เบญจมาศ

คมู ือการผลิตไมตัดดอก เบญจมาศ กรมสง เสรมิ การเกษตร ทปี่ รึกษา นายสมชาย สคุ นธสิงห เรยี บเรยี ง นายโอฬาร พทิ กั ษ นางภาวนา อศั วะประภา นายทวีพงศ สวุ รรณโร นายเศรษฐพงศ เลขะวัฒนะ นายอภิชาติ สุวรรณ จดั ทาํ เอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สํานักสงเสริมและฝกอบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร ! ความสําคญั ทางเศรษฐกจิ ! ลักษณะทางพฤกษศาสตร ! การขยายพนั ธุ ! การปลกู และการดแู ลรกั ษา ! การควบคุมการออกดอกของเบญจมาศ ! การเก็บเกย่ี วและการตลาด ! โรคและแมลงทส่ี ําคญั ของเบญจมาศ ! ความสําคญั ทางเศรษฐกจิ เบญจมาศ เปนไมตัดดอกทม่ี มี ลู คา การผลติ ตดิ อนั ดบั 1 ใน 4 อนั ดบั แรกของไมต ดั ดอกทว่ั โลก โดยมีประเทศเนเธอรแ ลนดแ ละโคลมั เบยี เปน ผผู ลติ รายใหญของโลก สําหรับประเทศไทยปจจุบันมีพื้นที่ ปลูกทั่วทุกภาคประมาณ 500 ไร ผลผลติ รวม 50,841,500 ดอก แตผลผลิตที่ไดยังคงไมพอเพียง กับ ความตองการของผรู ิโภค นอกจากนี้คุณภาพดอกเบญจมาศทผ่ี ลติ ไดย ังตา่ํ กวา ของตา งประเทศ มอี ายุ การปกแจกันสั้น จึงมีการนําเขาดอกเบญจมาศจากตางประเทศ เชน มาเลเซยี และเนเธอรแ ลนด โดยมมี ลู คา การนาํ เขา ประมาณ 25 ลา นบาทตอ ป แหลง ผลติ ทส่ี ําคญั ภาคเหนือ : เชียงใหม, เชยี งราย ภาคกลาง : นนทบรุ ี ภาคใต : สุราษฎรธ านี, สงขลา ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื : อุบลราชธานี, อดุ รธานี, ขอนแกน

เบญจมาศ 2 ! ลักษณะทางพฤตกิ รรมศาสตร เบญจมาศ เปน ดอกประเภท Head ซง่ึ เปน ดอกทเ่ี กดิ จากการรวมดอกยอ ย 2 ชนิด คอื กลีบดอกชน้ั นอก (Rayfloret) ซึ่งเปนดอกตัวเมีย ไมม เี กสรตวั ผู และกลบี ดอกชน้ั ใน (Disk floret) ซึ่ง เปนดอกสมบรู ณเ พศมที ง้ั เกสรตวั ผแู ละเกสรตวั เมยี เบญจมาศ แยกตามประโยชนใ ชส อยและการปลกู ปฏบิ ัติ ได 4 ประเภท ดงั น้ี 1. Exhibition type เปนเบญจมาศทม่ี ดี อกขนาดใหญ ลาํ ตน สงู ประมาณ 1 เมตร ไมม กี ารเดด็ ยอดแตตอ งเดด็ ตาขา ง ทิ้งเพื่อใหเหลือดอกยอดเพียง 1 ดอก 2. Standard type มีดอกเล็กกวา ประเภท แรก ตอ งเดด็ ยอดเพอ่ื ใหแ ตกกง่ิ ขา ง 3-4 กิ่ง และเด็ด ดอกขางท้ิงใหเ หลอื ดอกยอดเพยี งดอกเดยี ว นยิ มใชเ ปน ไมต ดั ดอก 3. Spray type เบญจมาศประเภทน้เี ปน ประเภทท่มี หี ลายดอกตอ 1 กิ่ง และมี 6-10 กง่ิ ตอ ตน ไมมีการเดด็ ดอกขา ง ดอกมขี นาดเลก็ กวา ประเภท Standard type ใชป ลูกเปนไมต ดั ดอกหรอื ถอนขาย ทั้งตนโดยตัดรากทิ้ง 4. Potted plant เบญจมาศประเภทนใ้ี ชป ลกู เปน ไมก ระถาง มีทรงพุมกะทัดรัด ดอกดก และมี ดอกขนาดเลก็ แตกกง่ิ กา นมาก พันธุเบญจมาศทน่ี ยิ มปลกู กนั มากในปจ จบุ นั ไดแก สเี หลอื ง : พนั ธหุ ลอื งไข, เหลอื งเขย้ี ว, เหลืองตาก, เหลอื งอนิ ทนนท, เหลอื งเกษตร สขี าว : พนั ธขุ าวการะเกด, ขาวตาก, ขาวเกษตร นอกจากนย้ี งั มกี ารนาํ พนั ธใุ หมๆ จากตา ง ประเทศเขา มาปลกู อกี ดว ย ! การขยายพนั ธุ เบญจมาศขยายพันธุไดหลายวิธี เชน เพาะเมลด็ , แยกหนอ , ตอ กง่ิ , ปกชํา และเพาะเลี้ยง เนื้อเยื่อ แตว ธิ ที น่ี ยิ มใชก นั มากมี 2 วิธี คอื 1. ปกชํากิ่งยอด โดยนํากิ่งแขนงจากตนแมพันธุที่ สมบูรณ ไมม โี รคแมลง ตดั กง่ิ ยาว 2.5 นว้ิ ดา นปลายกง่ิ เฉอื น เปนรูปปากฉลาม และปลดิ ใบลา งออกเพอ่ื ไมใ หใ บเนา และเกดิ โรค ควรจมุ ยากนั รา เชน ไดเทน เอม็ 45 โอโธไซดและเพื่อให รากออกเร็วใหนํากิ่งเบญจมาศที่จะปกชาํ จุม ฮอรโ มนเรง ราก ตนแมพันธุเบญจมาศ เชน เซอรร าดกิ เบอร 2 ผง่ึ ใหแ หง แลว จงึ นํามาปกชาํ ในวสั ดุ ปกชําที่โปรง ระบายนา้ํ อากาศและเกบ็ ความชน้ื ไดด ี เชน ทรายหยาบ, แกลบดํา, ขยุ มะพรา ว หรือทรายหยาบผสมกับข้ี เถา แกลบ ในอตั ราสว น 1 : 1 โดยใชระยะปกชาํ 2X1 นว้ิ ปก ใหโคนกิ่งลึกลงไปในวัสดุปกชํา0.5-1 น้ิว รดน้ําใหชุม ประมาณ 1-2 สัปดาห จึงแตกรากใหม หลงั จากน้ันยายก่งิ กง่ิ ยอดเบญจมาศทใ่ี ชป ก ชํา ปกชําลงวสั ดปุ ลกู หรอื ลงแปลง การขยายพนั ธโุ ดยวธิ นี ส้ี ามารถ ควรยาวประมาณ 2.5 นว้ิ

เบญจมาศ 3 ขยายพันธุไดจํานวนมาก และ การใชกิ่งปกชําที่มีขนาดสมาํ่ เสมอเมอ่ื นําตนเบญจมาศที่ไดไปปลูกจะ สามารถออกดอกไดใ นเวลาใกลเ คยี งกนั 2. การแยกหนอ วิธีนี้เหมาะกับพันธุเบญจมาศที่แตกหนอไดดี เมอ่ื เบญจมาศใหด อกแลว ตนจะแตกกอและมหี นอ จํานวนมาก แตล ะหนอ จะมรี ากตดิ อยซู ง่ึ สามารถแยกหนอ มาปลกู ลงแปลงไดต น ที่แข็งแรงและมีการเจริญเตบิ โตดกี วาก่ิงปก ชาํ ! การปลกู และการดแู ลรกั ษา การเตรียมดินปลูกเบญจมาศ ลกั ษณะของโรงเรือนปลูกเบญจมาศ โรงเรือนปลูกเบญจมาศ ชว ยใหเ บญจมาศมคี ณุ ภาพดี การใชตาขา ยไนลอน เพอ่ื ชว ยพยงุ ตน การใชผา ดาํ คลุม การใหแ สงไฟชวยในการผลิต ใหตรง เพอ่ื ใหไ ดด อกทม่ี คี ณภาพดี เบญจมาศใหม ีคณุ ภาพดี การเตรยี มดนิ ควรทาํ ในฤดแู ลง โดยขดุ พลกิ หนา ดนิ ตากแดดไว 2 สัปดาห ยอ ยดนิ เกบ็ วชั พชื ออก และโรยปูน ขาว เพื่อปรับสภาพดิน ดนิ ทเ่ี หมาะสําหรบั ปลกู เบญจมาศควรมี pH ประมาณ 6 ถา เปน พื้นที่ที่เคยปลูก มากอนควรอบดินดวยเมธิลโบรไมด หรือบาซามิคจี เพ่ือฆาเช้ือโรคและไขแมลงในดิน การปลูก เบญจมาศในทล่ี มุ นา้ํ ทว มถงึ และเปน ดนิ เหนยี ว ระบายนา้ํ ไมด คี วรยกรอ งปลกู โดยขนาดแปลงกวา ง 5 เมตร ใหร อ งนา้ํ กวา ง 1 เมตร ลกึ 60 ซม. สว นหากปลกู ในดนิ รว นปนทราย ระบายนา้ํ ไดดกี ไ็ มจ ําเปน ตองยกรอ งสงู แตค วรใหแปลงสงู 15-20 ซม. ขนาดแปลงกวา ง 1.20 เมตร และทางเดนิ กวา ง 80 ซม. การปลกู เลือกก่ิงหรือหนอท่ีมีขนาดและความสมบูรณใกลเคียงกันปลูกในแปลงเดียวกนั เพอ่ื ใหงา ยตอ การปฏิบัติบาํ รงุ รกั ษาและสามารถตดั ดอกไดพ รอ มกนั ปลกู ลกึ ประมาณ 3/4 นว้ิ หากปลูกลึกเกินไป รากจะเจริญไมดีเพราะขาดอากาศ สําหรับระยะปลูกถาเปนการปลูกแบบไมเด็ดยอดใช ระยะปลูก

เบญจมาศ 4 12.5x12.5-15x15 ซม. สว นการปลกู แบบเดด็ ยอดใชร ะยะปลกู 15x20-20x20 ซม. ทง้ั นข้ี น้ึ อยกู บั ทรงพมุ ของสายพันธทุ ใี่ ช การเดด็ ยอด นิยมเดด็ ยอดกง่ิ ชําภายหลงั การปลกู ประมาณ 7 วัน แลว เลย้ี งกง่ิ แขนงไว 3 กิ่ง ซึ่งกิ่งชาํ 1 ตน จะผลิตดอกได 3 ดอกหรือ 3 ชอ ขน้ึ กบั วา เปน การปลกู ชนดิ ดอกเดย่ี วหรอื ดอกชอ โดยถา เปน เบญจมาศชนดิ ดอกเดย่ี วควรเหลอื กง่ิ แขนงไว 2 กิ่ง และประเภทดอกชอ สามารถเลย้ี งไว 3 กิ่ง แขนงได แทนการปลูกแบบไมเด็ดยอด ซึ่งจะไดเพียง 1 ดอก หรือ 1 ชอ ตอ ตน นอกจากจะเปน การ ลดตน ทนุ การผลิตแลว ยังมีวัตถุประสงคเพ่ือบังคับตนใหแตกกิ่งใหมากขึ้น ทําใหไดจํานวนดอก เพม่ิ ขน้ึ ตาม จํานวนกิ่งและยังไดดอกที่มีคุณภาพใกลเคียงกัน นอกจากนค้ี วรมกี ารพยงุ ตน ใหต รง เพื่อใหไดดอกที่มี คุณภาพดี โดยใชต าขา ยไนลอ นขนาดชอ งเทา กบั ระยะปลกู ขงึ เหนอื แปลงปลกู ให สงู จากพน้ื ดนิ 30-50 ซม. เม่ือก่ิงแขนงเจรญิ ออกไปไดเ ลก็ นอ ย กข็ งึ อกี ชน้ั ใหส งู จากชน้ั ลา ง 30-50 ซม. การใสป ยุ เม่ือกิ่งชําตั้งตัวแลวควรเร่ิงใหมีการเจริญเติบโตทางลําตน โดยใสปุยที่มีไนโตรเจนสูง เชน แอมโมเนยี มซลั เฟต 1-2 ชอ นแกงตอ น้าํ 20 ลติ ร รด 2 ครง้ั หา งกนั 7-10 วัน และใชปุย 15-15-15 โรยตามรอ งระหวา งแถวทกุ 15 วัน เมอ่ื เกดิ ตาดอกใหใ ชป ยุ อตั รา 1:2:1 เชน สตู ร 12-24-12 และ เสริมดวยปุยทางใบทม่ี ธี าตอุ าหารรอง เพอ่ื เรง การออกดอก เมอ่ื ถงึ ชว งเกบ็ เกย่ี ว ควรงดการใหป ยุ เพื่อ ใหดอกมคี ณุ ภาพดี แตก อ นตดั ดอก 5-7 วัน ควรใชโ ปแตสเซยี มคลอไรด 1 ชอ นแกงละลายนํ้า 20 ลติ ร รดท่ีตนเพอ่ื ชว ยใหก า นดอกแขง็ แรงและดอกบานทนขน้ึ การเด็ดดอกขา งและการเดด็ ดอกทย่ี อด เพ่ือใหดอกเบญจมาศมีคุณภาพดีมีขนาดใหญจ ึง ตองมีการเด็ดดอกขางในเบญจมาศที่ปลูกเพ่ือใหได 1 ดอกตอ 1 ตน ตอ งปลดิ ดอกขา งออกใหห มด โดยหงาย มือขึ้นสอดงามมือระหวางนิ้วช้ีและ นิ้วกลางเขาที่ก่ิงที่ ตองการปลิดดอกขางท้ิงและใชนิ้วหัวแมมือกดที่ดอกตูม เขาหาตัวดอกก็จะหัก และเร่ิมเด็ดจากโคนกิ่งไปจนถึง ยอด สว นเบญจมาศชนดิ ดอกชอ จะเด็ดดอกแรกที่สวน ชนดิ ดอกชอ (Spray type) ซง่ึ เดด็ ดอกแรกท่ี ยอดของลําตนท้ิงโดยเด็ดต้ังแตตาดอกมีขนาดประมาณ สว นยอดทง้ิ เมอ่ื ตาดอกมขี นาดเทา กนั หัวไมขีดไฟ ! การควบคมุ การออกดอกของเบญจมาศ พันธุเบญจมาศที่ปลูกเปนการคาสวนใหญเปนพวกวันสั้น คือสามารถสรางตาดอกและเจริญ เปนดอกไดเมอ่ื จํานวนชว งแสงตอ วนั หรอื ชว งกลางวนั นอ ยกวา 13.5 ชั่วโมง ดงั นน้ั เบญจมาศทป่ี ลกู ใน ประเทศไทย ซง่ึ โดยทว่ั ไปมชี ว งกลางวนั สน้ั กวา 13 ชั่วโมง จงึ เกดิ ตาดอกเรว็ ทง้ั ทต่ี น เบญจมาศยงั ไม สมบูรณเต็มที่ดอกทไ่ี ดจ ึงมีคณุ ภาพไมด ี ดงั นน้ั เพอ่ื เปน การยบั ยง้ั ไมใ หเ บญจมาศออกดอกเรว็ จงึ ตอ งมี การเพ่ิมจํานวนแสงตอ วนั ใหย าวขน้ึ โดยการตดิ ตง้ั หลอดไฟฟา ใหแ สงตง้ั แตเ วลา 22.00-01.00 น.

เบญจมาศ 5 เพื่อใหชวงมืดท่ยี าวถกู แบงออกเปน 2 ชวง เปน การยบั ยง้ั การสรา งตาดอกเมอ่ื ตน มี ความสงู พอเหมาะ ประมาณ 30 ซม. จงึ ปด ไฟใหต น ไดร บั แสงตามปกติ เพอ่ื ใหเ กดิ ตาดอกและพัฒนาเปน ดอกตอ ไป ! การเกบ็ เกย่ี วและการตลาด การเกบ็ เกย่ี ว เพื่อใหดอกเบญจมาศมีคุณภาพดีตองเก็บเกี่ยวในระยะที่เหมาะสม คอื เบญจมาศประเภทดอก เด่ียวควรเก็บเกย่ี วในระยะทส่ี ว นกลางของดอกยงั บานไมห มดเหลอื อยปู ระมาณ 2 ซม. สวน เบญจมาศ ประเภทดอกชอถา เปน ดอกชน้ั เดยี วควรเกบ็ เกย่ี ว เมอ่ื สว นของกลบี ชน้ั ใน (Disk florets) พรอมที่จะบาน สวนในดอกชอ แบบดอกซอ น จะเกบ็ เกย่ี วเมอ่ื มดี อก จาํ นวน 3 ดอก บานประมาณ 1/2-3/4 ของการ บาน โดยใชม ีดหรือกรรไกรตัดทโี่ คนกิ่งแลวแชน าํ้ ทันที การตลาด ราคาของดอกเบญจมาศจะแตกตา งกนั ไป ถา เปน ดอกเดย่ี ว ดอกละประมาณ 1-3 บาท แต สําหรบั ดอกชอ ขายราคารอ ยละ 10-20 บาท ! โรคและแมลงที่สําคญั 1. โรคใบแหง เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย Erwinia chrysanthemi อาการเริ่มแรกยอดจะเหี่ยวใน เวลากลางวัน และฟน ในเวลากลางคนื ตอ มายอดจะเนา แหง เปน สนี า้ํ ตาล โรคนร้ี ะบาดมากในสภาพ อากาศรอนและความชื้นสูง เชอ้ื โรคจะตดิ มากบั เครอ่ื งมอื เครอ่ื งใช เชน มดี หรือกรรไกร การปอ งกนั กาํ จัด ควรใชกิ่งปกชําทป่ี ราศจากโรคมาปลกู และถามโี รคระบาดในแปลงควรเผา ทําลาย หรือฉีดพนดวยสารเคมีประเภทสเตรปโตมัยซิน 2. โรคใบจดุ เกดิ จากเชอ้ื รา Septoria sp. ระบาดมากในฤดฝู น มอี าการคอื ใบจะเปน จดุ สนี า้ํ ตาลไหมแผลคอ นขา งกลม เมอ่ื เปน มากๆ แผลจะขยายใหญติดกันจนทําใหใบไหมแหงและรวง มกั เปน ใบลางขน้ึ มาจนถงึ ยอด การปอ งกนั กาํ จัด ไมควรปลกู เบญจมาศชดิ กนั มาก ทาํ ใหอากาศถายเทไมสะดวกมีผลให ความช้ืนสูงท่ีโคนตน งา ยตอ การระบาดของโรค และควรฉดี พน ดว ยสารเคมปี อ งกนั กาํ จดั เชอ้ื รา เชน แคบแทน, มาเนบ, และไซเนบ อยา งสม่าํ เสมอ 3. โรคดอกเนา เกดิ จากเชอ้ื รา Choanephora sp. ระบาดมากในฤดฝู น อาการที่พบ คอื กลบี ดอก เนา ช้าํ เปน สนี า้ํ ตาลแก เกดิ ไดท ง้ั ในดอกออ นและดอกแก การปอ งกนั กาํ จัด ในฤดฝู นควรฉดี ยาปอ งกนั กาํ จดั เชอ้ื รา เชน ไซเนบ, แคบแทน, ไดเทน เอม็ 45 โดยใชรวมกับยาจับใบ 4. โรคราสนิม เกดิ จากเชอ้ื เรา Puccinia chrysanthemi มักเปนกับเบญจมาศที่ปลูกทางภาค เหนือ สงั เกตไดท ใ่ี บ,กลบี ดอก และกานดอก จะพบสปอรข องเชอ้ื ราเปน สเี หลอื งทบ่ี รเิ วณเหลา น้ี ทาํ ให ใบแหง เปน สนี า้ํ ตาล การปอ งกนั กาํ จัด ดูแลแปลงปลกู ใหส ะอาด และฉีดพนดวยเพลนทแวกซ ทุก ๆ 7 วนั ในชว งทม่ี ี การระบาด

เบญจมาศ 6 5. หนอนผเี สอ้ื กนิ ดอก จะกัดกินใบ และยอดเบญจมาศขณะยงั ไมอ อกดอก แตเ มอ่ื เบญจมาศ มีดอกหนอนจะกดั กนิ กลบี ดอกและทําใหด อกรว ง การปอ งกนั กาํ จัด ใหฉ ดี พน ดวย บาซดู นิ 40% ชนิด ผง 2-3 ชอ นชาตอ น้ํา 1 ปบ 6. หนอนเจาะสมอฝา ย มักกดั กนิ ดอกเปน หยอ ม ๆ ทาํ ใหด อกไมไ ดค ณุ ภาพ การปอ งกนั กาํ จัด ฉดี พน ดว ย อโกรนา , แบคโ สบิน, แอมบุช หรอื แลนเนท 7. เพลย้ี ไฟ ดดู กนิ น้าํ เลย้ี งจากกลบี ดอกทาํ ใหด อกไม หนอนเจาะสมอฝา ย บานหรอื ดอกแหวง และทําใหกลีบดอกเหี่ยวแหง เพลย้ี ออ น การปอ งกนั กาํ จัด ฉีดพนดวยพอสซ อตั รา 2 ชอ นตอ น้ํา 1 ปบ ฉีดพน 3 วนั ตอ ครง้ั เมอ่ื ถงึ ระยะดอก เรม่ิ บานให ฉีดวนั เวน วนั ตดิ ตอ กนั 7 ครง้ั 8. เพลย้ี ออ น ดดู กนิ น้าํ เลย้ี งทโ่ี คนกลบี ดอก ทําให ดอกหงิกงอไมบ านหรอื ยอดคดงอ ดอกมขี นาดเลก็ ลง การปอ งกนั กาํ จัด ฉีดพน ดว ยมาลาไธออน 57% EC อตั รา 2-3 ชอ นชาตอ น้ํา 1 ปบ หรอื บาซดู นิ 60% EC อตั รา 2-3 ชอ นชาตอ น้ํา 1 ปบ จดั ทาํ เอกสารอิเล็กทรอนิกสโดย : สาํ นกั สง เสรมิ และฝก อบรม มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร