั้น ครอบครัวเขามีพ่อที่เป็นเสาหลักซ่ึงประกอบอาชีพคา้ ขายเส้ือผา้ มือสอง พอ่ ไปขายทกุ ท่ีในเขตสามจังหวัด ทั้งปัตตานี ยะลา นราธวิ าส พอ่ ซือ้ สวนยางไวเ้ จ็ดไร่ ชว่ งราคายางตกต่�ำเพราะมีคนขายในราคาถูก พ่อเคยบอกว่าจะเลิกขายผา้ มาท�ำสวน อยูก่ ับงานสวนแบบพอเพียง พอ่ มีความคิดจะเลี้ยงแพะ และเล้ียงวัวเพื่อใหม้ ีอาชีพท่ี

๑๖๒ “เรือ่ งเล่าจากบ้านเรา... ตามรอยเท้าพ่อ” มนั่ คง แต่ฝนั ของพ่อมอี นั ตอ้ งจบลงพร้อมชวี ติ พอ่ และเขาเองกไ็ มไ่ ดเ้ รยี นต่อในมหาวทิ ยาลยั เพราะเงนิ ทม่ี ีอยู่ทงั้ หมดตอนน้ันต้องนำ� ไปใช้หนท้ี พ่ี อ่ นำ� ไปลงทนุ ขายผ้า เขายอมสละให้ ฟะรดี ะได้เรยี นในมหาวทิ ยาลยั เพราะอยากใหน้ อ้ งได้มอี าชพี การงานทด่ี ใี นอนาคต แตต่ อนนี้ ชีวิตเขาอยูใ่ นช่วงสับสนและขาดแรงบันดาลใจไปหมดทุกอย่างส่ิงเดียวที่ช่วยให้เขาเลิก ว้าวนุ่ คือการหนั เขา้ หายาเสพติด สฟู าเราะบอกวา่ ตอนนค้ี รอบครวั เขาก�ำลงั แย่ แม่เขา อาจอยูไ่ ด้อกี ไมน่ าน เขาควรทบทวนตัวเอง อยา่ งนอ้ ยกห็ นั เขา้ หาศาสนาก่อน เพ่อื ท�ำ จิตใจใหส้ งบ จากนน้ั ทุกอยา่ งจะดเี อง ราวกบั มบี างสง่ิ มาดลใจ ร่งุ สางของอกี วนั ซลั มานตนื่ ขน้ึ มาพรอ้ มเสยี งอาซาน เขาเดนิ ไปเปิดประตหู อ้ งอาลมี ะ ชว่ ยพยงุ มะออกไปอาบน้ำ� ละหมาดตรงบนั ไดบ้าน และเขาเองก็ ท�ำละหมาดพรอ้ มๆ กับมะของเขา ฟาเราะเดนิ มาท่ีประตบู า้ น หล่อนเหน็ ความเปลีย่ นแปลงในตวั ซัลมาน หล่อนเข้าไป หาซัลมานแลว้ โอบกอด “อยา่ ไปไหนอกี นะซลั มาน ทน่ี ม่ี พี รอ้ มทกุ อยา่ ง อลั เลาะฮไ์ มเ่ คยทอดทง้ิ เรา ผนื แผ่นดนิ นี้ คอื ความหวงั ทเ่ี ราสร้างมนั ขนึ้ มาได้ มองไปทางนนั้ ส”ิ ฟาเราะพดู พลางบอกใหซ้ ลั มานมองไป ทางสวนหลงั บา้ น ซลั มานพยกั หน้า ยมิ้ จางๆ ของเขาปรากฏขน้ึ ทา่ มกลางความสลวั เลอื น ท่คี อ่ ยๆ สวา่ งขึน้ ทีละน้อย ฟะรดี ะกลบั มาถงึ บ้านในเยน็ วนั หน่งึ เม่อื ถงึ บา้ นเธอเขา้ ไปกอดมะแลว้ รอ้ งไห้ เพราะ ความคดิ ถงึ เทพาแม้อยไู่ ม่ไกลจากปัตตานี แตก่ ารหา่ งบ้านไปในสภาพท่แี ม่ก�ำลังปว่ ย เปน็ ความเจบ็ ปวดอย่างหน่งึ ของเธอ ซลั มานเดินมาหานอ้ งสาว ทง้ั สองกอดกันเบาๆ แลว้ นงั่ คยุ กนั เงียบๆ “พเ่ี ปน็ ไงบา้ ง” ฟะรีดะถาม “กด็ ”ี ซลั มานยม้ิ “ตอนนพ้ี เี่ ลกิ กนิ นำ�้ กระทอ่ มแลว้ พยายามชวนเพอ่ื นๆ ให้เลกิ มนั ยาก ก็จริง แต่ถ้าพเี่ ลิกไดเ้ ด็ดขาด บางคนอาจคิดไดบ้ ้างเมือ่ เห็นเราเปล่ียนไปในทางทดี่ ี” “นอ้ งดใี จนะทพี่ ค่ี ดิ ได้ มะร้คู งมกี ำ� ลงั ใจมากขน้ึ ” ฟะรดี ะนงิ่ คดิ “จรงิ สพิ ี่ อาจารยไ์ ม่ยอม ให้อยูส่ บายชว่ งปิดเทอม มงี านใหท้ �ำชิน้ หน่ึง พชี่ ว่ ยน้องคดิ ได้มยั้ ”

ระดบั อดุ มศึกษาและประชาชนทวั่ ไป “เรือ่ งเล่าจากบ้านเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ๑๖๓ “พเี่ นี่ยนะ ช่วยคิด” ซลั มานพูดแปลกใจ “ใช”่ ฟะรีดะมองหน้าพ่ี “อาจารย์บอกวา่ ไม่ยาก แตน่ อ้ งว่ายาก” “แลว้ มนั อะไรละ่ ” ซัลมานถาม “กเ็ ขยี นรายงานเรอื่ งเศรษฐกจิ พอเพยี งอะไรกไ็ ด้ ตามแบบอย่างทใ่ี นหลวงทา่ นเคยสอน เราไว้นะ่ ” ฟะรดี ะพูดพลางถอนใจ “มันคงยากจริงๆ น่ันแหละ” พูดจบซัลมานเกาหัว แล้วนง่ิ คดิ “อ้าว เด็กๆ คยุ อะไรกันอย”ู่ ฟาเราะเดนิ มาจากทางสวนหลงั บา้ นถามขน้ึ “เราก�ำลังพูดถึงเศรษฐกิจแบบพอเพียงอยูค่ ะ่ พอดีหนูต้องท�ำรายงานช่วงปดิ เทอม ยังคดิ ไมอ่ อกเลยวา่ จะทำ� อย่างไง มนั นึกไมอ่ อกเลยจรงิ ๆ ค่ะส”ู ฟะรดี ะบอก ฟาเราะฟงั จบแลว้ ยม้ิ ออกมา พดู พลางชมี้ อื ไปทางสวนหลงั บ้าน “พวกเธอเหน็ ตรงนนั้ มย้ั ” “ที่รกๆ ตรงนนั้ ” ซัลมานพูดลอยๆ แล้วหลบหน้าไปอกี ทาง “ใช่ เธอเคยไปตรงนนั้ บอ่ ยๆ ไมใ่ ชเ่ หรอซลั มาน รมู้ ยั้ วา่ ตรงนนั้ มันเต็มไปดว้ ยอะไร” ฟาเราะพดู “ทีต่ รงนัน้ มนั เป็นยงั ไงหรือคะสู” ฟะรดี ะขมวดค้ิวสงสยั ฟาเราะอธบิ ายส่งิ ทีน่ างคดิ ออกไปว่า “กอ่ นนีม้ นั เป็นยังไงละ่ นัน่ แหละสงิ่ ทเ่ี ราควร ทำ� ให้มนั เป็นจรงิ อกี ครง้ั มะกบั ป๊ะของเราเคยฝันถงึ มนั ตลอด เดย๋ี วนหี้ ลายอย่างเปลย่ี นไป เราอยกู่ ันอยา่ งล�ำบากมากขึ้น แตถ่ ้าพวกเธอชว่ ยท�ำใหม้ ันเกิดขน้ึ แลว้ เหน็ ผล คนอ่นื ใน หมู่บ้านก็จะน�ำสิง่ ทพี่ วกเธอท�ำมาเปน็ แบบอย่าง ในหลวงทา่ นเคยสอนเราไวเ้ รื่องความ พอเพียง แบบพออยพู่ อกิน น่ันแหละ สง่ิ ทีเ่ ราจะท�ำ” โต๊ะอหิ ม่ามโหรมแวะมาบ้านอาลมี ะในบา่ ยวนั หนงึ่ ทนั ทที ม่ี าถงึ เขาเขา้ ไปเยย่ี มอาลมี ะ พร้อมเล่าเร่ืองตา่ งๆ ท่ีเกิดข้ึนในหมูบ่ า้ นใหฟ้ ัง และยังไมล่ ืมท่ีจะถามถึงลูกท้ังสองคน ของนาง

๑๖๔ “เรือ่ งเล่าจากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” “ซลั มานมันเปน็ ไงบ้าง แลว้ ฟะรดี ะละ่ ปิดเทอมแลว้ กลับมาบ้านใชม่ ้ัย” “จะ้ พอฟะรีดะกลับมาซัลมานก็ไมค่ อ่ ยหายไปนานๆ เหมือนเม่ือกอ่ นสักเทา่ ไหร่ เหน็ นง่ั คยุ กนั ทงั้ วนั นกี่ ค็ งขบั รถออกไปตลาดกนั มงั้ บอกวา่ จะซอ้ื ของอะไรสกั อย่าง” อาลมี ะ ท่ตี อนนอ้ี อกมานั่งอยู่หนา้ หอ้ งนอนเลา่ ใหฟ้ ังด้วยสีหนา้ ไม่ดกู ังวลเหมือนเมอื่ ก่อน “ก็ดแี ลว้ เออ อาทติ ย์หนา้ วนั จนั ทร์ เชา้ ๆ ฉันจะมารบั เธอไปส่งท่โี รงพยาบาลนะ” โต๊ะอิหมา่ มโหรมบอก “ฉนั เกรงใจแลว้ จริงๆ” อาลมี ะพดู พลางกม้ หน้าส่ายหัว “ไมเ่ ปน็ ไร เธออย่ใู นช่วงท่ลี �ำบาก คนเราถา้ ไมช่ ว่ ยกันในเวลานี้จะใหช้ ่วยกันเวลาไหน อีกละ่ จริงม้ยั ” อาลมี ะไม่พดู ตอบ ได้แต่พยักหน้ายิม้ ยกมือปาดน�ำ้ ตาออกจากแก้ม “ฉนั ไปละนะ” โตะ๊ อหิ ม่ามโหรมจบั ไหลท่ งั้ สองข้างของอาลมี ะเบาๆ ก่อนลกุ เดนิ ออกไป แลว้ ในทนั ทที นั ใดกเ็ ดนิ ย้อนกลบั มา “เออ ฉนั ลมื ไปวา่ มธี รุ ะกบั ฟาเราะ ฉนั เหน็ บา้ นเงยี บๆ สงสยั จะไมอ่ ย่ใู ช่มยั้ ” “ออ้ ฟาเราะมันออกไปงานบญุ นุรที ่บี ้านตกน่ะ สักพกั คงกลบั แหละ มอี ะไรฝากบอก ฉนั ไวก้ ็ได้” อาลมี ะพดู ดว้ ยใบหน้ายิ้มแย้ม “เดือนหน้าฉันจะเรียกคนในหมูบ่ ้านประชุม ฉันอยากท�ำโครงการเรื่องตลาดชุมชน เข้มแขง็ น่ะ บอกฟาเราะด้วยวา่ ฉนั จะมาบอกวนั อีกท”ี โต๊ะอหิ ม่ามโหรมบอก โต๊ะอิหมา่ มโหรม ถือเปน็ ผู้น�ำรุน่ ใหม่ที่นอกจากเป็นคนที่มีความรูแ้ ลว้ ยังมีความคิด กา้ วหนา้ เขามกั มคี วามคดิ อะไรใหม่ๆ อยเู่ สมอ เขาถอื เป็นผนู้ ำ� ทเี่ ข้ามารบั หน้าทใ่ี นชว่ งที่ ชมุ ชนกำ� ลงั ประสบปัญหาทง้ั เรอื่ งราคายางตกตำ�่ ปญั หายาเสพตดิ และปญั หาความไม่สงบ ในพน้ื ท่ี เทพาแมจ้ ะมสี ถานการณ์ความรนุ แรงนอ้ ยกวา่ ทอี่ น่ื ๆ แตผ่ ลกระทบจากเหตกุ ารณ์ ในพ้ืนท่ีใกลเ้ คียงก็มีความรุนแรงในระดับเดียวกัน เขาคิดมาตลอดเรื่องการท�ำชุมชน เขม้ แข็ง การสรา้ งตลาดชุมชนให้ชาวบ้านมีพื้นท่ีสร้างรายได้ เม่ือมีตลาดแล้วก็มีแผน กระตุน้ ให้ชุมชนสร้างอาชีพข้ึนมารองรับตลาด เขาคิดว่าถา้ มีพ้ืนท่ีและรูปแบบท่ีชัดเจน อยา่ งนอ้ ยช่วงแรกใครอยากขายอะไรกข็ ายกนั ไปก่อน ให้มารวมกันในที่เดียว เม่อื มพี ้ืนท่ี

ระดบั อุดมศึกษาและประชาชนทว่ั ไป “เรอื่ งเลา่ จากบ้านเรา... ตามรอยเท้าพ่อ” ๑๖๕ กส็ ามารถนำ� ไปบอกกลา่ วแก่คนในชมุ ชนได้ กลมุ่ คนทเี่ ขาสนใจอยากให้มสี ว่ นร่วมช่วยคดิ และออกแบบโครงการของเขาคอื กล่มุ วยั รุน่ ในหมบู่ า้ น มันยากกจ็ รงิ แตถ่ า้ มีคนกลุ่มแรก เขา้ มาสักสองสามคน การจะชักชวนคนอนื่ ให้เข้ามาเพ่ิมกไ็ ม่ยากสกั เท่าใดนกั ทงั้ หมดคือความตง้ั ใจทโี่ ตะ๊ อหิ มา่ มโหรมอยากทำ� และเขาร้ดู ีวา่ มันต้องใชเ้ วลา และ พลงั ความม่งุ มน่ั อย่างเตม็ ท่ี ตลอดหลายวนั มานเ้ี ขามองไปตลอดสองข้างทางทข่ี บั รถผ่าน เหน็ ความไร้ซง่ึ ชีวิตชีวาของคนในชมุ ชน แตข่ ณะเดียวกนั เขาก็ยงั มองเห็นความหวังด้วย เหมอื นกนั แดดตอนเช้าสวยใสกว่าทุกวัน วันนี้ฟาเราะตื่นแตเ่ ช้า เพ่ือเตรียมตัวพาอาลีมะไป หาหมอ แมจ้ ะรู้สึกหมดหวังกับอาการป่วยท่ีแย่ลงทุกวัน แต่อาลีมะก็แตง่ ตัวในชุดผ้า คลุมใหม่เอีย่ มมสี ีหนา้ สดใสกว่าทกุ ครัง้ ฟะรีดะกบั ซลั มานยืนรอสง่ ตรงหน้าบ้าน สกั พกั โตะ๊ อหิ มา่ มโหรมกม็ าถงึ เขาลงจากรถชว่ ยซลั มานประคองของอาลีมะข้นึ รถ ฟะรดี ะกับซัลมานยืนส่งอาลีมะจนรถของโต๊ะอิหม่ามโหรมขับหายไปยงั โค้งถนน “มะจะหายใชม่ ้ยั พ”ี่ ฟะรีดะถามซัลมาน ขณะเดนิ เข้าบ้าน “มะดขี น้ึ กว่าแต่กอ่ นเยอะแล้วนะ ต้องหายอย่แู ลว้ เชอื่ พเี่ ถอะ” ซลั มานมองหนา้ น้องสาว แลว้ ยิ้มกวา้ ง “ไปเถอะ เรามีงานต้องทำ� นะวนั น”้ี “จริงสิ ต้องรีบแล้ว แต่เด๋ียวน้องไปท�ำกับขา้ วกอ่ นแปบ๊ นงึ กองทพั ต้องเดินดว้ ยท้อง” ฟะรีดะพูดด้วยเสยี งอนั ต่นื เตน้ แดดสายทีส่ วนหลงั บ้านดูสวยกวา่ ทกุ วัน ซลั มานเพงิ่ เคยสงั เกตเห็นว่าทแี่ หง่ น้ีเตม็ ไป ด้วยชีวิต ขนุนตน้ ใหญอ่ อกลกู เตม็ ตน้ กล่นิ หอมจากผลทส่ี กุ โชยมาชื่นใจ กระรอกตัวหน่ึง กระโดดอย่ตู ามกิง่ ไม้สูง นกบางตัวบินกระพอื ออกจากทีซ่ อ่ น ความมืดครึม้ ของสวนหลงั บา้ นยังเต็มไปด้วยความชื้น เพราะดา้ นหลังมีล�ำคลองไหลผ่าน ซัลมานเดินน�ำฟะรีดะ สำ� รวจไปเรอ่ื ยๆ เขากม้ ดตู ้นพรกิ ทพ่ี ยายามหยดั ยอดขนึ้ สงู เพอื่ รบั แดด และเหน็ กอตะไคร้ ท่ีใกล้ตาย รวมถึงร่องรอยของพืชสวนล้มลุกอีกหลายชนิดที่เคยมีอยูเ่ ต็มพื้นที่แหง่ นี้ ทัง้ หมดเป็นฝมี อื ของมะและนา้ ฟาเราะ และมนั คือความฝนั ของพ่อเขาดว้ ย

๑๖๖ “เรอ่ื งเลา่ จากบ้านเรา... ตามรอยเท้าพอ่ ” ติดล�ำคลองไมไ่ กลมตี ้นสม้ แขกสองตน้ พุ่มใบหนาเปน็ สีเขียวเขม้ ของมันดมู ชี วี ิตชวี า อย่างย่งิ ใตโ้ คนตน้ ผลของมนั ร่วงลงเต็มผืนหญา้ เป็นส้มแขกทีม่ ะของเขาเคยน�ำมาฝาน ตากแดด มตี ดิ ไว้ครวั ตลอด วันก่อนน้าฟาเราะยังบอกให้เขาไปซ้อื มาหนึง่ ขีดก็ตั้งยส่ี บิ บาท ซลั มานหยิบผลของมันขนึ้ มาลกู หนึง่ ผวิ ของมันออกสสี ม้ อมเหลอื ง เขาคิดเล่นๆ วา่ มนั คือทองค�ำ และมนั ช่างงดงามเสยี ยิง่ กว่าอะไรทงั้ หมด “พี่ ฉันว่าฉันมีเรื่องท่ีจะเขียนรายงานสง่ อาจารยแ์ ลว้ ล่ะ” ฟะรีดะหันมองไปรอบๆ แล้วพูด “น่ีไง ลงมือเขียนกันตอนนี้เลยมั้ย” ซัลมานพูดพลางหัวเราะ แล้วท้ังคู่ก็คว้า มดี พรา้ ทเ่ี พิ่งไปซื้อมาเม่อื วันก่อนฟาดฟันกับหญา้ รกๆ ขา้ งหน้าอยา่ งไม่ลดละ อาลมี ะกบั มาถึงบา้ นในตอนเย็นของวันนน้ั สหี นา้ นางดูอดโรยจากการเดินทางอย่าง เหน็ ได้ชดั โต๊ะอหิ ม่ามโหรมเปดิ ประตรู ถ ยนื รอใหฟ้ าเราะไปตามซลั มานมาช่วยประคอง อาลีมะลงจากรถ เสียงฟาเราะรอ้ งเรยี กซัลมานอยหู่ ลายคร้ัง หลอ่ นใจไม่ดีเพราะคิดว่า ซัลมานจะเหลวไหลไปท�ำอะไรไม่ดีอีก ครู่ต่อมาหล่อนเห็นซัลมานเดินมาจากทางสวน หลงั บา้ นพร้อมมดี พร้าในมอื และเนอ้ื ตวั เขามเี หงอ่ื ทว่ ม สว่ นฟะรดี ะทเี่ ดนิ ตามหลงั มาตดิ ๆ ก็มีสภาพไม่ตา่ งกัน “กลับมาแล้วหรือครับ” ซัลมานพูดพลางสง่ เสียงหอบเหน่ือย “ผมล้างตัวกอ่ นนะ เด๋ยี วไปช่วย” “เธอสองคนนไ่ี ปท�ำอะไรกันมา ทำ� ไมอยู่ในสภาพแบบน้”ี ฟาเราะพดู พลางสา่ ยหน้า แตส่ ายตากไ็ ม่วายมองออกไปทางสวนหลงั บา้ น แล้วถามต่อดว้ ยความสงสัย “นพี่ วกเธอ ถางปา่ ตรงน้นั เหรอเน่ยี ” “ใช่ค่ะ เราจะท�ำสวนแบบทม่ี ะกบั สเู คยทำ� เราจะปลกู ทุกอยา่ งในทตี่ รงน้นั ตอ่ ไปเรา ไม่ต้องไปซื้อเขากินอีกแล้ว และเราจะเอาไปขายดว้ ย” ฟะรีดะพูดชัดถ้อยชัดค�ำด้วย นำ�้ เสียงอนั ตนื่ เตน้ พลางปาดเหงอ่ื ตรงใบหนา้ ซัลมานเดินไปท่ีรถเขากับโต๊ะอิมหมา่ มโหรมช่วยกันประคองอาลีมะมาน่ังพักตรง ตีนบันไดบา้ น “เข้าไปขา้ งในดกี ว่านะมะ อากาศมนั ร้อน” ซัลมานบอก

ระดบั อดุ มศกึ ษาและประชาชนทวั่ ไป “เรอ่ื งเลา่ จากบ้านเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ๑๖๗ “เดี๋ยวนะ นี่พวกเธอไปถางสวนกันมาเหรอ เห็นไกลๆ ว่าตน้ ไมม้ นั เตียนๆ ใชม่ ยั้ ” อาลมี ะพดู ขณะชะเงอ้ มองออกไป “ใชค่ รบั มะ ผมจะท�ำสวนอย่างท่ีมะเคยท�ำ จะไม่ไปขายผ้าทีย่ ะลาแล้ว อยู่ทีน่ ี่ผมจะ ได้ดูแลมะดว้ ย” ซัลมานนง่ั ลงข้างอาลีมะ พดู พลางเอามือกุมแขนนางไว้แน่น อาลีมะ นำ้� ตาไหลออกมาอย่างไม่ทันรตู้ วั นางรสู้ ึกเหมอื นอาการปว่ ยไข้ของนางไดร้ บั ยาอันแสน วเิ ศษจากลูกของนาง นางย้มิ กว้าง และมองหนา้ ลูกอย่างมีความหวังยงิ่ กวา่ ครัง้ ใดๆ ใน ชีวิต โต๊ะอิหม่ามโหรมท่ียืนฟังอยู่ด้วยตลอด ก็เดินออกไปชะเงอ้ มองสวนหลังบ้านอยู่ ครหู่ นง่ึ แลว้ เดินกลบั มา เขาไม่รู้จะพูดอะไร เพราะสิ่งท่เี ขาได้เหน็ คือสง่ิ ที่เขาเองหวังให้ มนั เกดิ ขน้ึ ในหมบู่ ้านแหง่ นี้ และตอนนเี้ ขาเรมิ่ มคี วามหวงั กบั สงิ่ ทเ่ี ขาคดิ จะทำ� สวนหลงั บ้าน ของอาลมี ะจะเปน็ แบบอยา่ งใหบ้ า้ นหลงั อน่ื ๆ เขาจะนำ� ขา่ วดนี ไ้ี ปบอกกบั ลกู บา้ นในทป่ี ระชมุ “ถา้ พวกเธอทำ� คอกไกต่ รงนนั้ ฉนั จะเอาไก่มาให้เลยี้ งสกั สามสต่ี วั พวกเธอสนใจมยั้ ” โต๊ะ อหิ มา่ มโหรมพดู เสนอดว้ ยรอยยิม้ “ไดส้ ิครับ ผมจะเลี้ยงมันเอง” ซัลมานตอบแล้วหันไปทางฟาเราะ หลอ่ นได้แตย่ ืน ยิม้ กวา้ ง นัยนต์ าเอ่อท้นดว้ ยน�้ำตาแห่งความปตี ิ ทนั ทที นั ใดนน้ั ซลั มานกเ็ หมอื นนกึ อะไรขน้ึ ได้ เขาวงิ่ ออกไปทางสวนหลงั บา้ นจนทกุ คน รสู้ กึ แปลกใจวา่ เขาวิ่งออกไปหาอะไรตรงนน้ั ครู่ตอ่ มา ซัลมานวิ่งกระหืดกระหอบกลับมาพร้อมของสิ่งหน่ึงในมือ เขายื่นมันให้ ทุกคนดู แลว้ พดู วา่ “น่ไี ง เห็นมั้ย ผมเพิง่ เห็นวา่ มันสวยเหมอื นทองคำ� เลยครบั ” ทุกคนต่างหัวเราะดงั ๆ ออกมาพร้อมกนั ท่เี หน็ ผลสม้ แขกสุกเหลอื งอรา่ มในมือของ ซัลมาน อาลมี ะยน่ื มอื ออกไป ซัลมานวางมนั ในมอื ของนางอยา่ งช้าๆ นางมองจ้องเพยี งอดึ ใจ กอ่ นพดู ออกมาท้ังน้�ำตาวา่ “ใช่ ดูสิๆ มันดูเหมอื นทองค�ำเลยจรงิ ๆ ดว้ ย”

๑๖๘ “เรอื่ งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพ่อ”

ระดบั อดุ มศกึ ษาและประชาชนทั่วไป “เรื่องเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพอ่ ” ๑๖๙

๑๗๐ “เรื่องเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” “เรยี งความของลกู ” อับดุลเลาะ หวันมามะ จ.ปัตตานี บงั หมานชายวยั กลางคนกำ� ลงั ดายหญ้าอย่หู ลงั คาบ้านเพอื่ เตรยี มลงเมลด็ พนั ธ์อุ กี ครงั้ หลังจากฤดูฝนผ่านพ้น แมใ้ นห้วงเศรษฐกิจก�ำลังย่�ำแย่โดยไมม่ ีทีทา่ วา่ จะฟืน้ ตัวกลับสู่ สภาพเดมิ ในเรว็ วนั บงั หมานจงึ ตอ้ งดนิ้ รนอยา่ งแขง่ ขนั ต่อสเู้ พอ่ื ตวั เองและอกี สชี่ วี ติ ทเ่ี หลอื เพอ่ื ใหส้ ามารถยนื อย่ไู ดใ้ นสงั คมทเี่ ตม็ ไปด้วยการแขง่ ขนั นไ้ี ด้ โดยไม่ตอ้ งกลายเป็นเบย้ี ล่าง ของสงั คมทค่ี นไร้ฐานะมกั จะถกู ดแู คลนและตกเปน็ เหยอื่ ของนายทนุ ทง้ั ทางตรงและทางอ้อม ครอบครัวบังหมานเม่ือ ๒-๓ ปี ก่อนเกิดวิกฤติเศรษฐกิจ ถือเป็นครอบครัวที่พอ ลืมตาอ้าปากเฉกเชน่ ครอบครัวท่ัวไป สามารถส่งเสียลูกๆ เรียนหนังสืออย่างมิขาดตก บกพร่องแตอ่ ยา่ งใด และมกี ำ� ลงั ซอื้ ของใชจ้ ำ� เปน็ ไดอ้ ย่างสบายตวั โดยมติ อ้ งคดิ หนา้ คดิ หลงั ให้ล�ำบากใจ ถึงแม้ครอบครัวบังหมานสภาพโดยรวมจะอยู่ในฐานะก่ึงปานกลาง แต่ยัง ต้องอาศัยเรี่ยวแรงในการไขวค่ ว้าปจั จยั ยังชีพเพอ่ื ให้ได้มาซึ่งกบั ขา้ วกับปลาในแตล่ ะวนั ความฝันบังหมานในการสรา้ งครอบครัวที่อบอุ่นดูเหมือนย่ิงยาวไกล เมื่อสภาพ เศรษฐกิจทย่ี ำ�่ แยไ่ ดบ้ บี ให้เขาตอ้ งเปลย่ี นอาชพี รบั จา้ งกรดี ยางไปเปน็ กรรมกรขายแรงงาน ในตวั เมอื ง หลงั จากทร่ี าคายางนบั วนั ยงิ่ ตกตำ่� ลงเรอื่ ยๆ หากขนื ยงั ทนอยเู่ ชน่ นต้ี ่อไปชวี ติ ผเู้ ป็นกลุ เี ช่นเขาคงต้องลำ� บากอยา่ งแน่นอน อย่างนอ้ ยการเปน็ กรรมกรอาจจะพอมรี ายได้ ทม่ี ่ันคงกวา่ การกรีดยาง มิตอ้ งฝากโชคชะตาไว้กบั ลมฟ้าอากาศให้กระวนกระวายใจ เมอื่ ความแนน่ อนคอื ความไม่แนน่ อน ครอบครวั บงั หมานกลบั ต้องเผชญิ กบั สภาพสงั คม ทค่ี วามเจรญิ กำ� ลงั คบื คลานเขา้ มาทกุ ขณะ ครงึ่ ปีหลงั จากทเี่ ขาเปลยี่ นอาชพี เป็นกรรมกร

ระดับอุดมศึกษาและประชาชนทว่ั ไป “เรื่องเล่าจากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” ๑๗๑ เขาต้องด้ินรนเพ่ือคา่ ครองชีพอย่างปากกัดตีนถีบ ค่าแรงท่ีเขาได้รับในแต่ละวันแทบจะ ไมเ่ หลอื เขายงั ต้องตนื่ เช้ากลบั ค่ำ� อยู่เชน่ เดมิ ถึงแม้ในละวนั เขาพยายามท่ีจะเก็บหอม รอมริบเทา่ ท่ีพอจะเก็บได้ แต่เพราะค่าใชจ้ า่ ยท่ีเพ่ิมข้ึนคงมิอาจกักเก็บเงินสว่ นนั้นได้ ทั้งคา่ ไฟ คา่ อาหาร ค่าเครือ่ งใชส้ ารพัด ทตี่ ้องจ่ายออกไปอยา่ งมิอาจหลกี เล่ยี ง คา่ ใช้จา่ ยกลับเพิม่ ขน้ึ ในขณะที่รายรับยงั ทรงตวั เมื่อลกู คนโตต้องเขา้ โรงเรียนมัธยม ในตัวเมือง อีกทั้งลกู คนเลก็ กำ� ลังจอ่ คิวเข้าชัน้ อนุบาลในปเี ดียวกนั ทำ� ให้ภาระทั้งหมด ตกอยกู่ บั บงั หมานเพยี งผเู้ ดยี ว เมอ่ื สภาพความเป็นจรงิ กบั ความฝนั มอิ าจเป็นสงิ่ เดยี วกนั บังหมานจงึ หาทางออกดว้ ยการเสนอให้ซูไบดะฮ์ ภรรยาสุดท่รี ักช่วยท�ำมาหากินอีกแรง เพอื่ บรรเทาค่าครองชีพทีน่ บั วันดูจะเพิม่ ขน้ึ เป็นเงาตามตวั ด้วยวยั วฒุ ทิ คี่ อ่ นข้างจำ� กดั คงไม่มชี อ่ งทางใดสำ� หรบั แม่ลกู สามเช่นเธอ นอกจากการ เขา้ ไปสมคั รเป็นลกู จ้างของโรงงานในตวั เมอื งทม่ี ตี วั เลอื กอย่างเดอื ดดาล ทงั้ โรงงานยางพารา โรงงานผลิตเครื่องนอน แต่ในที่สุดโรงงานปลากระป๋องถือเป็นทางเลือกสุดท้ายของเธอ ซง่ึ เปน็ ทนี่ ยิ มของผคู้ นในสามจงั หวดั ชายแดนภาคใต้ ทมี่ โี อกาสเขา้ ทำ� งานง่ายกว่า เมอ่ื เทยี บ กบั สถานประกอบการอน่ื ๆ ทน่ี ไ่ี มต่ อ้ งมวี ฒุ กิ ารศกึ ษากส็ ามารถเขา้ ไปทำ� งานได้ ประกอบ กบั มรี ถเหมาบริการรบั สง่ ถงึ หน้าโรงงาน ซ่ึงเป็นทางเลอื กหนง่ึ ส�ำหรับผู้ว่างงานในพน้ื ที่ มานานนบั ทศวรรษ ทุกๆ วัน บงั หมานและภรรยาตอ้ งต่นื ตงั้ แต่หวั ร่งุ เพ่ือไปท�ำงาน ภรรยาของเขาจะ ออกจากบ้านก่อนสามที กุ ครง้ั เพราะเธอตอ้ งออกจากบ้านก่อนแสงตะวนั จะโผล่ ณ ขอบฟา้ ในขณะท่ีสามีของเธอจะขึ้นรถที่มารับสง่ คนงานประมาณหกโมงเชา้ เปน็ ประจ�ำทุกวัน ทงั้ สองกลายเป็นมนษุ ย์แรงงานอย่างเตม็ ตวั เพอื่ ความมน่ั คงของชวี ติ และอนาคตของ ลกู ๆ ทก่ี ำ� ลงั เตบิ โตทกุ ววี่ นั ตัง้ แตบ่ ังหมานหันหลังใหก้ ับอาชพี กรีดยาง ครอบครวั ของเขาแลดมู คี วามสขุ มากขนึ้ การใชจ้ า่ ยกลบั ส่สู ภาพทมี่ นั่ คงเหมอื นช่วงทย่ี างมรี าคา ในร้ัวโรงงานผลิตปลากระปอ๋ ง คือบ้านหลังท่ีสองท่ีเธอไดก้ ระโจนเข้ามาใชช้ ีวิตกว่า หา้ เดอื นแลว้ ทเ่ี ธอจะเข้ามาในโรงงานตอนเชา้ และจะออกอกี ทใี นชว่ งเวลาพลบคำ่� เธอจงึ

๑๗๒ “เร่ืองเล่าจากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ถงึ บา้ นไม่ตำ�่ กว่าสองท่มุ พร้อมเพอ่ื นร่วมงานผปู้ ระสบชะตากรรมเดยี วกนั ในทกุ ๆ วนั อนั เป็น ช่วงเวลาทผี่ ้คู นกำ� ลงั สาละวนอย่กู บั ภารกิจสว่ นตวั ก่อนเขา้ นอน ในขณะทเ่ี ธอกลบั ต้องอยู่ บนทอ้ งถนนเพอ่ื ม่งุ ส่รู วงรงั ทม่ี ลี กู ๆ อนั เป็นทร่ี กั กำ� ลงั รอคอยเธออยู่ ยามรงุ่ อรุณ ซไู บดะฮใ์ นชดุ พนักงานพรอ้ มข้าวห่อม้ือเช้า เธอจะรอรถโรงงานมารับ กอ่ นแสงตะวนั จะโผลผ่ ืนดิน ทกุ ๆ วันเธอและสามีจะแยกย้ายกนั ไปท�ำงานในยามรุ่งสาง ในขณะที่ลูกๆ ก�ำลงั หลับใหล ภายใตผ้ ้าหม่ อันอบอ่นุ สว่ นสามที ่อี ยู่ในชดุ กรรมกรพร้อม ป่นิ โตและขวดน้�ำจะถูกเรียกขึ้นรถกระบะของผู้รับเหมาท่ีมารับส่งหนา้ บ้านเช่นเดียวกับ คนงานอนื่ ๆ ทก่ี ำ� ลังกอดตัวเองจากความเหน็บหนาวในชว่ งเชา้ อย่ทู ้ายกระบะ รายได้ที่ชักหนา้ มิถึงหลังได้บีบให้บังหมานพร้อมภรรยาต้องดิ้นรนหาทางหลอ่ เลี้ยง ความทุกขย์ ากของครอบครัวในทกุ วิถที าง จนทัง้ สองไมม่ เี วลาหยุดพักแมก้ ระทง่ั วนั วา่ ง จากงานประจ�ำ ขณะทสี่ ามขี องเธอใชเ้ วลาว่างจากงานก่อสรา้ งออกหาปลาตามทอ้ งทุ่ง และหนองนำ�้ ในท้ายหมบู่ ้าน เพอื่ จนุ เจอื ครอบครวั อกี ทาง เพอ่ื ช่วยลดคา่ ใช้จ่ายในครวั เรอื น แปลงผกั หลงั บ้านทถี่ กู ทง้ิ รา้ งมานาน ต้นหญ้าค่อยๆ ปกคลมุ จนกลายเป็นผนื ปา่ ยอ่ มๆ ทคี่ อยชะโงก ทา้ ลมฝน เนนิ ดนิ ทเี่ คยเปน็ ร่องสวนมากอ่ นถกู ปกคลมุ ด้วยพงหญ้าอนั รกทบึ ทีถ่ กู ปล่อยทิง้ เปน็ เวลานาน แดดเชา้ เร่ิมระบายทาบทาพ้ืนดิน หมอกเช้าคอ่ ยๆ ปลิวละอองสู่เบื้องฟา้ สีคราม สดใส กอ้ นเมฆเรม่ิ เคลอ่ื นตวั อย่างช้าๆ พดั ไปตามแรงลม คณุ นายตนื่ สายทแ่ี ผ่รากอย่าง สงบคอ่ ยๆ คลต่ี วั เองตอ้ นรบั ไออ่นุ จากแสงแดดแลดสู วยสดใสราวกบั เดก็ น้อยทกี่ ำ� ลงั เตบิ โต ในวัยเยาว์ ลกู ๆ ทงั้ สามต่างเตบิ โตทา่ มกลางความวา้ เหว่ ชวี ติ ขาดความอบอ่นุ นบั ตงั้ แตท่ บ่ี งั หมาน และภรรยากระโจนสู่โลกแรงงาน ต้ังแตเ่ ช้าหลังจากตื่นนอนพวกเขาจะช่วยกันอาบน้�ำ ทานข้าวท่ีถูกเตรียมไวใ้ ต้ฝาชีคันสีฟ้า โดยมีพี่ชายคนโตคอยจัดแจงเส้ือผ้าใหก้ ับน้องๆ ทงั้ สอง ก่อนจะเปิดกระปกุ หยิบยื่นเหรียญท่ีคณุ แม่ เตรยี มไว้ใหก้ บั น้องๆ เฉกเช่นทุกวนั ก่อนทงั้ สามจะเดนิ ทางไปโรงเรยี นเพยี งล�ำพังปราศจากพอ่ แม่คอยรบั ส่งเหมอื นเมอี่ ก่อน ตะวันเร่ิมคล้อยต�่ำ บรรดาลูกๆ ต่างทยอยตบเท้ากลับบา้ นเพ่ือเปล่ียนชุดนักเรียน กอ่ นจะลงไปยงั ลานบ้านเพอ่ื รอคอยการกลบั มาของพอ่ แม่ดว้ ยความหวงั ภายใต้ตน้ มะขาม ทยี่ ืนตน้ อย่างทระนง

ระดบั อดุ มศึกษาและประชาชนทว่ั ไป “เร่อื งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพ่อ” ๑๗๓ สองปแี ลว้ ความหวังบังหมานท่ีเคยวาดหวังยังไม่เห็นวี่แวว ความพยายามท่ีเคย แสวงหาความมั่งค่ังใหก้ ับครอบครัวยังคงมืดมิด เงินเดือนที่ไดม้ ามักจะหมดลงแบบ เดอื นชนเดอื นเสมอ เงนิ ที่เก็บออมรอมรบิ มกั ถกู เบิกอยเู่ นืองๆ ไหนจะค่าข้าว ค่าปลา ค่าอาหารท่ตี อ้ งจับจา่ ยในแตล่ ะวัน ในขณะทภ่ี รรยายงั คงเข้าออกประตโู รงงานจากวนั กลายเปน็ ปี ทำ� ใหช้ วี ติ ของเธอกลาย เป็นมนษุ ย์โรงงานเตม็ ตวั ตนื่ เช้าออกจากบ้านเปน็ กจิ วตั รก่อนจะโยนตวั ลงนอนปาเข้าสที่ มุ่ ไม่มเี วลาทจี่ ะดแู ลลกู ๆ แมก้ ระทง่ั ตวั เธอเอง เธอแลดทู รดุ โทรมขนึ้ ทกุ วนั ทเ่ี กดิ จากการพกั ผอ่ นไมเ่ พยี งพอดว้ ยระยะเวลาทย่ี าวนาน ทำ� ใหใ้ บหน้าของเธอมสิ ดใสเชน่ เคย อกี ทั้งเธอไม่ ค่อยมเี วลาอยูก่ ับลูกๆ ทำ� ให้เธอมอิ าจรับรคู้ วามเปลี่ยนแปลงของลูกๆ ทกี่ ำ� ลงั เตบิ โต ท่ามกลางการขาดความอบอุ่น ทุกอย่างดูเหมือนวา่ ก�ำลังจะไปไดด้ ีกับความเปน็ ไปท่ีเธอและครอบครัวก�ำลังด�ำเนิน แต่ความรสู้ ึกหนงึ่ กลบั งอกเงยอย่างเงียบๆ ขึน้ ในจิตใจของสามี เขาเริม่ มีความกังวลต่อ ลกู ๆ ทต่ี อ้ งอย่กู บั สภาพทต่ี น่ื เช้าไมม่ โี อกาสทจี่ ะสมั ผสั ออ้ มกอดของพ่อแม่เหมอื นแต่กอ่ น อกี ทั้งในยามค่ำ� คนื ก็ยังไมม่ โี อกาสทีจ่ ะสัมผสั กับรอยยิ้มของคุณแมอ่ ย่างที่เคย หลังจากบังหมานไดร้ ับรูถ้ ึงความรูส้ ึกของลูกชายคนโตคืนนั้น ประกอบกับความ เปลยี่ นแปลงทเี่ รม่ิ ปรากฏเหน็ เข้ากลบั วติ กกบั สงิ่ ทกี่ ำ� ลงั กอ่ ตวั อยภู่ ายในหวั ใจอย่างเงยี บๆ ทยี่ งั ถกู เกบ็ ไว้ข้างใน เขายงั คงมองหาหนทางทด่ี กี วา่ นที้ จ่ี ะพลกิ สภาพครอบครวั เพอื่ เอาชนะ ความเลวร้ายทกี่ ำ� ลงั ประสบอย่กู บั ลกู ๆ และภรรยา เขากงั วลอย่างยงิ่ ทล่ี กู ๆ จะขาดความ อบอุ่น ซ่งึ อาจเป็นตน้ ตอของปญั หาสังคมในภายหลัง บังหมานยังคงเฝา้ มองอนาคตของลูกๆ ผ่านดวงใจท่ีอิดโรยและดวงตาอันลึกรา้ วที่ หลับนอนไมเ่ พียงพอ เหมือนก�ำลังซ่อนความนัยบางอยา่ งที่ยังคงเวียนวา่ ยอยูภ่ ายใน อย่างเงยี บๆ โดยมิอาจยับยง้ั คืนน้ันหลังจากลูกๆ และภรรยาเขา้ นอน บงั หมานใช้เวลาก่อนนอนนงั่ อย่ตู รงระเบยี ง เฉกเชน่ ทุกคืน แมค้ ืนน้ีภรรยาจะเขา้ นอนก่อนแลว้ แตเ่ ขาตอ้ งรินน้�ำชาสักแกว้ ก่อนจะ หลับตาลง เที่ยงคืนแล้วบังหมานยังนั่งอยู่ท่ีเดิมมองดูท้องฟ้าที่เงียบสงัด มีเพียงเสียงกรนของ ลูกชายคนโตทเี่ ล็ดลอดออกมาให้ได้ยิน ภาพลกู ๆ ท่กี �ำลังดหู นงั สือการ์ตูนก่อนนอนกลบั

๑๗๔ “เร่อื งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” ปรากฎในความคดิ ทเ่ี ปรยี บเสมอื นบนั ไดแห่งชวี ติ สำ� หรบั การเตบิ โตเปน็ ผใู้ หญใ่ นอนาคต บงั หมานอดใจมไิ ด้ทจี่ ะเข้าไปหยบิ ดหู นงั สอื เรยี นของลกู ชายคนโต เพอ่ื ตดิ ตามความก้าวหน้า ของการเรยี น ทเ่ี ขาแทบไมม่ เี วลาใหน้ ับต้งั แตเ่ ขาและภรรยาออกท�ำงานนอกบ้าน ณ มมุ หน่ึงของบ้าน บังหมานเดนิ ไปหยิบกระเปา๋ ลูกชายคนโต เขาเปดิ ดหู นงั สือและ สมดุ ทกุ เล่มทว่ี างไม่คอ่ ยเปน็ ระเบยี บมากนกั สมดุ ทกุ เลม่ ถกู ขดี เขยี นด้วยดนิ สอ บางหน้า เตม็ ไปด้วยรปู วาดตา่ งๆ ท่ีเขาช่นื ชอบ สว่ นใหญจ่ ะเปน็ รปู บ้าน รูปพ่อแม่ รูปต้นไม้ รูปไก่ และอนื่ ๆ ท่ีเขา้ สมมตขิ ้นึ มา อีกทั้งมีการเขยี นประโยคสัน้ ๆ ประกอบ เช่น พอ่ แม่ของผม บ้านของผม ไก่ของผม ผักบงุ้ ของผม บงั หมานพลิกไปเรอ่ื ยๆ ชื่นชมผลงานลกู ชายอย่างเพลิดเพลนิ ก่อนจะหยุดตรงทหี่ น้า สดุ ท้ายของสมดุ วชิ าภาษาไทย เขาหยดุ อา่ นเรยี งความยาวประมาณห้าบรรทดั เขียนด้วยตัว บรรจงทีเ่ ลา่ ถึงความในใจ โดยเรยี งความน้ันเขยี นวา่ “บา้ นผมนา่ อยู่ บา้ นผมมตี ้นไม้ บา้ นผมเลย้ี งไก่ ผมมีพ่อแม่ทน่ี ่ารกั ทกุ ๆ วนั พ่อจะสง่ ผมไปโรงเรยี น แต่ตอนนพี้ อ่ ผม ไม่ว่าง พ่อผมตอ้ งออกไปท�ำงานหาเงินใหก้ ับผม ผมมีนอ้ งชายสองคน ทั้งสองคนนา่ รกั ทกุ ๆ เช้าผมจะคอยดูแลนอ้ งชาย เพราะแมผ่ มไมว่ า่ ง แมผ่ มต้องออกไปท�ำงานแต่เช้า เหมอื นกนั เพอ่ื หาเงนิ ใหผ้ มและนอ้ งไดเ้ รยี นหนงั สือ และผมไม่รู้วา่ เมือ่ ไหร่พอ่ กับแม่จะ ไมต่ ้องออกไปท�ำงานนอกบ้านอีก เพราะผมไมอ่ ยากใหพ้ อ่ กับแม่เหนื่อย อยากให้พอ่ กับ แมอ่ ยู่บ้าน เพราะผมรูส้ กึ เหงาทุกวัน ทตี่ ืน่ มาไม่เห็นพอ่ กับแมเ่ หมอื นเมอ่ื กอ่ น” บงั หมานหยบิ หนงั สอื เรยี นลกู ชายเล่มแล้วเล่มเล่า เพอ่ื คน้ หาเรยี งความทอี่ าจหลงเหลอื อย่ใู นสมดุ เลม่ อน่ื ๆ พลนั ไปเหน็ หนา้ กระดาษทเี่ ตม็ ไปด้วยรปู ตา่ งๆ โดยมหี วั ขอ้ ตวั บรรจง เขยี นอย่างตงั้ ใจว่า “สวนเกษตรในฝัน” และมกี ารบรรยายใต้ภาพดา้ นล่างสดุ ว่า “สวนเกษตร พอเพยี ง” บงั หมานผมู้ วี สิ ยั ทศั น์อนั ลมุ่ ลกึ ในชดุ ผ้าขาวมา้ ผกู เอวกลบั นง่ั ทบทวนตวั เองอยพู่ กั ใหญ่ ทา่ มกลางความเงียบสงัดของค่�ำคืนท่ีก�ำลังหลับใหลในภวังค์ เขาไม่คิดว่าลูกชายคนโต จะมีความคิดเป็นผูใ้ หญ่กวา่ อายุ เขาเกบ็ สมดุ และหนังสอื ของลูกชายเขา้ กระเป๋าเชน่ เดมิ เขาหายใจลึกๆ ก่อนจะออกไปยังระเบียงอีกคร้ัง มองดูแสงดาวที่สอ่ งประกายแวบๆ บนฟา้ ไกล ด้วยความลนื่ ไหลของความคดิ ทก่ี ำ� ลงั ถาโถมเข้ามาอยา่ งเงยี บๆ บงั หมานมอิ าจฝนื ตา

ระดับอุดมศกึ ษาและประชาชนทว่ั ไป “เร่ืองเล่าจากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” ๑๗๕ หลบั ลงได้ เขายงั คงคดิ ถงึ เรอื่ งราวทไ่ี ดอ้ า่ นเจอในสมดุ ของลกู ชายคนื นนั้ จนยากทจ่ี ะลมื เลอื น ถงึ กระนน้ั ยิง่ ดึกความวา้ วุ่นยิง่ กระโจนเขา้ มาอย่างต่อเน่ือง ท้งั เรือ่ งอนาคตครอบครวั และ ลกู ๆ ท่กี �ำลงั เผชญิ กับความไมส่ มดลุ ของวิถีชีวติ รวมทงั้ ความมนั่ คงของรายได้ทย่ี งั ตอ้ ง พงึ่ รา่ งกายเพื่อแลกกับคา่ แรง คืนนั้นบังหมานได้ย้อนเรียงความของลูกชายที่ได้อา่ นเม่ือสักครู่ เขาใคร่ครวญถึง ความหมายทซ่ี อ่ นอย่ใู นตวั อกั ษรของเรยี งความดงั กล่าว เขามคี วามร้สู กึ สงสารลกู ๆ ขน้ึ มา ทันใด อีกทั้งกลบั รสู้ กึ สงั เวชอยา่ งท่ไี ม่เคยรู้สกึ มาก่อน ยิง่ คดิ กลับยิง่ กล้มุ ในส่งิ ท่ีเขากำ� ลงั เปน็ ท่ีมอิ าจให้ความอบอนุ่ แกล่ กู ๆ และภรรยาเหมอื นเชน่ คนอนื่ น�้ำตาของลูกผู้ชายท่ีมิเคยไหลหล่ังนานนับปี บัดน้ีได้หล่ังลงมาอาบแกม้ อย่างมิอาจ ขวางก้ัน เขารูส้ กึ ผิดอย่างมหนั ตท์ ี่ปล่อยใหล้ กู ๆ เตบิ โตเพียงล�ำพังมาแรมปี โดยทีเ่ ขา และภรรยามิเคยล่วงรู้ เพราะลูกๆ มิเคยพูดถงึ เขามอิ าจทดแทนสง่ิ ใดได้เท่าออ้ มกอด และความอบอุ่นเพือ่ แลกกบั ความสุขของลกู ๆ ความร้สู กึ ทเ่ี ขาได้รบั มาในวยั เดก็ หวนคนื อกี ครงั้ เขาเองเคยถกู พอ่ แม่ทงิ้ อยเู่ พยี งลำ� พงั สองพ่นี ้องไวก้ ับยา่ เพอ่ื ไปทำ� งานรบั จา้ งท่ปี ระเทศเพอ่ื นบ้าน นอกจากส่งเงินกลบั มาเพื่อ เป็นทนุ เรยี น ถงึ กระนน้ั ชวี ติ ยงั คงรสู้ กึ ขาดตกบกพร่องขาดความอบอ่นุ และความสขุ ทม่ี อิ าจ ทดแทนดว้ ยสิง่ อื่นใด เรียงความของลูกช้ินนี้ท�ำให้บังหมานนึกถึงการท�ำเกษตรแบบพอเพียงขึ้นมาทันใด เขาเองเคยมีความต้ังใจที่จะเดินตามทฤษฎีของในหลวงภูมิพล แตด่ ว้ ยภาระและความ ไม่พรอ้ มจากหลายๆ ปัจจยั ทำ� ใหเ้ ขาต้องลม้ เลกิ ความคดิ ดงั กล่าว นอกจากการยอมจำ� นน ตอ่ ความเป็นจรงิ และขดี จำ� กดั ของตวั เอง หากความสขุ ทแี่ ทจ้ รงิ คอื การใช้ชวี ติ อย่างพอเพยี ง คงถึงเวลาแลว้ ท่เี ขาจะเร่มิ ลงมือท�ำอย่างจรงิ จงั เสยี ที แรงใจที่บังหมานได้รับจากเรียงความของลูกชายเปรียบเสมือนชีพจรที่คอยกระตุ้น ความมุ่งหวังและความตัง้ ใจของเขาให้ลุกโชนขน้ึ มาอย่างแรงกล้า หน่ึงเดือนต่อมาเขาและภรรยาเริ่มถอนรื้อพงหญ้าที่เคยเปน็ ที่ท�ำกินเมื่อสามปกี อ่ น หลงั จากท้ังสองได้วางแผนตดั สนิ ใจลาออกจากโรงงานและกรรมกร เพือ่ กลับมาลงหลัก ปกั ฐานอย่กู บั บ้านอย่างเตม็ ตวั ตามความต้องการของทงั้ สอง โดยใช้ตน้ ทนุ ทมี่ อี ยเู่ ลก็ น้อย

๑๗ ๖ “เร่อื งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ยกร่อง ขุดสระนำ้� ตามทฤษฎเี ศรษฐกิจพอเพยี งหรอื เกษตรทฤษฎีใหม่ ท่ีเปน็ แนวทาง การพัฒนาการเกษตรอยา่ งเปน็ ข้ันตอนของในหลวงภูมิพลท่ีได้พระราชทานแก่พสกนิกร ของพระองค์ ดว้ ยการวางแผนและวางแผนผังของพ้ืนท่ีท่ีมีอยู่อยา่ งจ�ำกัดเพ่ือใหเ้ กิด ประโยชน์สงู สุด บงั หมานจดั แบง่ พน้ื ทอ่ี อกเปน็ สสี่ ่วนตามเกษตรทฤษฎใี หม่ ดว้ ยการสรา้ งพน้ื ทกี่ กั เกบ็ นำ�้ ไว้ใช้ในการเกษตร ทำ� การฟืน้ ฟนู าร้างใหก้ ลบั มามคี วามสมบรู ณ์อกี ครงั้ และจดั แบ่งพน้ื ที่ เพ่ือปลกู พชื ชนิดต่างๆ ทัง้ พืชล้มลุก ไม้ยืนตน้ ทั้งหมดถกู เนรมิตด้วยสองมือของทง้ั สอง อยา่ งมุง่ ม่นั จนพ้ืนท่ีหลังบ้านทเ่ี คยรกทบึ กลายเปน็ สวนเกษตรในฝันของลูกชายคนโต แสงแดดทอแสงในยามเช้าลบู ไลห้ ยาดนำ�้ คา้ งทเี่ กาะตามกงิ่ หญา้ ใบไม้ ผ้คู นต่างออกจาก เพิงพักมุ่งสูจ่ ุดหมายปลายทางของแต่ละคน ตา่ งออกไปไขว่คว้าลา่ ตามฝนั ตามที่ต่างๆ แตส่ ำ� หรบั เธอทงั้ สองมไิ ดข้ งั ตวั เองอยใู่ นระบบสงั คมทก่ี ำ� ลงั ดำ� เนนิ อย่อู กี ตอ่ ไป หลายเดอื น แล้วท่ีเขาและภรรยาได้หันหลังใหก้ ับวิถีท่ีเรง่ รีบหลังจากทั้งสองไดห้ วนสูว่ ิถีท่ีเรียบง่าย และสงบ พน้ื ทป่ี ระมาณสองไรถ่ กู บรหิ ารจดั การอยา่ งลงตวั ภายในระยะเวลาหลายเดอื น โดยการ ท�ำเกษตรแบบผสมผสานตามทฤษฎีใหมอ่ ันเป็นปรัชญาท่ีพระบาทสมเด็จพระเจ้าอย่หู วั มพี ระราชดำ� รัสชี้แนะแนวทางในการด�ำเนนิ ชีวติ ใหก้ ับพสกนกิ รชาวไทยมาโดยตลอด หลายเดือนผ่านไป ผืนดินท่ีเคยรกร้างไดแ้ ปลงสภาพเปน็ ผืนดินที่ยังประโยชน์อย่าง มหาศาล มกี ารปลกู พชื ผักสวนครวั ชนดิ ตา่ งๆ เช่น มะเขือ พริก บวบ มะระ ถัว่ พู แตงกวา ผกั บ้งุ หวั มนั มะละกอ มะนาว มะพรา้ วและอกี หลากหลายชนดิ มกี ารแบ่งพน้ื ทเ่ี ปน็ โซนๆ ดมู ีระเบียบเรยี บรอ้ ย มกี ารเล้ียงปลาดกุ เลย้ี งไก่ไข่ และมีการเพาะเหด็ ฟางอีกดว้ ย พืชผลที่ได้จากสวนเกษตรผสมผสานถูกน�ำไปจ�ำหน่ายยังที่ตา่ งๆ จนไม่เพียงพอต่อ ความต้องการของผู้บริโภคเนื่องจากเป็นพืชท่ีปลอดสารพิษร้อยเปอร์เซ็นตซ์ ่ึงเป็นที่ ตอ้ งการของตลาด ลานบา้ นท่ีเคยรกร้างไดแ้ ปรสภาพเปน็ สถานท่ีชุมนุมของผูค้ นท่ีแวะเวียนเข้ามาหาซื้อ ผลผลติ จากสวนแหง่ นี้ มผี สู้ นใจเดนิ ทางเข้ามาเยย่ี มชมแปลงเกษตรแห่งนอ้ี ยา่ งมขิ าดสาย

ระดับอดุ มศกึ ษาและประชาชนทั่วไป “เร่อื งเลา่ จากบ้านเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ๑๗๗ บงั หมานจงึ มรี ายไดเ้ ข้ามาอย่างตอ่ เนอื่ ง ทำ� ใหค้ รอบครวั ของเขามสี ภาพความเป็นอยทู่ ดี่ ขี นึ้ อย่างเห็นได้ชัด ทุกๆ เชา้ ก่อนจะสง่ ลูกๆ ไปโรงเรียน บังหมานและครอบครัวจะเขา้ ไปเดินเล่นใน สวนเกษตรผสมผสานอย่างมคี วามสขุ เพอ่ื เก็บผลผลติ ส่งให้กับลูกค้าทสี่ ง่ั จองเปน็ ประจ�ำ นับต้ังแตบ่ ังหมานกลับมาใชช้ ีวิตแบบพอเพียง ลูกๆ ทั้งสามแลดูรา่ เริงมีความสุข ทม่ี โี อกาสอย่พู ร้อมหน้าพร้อมตากับพอ่ แม่ ความสุขเป็นส่งิ ท่มี อิ าจประเมินเป็นมูลค่าได้ บางครง้ั การอย่กู บั ความจรงิ และการพอใจในสง่ิ ทม่ี อี ยู่ รจู้ กั อย่อู ยา่ งพอเพยี ง รจู้ กั เกบ็ ออม ในสง่ิ ทไี่ ดม้ า ไม่ใช้จ่ายเกินตัว เพยี งเท่านคี้ วามสุขคงมติ ้องไปหาท่ีไหนไกล บางท่ีอาจอยู่ ทใี่ จคดิ และความพอดบิ พอดใี นการดำ� รงชวี ติ ซง่ึ ทง้ั หมดคอื พนื้ ฐานและทมี่ าของความสขุ ทแ่ี ท้จรงิ ทอ่ี งคภ์ มู พิ ลได้พระราชทานให้กบั ปวงชนชาวไทย เพอ่ื เป็นแนวทางในการยดึ ถือ ปฏบิ ัติในการด�ำเนินชวี ิต ถึงแมว้ นั น้พี ระองค์ท่านจะไมอ่ ยู่ ทวา่ ปรชั ญาชวี ติ ทีพ่ ระองค์ได้ มอบใหก้ บั ราษฎรล้วนมคี วามสำ� คญั อยา่ งยงิ่ ในการยดึ ถอื ปฏบิ ตั ทิ งั้ ตอ่ ปัจเจกและส่วนรวม “ลุกมาน...มาช่วยพอ่ จับปลาหน่อยเด้...” บังหมานตะโกนเรียกลูกคนโตที่ก�ำลังเดิน เก็บไข่ไก่ใส่ตะกร้าอยา่ งเพลิดเพลนิ “แป๊บเดย๋ี วพอ่ ...มานกำ� ลงั เกบ็ ไขอ่ ย่.ู .วนั นไี้ กอ่ อกไขเ่ ยอะเลย” ลกุ มานขานเสยี งอยา่ งมี ความสขุ ในขณะทีภ่ รรยาก�ำลงั เพลิดเพลนิ เด็ดพริกอยา่ งแข็งขันเพ่ือให้ทนั ส่งลูกคา้ เสยี งหยอกเยา้ ของลกู ๆ ดงั ระงมทว่ั แปลงเกษตร เทย่ี วชมลูกมะระบา้ ง มะเขือบา้ ง อย่างมคี วามสุขทเ่ี ผยออกมาบนใบหน้าอย่างอบอุน่ “เหน็ ไหม! ทฤษฎใี หม่ของในหลวงเราสดุ ยอดจรงิ ๆ” บงั หมานแอบกระซบิ ข้างๆ ภรรยา ท่ีก�ำลังขะมักเขมน้ เด็ดพริกที่ก�ำลังแผก่ ิ่งก้านอย่างเพลิดเพลินกอ่ นท้ังสองจะแยกยา้ ยกัน ไปท�ำหน้าทีข่ องตนอย่างมีความสขุ และเบกิ บานใจ

๑๗๘ “เรอื่ งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพ่อ”

ระดบั อุดมศกึ ษาและประชาชนท่วั ไป “เรอื่ งเล่าจากบ้านเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” ๑๗๙ “สายนำ�้ …” ดารารตั น์ เอย่ี วสานุรกั ษ์ จ.ปตั ตานี สบิ ปีก่อนหน้านัน้ … “ก�ำนัน!....กำ� นนั !!” “โว๊ยยยย!!!!” นไี่ ม่ใช่เสยี งตอบรบั จากเจ้าของชอื่ เรยี ก “กำ� นนั ” หรอกแต่ เป็นเสยี งของผมเอง “โอเชี่ยน” หรอื ชอ่ื จริงสดุ เชยของผม “อานนท์” แล้วก�ำนนั นัน้ ใครนะ่ หรอ พ่อผมเองแหละ “Dr.เคลวนิ ” หรอื ทีค่ นพน้ื ท่นี ้ีเรียกว่า ‘ก�ำนนั เคนๆ’ พ่อผม เปน็ กำ� นันในต�ำบลหน่งึ ของจังหวดั ปัตตานี บา้ นเกิดของผม พ่อทำ� งานรับใช้ บ้านเมืองจนแทบไมไ่ ด้หลับไม่ได้นอน และไอเ้ สียงเรียกนั้นก็เป็นเสียงแทน นาฬิกาปลุกของผมทุกเชา้ ปญั หาชาวบา้ นก็มีทุกวี่ทุกวัน แถมพ่อผมก็ดัน รับทกุ งาน ไมเ่ คยเกีย่ งเลยด้วย ผมอาศยั อยกู่ บั พ่อสองคน แมจ่ ากผมตง้ั แตผ่ มยงั เดก็ ผมยอมรบั นะว่าผม เป็นเดก็ คอ่ นข้างมปี ญั หา เนอ่ื งจากไมไ่ ดร้ บั การอบรมสง่ั สอนจากแมเ่ ท่าทค่ี วร สว่ นพ่อน่ะเหรอ วนั ๆ ก็อยู่กบั งานรบั ใช้บา้ นเมือง รบั ใช้ลูกบ้านราษฎรของ แกไป วา่ งเมอื่ ไรกน็ ้นู อย่ใู นสวนหลงั บา้ น ทำ� อะไรของแกไมร่ ู้ แกใชใ้ ห้ผมตาม ไปดบู อ่ ยนะ แต่ผมดอ้ื ไง จะไปทำ� อะไรน่าเบอ่ื ๆ ตามประสาคนแกห่ วั โบราณ แบบนน้ั ทำ� ไม นอนเล่นเกมสบายๆ อย่างลกู ชาวบ้านชาวช่องคนอนื่ ๆ เค้าทำ� กนั ท่าจะดกี วา่ เหอะ! แตผ่ มไมเ่ หมอื นลูกชาวบา้ นแถวนหี้ รอกนะ น่คี ือปมดอ้ ย ที่สุดในชวี ิตผมเลยละ่ ตกึ รามบ้านช่องในหมบู่ า้ นผมใหญโ่ ต ผคู้ นรำ่� รวยฟฟู่ ่า

๑๘๐ “เรือ่ งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” แตผ่ มต้องทนอยใู่ นบา้ นเลก็ เท่ารหู นู แถมเปน็ บา้ นไมโ้ บราณจะพงั แหลม่ พิ งั แหล่ รอบบา้ นก็ มีแต่เรือกสวน ตน้ นู้นต้นนี้ พอ่ ผมก็ขยันปลูกจริงสินา่ เปน็ ถึงก�ำนัน แต่ไมอ่ พั เกรดตวั เอง ใหท้ ดั เทยี มลกู บ้านเลย ผมต้องทนเพอื่ นล้อวา่ อยใู่ นยคุ คนป่า ปลกู ผกั กนิ เองจนถงึ เม่ือไหร?่ ปจั จุบนั … “Congratulation!” เสยี งยินดี พร้อมทงั้ ขอ้ ความต่างๆมากมายทเี่ กยี่ วกับคำ� นดี้ ัง ระงมในหัวผมไปหมด แถมคนท่ียินดีกับผมที่สุดจนเก็บอาการไมอ่ ยูน่ า่ จะเปน็ พ่อผมละ่ มัง้ เพราะพอ่ มางานรบั ปรญิ ญาผมได้ ทัง้ ๆทป่ี กติตลอด ๔ ปีทผี่ มเรยี นในมหาวทิ ยาลัย พ่อไม่เคยมาหาผมสกั ครั้ง โดยให้เหตผุ ลเดมิ ของพอ่ คือพอ่ ไม่ว่าง ต้องทำ� งาน มอี กี หลาย ชวี ิตที่พอ่ ตอ้ งดูแล หึ! เช่ือเคา้ เลย ในทีส่ ุดผมกเ็ รยี นจบสกั ทสี ินะ แต่ถามว่าผมยินดีกบั ตวั เองหรอื เปล่านะ่ เหรอ คำ� ตอบ คือไมเ่ ลย ผมไมไ่ ดอ้ ยากเรียนดา้ นนี้ต้ังแต่แรก และไมไ่ ดอ้ ยากเรียนในประเทศด้วย หลงั จากผมเรยี นจบมธั ยมปลาย เพอ่ื นผมในห้องเกือบ ๙๐ เปอร์เซน็ ตถ์ ูกท่บี ้านส่งตวั ไป เรยี นต่างประเทศ ทีเ่ หลอื กเ็ รียนมหาวทิ ยาลยั ชน้ั น�ำในประเทศ หรอื เรยี นมหาวิทยาลัย เอกชนแพงๆ แตพ่ ่อผมหวั โบราณอกี ตามเคย พ่อบังคับใหผ้ มเรียนเกษตรมหาวทิ ยาลยั แถวบ้าน!โดยไม่ใหผ้ มเรียนต่างประเทศเหมือนเพ่ือนคนอ่ืนๆ เพราะบอกว่าประหยัดซึ่ง ไมว่ า่ ผมจะทดั ทานอยา่ งไรพ่อกไ็ มย่ อม พอ่ บอกวา่ ตง้ั แตเ่ ดก็ ๆ พอ่ ไม่เคยบงั คบั อะไรผมได้ ขอใหน้ เ่ี ปน็ เรือ่ งเดียวท่ีพอ่ จะไม่ขอยอมให้ผมอกี ผมใฝฝ่ นั อยากเรยี นบริหารธุรกิจ เพราะอะไรน่ะเหรอ? ผมคิดวา่ ธุรกิจคือช่องทางที่ จะเปลยี่ นชีวิตผม เปลยี่ นบ้านของผมให้เปน็ ในแบบทผี่ มต้องการ และคงจะดีกว่าอาชพี กำ� นันตอ๊ กต๋อยอยา่ งทพ่ี อ่ เป็นอยู่แนๆ่ พอ่ เลอื กทีจ่ ะท�ำอาชีพก�ำนนั ทรี่ ายไดน้ อ้ ยนิด ท้ังที่ใช่ พอ่ ผมจบดอ็ กเตอร์ พ่อเคยเปน็ อาจารย์ในมหาวทิ ยาลัยแห่งหน่งึ ที่ผมพอร้ๆู มา แตส่ าเหตทุ ีว่ ่าทำ� ไมพอ่ ถงึ มาเปน็ กำ� นนั นัน้ ผมไม่รู้ ผมไม่เคยคิดจะถาม และไมค่ ่อยอยากรเู้ หตุผลใดๆของพ่อ เพราะมันมกั จะ สวนทางกับความคิดของผมและทำ� ใหผ้ มหัวเสยี เสมอ ผมเรียนจบก็เหมอื นเรียนไมจ่ บ เรียนจบก็ต้องท�ำงานใชไ่ หม แต่จบเกษตรอย่างผมจะ ให้ไปทำ� อะไร เด๋ียวนี้ใครเคา้ ทำ� เกษตรกนั ทุกอย่างน�ำเข้าจากต่างประเทศและใชเ้ งินซื้อ

ระดับอุดมศกึ ษาและประชาชนทัว่ ไป “เรอ่ื งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” ๑๘๑ จะมาปลูกใหเ้ หน่อื ยทำ� ไม จรงิ ๆ ตอนน้ีกไ็ มค่ อ่ ยมใี ครเรยี นเกษตรกันหรอกนะ เพอ่ื นใน คณะผมนอ้ ยมาก ถือวา่ เป็นคณะที่กำ� ลงั จะยุบตวั ลงในไม่ช้านีแ้ ล้ว “อานนท์…” พอ่ มักจะเรียกผมดว้ ยชอ่ื นีเ้ สมอ ผมเหลือบไปมองพ่อเลก็ น้อยหลงั จากท่ี ผมน่ังดูทวี ีอยู่ “เข้าสวนไปกบั พอ่ ไปลูก พ่อจะบอกงานให้” น่ีแหละ วันท่พี ่อตอ้ งการมาถงึ วันท่ผี ม จะได้กลบั มาสานต่องานของพอ่ ผมหยบิ หฟู งั ทอี่ ย่ขู า้ งตวั มาใส่ เรอ่ื งอะไรผมตอ้ งไปตากแดดตากลมทำ� งานพวกนน้ั ดว้ ย “อานนท…์ เจา้ นนท์…แกจะไปกับพ่อสักคร้ังไม่ได้เลยใช่ไหม!” ผมก็คือผม ถา้ ผม ยืนยันยังไง ก็ไม่มีใครบังคับผมได้ ผมยังคงนอนกระดิกเทา้ ฮัมเพลงเหมือนไมม่ ีอะไร เกิดข้ึน พอ่ คงทนดผู มไม่ไหวเลยเดนิ ออกไป ช่วงนผี้ มสังเกตเห็นพอ่ ดูเหนือ่ ยๆ กว่าปกติ เลยไม่ค่อยเซ้าซผี้ มเทา่ ไร ชว่ งค่ำ� ของวันหน่งึ … “กำ� นนั !!... ก�ำนัน!!! เข้าไปดูอกี คร้งั ท”ี สน้ิ เสียงเรียกของลกู บ้าน พ่อรบี ออกจากบ้าน กลางดกึ ดว้ ยท่าทางลกุ ลลี้ กุ ลน แตก่ ถ็ อื เป็นเรือ่ งปกติของพ่อ ผมตื่นมาในตอนเชา้ แลว้ ตรงไปยังหอ้ งน�้ำเพื่อลา้ งหน้า แตน่ �้ำไมไ่ หล ผมจึงออกมา เพ่ือจะหาพ่อ ผมเรียกพอ่ อยู่สักพักแต่ไม่มีเสียงขานรับ น่ันแสดงวา่ พอ่ ยังไม่กลับต้ังแต่ เมอ่ื คืนหรอื อาจจะกลับมาแลว้ ออกไปอีกในตอนเช้าตรู่ “โอเช่ียน!!... โอเชีย่ นลูก!!!”นัน่ ไม่ใชเ่ สยี งของพอ่ และแปลกดีท่วี ันนีม้ ีคนมาเรยี กช่อื ผม ไม่ใช่ชอื่ พ่อ “วา่ ไงครับลุง” ผมเดินออกมาดตู ามเสียงเรียก “กำ� นันโดนยิง!” เหมือนหผู มอือ้ ไปช่ัวขณะ รา่ งกายมนั ชาไปหมด มแี ตค่ �ำเดมิ ๆ ท่ีผม เพง่ิ ได้ยินลอยฉายซ�้ำๆ อย่ใู นหวั และคำ� ถามมากมายวา่ ท�ำไม เม่อื ไหร่ ใครท�ำ และนค่ี อื ฝนั ใชไ่ หม?

๑๘๒ “เรื่องเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพอ่ ” เม่ือไหรไ่ มร่ ู้ที่ผมเดินตามลุงคนน้ันจนมาเจอพ่อ ร่างของพอ่ ท่ีไร้วิญญาณ ภาพท่ีผม เห็นคอื พ่อกำ� ลังนอนแน่นิ่งอยู่ข้างๆ เคร่อื งอะไรสกั อยา่ งซงึ่ ผมไมร่ ้จู ัก “ใครทำ� พอ่ ครบั …” ในทส่ี ดุ คำ� ถามทจ่ี กุ อยใู่ นอกผมกห็ ลดุ ออกมา คำ� ถามโงๆ่ ทผ่ี มกร็ ู้ วา่ ถามอยา่ งไรก็ไมไ่ ดค้ �ำตอบ ต่อใหเ้ วลาผา่ นไปนานแค่ไหน ปญั หาความรนุ แรงใน ๓ จงั หวดั ภาคใตไ้ มเ่ คยหายไป และไม่เคยแก้ปัญหาไดส้ ักที แมต้ อนนจี้ ะเขา้ ปี พ.ศ. ๒๖๑๐ แล้วก็ตาม แตท่ ี่ผมนึกไม่ถึงคือไมค่ ิดวา่ เร่ืองนี้จะเกิดขึ้นกับคนใกลต้ ัว และเป็นคนใกล้ ตัวคนเดียวทีผ่ มเหลอื อยู่ รา่ งของพ่อถูกน�ำไปประกอบพิธกี รรมทางศาสนา ในวนั หน่ึงมีลกู บ้านซงึ่ เปน็ คนสนิท ของพอ่ เขา้ มาหาผมขณะอย่ใู นงานสวดเจด็ วันของพอ่ “เช่ียนจะท�ำยังไงต่อไปลูก จะท�ำตามท่ีพอ่ เคยฝากฝังไว้ไหม?” ค�ำถามซ้อนค�ำถาม เกิดขึน้ ในหัวผม ผมจะทำ� อย่างไรต่อ และที่พอ่ เคยฝากฝังนัน้ คือเรือ่ งอะไร “ผมรสู้ กึ ว่าพ่อไมเ่ คยฝากฝังเรือ่ งอะไรกับผมนะครับ”ผมบอกตามความจริง “ก็ท่ีพอ่ เคา้ อดทนท�ำมาตลอดทุกๆ เรื่องก็หวังใหเ้ ช่ียนเปน็ ผูส้ านต่อไม่ใชเ่ หรอลูก ท้งั ตำ� แหนง่ กำ� นนั เพอ่ื ดูแลลกู บา้ น และดแู ลระบบนำ้� ทพ่ี ่อรบั ผดิ ชอบอยู่ ทง้ั พวกพืชพันธ์ุ ผัก ผลไม้ นาขา้ ว ปลาเลก็ ปลาน้อย ไกไ่ ข่ ที่พ่อเคา้ เลย้ี งไว้ ทกุ อย่างท่ลี ุงพดู มาเปน็ งานท่ี พ่อเชยี่ นรักมาก เช่ยี นจบเกษตรมา เช่ียนทำ� ไดใ้ ช่ไหมลูก” เมื่อถึงตอนน้ีเองผมถึงเขา้ ใจวา่ ท�ำไมพอ่ ถึงหมายมั่นป้นั มือใหผ้ มเรียนเกษตรใหไ้ ด้ ผมโตมาดว้ ยสิง่ เหลา่ นีม้ ากกวา่ เงนิ เดือนก�ำนันของพ่อสนิ ะและถ้าผมใสใ่ จพ่อ รบั ฟงั ส่ิงท่ี พอ่ พยายามบอกมาตลอดบ้าง ผมคงไดย้ นิ ค�ำเหล่าน้จี ากพอ่ เอง ไม่ใชค่ นอนื่ ผมคงได้ ชว่ ยงานพ่อ พอ่ ไม่ต้องมาทนเหนอ่ื ยท�ำงานหามรุง่ หามค่�ำ บางทคี นทคี่ วรได้รับเคราะห์ รา้ ยครงั้ น้ีก็ควรเปน็ ผม ไม่ใชพ่ อ่ หลงั จากวนั เผาของพอ่ วนั ท่ีพ่อจากผมไปแล้วจรงิ ๆ ค�ำถามของลุงคนนั้นลอยวนอยู่ ในความคิดผม ใช่ ผมจะสานต่องานต่างๆของพ่อรเึ ปล่า แต่จริงๆแลว้ ถา้ ผมจะท�ำตาม ความฝันของผมก็ได้นะ คือการเปล่ียนบ้านใหเ้ ปน็ ในแบบที่ผมต้องการเปล่ียนสวนของ พ่อเปน็ พ้ืนทท่ี ำ� ธุรกิจใหเ้ งนิ ทองงอกเงย

ระดับอดุ มศกึ ษาและประชาชนทวั่ ไป “เรอ่ื งเล่าจากบ้านเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ๑๘๓ นานเท่าไรไมร่ ู้ท่ีความคดิ ผมพาตัวเองเดนิ มาถึงหนา้ ห้องท�ำงานของพ่อ หอ้ งท่ีผมไม่ เคยเข้า และไมร่ วู้ า่ ข้างในมีอะไรบา้ ง ผมจำ� ไดว้ า่ พ่อหวงห้องนี้มาก พ่อมักห้ามไมใ่ หผ้ ม เขา้ ไปเล่นตอนเด็กๆ เพราะกลัวข้าวของในหอ้ งจะพังเสยี หาย ผมควรจะเข้าไป ไหนๆ ก็ ไหนๆ แล้ว อยา่ งน้อยกจ็ ะได้จดั หอ้ งทำ� งานใหพ้ ่อ ทนั ทที ผี่ มเปดิ ประตเู ขา้ ไป ภาพตรงหน้า ท่ีฉายชัดในตาของผมคือ ในหอ้ งพอ่ เต็มไปดว้ ยภาพของผู้ชายคนหน่ึงในอิริยาบถต่างๆ ไม่วา่ ตรงส่วนไหนของห้องมแี ตร่ ูปผชู้ ายคนนี้ ผมเหลือบไปเหน็ ข้างโตะ๊ ทำ� งานมเี พียงรูป เดยี วทเ่ี ปน็ รปู ครอบครวั คอื พอ่ แม่และผม พ่อคงรกั ผ้ชู ายในรปู นนั้ มาก เอาจรงิ ๆ ผมกค็ นุ้ หนา้ เคา้ นะ แต่ผมจ�ำไมไ่ ดว้ า่ เคยเห็นทีไ่ หน ทนั ใดนนั้ ผมเหน็ ธนบตั รสตี า่ งๆ ถกู วางใส่กรอบเปน็ อย่างดี บนธนบตั รมรี ปู ของผชู้ าย คนดงั กล่าว ใช่! ผมนกึ ออกแล้ว ผชู้ ายคนนนั้ คอื พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอย่หู วั ในรชั กาลที่ ๙ ผมตัดสินใจกลับมาที่หอ้ งแล้วใช้โทรศัพทค์ ้นหาประวัติเก่ียวกับในหลวงรัชกาลที่ ๙ ซึ่งไดเ้ จอเกียรติประวัติมากมายเกี่ยวกับพระองคท์ ่าน ผมลองรวบรวม ประติดประตอ่ เร่ืองราวท้ังหมดจึงท�ำใหผ้ มเขา้ ใจไดว้ ่า สมัยท่ีพ่อเกิดคงเปน็ สมัยท่ีปกครองโดย พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ ัวพระองค์ดงั กลา่ ว พอ่ คงรกั ทา่ นมาก พอ่ ถงึ น�ำหลักค�ำสอน ของท่านมาใช้เปน็ แบบอยา่ งในการด�ำรงชีวิตทุกแขนง ทั้งการปกครองคน ที่พ่อปกครอง ลูกบา้ นด้วยใจรกั ด้วยความเป็นธรรม ยดึ ม่ันในหนา้ ท่ี ยดึ ส่วนรวมมากกว่าผลประโยชน์ ของตนเอง เสียสละแรงกายแรงใจเพื่อผู้อนื่ เหนอ่ื ยแค่ไหนพอ่ ก็ไม่เคยบน่ ตามหลกั การ ทรงงานของพระองคท์ ่านทผ่ี มอ่านเจอคอื ตอ้ งยดึ ประโยชน์ส่วนรวมและต้องมคี วามเพยี ร อกี ทงั้ การใชช้ วี ติ ของพอ่ พอ่ ใช้ชวี ติ ดว้ ยความเรยี บงา่ ย พอเพยี ง พอ่ เลอื กทำ� อาชพี เกษตร ทง้ั ทเ่ี ดยี๋ วนไ้ี มม่ ใี ครทำ� กนั พ่อยดึ ตามหลกั เศรษฐกจิ พอเพยี งของพระเจ้าอยหู่ วั ทพ่ี อ่ เคารพรกั พอ่ ใชช้ วี ติ ตามหลกั การทรงงานขอ้ ทว่ี ่า การพง่ึ พาตนเอง พออย่พู อกนิ เศรษฐกจิ พอเพยี ง และรู้จักประหยดั เรยี บงา่ ย ได้ประโยชนส์ งู สดุ “โอเช่ียน!...โอเชย่ี นลกู !!” ความคดิ ผมหยุดลงชวั่ ขณะ ผมเดินออกไปดูตามเสยี งเรยี ก “มอี ะไรครบั ลุง” “เชย่ี นช่วยไปดรู ะบบนำ�้ ใหห้ น่อยได้ไหมลกู ตงั้ แต่กำ� นนั เสยี กย็ งั ไมม่ ใี ครแกป้ ัญหาไดเ้ ลย เชี่ยนเรียนเกษตรมาเผือ่ จะชว่ ยได”้ ใช่สิ ต้งั แตพ่ ่อจากไป ระบบนำ้� หมู่บา้ นเรายังไมไ่ ดร้ ับ

๑๘๔ “เร่ืองเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพอ่ ” การซอ่ มแซม เพราะก่อนหน้านี้เวลามีปญั หาคนท่ีแกไ้ ดค้ ือพ่อ ผมใชน้ �้ำส�ำรองที่พ่อ เตรียมไว้มาตลอดหนง่ึ สัปดาหท์ พ่ี อ่ เสีย แต่ตอนนม้ี นั กเ็ รม่ิ จะหมดเต็มที “ผมไมแ่ นใ่ จว่าจะท�ำได้ไหมนะครับลงุ แต่ผมจะไปดูให”้ เมอ่ื ไปถงึ ระบบนำ้� ของตำ� บลซง่ึ เปน็ ทท่ี พี่ อ่ ผมโดนยงิ ทน่ี น่ั เตม็ ไปดว้ ยเครอ่ื งอปุ กรณ์ต่างๆ มากมาย แต่ผมไม่ค้นุ ตาเลยสักอย่าง ผมคงต้องยอมรบั อยา่ งจ�ำใจว่า ผมไม่สามารถช่วย แกป้ ัญหาใหช้ าวบา้ นอย่างท่ีพอ่ ผมเคยทำ� ได้ “พอ่ ผมเก่งนะลงุ ” ผมพูดขึ้นหลงั จากที่ออกมานง่ั คอตกอยู่กับลงุ คนหนง่ึ “คนทเี่ กง่ นะ่ ไมใ่ ช่พ่อแกหรอก” ผมขมวดควิ้ สงสยั กบั สงิ่ ทล่ี งุ พดู ลงุ พนมมอื ขนึ้ เหนอื หวั แลว้ พดู ว่า “พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ภมู พิ ลอดลุ ยเดช พระองคท์ รงพระปรชี าสามารถ ทสี่ ดุ ” น่นั คอื พระนามของพระเจ้าอยหู่ ัวรชั กาลท่ี ๙ ผมจำ� ได้ “ยังไงครับลงุ ” “พระองค์คือแรงบนั ดาลใจของก�ำนนั เคน กำ� นนั รกั และเทดิ ทูนพระองคม์ าก ลงุ และ ก�ำนนั เกิดในสมัยทพ่ี ระองค์ทรงครองราชย์ ดแู ลราษฎร พระองคท์ รงดแู ลทกุ ขส์ ขุ ของ ประชาชนทกุ หนแหง่ ทรงหว่ งใยราษฎร และใหก้ ารชว่ ยเหลอื แกป้ ญั หาราษฎรในเขต ทรุ กันดาร แม้กระทงั่ พน้ื ท่สี ีแดงอยา่ งสามจงั หวดั บา้ นเรา จงั หวดั ปตั ตานเี ปน็ จงั หวดั ทมี่ กั ประสบปญั หาเกย่ี วกบั นำ้� และการจดั การนำ้� แตพ่ ระองค์ ก็ทรงเขา้ มาช่วยเหลือ หาวิธีการต่างๆ จนพบทางออก มีโครงการอันเน่ืองมาจาก พระราชดำ� ริของพระองคท์ ่ีเกี่ยวกบั การแกป้ ัญหานำ้� ในจงั หวัดปตั ตานถี งึ ๕๑ โครงการ ตอนท่ีพระองค์เสด็จฯ มา ตอนนัน้ ก�ำนันกับลุงยังเด็กอยูม่ าก แตภ่ าพเหลา่ น้นั กลับชัดใน ความทรงจ�ำของก�ำนนั กำ� นันตง้ั ใจจะสานตอ่ พระราชปณิ ธานของพระองค์ท่าน เลยเลอื ก เรยี นวิชาเกษตรและใชว้ ิชาท่รี �่ำเรียนถา่ ยทอดให้คนยคุ ใหมร่ ะลึกถึง และเหน็ คณุ คา่ อยา่ ง ทีก่ �ำนันเหน็ แต่นา่ เสยี ดายท่คี วามหวังของกำ� นนั ไมบ่ รรลผุ ล ไมม่ ีนกั เรียนหรือนักศึกษา คนไหนสนใจ นบั วนั คนทเ่ี รยี นเกษตรยงิ่ นอ้ ยลงทกุ ทดี ว้ ยเพราะสภาพบา้ นเมอื งทเ่ี ปลยี่ นไป ทำ� ใหก้ ารเกษตรมคี วามสำ� คญั นอ้ ยลง กำ� นนั จงึ ตดั สนิ ใจมารบั ราชการเปน็ กำ� นนั เพราะคดิ วา่ อาจจะทำ� ประโยชน์ใหบ้ า้ นเมอื งได้มากกวา่ ”

ระดับอุดมศึกษาและประชาชนท่วั ไป “เร่อื งเล่าจากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ๑๘๕ เมอื่ มาถงึ จดุ นี้ คำ� ถามหลายๆอย่างเกย่ี วกบั พ่อทผี่ มไม่เคยร้ถู กู คลคี่ ลาย ผมเรม่ิ เข้าใจ พอ่ มากขึน้ ความรู้สึกผิดถาโถมเขา้ มาในใจผม ผมคงเปน็ ความหวงั สุดท้ายของพอ่ ที่จะ สบื ทอดสงิ่ ทพี่ ่อรกั ต่อไปได้ อยา่ ว่าแต่คนอนื่ เลย เพราะขนาดสายเลอื ดของพ่อเองยงั ทำ� ให้ พ่อสมหวงั ไมไ่ ด้ ๓ เดือนตอ่ มา… ระบบน้ำ� ในหมบู่ า้ นยงั ไม่ได้รบั การแกไ้ ข หลายๆ หนว่ ยงานเขา้ มาช่วยเหลือเบื้องตน้ โดยการสง่ นำ�้ จากทต่ี า่ งๆ ในระยะเวลาสองเดอื นทผ่ี ่านมา จนมาถงึ ตอนนไี้ มม่ หี นว่ ยงานไหน ชว่ ยอีกแล้ว เพราะนำ�้ กก็ ำ� ลงั ขาดแคลนทว่ั โลก แผน่ ดินแห้งแล้งเพราะไมม่ ีตน้ ไมไ้ วค้ อย อ้มุ นำ้� ผ้คู นตดั ไมท้ ำ� ลายปา่ สร้างตกึ รามบ้านช่องสงู ใหญเ่ สยี ดฟ้าใชผ้ นื ดนิ ในการทำ� ธรุ กจิ สรา้ งอาคารบา้ นเรอื น ตอนนคี้ นในหมบู่ า้ นไม่มนี ำ�้ ใช้ แม้กระทงั่ นำ�้ จะดืม่ กิน ผู้คนเร่ิมเป็น โรคระบาด เด็กหลายๆ คนเริ่มเสียชวี ิตจากการไม่ไดร้ ับสารอาหารที่เพียงพอตอ่ รา่ งกาย ผมกอ็ ดมอ้ื กนิ มอ้ื มาหลายสปั ดาห์แลว้ พชื ผกั ตา่ งๆ ทพี่ ่อปลกู ไว้กล็ ้มตายหมดเพราะไมม่ ี นำ�้ หลอ่ เลยี้ ง ถ้าผมตงั้ ใจเรยี นและศกึ ษางานจากพ่อผมคงแก้ปัญหาได้ คงไมม่ ใี ครตอ้ งมา ล้มตายแบบน้ี เค้าบอกว่าคนเราอดขา้ วได้ ๗ วนั แตอ่ ดนำ้� ได้ ๓ วนั น่เี ข้าวนั ที่ ๓ แลว้ สนิ ะท่ีไมม่ นี �้ำ สกั หยดตกถงึ ทอ้ งผม ตอนน้ีคนในหมู่บ้านทยอยเสยี ชวี ิตไปกวา่ ครงึ่ ไม่มีใครชว่ ยเหลือ แม้แตค่ นในประเทศเดยี วกนั ไมม่ นี ำ�้ ใจจากคนในชาติ ทกุ คนล้วนเหน็ แกต่ วั เอง เอาตวั รอด สามารถเหน็ คนอน่ื ตายไปตอ่ หน้าไดข้ อแค่อย่าเปน็ คนในครอบครวั หรอื คนใกลช้ ดิ ไม่ตอ้ งรอ ใหโ้ ลกแตกหรอก ไม่ตอ้ งรอใหถ้ งึ วนั สนิ้ โลก วนั สน้ิ โลกมาถงึ ทกุ คนเรว็ กวา่ นน้ั และวนั สน้ิ โลก ของผมก็คงจะมาถงึ ในไม่ชา้ ผมเพ่ิงรู้ในตอนสุดท้ายน้ีเองว่าช่ืออานนทท์ ี่ผมเกลียดนักหนาน้ันแปลว่า ‘สายน้�ำท่ี ไหลแรง’ พ่อคงอยากใหผ้ มเป็นสายนำ้� ให้คนอนื่ พ่อรวู้ า่ ถ้าวนั หนงึ่ ทน่ี ข่ี าดนำ้� จะเปน็ อยา่ งไร ขอโทษท่ีผมทำ� ให้พ่อไมไ่ ด้ ขอโทษที่ผมคิดได้ช้าไป ขอโทษทีส่ ายนำ�้ นแี้ น่นง่ิ แทบไม่เคย เคล่ือนไหว พอ่ โชคดีท่ีมีพอ่ หลวงผู้ทรงพระปรีชาสามารถและเมตตาอยา่ งหาที่สุดมิได้ เป็นแบบอย่าง ขอโทษทเี่ คยดถู กู พ่อ หากย้อนเวลาไปได้ ถา้ ผมเกิดในยคุ พ่อและรวู้ า่ อนาคตจะเป็นอย่างไร ผมคงจะเลือกทำ� อย่างท่ีพอ่ ทำ� เหมอื นกนั …

๑๘๖ “เรอื่ งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพ่อ”

ระดบั อุดมศึกษาและประชาชนท่วั ไป “เร่อื งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพ่อ” ๑๘๗ “ในรอยจำ� ” วนิ ัย เพชรอไุ ร จ.ปตั ตานี เมษายน ช่วงกลางเดอื นทแ่ี ดดจ้าเรงิ แรง บนเส้นทางสายเปลย่ี ว ชายหนมุ่ วยั สามสบิ ตน้ ๒ นาย ข่ีรถจักรยานยนต์คนละคัน ขับตีคู่กันไปบนถนนฝุน่ สีแดงในชนบท เสน้ ทาง ระหวา่ งอำ� เภอมายอ ม่งุ สกู่ งิ่ อำ� เภอทงุ่ ยางแดง มนั เป็นช่วงกลางปี พ.ศ. ๒๕๒๔ ฝนุ่ ดนิ สแี ดง และเศษใบไม้แหง้ ที่ทิ้งใบปลิดปลิว ลอยควา้ ง อยู่เบอื้ งหลัง ทงั้ สองแตง่ กายด้วยเครอื่ งแบบข้าราชการชดุ สกี ากี สวมแวน่ และทเี่ หมอื นกนั อกี อยา่ งคอื ตา่ งสวมเส้ือผา้ ร่มแขนยาวกันแดด และสวมหมวกจ๊อกก้ี แม้อุปกรณ์เหลา่ นั้นจะชว่ ย ป้องกนั ฝนุ่ และความร้อนใหบ้ รรเทาไปได้บา้ ง แตก่ ย็ งั เหน็ เมด็ เหงอื่ เลก็ ๆ เกาะซมึ อยตู่ าม ใบหน้า และรมิ ฝีปากท่ีกรา้ นแห้งเพราะแรงรอ้ น นบั แต่ออกมาจากทพ่ี กั ในเขตเมอื งปตั ตานี ทงั้ สองแลน่ รถผา่ นอำ� เภอยะรงั มากอ่ นหนา้ และเพง่ิ ทง้ิ อำ� เภอมายอไว้เบอื้ งหลงั ไดไ้ มน่ าน ๓๐ ก.ม. แรกยงั เป็นทางลาดยาง และเบอ้ื งหน้า อกี ราว ๑๖ กโิ ลเมตรทเี่ หลอื เปน็ เส้นทางถนนดนิ แดง อนั เปน็ ทรี่ ้กู นั ว่าในหนา้ ฝน ทลุ กั ทเุ ล กวา่ จะเขา้ ถึง อาจตอ้ งใชเ้ วลาถึงครงึ่ ค่อนวัน ทุ่งยางแดง ในความรบั รู้ของผคู้ น คอื แดนกันดารในทุ่งนาป่าเขา ชกุ ชุมดว้ ยสตั ว์ปา่ และเป็นทีห่ ลบซ่อนตัวของโจรร้ายมากมี การท�ำนา สวนทอี่ าศัยแต่ฝนจากฟากฟา้ และ ผ้คู นยงั ชพี ด้วยผลผลติ จากป่าดง อกี ทงั้ ปปู ลาในห้วยหนอง แม้ใครขยนั ผลติ พชื ไร่ กล็ ำ� บาก ขดั ข้องดว้ ยเส้นทางคมนาคม ได้ไม่ค้มุ เสีย

๑๘๘ “เร่อื งเล่าจากบ้านเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” มะ อีซอ ขุนโจรนามกระเดื่อง เพิ่งตอ่ กรกันมากับอ�ำนาจรัฐ และแม้จะเพิ่งส้ินชื่อ ไปหลัดๆ แต่กระนั้นบารมีของสมุนกลุ่มโจรอีกมากมี ก็ยังขม่ ขวัญผู้คนใหไ้ ม่มีผู้ใดคิด เข้าไปอยู่อาศยั เส่ยี งภัยในชวี ิต ชายหน่มุ ผวิ ขาวกวา่ ชอื่ สมชาย กำ� ลงั จะมาดำ� รงตำ� แหนง่ สหกรณอ์ ำ� เภอคนใหมข่ องทน่ี ี่ สว่ นอกี คนชอ่ื สวุ ฒั น์ มอี าวโุ สรองลงมา กอ่ นหนา้ นส้ี วุ ฒั น์ถกู สง่ ตวั มารกั ษาการในตำ� แหนง่ หวั หน้าหนว่ ยงานนรี้ าวๆ ๒ ปีมาแล้ว ทั้งทมี่ ปี ระสบการณ์ดา้ นสหกรณ์ไมม่ ากนัก เขาเพ่ิง โอนมาอยหู่ น่วยงานนี้ ในชว่ งระยะเวลาท่ี กรมเรง่ รดั ให้มกี ารจัดตง้ั สหกรณก์ ารเกษตรให้ มีครบทุกอ�ำเภอ จึงเร่งรัดหาบุคลากรมาท�ำงานในต�ำแหน่งเจา้ หนา้ ท่ีสง่ เสริมสหกรณ์ ใหร้ องรับเพียงพอกบั ปริมาณงานทีเ่ พ่ิมข้นึ แมจ้ ะมคี วามเหน็ แยกเป็นสองฝ่ายว่าเรอื่ งราวการจดั ตง้ั สหกรณ์ เป็นเรอื่ งของนามธรรม และอุดมการณท์ ่สี ่งผลกับผู้คน ต้องรอเวลาเวลาบม่ เพาะ ไม่อาจเทียบไดก้ ับการก่อสร้าง ถาวรวตั ถซุ ึ่งเป็นรูปธรรม ไมเ่ หมือนกับการปลูกพชื ผกั ระยะส้ัน เชน่ การเพาะถว่ั งอกซึ่ง ใหผ้ ลเร็ว แต่สุดท้ายนโยบายของฝา่ ยการเมอื งกช็ นะเหตุผลของข้าราชการประจำ� อีกคร้งั จนได้ ทันใดนน้ั รถจักรยานยนตค์ นั น�ำหน้ากส็ ง่ เสยี งแตรดงั “ป๊ิน”ๆ” ขึ้นเบาๆ สมชายดึง ความคิดกลับมาสูป่ ัจจุบันอีกครง้ั แลว้ ชะลอตวั เขา้ ชดิ ขอบทาง เขาเบรกรถตามสัญญาณ มือของสวุ ัฒน์ ซึ่งยืนยิม้ แหยๆ คล้ายจะอธบิ ายความ “อ้นั มานาน ขอท�ำธุระก่อน” “ดีเหมือนกัน” สมชายเออออ กลา่ วจบท้งั คู่กห็ ลบ หายตวั หลบเขา้ ไปท�ำธรุ ะริมทาง สุวัฒน์ เดนิ กลับมาก่อน เขาล้วงบหุ รอี่ อกมาจุดสบู สมชายกท็ ำ� ตาม ตา่ งยนื ใตร้ ่มเงาไม้ สุวฒั นด์ ูมีอารมณผ์ อ่ นคลาย หันมาพูดคยุ น่ันเพราะอีกไมน่ านหลงั จากนี้ เขากต็ อ้ งผลัด ตำ� แหน่งเดมิ ให้สมชายรบั ภาระแทน ในฐานะผทู้ จี่ ะมาเป็นหวั หนา้ สว่ นราชการตวั จรงิ ของทน่ี ่ี “แถบนี้เขาเรยี ก บ้านปาแดปาลสั และสามแยกข้างหน้าน้ใี ครๆ เรียกกันวา่ สามแยก วัวแดง”สมชายพยักหนา้ ไม่ถามตอ่ เพราะเข้าใจคำ� แปล และความหมายท้งั สองอยู่ก่อน หนา้ แลว้ คำ� แรกเป็นภาษามลายูแปลความเปน็ ไทยวา่ บ้านต้นพอ้ หรือกะพ้อๆ เป็นพืชต้นเต้ีย ชนิดหน่ึง ซ่งึ นิยมน�ำมาห่อข้าวเหนยี ว ทำ� เป็นขา้ วต้มลูกโยน ในวันส�ำคัญทางพทุ ธศาสนา สว่ นแยกววั แดง เรียกตามแผ่นไมแ้ กะสลกั เปน็ รปู ววั พนั ธุท์ างสีแดง ซ่งึ ทางหน่วย กรป.

ระดับอุดมศกึ ษาและประชาชนท่ัวไป “เรอื่ งเล่าจากบ้านเรา... ตามรอยเทา้ พอ่ ” ๑๘๙ กลาง นพค.ต้องการให้ผูค้ นรับรูถ้ ึงแหล่งชว่ ยเหลือผสมเทียมโค ของหน่วยงานทหาร พัฒนาซึง่ มาท�ำงานดา้ นความม่ันคง บกุ เบกิ ริเรม่ิ ก่อนใครๆ ในพน้ื ท่ี สมชายไม่สนใจถงึ เรอ่ื งทีส่ วุ ัฒน์บอก แต่กลับติดใจ ชมี้ ือไปทางอาคารสองชนั้ ใตถ้ นุ สงู ด้านซ้ายมือ ซ่งึ อยู่ลึกเขา้ ไปราว ๑๕ เมตร สถานทีน่ ้ี คลา้ ยสถานตี �ำรวจ หรือทีเ่ รยี กกัน ติดปากวา่ โรงพกั ในชนบท เขาไมท่ ันถาม แตส่ วุ ฒั นต์ อบกลับข้นึ มาเสียก่อน “อ๋อ..โรงพักร้าง พวกตำ� รวจเขายา้ ยไปอยู่ท่ใี หมใ่ กล้กบั อ�ำเภอแล้ว” “แต่ทีท่ ำ� การของเรา ยังอาศัยอย่รู ่วม สหกรณ์การเกษตรอย่ทู ่ีบา้ นปากู หน้า หน่วย นพค. อกี ครกู่ ็ถงึ แลว้ ”สุวฒั น์พดู สมชายกม้ ดเู วลาในนาฬิกาขอ้ มอื คดิ วา่ เขามีเวลาพอ จากนน้ั ก็พากนั ข่ีจกั รยานยนต์ตามกันไป หากนับระยะทางต้ังแตต่ ้นทาง กผ็ า่ นเส้นทางมา แล้วรว่ ม ๕๐ ก.ม. แถบนี้เปน็ ทุ่งกว้างใหญ่ แลไปเห็นละลิบล่ิว มีตน้ ยางนา อันเปน็ สญั ลกั ษณข์ องชอ่ื อำ� เภอ ยนื ตน้ สงู ชะลดู รายเรยี ง ผา่ นไปเหน็ ฝงู ววั ควายพนื้ เมอื ง ซงึ่ ผอม กระหรอ่ ง นอนหลบแดดอย่ตู ามสมุ ทมุ พมุ่ พฤกษ์ ลกู แหง่บางตวั ทยี่ งั ไมอ่ ดนม โผลห่ วั งดุ ๆ กระแทกทอนมผเู้ ป็นแม่อย่ไู ปมา นานๆ ครง้ั กเ็ หน็ ววั พนั ธผ์ุ สมของผคู้ นหลบแดดเคยี้ วเออ้ื ง อยใู่ ตร้ ่มไมช้ ายเรอื นบ้างประปราย สมชายสะทอ้ นใจ ครุ่นครวญความคิดล่องไปหาลูกสาวทั้งสอง ในวัยเริม่ ตน้ คนพ่เี พิง่ ๔ ปี ส่วนคนนอ้ งจะ ๒ ปยี า่ ง วัยเพ่ิงจะหย่านม เมอ่ื หนา้ ทก่ี ารงาน บงั คบั มาถงึ จดุ ทางที่ ต้องแยกกันเดินตามตำ� แหน่งท่ี ภาระหนกั คงหนไี ม่พ้นสองมือแม่ คอื สองบา่ ของภรรยาที่ ตอ้ งแบกรบั เตม็ มอื ชว่ งทพ่ี อ่ หายไปนาน เด็กน้อยจะคิดเลยเถิดไปบ้างไหมหนอ! วา่ พอ่ หายไปเพราะมี หญิงอ่ืน หรือบา้ นใหม่ หรือลามไกลไปถึงมีลูกคนใหม่ สมชายอดร�ำพึงในใจไม่ไดว้ ่า แต่น่ีคืองานราชการภาคบังคับตามบทบาท ทั้งสองเร่ืองนี้จะตอ้ งเดินไปดว้ ยกันใหไ้ ด้ เพราะงานการคือชีวิต ลูกและเมียคือจิตวิญญาณ หากแมช้ ะตาชีวิตถูกต้อนเขา้ มุม เขากจ็ ะทะลายกำ� แพงอปุ สรรคไปให้จนได้ สมชายตอบตวั เองว่า “กผ็ มไมม่ ที างเลอื กนคี่ รบั ” ไม่กี่กิโลเมตรต่อมา รถก็มาหยดุ จอดหนา้ เรือนไม้ชน้ั เดยี ว ขวามือริมถนนตรงขา้ ม เย้ืองหน่วย นพค. ที่บ้านปากู เห็นปา้ ยชื่อส�ำนักงานและธงชาติผืนเล็กๆ ริมชายคา ประดบั ไว้ใหเ้ ห็นความแตกตา่ ง ระหวา่ งหนว่ ยงานกบั บ้านเรอื นผคู้ น เม่อื มองไป ภายใน

๑๙๐ “เรื่องเล่าจากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ส�ำนักงานอันมวั สลวั เขาเหน็ ป้ายเล็กๆ ขนาด ๓ คูณ ๑๒ นวิ้ พร้อมข้อความวา่ ส�ำนกั งาน สหกรณ์อ�ำเภอ แขวนด้วยโซ่ทองเหลืองเส้นเลก็ ๆ สูงเลยระดับศีรษะบรเิ วณเหนอื โต๊ะ ด้านหนา้ และท่ีบนโตะ๊ น้นั กม็ แี ผน่ พลาสตกิ เล็กๆระบขุ อ้ ความวา่ “สหกรณอ์ �ำเภอ” นค่ี ือ ความเรียบง่ายอนั ปรากฏ เรยี กได้ว่าทงั้ สำ� นกั งานมีเพียงโตะ๊ ๒ ตวั พรอ้ มเก้าอ้แี ละต้เู หลก็ เก็บเอกสาร สำ� หรบั เกบ็ สิง่ ของนานาชนดิ ที่เป็นสมบัติของราชการ นอกน้นั กม็ ีเปน็ โต๊ะยาว และเก้าออี้ ีกไมก่ ่ี ตวั เพอื่ ใช้เป็นท่ีประชมุ บรรดากรรมการของสหกรณซ์ ่ึงเปน็ ผเู้ ชา่ บ้านหลงั น้ี และเขาเปน็ เพียงคนเดียวในหนว่ ยงานราชการผู้เขา้ มาส่งเสรมิ และอาศัยร่วม ดไู ปไมต่ ่างกับค�ำว่า “หวั เดยี ว กระเทยี มลบี ” ย้อนนึกไปถงึ วันฟงั โอวาทจากทา่ นวิพัฒนฯ์ รองอธบิ ดกี รมส่งเสริมสหกรณ์ ประโยค ค�ำพูดนัน้ ผุดพรายขนึ้ มาในหว้ งใจอกี ครั้ง “งานสหกรณน์ น้ั เป็นงานทม่ี เี กยี รติ เสมอื นพวกเราไดเ้ ดนิ ตามรอยพระบาทของเจา้ ฟา้ เจ้าแผ่นดิน ถึงจะเปรียบเป็นการท�ำงานปดิ ทองหลงั องค์พระปฏมิ า อาจไม่มีคนมองเหน็ ไรค้ นมายกย่องเชิดชู แตแ่ ท้จริง พวกเราคือเหล่าวิศวกรทางสังคม คนท่ีจะมาท�ำงานนี้ได้ มีแตผ่ ูม้ ีจิตส�ำนึก เมตตา รักในเพ่ือนมนุษย์ เสียสละความสุขส่วนตนไดเ้ ท่าน้ัน ผูท้ ี่คิด เอาตัวรอด คิดจะมาแสวงหาผลประโยชน์ อยา่ มาคดิ ทำ� งานสหกรณ์เสยี ใหย้ ากเลย” “สหกรณอ์ �ำเภอ พวกเราเปรียบดังทหารท่ีอยูใ่ นแนวหนา้ เราตอ้ งเป็นแบบอย่าง พร้อมทมุ่ เท นำ� ความเปลยี่ นแปลงยคุ ใหมไ่ ปสมู่ วลสมาชกิ และผ้คู น เราตอ้ งไปช่วยเหลอื เขา ให้เขาสามารถแก้ไขปัญหาได้ จึงจะเปน็ ความย่ังยืน ทกุ คนต้องถอดบทเรยี นชีวิตให้ได้ ใชว้ ธิ ีการสหกรณ์ใหเ้ ปน็ ทีส่ �ำคญั ...พวกเราคอื ผู้ทอี่ าสาเข้าไปช่วยแกไ้ ขปัญหาและตอ้ ง ไม่กลายเปน็ ตัวปญั หาเสียเอง นคี่ อื สาระส�ำคญั ทต่ี อ้ งเขา้ ใจใหต้ รงกันก่อน” สมชายถอนหายใจเข้าทรวงอกเฮอื กใหญ่ เมอ่ื ประสบกบั ทท่ี ำ� งานแดนไกล ในตำ� แหน่ง ใหมท่ ไ่ี ดร้ บั เพยี งเจอโจทยข์ ้อแรก เขาอดถามตวั เองไม่ได้ว่า “นเ่ี ขาควรจะดใี จหรอื เสยี ใจ กันดหี นอ” สุวัฒนก์ ลับไปแลว้ หลังจากน�ำเขาไปแนะน�ำตัวกับทางหัวหน้ากิ่งอ�ำเภอและเพื่อน ขา้ ราชการ และรวมทง้ั ไปทำ� ความร้จู กั กบั ทาง ผ.บ.และผพู้ นั ทองลพั ธฯ์ รอง ผ.บ. ของหนว่ ย

ระดบั อุดมศึกษาและประชาชนทั่วไป “เรอื่ งเลา่ จากบ้านเรา... ตามรอยเท้าพอ่ ” ๑๙๑ นพค. ซงึ่ เปน็ เจ้าหน้าทที่ หารหนว่ ยงานใกล้ทท่ี ำ� งาน ซงึ่ ต่อมากค็ ้นุ เคย นบั เนอ่ื งเปน็ พช่ี าย ท่ีเปน็ ผู้ใหโ้ อกาส และคลา้ ยเป็นผนังทองแดง กำ� แพงเหลก็ ใหพ้ กั พิงมาตลอด จนถึงวันท่ี ลาจากกันไปตามวิถขี องราชการ แตก่ ไ็ ม่ถึงสิ้นไรไ้ ม้ตอกเสยี ทเี ดียว ทยี่ ังมีมะนาเซฯ เดก็ หนุม่ วัยรุน่ ซง่ึ กรรมการตกลง จา้ งมาเป็นพนกั งานของสหกรณ์ เข้ามาเรยี นรู้ มาชว่ ยแบง่ เบางาน คอยเป็นมา้ ใช้ เปน็ ลกู มอื แต่ดูเขากย็ ังไม่ประสปี ระสาอะไรนัก หลายเดือนที่ผ่านไป จึงรูว้ ่าปญั หาของท่ีนี่มีมากกวา่ ท่ีเขาคาด สุภาษิตฝรั่งมีวา่ “อยูร่ ะหวา่ งเขาควาย” เฉกเช่นสมชายในห้วงเวลานั้น แต่พี่ทองลัพธ์กลับรูล้ ึกไปกวา่ ที่ เขารูเ้ สยี อีก ขณะท่ีเขางมหาต้นสายปลายเหตุ สางปมเชือกท่ียงุ่ เหยงิ พี่ชายคนนีก้ ลบั ชี้ ทางออก บอกทางไปแก่เขา จนเห็นเงื่อนง�ำเลาๆ และแกเองเป็นฝา่ ยหาหนทางให้ สมชายตจี ากยา้ ยจากรม่ เงาอทิ ธพิ ลมดื มดื แยกตวั ไปใชอ้ าคารร้างของสถานตี ำ� รวจเก่าได้ ในเวลาตอ่ มา ชว่ งเวลาหลายเดอื นระหว่างนนั้ สมชายจึงตอ้ งอาศยั หลบั นอนยามค่�ำคืนบนเก้าอพ้ี ับ ไปตามมีตามเกิด และอาศัยเดินออกไปอาบน้�ำที่บ่อด้านหลังอาคาร สว่ นเร่ืองกินนั้น ฝากทอ้ งกับร้านค้า ท�ำตัวให้กลมกลืนไปกับผคู้ นแถวนั้น ครนั้ เลิกงานตอนเย็นหรอื บ่าย วันศกุ ร์ จึงมโี อกาสกลับไปพกั พิงอยกู่ ับครอบครัวในตัวจงั หวดั เมอ่ื สะสางไป ขยะทอี่ ยู่ใตพ้ รมก็เผยอะไรๆ ให้เหน็ ทลี ะเปลาะๆ ๒ สปั ดาหก์ อ่ นย้าย ไปยังทใ่ี หม่ วนั จนั ทร์สมชายพมิ พร์ ายงานลับเฉพาะเตรียมส่งไปยงั สนง. สหกรณจ์ ังหวัด เสรจ็ กอ่ นเทยี่ งวัน แล้วทงิ้ เอกสารไวใ้ นล้นิ ชกั ทำ� งานไว้เพ่อื ทบทวนอีกคร้ัง กอ่ นออกไป รับประทานอาหารเทีย่ งหนา้ หนว่ ย นพค. สรุปใจความยอ่ ๆ เรอ่ื งทม่ี บี ุรษุ นริ นามกบั กรรมการบางคน ในสหกรณ์แห่งน้ี รว่ มกนั น�ำเงินที่สมาชิกจ�ำนวนหน่ึงกู้ยืมไปจากสหกรณ์ไปซื้อท่ีดินในจังหวัดใกล้เคียงมาจัดสรร เพอ่ื ขายหวงั เกง็ กำ� ไร ช่วงเวลานน้ั มเี ศรษฐที ด่ี นิ เกดิ ขนึ้ มาก เศรษฐกจิ เฟื่องฟู เพราะเปน็ ไป ตามนโยบายของนายกรัฐมนตรียุคทใี่ ชค้ ำ� สโลแกนวา่ “ทำ� สนามรบ ใหเ้ ปน็ สนามการค้า” ผู้คนกเ็ ลยเอามาเป็นแบบอย่าง

๑๙๒ “เร่ืองเลา่ จากบ้านเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ครนั้ ฟองสบ่แู ตก ฝนั ไม่เป็นจรงิ เศรษฐกจิ กล็ ้มครนื ลง ใครทไ่ี หวตวั ทนั ร้ตู วั ก่อน กเ็ พยี ง ลม้ ลงบนฟูก ไมเ่ จ็บตัว แตใ่ ครท่ีรูไ้ ม่เท่า ตามไมท่ ัน ก็บาดเจ็บ หนี้สินพอกพูน สมาชิก สว่ นหนง่ึ ของสหกรณแ์ หง่ น้ี ตกอยู่ในภาวะ “แมลงเม่า บินสูก่ องไฟ” ไม่มเี งนิ สง่ ชำ� ระหน้ี ตอ่ ธนาคารผู้ให้กู้ และกำ� ลงั จะถกู ฟ้องรอ้ งเป็นคดตี ิดตามมา นน่ั เปน็ ขอ้ ความในหนงั สือท่ีเขาเตรยี มสง่ เพ่อื ให้ผูบ้ ังคับบญั ชารับทราบ เมอ่ื ถงึ วนั เดินทางเข้าจังหวัดวันนี้วันพฤหัสแล้ว พรุ่งน้ีก็จะได้เจอลูกเมียเสียที สมชายหยิบซอง จดหมายที่ประทับตราลับเฉพาะออกมาดอู ีกคร้ัง แต่สงั เกตว่าซองนนั้ วางไว้ผิดทผ่ี ิดทาง กระดาษท่ีอยูภ่ ายในก็เยินยับ ต่างไปจากปกติท่ีเขาบรรจงสอดไว้ อดวิพากษ์ตัวเองวา่ เพราะงานล้น หรอื ใจคอเลื่อนลอย ไม่อยู่กับเนื้อกบั ตวั เสียเอง ใกลค้ ำ�่ ลงไปทกุ ขณะ ตะวันสดุ ท้ายกำ� ลงั ลับทวิ สวนยาง เสียงอาซานเรียกเตือนผ้คู น ใหม้ าละหมาด ดงั มาในความเงยี บ เขาเพง่ิ อาบนำ้� เสรจ็ หมาดๆ ดงึ เครอ่ื งนอนออกมาจาก ตู้เหล็ก ผกู ม้งุ กางคร่อมเข้าท่ี ล้มตัวลงนอนบนเตียงพบั หนนุ หมอนหลบั ตาปลอ่ ยใจคดิ อีกไมช่ า้ แล้ว “เราจะไดเ้ ป็นเจ้ามีศาลเสียท”ี ใจเตลิดไปถงึ ที่พักหลงั ใหม่ วางแผนคิดโนน่ ทำ� นี่ แว่วเสยี งกบเขยี ดรอ้ งหาค่มู าในความเงยี บ เสยี งค้างคาวและนกกลางคนื กระพอื ปกี ผบั ๆ ให้ได้ยินมาเปน็ คร้ังคราว และหลับไปยามใดก็ไม่อาจรไู้ ด้ “ปงั ๆ ปงั ๆ ปงั ” เสียงปืนปลกุ ให้เขาต่ืนข้ึนก่อนสวา่ ง ไมแ่ น่ใจวา่ มีกรวดซดั หรือวา่ เป็นกระสุนยิงมากระทบฝาเรือนในมุมสูงดังกราว สมชายใจเต้นตูมระส่�ำอยู่ตามล�ำพัง ใครหนอ! มายงิ ปนื เลน่ เอาในเวลานหี้ รอื วา่ นคี่ อื ใครรอ้ งหาคำ� ตอบ แตค่ ำ� ถามละ่ คอื อะไร? นึกไปถึงค�ำแนะน�ำของชายสองคนข้ึนมาได้ หน่ึงน้ัน คือพ่ีทองลัพธ์ ก็หลัดๆ เพิ่ง เมอื่ วานนเ้ี อง ขณะปลอดคนอย่ตู ามลำ� พงั อยๆู่ แกกโ็ ผล่เข้ามาถงึ โตะ๊ ทำ� งาน มานงั่ พดู คยุ กนั หลายเรอื่ งราว แตป่ ระโยคหนึง่ ถงึ กบั ทำ� ใหส้ มชายชะงกั “เนอ้ื หอมไมเ่ บานะนาย..เหน็ สาวๆ แวะเวยี นเขา้ ออกอยบู่ ่อยๆ เชียว ระวังนะ หลาน ก�ำนนั คนนี้ หตู าแมแ่ พรวพราว เสียเหลอื เกิ้น เหลือเกิน!” นั่นเป็นค�ำแซวเสียงสูงของแก “ผมไมค่ ิดอะไรหรอกครับพ่ี เดก็ นนั่ แวะเวียนมาหามะนาเซ พนักงานสหกรณญ์ าติ ของเขาเอง”

ระดับอุดมศึกษาและประชาชนท่วั ไป “เร่อื งเล่าจากบ้านเรา... ตามรอยเท้าพอ่ ” ๑๙๓ “ไม่คดิ อะไรกด็ ีแลว้ เร่ืองพรรค์นี้ มสุ ลิมเขาอ่อนไหวอย่นู ะ...มะนาเซเขาก็หลานกำ� นนั อกี นะแหละ” “อา้ ว...นถ่ี า้ พ่ไี มบ่ อก ผมไมร่ ้มู าก่อนจรงิ ๆ” พท่ี องลพั ธย์ ังคงเผยนัยอะไรๆ ใหส้ มชายฟงั ตอ่ “นายนั้นยืนอยูใ่ นทโ่ี ลง่ แจ้ง ไม่ร้หู รอกว่า มีขวากหลุม ใครแอบดักบว่ งอะไรอยู่บา้ ง ค�ำไทยถงึ ใหร้ ะวังเรื่อง “หน้าตา่ งมีหู ประตูมีตา” สมชายถึงกับสะอึก คิดว่า แกคงมขี ้อมูล เบาะแสหรือเก็บงำ� อะไรไวไ้ มเ่ บา ค�ำแนะน�ำของชายคนท่ีสองเปน็ คำ� พูดเดมิ ๆ ของพ่อๆ บอกว่า” “อยา่ ท�ำเรื่องเล็กให้ เป็นเรือ่ งใหญ่ ศตั รคู นเดยี วก็มากเกินพอ” จ�ำไดว้ า่ ยืนอยูบ่ นหน้ามุขของอาคารแหง่ ใหม่ สมชายอดภูมิใจในธงไตรรงค์ผืนใหม่ ที่ลงตัวกับเสาเหล็กบนฐานปูนสูง ชายธงสะบัดลอ้ ลมเล่นเด่นสงา่ สถาปนาอ�ำนาจรัฐ ข้นึ ใหม่ เป็นผลสำ� เร็จ เขาจึงไมต่ ้องล่องลอยไปดง่ั เจ้าไร้ศาลแลว้ อกี ทั้งเป็นจงั หวะดที ่ี จังหวดั บรรจเุ จา้ หน้าท่ีส่งเสรมิ สหกรณจ์ บใหม่ ผูม้ ฝี มี ือมาร่วมแบง่ เบาภาระงาน ที่โชคดี ข้ึนไปอีกคือ อับดุลเลาะเป็นชาวไทยมุสลิมใกล้เคียง มีฝไี ม้ลายมือทั้งคุ้นเคยกับชีวิต ชนบทพอตวั วันที่ ๒ ของเดือน เป็นวันประชุมหัวหน้าส่วนราชการ และก�ำนันผูใ้ หญบ่ า้ น ขา่ วที่ ฮือฮาที่สุดคือการทพี่ ระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หวั จะเสดจ็ ฯ มาติดตามงาน ณ.ฝายทดน้ำ� บา้ นโตะ๊ ปเิ ยาะ โครงการอนั เนอื่ งมาจากพระราชดำ� ริ ทพ่ี ระราชทานมาให้เกษตรกรในพน้ื ท่ี ได้อยดู่ ีกินดมี คี วามสขุ แมจ้ ะมเี วลาเตรยี มการแคไ่ มก่ ่วี ัน ผูค้ นและสว่ นราชการกช็ ว่ ยกนั อย่างขมขี มนั โอกาสดคี รง้ั หนงึ่ ในชีวิตท่ีผ้คู นปลาบปล้ืม ตา่ งหวงั ไดช้ นื่ ชมพระบารมขี อง เจ้าฟ้าเจา้ แผ่นดิน อำ� เภอก�ำชบั ใหป้ ระสานงานอย่างละเอยี ด แจง้ ผูค้ นให้รับรู้ อย่าใหม้ ี รอยต่อหรือข้อบกพรอ่ งได้ เย็นวันศุกรเ์ ม่ือการเตรียมการทุกอยา่ งพร้อม สมชายเดินทางกลับไปยังท่ีพักในตัว จงั หวดั ด้วยความปลอดโปรง่ อบั ดลุ เลาะกก็ ลบั ไปทบี่ ้าน ณ อำ� เภอสายบรุ ี ทกุ อยา่ งเรยี บรอ้ ย ไมม่ ีปัญหามาใหต้ ดิ ขดั

๑๙๔ “เรอื่ งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพ่อ” เช้าวันจันทร์ เมื่อสมชายแลน่ รถจักรยานยนต์เขา้ จอด อบั ดลุ เลาะวง่ิ หน้าตื่นเขา้ มา รายงานดา้ นหน้าส�ำนักงานทันที ในจังหวะท่ีสมชายเพิ่งดับเคร่ืองยนตแ์ ละวางขาตั้งรถ เสรจ็ หมาดๆ “หวั หนา้ ครบั ...เราโดนลว้ งคองูเห่าแล้ว!” เดอื นเมษายน แต่เป็นปี พ.ศ. ๒๕๖๐ วนั แห่งครอบครวั ทล่ี กู หลานมาเยือนพรอ้ มหน้า ๓ ทศวรรษผา่ นไปไวเหลอื เชอื่ ยามเชา้ ทท่ี กุ คนถกู ปลกุ ให้ตนื่ ดว้ ยกลนิ่ หอมของดอกจำ� ปนู สายหยุด ซง่ึ หอมอบอวลมาในสายลม ส่บู ้านหลงั เลก็ บ้านท่ีส�ำเรจ็ มาด้วยน�้ำพกั นำ้� แรง ของคสู่ ามภี รยิ าในสวนนอ้ ยๆ อันอบอุ่น ชายแดนใต้ นับถึงเวลานี้ สมชายเออร่ี อ�ำลาจากวิถรี าชการมาร่วมจะ ๒๐ ปเี ข้าแลว้ ลูกๆ ตา่ งก็ ด�ำเนินชีวติ ไปในเสน้ ทางราชการตามรอยทั้งรปู แบบและปณิ ธาน ไม่ออกนอกลู่นอกทาง “เรากา้ วมาถึงจุดนไ้ี ด้อยา่ งไร?” สมชายอดต้งั คำ� ถามๆ ตัวเองอย่บู อ่ ยครัง้ “กเ็ พราะหัวใจที่ไม่ยอมแพ้ ยึดมน่ั ในความดี เช่ือเรื่องกฎแห่งกรรม เดินตามรอยเสน้ ทางทีพ่ ่อก้าวเดนิ มาก่อน เม่ือเดิน ยอ่ มถึง” คำ� ตอบนัน้ ล่องลอยมาในสายลม หลังอาหารม้ือเยน็ ทกุ สายตาจอ้ งจบั อยพู่ ร้อมหน้ากันยงั หน้าจอทีวี เป็นชว่ งข่าวใน ราชสำ� นกั ภาพตอนทพ่ี ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั รชั กาลท่ี ๙ ผเู้ สดจ็ ลว่ งลบั ส่สู วรรคาลยั ไปแล้ว ก�ำลังเสดจ็ พระราชด�ำเนินในอากัปกรยิ าเดมิ ๆ นั่นคือพระหตั ถ์ข้างหนงึ่ ถอื แผนที่ พระหัตถอ์ ีกขา้ งกุมกลอ้ งถ่ายภาพซึ่งคลอ้ งพระศอ ยา่ งเดินไปบนฝายทดน�้ำอันคุน้ ตา ปลุกเร่ืองราวครงั้ นนั้ ของสมชายให้หัวใจพองโต ตนื่ เพริดข้นึ อกี คร้งั กท็ นี่ นั่ คอื สนั ฝายคนั กน้ั นำ้� บา้ นโต๊ะปเิ ยาะแห่งอำ� เภอทงุ่ ยางแดง สถานทเี่ ก่า ครง้ั หนง่ึ ในรอยจ�ำน่ันเอง ทงุ่ ยางแดง บดั น้ี ถนนหนทางคมนาคมไปมาสะดวก มสี าธารณปู โภคนำ้� ไฟ การสอื่ สาร เข้าถึง คูคลองมีน้�ำท่าอุดม โจรผู้รา้ ยลดน้อยลง พืชผลส่งออกตลาดไดส้ ะดวกรวดเร็ว นนั่ เพราะบารมขี องพระองค์ทา่ น ผ้คู นทว่ั ประเทศจงึ อย่ดู มี สี ขุ ทงั้ อกี กวา่ ๔-๕ พนั โครงการ

ระดบั อุดมศึกษาและประชาชนทัว่ ไป “เรอ่ื งเล่าจากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพ่อ” ๑๙๕ จากยอดดอยถงึ ห้วงมหาชลาลยั ที่ยา่ งพระบาทไปทุกแหง่ หน “นไ่ี งๆ ฝายท่ตี าไปรบั เสดจ็ พระองคอ์ ย่ทู ่นี ่นั ด้วย” สมชายช้ีไปยังภาพเคลื่อนไหวใน จอทีวีเบอื้ งหนา้ “แต่พวกเรายงั อยากฟงั เร่ืองทค่ี ุณตาเลา่ ค้างไว้ เมื่อเย็นวานตอ่ อยูน่ ะคะ” หลานสาว ขดั จังหวะ ทว้ งขน้ึ “เออ..ขอโทษที ตาลมื ไป” สมชายหัวเราะแกเ้ ก้อ ถงึ ไหนแล้วละ่ ! พึมพ�ำกับตัวเอง จนมีใครคนหนึ่งบอกบทตอ่ ให้ “เอาล่ะๆ ตาจ�ำไดแ้ ล้ว มาฟังกันต่อ” อับดุลเลาะชมี้ ือไปทย่ี อดเสาธงอันวา่ งเปลา่ เบ้ืองสูง ไตรรงค์ผนื ใหญ่ปลาสนาการไป จากทีน่ ัน่ จริงๆ “อยา่ เพ่ิงวู่วาม ใจเย็นไว้ ทุกอย่างมีทางออก” ตาใหส้ ติ จากน้ันจึงไปน�ำธงชาติผืน ยอ่ มอนั เก่าออกมาปดั ฝนุ่ ใหล้ กู น้องออกไปซอ้ื ขดเชอื กธงมาใหม่ แก้ไขปญั หาเฉพาะหน้า ไปได้ทนั ทว่ งที ปญํ หาท่ีมีมา ท�ำให้ตามุ่งหาค�ำตอบอันค้างคาใจ กิ่งอ�ำเภอท่ีน่ันมีบ้านผู้คนนอ้ ย ถนนหนทางกม็ อี ย่ไู ม่กสี่ าย ตาออกตระเวนไปเรอื่ ยๆ เหน็ บา้ นเรอื นแต่ละหลงั ล้วนปดั กวาด สะอาดสะอา้ น ประดับธงชาติ อันเป็นธงผ้า ธงกระดาษตามแต่ฐานะ หากเป็นโรงเรียน และสถานท่ีราชการบางแห่งอาจมีธงทิวประดับเพิ่มขึ้นบ้าง บง่ ถึงความรักความศรัทธา ของปวงชน แม้จะอยู่ในถิ่นทุรกนั ดาร แตค่ วามจงรกั ภักดี ตา่ งล้วนมีเตม็ หวั ใจ ไมน่ านตาก็สะดุดตากับเป้าหมายทีร่ า้ นคา้ หลังคาจากหลังเลก็ ๆ ริมทาง ตาจอดรถ แล้วเดินตรงไป “มีน้�ำขวดไหมยาย ?” ตาถาม เมอื่ เห็นหญิงผอู้ ย่ใู นวยั ชรา “มีคะ่ จะรับน�ำ้ อะไรดีคะ ?” นางกลา่ วภาษาไทยส�ำเนียงใตไ้ ด้ชัดเจน ตาบอกสง่ิ ทต่ี อ้ งการ นางเดนิ เขา้ ไปภายใน ระหว่างนนั้ กข็ ยบั เข้าไปสงั เกตสง่ิ ทต่ี อ้ งสงสยั ขนลกุ ชชู นั ไม่น่าเชอื่ คำ� ตอบจะได้มางา่ ยๆ ช่วงระหวา่ งรนิ นำ�้ ขวดดม่ื นางกช็ วนคยุ วสิ าสะ

๑๙ ๖ “เรื่องเล่าจากบา้ นเรา... ตามรอยเทา้ พ่อ” ตามประสาผคู้ า้ ผขู้ าย ตาเอย่ ถงึ การเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ มาเยอื นของพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั นางพลนั พนมมอื จบเหนอื ศรี ษะ หนั หนา้ ไปทางพระบรมสาทสิ ลกั ษณ์ ซง่ึ อยใู่ นปฎทิ นิ แขวนไว้ ขา้ งฝา อนั มอี ยูใ่ นเรอื นผจู้ งรกั ภักดีทกุ บ้าน เหมอื นตาได้พดู คยุ กบั ญาตผิ ้ใู หญ่ ผมู้ สี ง่ิ ยดึ เหนยี่ ว และเทดิ ทนู สถาบนั เบอ้ื งสงู ดว้ ยกนั ความคิดเดิมๆ ท่ีเคยจะโต้ตอบ เอาชนะ หายไปจนส้ิน ตาบอกกับตัวเองในเวลาน้ันวา่ ไม่ว่าจะเกิดอะไรข้นึ ก็ตาม แต่ตาจะไม่ท�ำร้ายทำ� ลายจิตใจทเี่ ป่ยี มภกั ดีของหญงิ ชราผนู้ น้ั เปน็ อนั ขาด นางคงกลา่ วต่อไปอีกวา่ ”พรุ่งนี้แล้วซินะ พระองค์ก็จะเสด็จพระราชด�ำเนินผา่ นมา ทางถนนเสน้ นี้ สมมตๆิ นะ.. หากบงั เอญิ รถพระทน่ี ง่ั หยดุ จอด ใหฉ้ นั ไดก้ ราบเบอื้ งพระบาท แม้นตัวจะตายไปในเวลานั้นฉนั ก็จะไมเ่ สียดายชวี ิต” คล้ายดังจะคุยโอ่ ที่มีธงผืนใหญ่กวา่ ใครชักประดับอยู่หนา้ เรือน นางอดไม่ไดท้ ่ีจะ ขยายเล่าความตอ่ “โชคด.ี ..ไอม้ ะแอมนั อาสาออกไปซอ้ื หามาให้ ฉนั นะ...คดิ ว่าจะไมท่ นั การเสยี แล้ว ธงจะ เกา่ เก็บไปบ้าง แตก่ ็เดน่ ใหญก่ วา่ ใครในแถบน้ี... จริงไหมคะคุณ?” นางยั่วเย้าดว้ ย ความสุข “แลว้ คณุ ตามนั่ ใจได้อย่างไรคะ่ ?” หลานสาวทฟ่ี งั เรื่องราวอยู่ ทว้ งข้ึนมาอีกครั้ง “ออ๋ ..กต็ าเปน็ คนหยิบธงผนื นี้ออกมากับมือ จากตู้เหล็กวนั ย้ายส�ำนักงาน มันมีรอย คราบสนิม และที่ยืนยันมั่นเหมาะก็ตัวอักษร กสส. ตัวย่อค�ำว่า กรมสง่ เสริมสหกรณ์ อักษรเล็กๆ ท่ีตะเข็บชายธงเปน็ ค�ำยืนยัน วันน้ันตาขับรถกลับส�ำนักงานดว้ ยความสุข ค�ำตอบท่ีไดม้ า ไม่มีใครแพ-้ ชนะ หรือผิด-ถูก ตาเชื่อว่าเร่ืองบางเร่ือง สถานการณ์ บางอยา่ ง เหมาะที่จะวางเฉย ปลอ่ ยทิง้ คา้ งไว้ ไมต่ ้องไปฟนื้ ฝอยหาตะเข็บได้จะดีทสี่ ุด”

ระดบั อดุ มศึกษาและประชาชนท่ัวไป “เรือ่ งเลา่ จากบ้านเรา... ตามรอยเท้าพอ่ ” ๑๙๗ “ดาวของพ่อ” จรสั ศร ี รุ่งวิชานวิ ฒั น์ จ.ยะลา ปี ค.ศ. ๒๑๒๐ ปีแหง่ จกั รวาลภวิ ัฒน์ “การสำ� รวจเสรจ็ สน้ิ ดาวเคราะหส์ ามร้อยหนง่ึ มสี ภาวะทเ่ี หมาะสมกบั อาณานคิ มใหม่ สย รายงาน” ชายหนุ่มปลอ่ ยปุ่มส่งสัญญาณเพ่อื รอการตอบกลบั “รบั ทราบ สมาคมวิวัฒนพ์ ฒั นา ขอขอบคุณทกุ ทา่ นส�ำหรบั การปฏิบตั ภิ ารกิจครงั้ นี้ เราจะสรา้ งอาณานคิ มทเ่ี จรญิ รดุ หน้าอกี ขนั้ เสรจ็ สน้ิ ภายใน ๓ เดอื น และเตรยี มการโยกย้าย” ชายหนุ่มได้รับสัญญาณภาพและเสียงจากสมาชิกฝูงบินส�ำรวจทันทีหลังจากสัญญาณ ของภาคพื้นยุติลง “ย้ายอีกแลว้ หวะ เบื่อขนของฉิบ...” เสียงนกั บินชาวดาวเสาร์ ดงั ข้นึ “ทำ� ไงได้ละ่ กเ็ ราผลาญทรพั ยากรของดาวเคราะห์สามรอ้ ย เกอื บหมดแล้วนี้ เรว็ กว่าท่ี คดิ เสียดว้ ย เรากต็ ้องย้ายไปอยู่สวรรค์แหง่ ใหม่สวิ ะ”เสยี งชาวดาวอังคาร แสดงความคดิ “ไออ้ งั คาร อย่าพดู ไป องค์กรสหประชาดาวกำ� ลงั จอ้ งสมาคมเราอยู่ เด๋ียวกต็ กงาน กันหมดหรอก” ชาวดาวเสาร์เตือนเพือ่ นรว่ มทีม “ไมต่ ้องกลวั เลย ไออ้ งั คาร แกกน็ ่าจะรู้ สมาคมเราใหญ่โตขนาดไหน เงนิ หนาๆ ของ ไอพ้ วกมหาเศรษฐี และยงั มอี ำ� นาจลน้ ฟา้ ของพวกนกั การเมอื งทอ่ี ย่ใู นสภาของสหประชาดาว

๑๙๘ “เรอื่ งเลา่ จากบา้ นเรา... ตามรอยเท้าพ่อ”