51 ของผสู้ งู อายุ เน่ืองจากยงั มีผสู้ งู อายจุ ำ� นวนหน่ึงท่ียงั เขา้ ไม่ถึงระบบบรกิ ารดา้ นสขุ ภาพ ผเู้ ขา้ รว่ มประชมุ ไดร้ ว่ มกนั วางแผนเพ่ือแกไ้ ขปัญหา ทเ่ี กดิ ขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชนโดยมกี ารกำ� หนดเปา้ หมายและดำ� เนนิ การภายใตแ้ นวทางการพฒั นาและกจิ กรรมตา่ งๆทช่ี มุ ชนสามารถดำ� เนนิ การ แกไ้ ขปัญหาของตวั เองได้ กรอบแนวทางการด�ำเนนิ งาน จากการประมวลผลการวเิ คราะหป์ ัญหาดา้ นสขุ ภาพของคนในพืน้ ท่ีตำ� บลสิ โดยการมีสว่ นรว่ มของคนในพืน้ ท่ีในการรว่ มคดิ รว่ มเรยี นรู้ กำ� หนดทศิ ทาง และนำ� ไปสกู่ ารออกแบบกิจกรรมเพ่อื แกไ้ ขปัญหาท่เี กิดขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชน โดยไดม้ กี ารกำ� หนดเป้าหมายในการดำ� เนนิ งาน คือ “ผู้สูงอายุเข้าถึงระบบบริการด้านสุขภาพอย่างท่ัวถึง” และดำ� เนินการภายใตแ้ นวทางการพฒั นาและกิจกรรมต่าง ๆ ท่ีชมุ ชนสามารถ ดำ� เนินการแกไ้ ขปัญหาของตวั เอง ดงั นี้ แนวทางการพฒั นา กิจกรรม พฒั นาศกั ยภาพ Caregiver/พยาบาลเฉพาะทาง อบรมใหค้ วามรู้ Caregiver/พยาบาลเฉพาะทาง เก่ียวกบั การดแู ลผสู้ งู อายุ โดยเนน้ พฒั นา เก่ียวกบั การดแู ลผสู้ งู อายุ และสรา้ งทศั นคตทิ ่ีดีตอ่ การใหบ้ รกิ าร เพ่ือใหผ้ สู้ งู อายไุ มร่ ูส้ กึ ดอ้ ยคา่ พฒั นาระบบบรกิ ารเชิงรบั จดั ระบบรบั เคสสง่ ตอ่ จากชมุ ชน คลนิ ิกผสู้ งู อายุ พฒั นาระบบบรกิ ารเชิงรุก Caregiver/พยาบาล ลงพืน้ ท่ีใหค้ วามรูด้ า้ นการบรโิ ภคอาหารปลอดภยั กบั ผสู้ งู อายแุ ละผดู้ แู ล สง่ เสรมิ และสรา้ งความตระหนกั เรอ่ื งการดแู ล พฒั นาแกนนำ� /ตน้ แบบดา้ นการดแู ลสขุ ภาพ สขุ ภาพใหค้ นในชมุ ชน จดั กิจกรรมออกกำ� ลงั กายท่ีเหมาะสมกบั ผสู้ งู อายุ การมสี ่วนร่วมของภาคเี ครือขา่ ย การมสี ่วนรว่ ม ภาคีเครือข่าย มีการเตรยี มออกแบบโครงสรา้ งอารยสถาปัตยข์ องสำ� นกั งานเทศบาล รวมทงั้ ปรบั ฟตุ บาท ใหเ้ อือ้ ตอ่ การใชช้ ีวิตของผสู้ งู อายแุ ละผพู้ ิการ เทศบาลตำ� บลขนุ หาญ มีการทำ� งานทงั้ เชิงรบั และเชิงรุก และมีเปา้ หมายและการทำ� งานรว่ มกบั ชมุ ชน สนบั สนนุ และอำ� นวยความสะดวกในการขบั เคล่อื นงาน โรงพยาบาลขนุ หาญ สนบั สนนุ งบประมาณและจดั ทำ� แผนปฏิบตั กิ ารรว่ มกนั พชต. /พชม. กองทนุ หลกั ประกนั สขุ ภาพ
52 12 พ้นื ที่ต้นแบบ : ห้องปฏบิ ัติการชมุ ชนเพอ่ื สงั คมผู้สูงอายุ เลม่ 2 กรณีศกึ ษาที่ 10 การดแู ลผสู้ งู อายโุ ดยการมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชน : ตำ� บลบา้ นชะอวด อำ� เภอจฬุ าภรณ์ จงั หวดั นครศรธี รรมราช สถานการณส์ ุขภาวะในพื้นท่ี พฤตกิ รรมการบริโภคอาหาร/โภชนาการ สว่ นใหญ่คนในพืน้ ท่ีนิยมบรโิ ภคอาหารรสเคม็ จงึ มีการสำ� รวจความเคม็ ของอาหารท่ีคนในชมุ ชนบรโิ ภค สว่ นผสู้ งู อายจุ ะมี Caregiver ดแู ลเร่ืองอาหารการกินของผสู้ งู อายุ โดยอธิบายและทำ� ความเขา้ ใจกบั ผสู้ งู อายแุ ละคนในครอบครวั ว่าอาหารการกินส่งผลต่อสขุ ภาพของ ผสู้ งู อายโุ ดยตรง ทำ� ใหผ้ สู้ งู อายสุ ามารถปรบั เปล่ยี นพฤตกิ รรมการกินของผสู้ งู อายไุ ด้ คนในพืน้ ท่ีสว่ นใหญ่ปลกู ผกั และประกอบอาหารทานเอง เพราะในชมุ ชนไม่มีรา้ นอาหารหรอื แกงถงุ แตพ่ ฤติกรรมการบรโิ ภคอาหาร และวฒั นธรรมการกินเนน้ หวาน มนั เคม็ พฤตกิ รรมการออกกำ� ลังกาย การออกกำ� ลงั กายในพืน้ ท่ีมีลานออกกำ� ลงั กายท่ีไดร้ บั การสนบั สนนุ จาก อบต. มีชมรมบาสโลบ และมีการชกั ชวนใหผ้ สู้ งู อายทุ ่ีไป ทำ� บญุ ท่ีวดั มีการออกกำ� ลงั กาย หรอื เขา้ รว่ มกิจกรรมออกกำ� ลงั กายของชมรมผสู้ งู อายุ นอกจากนี้ ผสู้ งู อายบุ างชมุ ชนมีการรวมตวั กนั เดนิ ออก กำ� ลงั กายตอนเชา้ มืด สว่ นเยาวชนจะมีกิจกรรมกีฬาตา้ นยาเสพตดิ พฤติกรรมการนอน คนในพืน้ ท่ีสว่ นใหญ่นอนแต่หวั ค่ำ� และต่ืนเชา้ มืดเพ่ือออกไปกรีดยาง สว่ นผสู้ งู อายจุ ะนอนกลางวนั ทำ� ใหน้ อนไม่หลบั เวลากลางคืน จงึ ตอ้ งหากิจกรรมใหผ้ สู้ งู อายทุ ำ� ในชว่ งกลางวนั สขุ ภาพจติ สว่ นใหญ่มีความเครยี ดเรอ่ื งภาวะเศรษฐกิจ รายไดไ้ มเ่ พียงพอกบั รายจา่ ย ปญั หาบุหรี่ สุรา ยาเสพติด เยาวชนบางคนมีการสบู บหุ ร่ี ด่ืมเหลา้ และเสพยาเสพตดิ ซง่ึ สว่ นใหญ่จะเป็นกลมุ่ เดก็ และเยาวชนท่ีไมไ่ ดเ้ รยี นหนงั สอื
53 สุขภาพชอ่ งปาก ผสู้ งู อายมุ ีปัญหาเก่ียวกบั สขุ ภาพฟันคอ่ นขา้ งมาก แต่ รพ.สต. มีการจดั ทำ� ผา้ ป่าสขุ ภาพ ทำ� ใหม้ ีกองทนุ สวสั ดกิ ารในการดแู ลสขุ ภาพฟัน และใหบ้ รกิ ารดา้ นทนั ตกรรมกบั คนในพืน้ ท่ี สภาพแวดลอ้ มทางกายภาพ Caregiver จะมีการสงั เกตสภาพแวดลอ้ มภายในบา้ นของผสู้ งู อายุ หากพบวา่ มีสภาพแวดลอ้ มท่ีไมเ่ อือ้ ตอ่ การใชช้ ีวิตจะมีการรายงาน ขอ้ มลู ไปยงั หนว่ ยงานท่ีเก่ียวขอ้ งเพ่ือเขา้ มาชว่ ยดำ� เนินการเรอ่ื งการปรบั สภาพแวดลอ้ มภายในบา้ น การจดั การขยะของชมุ ชน จะมีการคดั แยกและจดั การขยะ โดย รพ.สต. และ อสม. มีการใหค้ วามรูเ้ ก่ียวกบั การคดั แยกและจดั การขยะ ประเด็นปญั หาทีพ่ ื้นท่มี ีความตระหนกั และต้องการด�ำเนินการ จากผลการสนทนากลมุ่ เพ่อื พฒั นารูปแบบพนื้ ท่หี อ้ งปฏบิ ตั กิ ารชมุ ชนเพ่อื สงั คมผสู้ งู อายุ พบวา่ ประเดน็ สำ� คญั ในพนื้ ท่ตี ำ� บลบา้ นชะอวด อนั ดบั ตน้ ๆ ท่ีควรมีการดำ� เนินการ ไดแ้ ก่ สง่ เสรมิ ความสมั พนั ธข์ องคนในครอบครวั โดยเรม่ิ ตงั้ แตเ่ ดก็ ปฐมวยั ภายใตแ้ นวคิดท่ีใหพ้ อ่ แมเ่ ป็น ครูคนแรกของลกู การสง่ เสรมิ และดแู ลสขุ ภาพจิตของผสู้ งู อายุ รวมทงั้ การดแู ลสขุ ภาพของผสู้ งู อายใุ นชมุ ชน ซง่ึ เม่ือรว่ มกนั พิจารณาจดั อนั ดบั ความสำ� คญั แลว้ เหน็ วา่ ปัญหาท่ีตอ้ งมีการดำ� เนินการอยา่ งเรง่ ดว่ น คือ การดแู ลสขุ ภาพของผสู้ งู อายใุ นชมุ ชน
54 12 พน้ื ท่ตี ้นแบบ : หอ้ งปฏบิ ตั ิการชมุ ชนเพื่อสังคมผู้สูงอายุ เลม่ 2 กรอบแนวทางการด�ำเนนิ งาน จากการประมวลผลการวเิ คราะหป์ ัญหาดา้ นสขุ ภาพของคนในพืน้ ท่ีตำ� บลบา้ นชะอวด โดยการมีสว่ นรว่ มของคนในพืน้ ท่ีในการรว่ มคดิ รว่ มเรียนรู้ กำ� หนดทิศทาง และนำ� ไปส่กู ารออกแบบกิจกรรมเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขึน้ ตามบริบทของชมุ ชน โดยไดม้ ีการกำ� หนดเปา้ หมาย คอื “การดแู ลผสู้ งู อายโุ ดยการมสี ว่ นร่วมของคนในชุมชน” และดำ� เนนิ การภายใตแ้ นวทางการพฒั นาและกิจกรรมตา่ ง ๆ ท่ชี มุ ชนสามารถดำ� เนนิ การแกไ้ ขปัญหาของตวั เอง ดงั นี้ แนวทางการพฒั นา กจิ กรรม เสรมิ สรา้ งแรงจงู ใจในการทำ� งานใหก้ ลไก สง่ เสรมิ สวสั ดกิ ารใหอ้ าสาสมคั รชมุ ชน เพ่ือสรา้ งขวญั และกำ� ลงั ใจใหก้ บั อาสาสมคั รในชมุ ชน อาสาสมคั รในชมุ ชน ท่ีทำ� หนา้ ท่ีอยา่ งเขม้ แข็ง โดยเช่ือมโยง/บรู ณาการกบั กองทนุ สวสั ดกิ ารชมุ ชน หารอื แนวทางในการปรบั ขอ้ บงั คบั สวสั ดกิ ารใหส้ ามารถใชจ้ า่ ยในการดแู ลอาสาสมคั ร การดแู ลผสู้ งู อายคุ รอบคลมุ ทงั้ ตำ� บล ในขณะท่ียงั มีชีวิตอยู่ พฒั นาศกั ยภาพ อผส. อผส. จดั ทำ� สมดุ ประจำ� ตวั ผสู้ งู อายุ และรายงานการดแู ลผสู้ งู อายสุ ง่ ให้ รพ.สต. พฒั นาศกั ยภาพ อผส. ทกุ คน การมสี ่วนร่วมของภาคเี ครอื ขา่ ย การมสี ว่ นร่วม ภาคเี ครอื ข่าย สนบั สนนุ งบประมาณในการดำ� เนินกิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพ สนบั สนนุ งบประมาณในการดำ� เนินกิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพ สสส. ทำ� ใหส้ ามารถจดั กิจกรรมตา่ ง ๆ ของชมรมผสู้ งู อายไุ ดอ้ ยา่ งตอ่ เน่ืองและย่งั ยืน กองทนุ สขุ ภาพตำ� บล ฌาปนกิจสงเคราะห์ (ฌกส.) /กองทนุ สนบั สนนุ งบประมาณ วสั ดอุ ปุ กรณ์ บคุ ลากร และอำ� นวยความสะดวกในการดำ� เนินกิจกรรม สวสั ดกิ ารสงั คม (กองทนุ วนั ละบาท) สนบั สนนุ วทิ ยากร/องคค์ วามรู้ ดา้ นการประกอบอาชีพ อบต. จดั กิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพของผสู้ งู อายุ กศน. ดแู ลผสู้ งู อายทุ งั้ ในดา้ นปัจจยั 4 ส่งิ แวดลอ้ ม และการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ ชมรมผสู้ งู อายุ จดั กิจกรรมสง่ เสรมิ การดแู ลสขุ ภาพ เชน่ ป่ินโตรกั ษส์ ขุ ภาพ และกิจกรรมออกกำ� ลงั กายของผสู้ งู อายุ อสม./อผส. วดั
55 กรณศี ึกษาที่ 11 การดูแลสภาพแวดลอ้ มและการรกั ษาความสะอาดในชุมชน “คลองชวี ิต” : ต�ำบลเกาะจนั อ�ำเภอมายอ จงั หวัดปตั ตานี สถานการณส์ ุขภาวะในพนื้ ท่ี ระบบการสง่ เสรมิ ดแู ลสขุ ภาพผสู้ งู อายรุ ะยะยาว (Long Term Care) ตำ� บลเกาะจนั มีการประเมินคดั กรองปัญหาสขุ ภาพและจดั ทำ� ฐานขอ้ มลู ผสู้ งู อายุ โดยมี Caregiver ท่ีผา่ นการอบรมเป็นผดู้ ำ� เนินการประเมินคดั กรอง ประชากรในพืน้ ท่ีสว่ นใหญ่เป็นวยั กลางคน ในปี 2563 มีผสู้ งู อายจุ ำ� นวน 497 คน (รอ้ ยละ 12) ซง่ึ ในจำ� นวนนีม้ ีผสู้ งู อายทุ ่ีมีภาวะพง่ึ พิง จำ� นวน 52 คน ศนู ยผ์ สู้ งู อายตุ ำ� บลเกาะจนั ตงั้ อยทู่ ่ี รพ.สต. เกาะจนั มีกิจกรรมรว่ มกบั ชมรมผสู้ งู อายุ นอกจากนี้ยงั มีการคดั กรองและใหค้ ำ� ปรกึ ษากบั ผสู้ งู อายทุ กุ วนั จนั ทร์วนั องั คารเป็นการใหค้ วามรูด้ า้ น สขุ ภาพ วนั พธุ มกี ิจกรรมจติ อาสา/ออกกำ� ลงั กาย วนั พฤหสั บดจี ะมกี ารฝึกอาชีพ สว่ นวนั ศกุ รเ์ ป็นการฟังบรรยายธรรม/ตลาดนดั ผสู้ งู อายุ ปัจจบุ นั ชมรมผสู้ งู อายมุ ีสมาชิก จำ� นวน 140 คน ชาย 62 คน หญิง 78 คน ในจำ� นวนนีพ้ บวา่ มีโรคท่ีพบบอ่ ยในผสู้ งู อายุ 5 ลำ� ดบั ไดแ้ ก่ หกลม้ (รอ้ ยละ 35.7) ความดนั (รอ้ ยละ 30.7) สขุ ภาพทางตา (รอ้ ยละ 27.8) ขอ้ เขา่ (รอ้ ยละ 25) และสมองเส่อื ม (รอ้ ยละ 20) ตามลำ� ดบั กิจกรรมชมรมผสู้ งู อายตุ ำ� บลเกาะจนั มี 5 รูปแบบ ไดแ้ ก่ การสง่ เสรมิ ร่างกาย การสง่ เสรมิ สขุ ภาพช่องปาก การสง่ เสรมิ สขุ ภาพจิต การสง่ เสรมิ ทางสงั คม และการสง่ เสรมิ อ่ืน ๆ โดยมีตวั อยา่ งรูปแบบกิจกรรม ดงั นี้ กิจกรรมของชมรมผู้สงู อายุ กจิ กรรม มิตดิ า้ นสงั คม กิจกรรมอนุ่ ไอรกั คลายความหนาว เพ่ือบรรเทาความหนาวในชว่ งฤดหู นาว และลดปัญหาการเจ็บป่วย ดา้ นทางเดนิ หายใจ มิตดิ า้ นเศรษฐกิจ กิจกรรมมอบส่งิ ของและเงินแก่เพ่ือนสมาชิก มิตดิ า้ นส่งิ แวดลอ้ ม การแกะสลกั ไม้ ทำ� ยาหมอ่ งสมนุ ไพร ทำ� นำ้� ยาลา้ งจาน มีขอ้ ตกลงรว่ มกนั ในการดแู ลรกั ษาความสะอาดภายในศนู ยผ์ สู้ งู อายุ มีการกำ� หนดมาตรการกำ� จดั ขยะรว่ มกนั โดยทกุ ครวั เรอื นตอ้ งมีการคดั แยกขยะ 4 ประเภท (ขยะอินทรยี ์ ขยะรไี ซเคลิ ขยะอนั ตราย และขยะท่วั ไป)
56 12 พ้ืนทต่ี น้ แบบ : หอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชนเพอื่ สงั คมผสู้ ูงอายุ เล่ม 2 กจิ กรรมของชมรมผูส้ งู อายุ กจิ กรรม มิตดิ า้ นสขุ ภาพ กิจกรรมยืดเหยียดกลา้ มเนือ้ กิจกรรมการตรวจสขุ ภาพประจำ� ปี ดแู ลทนั ตสขุ ภาพ การจดั กิจกรรมเมาลดิ นิ นบี กิจกรรมตะยมั มมุ ช่วงสถานการณโ์ ควิด 19 เจา้ หนา้ ท่ี รพ.สต. ลงพืน้ ท่ีเย่ียมบา้ นผูส้ งู อายุเพ่ือใหก้ ำ� ลงั ใจและใหค้ วามรูเ้ ก่ียวกับการปฏิบตั ิตวั ตาม New Normal เชน่ การลา้ งมือ การใสห่ นา้ กากอนามยั ก่อนออกจากบา้ น ฯลฯ พฤติกรรมการบรโิ ภคอาหาร/โภชนาการ การบริโภคอาหารของคนในพืน้ ท่ีส่วนใหญ่บริโภคหวาน มัน เค็ม โดยในพืน้ ท่ีมีอาหารจำ� หน่ายในเวลากลางคืนเกือบทุกตำ� บล ซง่ึ อาหารท่เี ป็นท่นี ยิ มสว่ นใหญ่จะเป็นอาหารทอดและมรี สเคม็ สง่ ผลทำ� ใหม้ อี ตั ราการป่วยดว้ ยโรคเบาหวาน ความดนั และโรคเรอื้ รงั คอ่ นขา้ งสงู เดก็ ในพืน้ ท่ีมีปัญหาเรอ่ื งภาวะทางโภชนาการ (ขาดสารอาหาร) พฤติกรรมการออกก�ำลังกาย คนในพืน้ ท่ีกว่ารอ้ ยละ 90 เป็นชาวมสุ ลิม ทำ� ใหเ้ ป็นอปุ สรรคเร่ืองการออกกำ� ลงั กาย ดว้ ยเหตคุ วามเช่ือทางศาสนาและวฒั นธรรม ของคนในพืน้ ท่ี นายอำ� เภอมีนโยบายใหส้ ว่ นราชการมีการออกกำ� ลงั กายทกุ วนั พธุ เพ่ือเป็นแบบอยา่ งใหค้ นในพืน้ ท่ีอำ� เภอมายอ พฤติกรรมการนอน ผสู้ งู อายบุ างสว่ นนอนไมห่ ลบั เน่ืองจากความเครยี ด
57 สุขภาพจิต จากการประเมินพบวา่ ผสู้ งู อายมุ ีความเครยี ด เน่ืองจากไมม่ ีรายได้ ลกู หลานไปทำ� งานตา่ งพืน้ ท่ี ฯลฯ และไมม่ ีกิจกรรมคลายเครยี ดให้ ผสู้ งู อายุ นอกจากนี้ผสู้ งู อายทุ ่ีตดิ บา้ นตดิ เตียงและไมส่ ามารถปฏิบตั ศิ าสนกิจดว้ ยตวั เองได้สง่ ผลตอ่ สภาพจิตใจของผสู้ งู อายุ เพราะตามหลกั ศาสนาถา้ ไมป่ ฏิบตั ศิ าสนกิจถือวา่ บาป ปญั หาบหุ ร่ี สรุ า ยาเสพตดิ ในพืน้ ท่ีมีปัญหายาเสพตดิ เน่ืองจากสภาวะทางเศรษฐกิจท่ียงั มีปัญหา นอกจากนี้ยงั พบวา่ อตั ราการสบู บหุ รข่ี องคนในพืน้ ท่ีคอ่ นขา้ งสงู เพราะการสบู บหุ รเ่ี ป็นคา่ นิยมของคนในพืน้ ท่ี สขุ ภาพช่องปาก พฤตกิ รรมในการดแู ลชอ่ งปากไมเ่ หมาะสม ทำ� ใหม้ ีตวั เลขของคนท่ีมีปัญหาสขุ ภาพฟันคอ่ นขา้ งสงู สภาพแวดลอ้ มทางกายภาพ สภาพแวดลอ้ มความเป็นอยภู่ ายในบา้ นยงั ไมเ่ อือ้ ตอ่ การใชช้ ีวติ ของผสู้ งู อายุ เน่ืองจากคนในพืน้ ท่ีขาดความรูแ้ ละมีภาวะทางเศรษฐกิจ ไมค่ อ่ ยดีนกั นอกจากนี้ ยงั มีนวตั กรรมท่ีเกิดจากผสู้ งู อายทุ ่ีพลดั ตกหกลม้ คือ ไมง้ า่ มงดั ขอ้ โดย รพ.สต. ไดม้ ีการขยายผลไปใชก้ บั ผสู้ งู อายคุ นอ่ืน ๆ ดา้ นการจดั การขยะ มกี ารจดั การขยะตดิ เชือ้ ของคนไขต้ ดิ บา้ นตดิ เตยี ง โดยมกี ารแยกขยะตดิ เชือ้ และมรี ถขนขยะตดิ เชือ้ ของโรงพยาบาล โดยเฉพาะ มีการดำ� เนินงานโครงการสง่ เสรมิ การมีสว่ นรว่ มของชมุ ชนในการคดั แยกขยะท่ีตน้ ทาง โครงการบรหิ ารจดั การขยะตำ� บลเกาะจนั และโครงการตลาดนดั ขยะรไี ซเคลิ ตำ� บล ประเดน็ ปัญหาที่พ้ืนทีม่ คี วามตระหนักและต้องการดำ� เนนิ การ จากผลการสนทนากลมุ่ เพอ่ื พฒั นารูปแบบพนื้ ทห่ี อ้ งปฏบิ ตั กิ ารชมุ ชนเพอ่ื สงั คมผสู้ งู อายุพบวา่ ประเดน็ สำ� คญั ในพนื้ ทต่ี ำ� บลเกาะจนั อนั ดบั ตน้ ๆ ท่ีควรมีการดำ� เนินการ ไดแ้ ก่ สภาพเศรษฐกิจของคนในพืน้ ท่ี การดแู ลสภาพแวดลอ้ มและการรกั ษาความสะอาด/จดั การขยะในชมุ ชน การลด ละ เลกิ บหุ ร่ี ปัญหาโรค NCDs เชน่ เบาหวาน ความดนั ฯลฯ การออกกำ� ลงั กาย และอาหารปลอดภยั ซง่ึ เม่ือรว่ มกนั พิจารณาจดั อนั ดบั ความสำ� คญั แลว้ เหน็ วา่ ปัญหาท่ตี อ้ งมกี ารดำ� เนนิ การอยา่ งเรง่ ดว่ น คอื การดแู ลสภาพแวดลอ้ มและการรกั ษาความสะอาด/จดั การขยะในชมุ ชน
58 12 พน้ื ที่ต้นแบบ : หอ้ งปฏบิ ัตกิ ารชมุ ชนเพื่อสังคมผสู้ งู อายุ เลม่ 2 กรอบแนวทางการดำ� เนินงานแนวทางการดำ� เนนิ งาน จากการประมวลผลการวิเคราะหป์ ัญหาดา้ นสขุ ภาพของคนในพืน้ ท่ีตำ� บลเกาะจนั โดยการมีส่วนรว่ มของคนในพืน้ ท่ีในการรว่ มคิด รว่ มเรียนรู้ กำ� หนดทิศทาง และนำ� ไปส่กู ารออกแบบกิจกรรมเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขึน้ ตามบริบทของชมุ ชน โดยไดม้ ีการกำ� หนดเปา้ หมาย ในการ “อนุรักษส์ งิ่ แวดลอ้ มและฟื้นฟวู ถิ ชี วี ติ รมิ คลอง” และดำ� เนนิ การภายใตแ้ นวทางการพฒั นาและกิจกรรมตา่ ง ๆ ท่ชี มุ ชนสามารถดำ� เนนิ การ แกไ้ ขปัญหาของตวั เอง ดงั นี้ แนวทางการพัฒนา กจิ กรรม จดั กิจกรรมขยะแลกบญุ /ภาษี ตลาดนดั ขยะรไี ซเคลิ การจดั การขยะอยา่ งเป็นระบบ ลดตน้ ทางขยะในครวั เรอื นและหนว่ ยงานราชการ พิพิธภณั ฑช์ มุ ชน คืนถงั ขยะให้ อบต. กิจกรรมตลาดนดั รมิ คลอง การปรบั สภาพคลองลางสาด จดั ตารางเวลาเก็บขยะอยา่ งชดั เจน รอื้ ฟื้นประวตั ิศาสตร/์ วิถีชีวติ รมิ คลอง การปรบั ภมู ิทศั นถ์ นนเลียบคลอง ลานกีฬาทางนำ้� การสง่ เสรมิ การลด ละ เลกิ บหุ ร่ี ปรบั ปรุงภมู ิทศั น์ การสง่ เสรมิ การบรโิ ภคอาหารปลอดภยั สง่ เสรมิ การทอ่ งเท่ียว “วันเดยี ว เทยี่ วมายอ” ถนนตน้ แบบ ไฟสอ่ งสวา่ ง คนตน้ แบบเลกิ สบู บหุ ร่ี แปลงปลกู ขา้ ว/ผกั ปลอดสาร แปลงมะมว่ งหิมพานตต์ น้ แบบ การมสี ่วนร่วมของภาคเี ครอื ข่าย ภาคีเครอื ข่าย การมสี ่วนรว่ ม อบต. สนบั สนนุ งบประมาณ วสั ดอุ ปุ กรณ์ บคุ ลากร และอำ� นวยความสะดวกในการดำ� เนินกิจกรรม รพ.สต./รพ. ใหค้ วามรูเ้ ก่ียวกบั สขุ ภาพและอนามยั ส่งิ แวดลอ้ ม ชมรมผสู้ งู อายุ จดั กิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพของผสู้ งู อายุ อสม./อผส. ดแู ลผสู้ งู อายทุ งั้ ในดา้ นปัจจยั 4 ส่งิ แวดลอ้ ม และการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ ผนู้ ำ� ชมุ ชน แกนนำ� ในการรอื้ ฟื้นประวตั ศิ าสตร/์ วถิ ีชีวติ รมิ คลอง
59 กรณศี ึกษาท่ี 12 การลดช่องว่างระหว่างวัยของผสู้ งู อายแุ ละคนในครอบครัว : ตำ� บลแปน้ อ�ำเภอสายบรุ ี จังหวัดปตั ตานี สถานการณส์ ขุ ภาวะในพื้นที่ ตำ� บลแปน้ มี 8 หมู่มี รพ.สต. 2 แหง่ มกี ารดแู ลผสู้ งู อายแุ ละระบบการสง่ เสรมิ ดแู ลสขุ ภาพผสู้ งู อายรุ ะยะยาว (Long Term Care) ทเ่ี ขม้ แขง็ เนอ่ื งจากการดแู ลผสู้ งู อายเุ ป็นประเดน็ ขบั เคลอ่ื นท่ีพชอ.สายบรุ ีใหค้ วามสำ� คญั นอกจากนี้ยงั มกี ารดำ� เนนิ กจิ กรรมสง่ เสรมิ คณุ ภาพชวี ติ คนในพนื้ ท่ี หลากหลายกจิ กรรมโดยไดร้ บั การสนบั สนนุ งบประมาณในการดำ� เนนิ งานสง่ เสรมิ สขุ ภาพผสู้ งู อายแุ ละคนในชมุ ชนจากสสส.สปสช.และอบต.อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง พฤตกิ รรมการบรโิ ภคอาหาร/โภชนาการ คนในพนื้ ทบ่ี รโิ ภคอาหารปลอดภยั เน่อื งจากสว่ นใหญผ่ ลติ อาหารเอง มกี ารปลกู ผกั และขา้ วไวก้ นิ เอง โดยเฉพาะขา้ วพนื้ เมอื ง “ขา้ วเลบ็ นก ปัตตานี” และแทบจะไมใ่ ชส้ ารเคมีหรอื ยาฆา่ แมลง นอกจากนี้ยงั มีการปลกู สมนุ ไพรสง่ ใหโ้ รงพยาบาลและโรงงานผลติ ยาสมนุ ไพร และปลกู ผกั ปลอดสารขายในชมุ ชนและพืน้ ท่ีใกลเ้ คียง สว่ นใหญ่นิยมบรโิ ภคอาหารรสหวาน มนั เคม็ ถือเป็นวถิ ีชีวิตของคนในพืน้ ท่ี เน่ืองจากเป็นแหลง่ ปลกู มะพรา้ ว อยใู่ กลท้ ะเลและมีการ ถนอมอาหารทะเลดว้ ยวิธีหมกั /ดองเคม็ สว่ นเดก็ และเยาวชนนิยมบรโิ ภคขนมขบเคีย้ วและนำ้� อดั ลมทำ� ใหม้ ีปัญหาเรอ่ื งนำ้� หนกั เกิน ชาวมสุ ลมิ นยิ มบรโิ ภคอาหารรสเคม็ เชน่ นำ้� บดู ูไมค่ อ่ ยปลกู ผกั ทานเองในครวั เรอื นสว่ นใหญจ่ ะมแี มค่ า้ ในหมบู่ า้ นขายอาหารสำ� เรจ็ รูป(แกงถงุ ) พฤตกิ รรมการออกก�ำลงั กาย การออกกำ� ลงั กายสว่ นใหญ่จะเป็นการใชแ้ รงในการทำ� งานและการประกอบอาชีพ สว่ นกิจกรรมของชมรมผสู้ งู อายมุ ีการทำ� กิจกรรม ออกกำ� ลงั กาย และรำ� วงยอ้ นยคุ ซง่ึ สอดคลอ้ งกบั ความตอ้ งการและความสนใจของสมาชิกชมรม นอกจากนี้ยงั มีการจดั ตงั้ “วงนางรำ� ผู้สูงอายุ” ทำ� ใหม้ ีรายไดจ้ ากการแสดงทงั้ ในและนอกพืน้ ท่ี สว่ นชาวมสุ ลมิ มีความเช่ือ วฒั นธรรม และศาสนา ทำ� ใหไ้ มส่ ามารถออกกำ� ลงั กายเขา้ จงั หวะ หรอื ประกอบดนตรไี ด้ จงึ มีการสง่ เสรมิ กิจกรรมป่ันจกั รยาน โดยมีเจา้ หนา้ ท่ี รพ.สต. เป็นตน้ แบบในการออกกำ� ลงั กายทงั้ ป่ันจกั รยานและว่ิง พฤติกรรมการนอน คนในพืน้ ท่ีสว่ นใหญ่มีพฤตกิ รรมนอนดกึ ต่ืนเชา้ เพราะตดิ ละคร และมีพฤตกิ รรมนอนกลางวนั หลงั จากเสรจ็ จากการทำ� งาน สขุ ภาพจติ ในพืน้ ท่ีไม่คอ่ ยพบผทู้ ่ีมีอาการป่ วยทางจิต แตพ่ บภาวะความเครยี ดท่ีเกิดจากลกู หลานติดยาเสพติด หรอื ความแตกต่างและช่องวา่ ง ระหวา่ งวยั ของคนในครอบครวั
60 12 พื้นทต่ี ้นแบบ : หอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชนเพอ่ื สังคมผสู้ งู อายุ เล่ม 2 ปัญหาบุหรี่ สรุ า ยาเสพติด ในพนื้ ท่มี ปี ัญหาเรอ่ื งยาเสพตดิ ไดแ้ ก่ นำ้� กระทอ่ ม กญั ชา และยาบา้ โดยเฉพาะในกลมุ่ เดก็ และเยาวชน ทำ� ใหเ้ กดิ ปัญหาลกั เลก็ ขโมยนอ้ ย รวมถงึ การขโมยผลผลติ และอปุ กรณท์ างการเกษตร ทงั้ นี้ คนในชมุ ชนมีสว่ นนอ้ ยท่ีกินเหลา้ และสบู บหุ ร่ี สุขภาพช่องปาก ไมค่ อ่ ยพบปัญหาสขุ ภาพฟัน เพราะคนในพืน้ ท่ีบางครอบครวั มีการปลกู ฝังเรอ่ื งใหเ้ ดก็ อมขมิน้ เพราะมีความเช่ือวา่ ทำ� ใหฟ้ ันแข็งแรง สภาพแวดล้อมทางกายภาพ อบต. มีการสง่ เสรมิ ความรูใ้ หก้ บั คนในพืน้ ท่ีเร่ืองการจดั การขยะ การคดั แยกขยะ โดยไม่มีรถเก็บขยะ เพราะเช่ือว่าถา้ มีถงั ขยะและ รถเก็บขยะจะทำ� ใหค้ นในชมุ ชนทิง้ ขยะมากขนึ้ แต่สง่ เสรมิ ใหค้ นในชมุ ชนกำ� จดั ขยะครวั เรือนดว้ ยตวั เอง เช่น ใชข้ ยะเปียกในการทำ� นำ้� หมกั คดั แยกขยะไวจ้ ำ� หนา่ ย ฯลฯ สว่ นขยะติดเชือ้ จะมีรถของโรงพยาบาลมาเก็บอยา่ งเป็นระบบ สภาพแวดลอ้ มทางกายภาพค่อนขา้ งดี ไม่มีปัญหานำ้� เสีย นำ้� ในคคู ลองใสสะอาด เพราะมีการส่งเสรมิ การปลกู ป่า และจดั ทำ� ฝาย มีชีวิตเพ่ือพฒั นาและรกั ษาป่าตน้ นำ้� ประเดน็ ปญั หาท่พี ืน้ ทีม่ คี วามตระหนักและตอ้ งการดำ� เนินการ จากผลการสนทนากล่มุ เพ่ือพฒั นารูปแบบพืน้ ท่ีหอ้ งปฏิบตั ิการชุมชนเพ่ือสงั คมผูส้ งู อายุ พบว่าประเด็นสำ� คญั ในพืน้ ท่ีตำ� บลแป้น อนั ดบั ตน้ ๆ ท่ีควรมีการดำ� เนินการ ไดแ้ ก่ การดแู ลผสู้ งู อายทุ ่ีอยลู่ ำ� พงั การเตรยี มความพรอ้ มเขา้ สสู่ งั คมผสู้ งู อายขุ องชมุ ชน รวมทงั้ ปัญหาเรอ่ื ง ช่องวา่ งระหวา่ งวยั ของคนในครอบครวั ซง่ึ เม่ือรว่ มกนั พิจารณาจดั อนั ดบั ความสำ� คญั แลว้ เห็นว่า ปัญหาท่ีตอ้ งมีการดำ� เนินการอย่างเรง่ ดว่ น คอื ผสู้ งู อายไุ มไ่ ดร้ บั การดแู ลโดยพบวา่ มสี าเหตทุ ส่ี ำ� คญั คอื บางครวั เรอื นลกู หลานไปทำ� งานนอกพนื้ ท่ีทำ� ใหผ้ สู้ งู อายตุ อ้ งอยเู่ พยี งลำ� พงั นอกจากนี้ ยงั พบวา่ บางครอบครวั ท่ียงั มีลกู หลานรวมกนั มีปัญหาเร่อื งช่องวา่ งระหวา่ งวยั มีความไมเ่ ขา้ ใจกนั สง่ ผลทำ� ใหผ้ สู้ งู อายมุ ีความเครยี ด จงึ ได้ จดั ทำ� แผนปฏิบตั ิการโครงการนีข้ นึ้ เพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขนึ้ ตามบรบิ ทของชมุ ชน โดยมีการกำ� หนดเปา้ หมายและดำ� เนินการภายใตแ้ นวทาง การพฒั นาและกิจกรรมตา่ ง ๆ ท่ีชมุ ชนสามารถดำ� เนินการแกไ้ ขปัญหาของตวั เองได้ กรอบแนวทางการดำ� เนนิ งาน จากการประมวลผลการวิเคราะหป์ ัญหาดา้ นสุขภาพของคนในพืน้ ท่ีตำ� บลแป้น โดยการมีส่วนร่วมของคนในพืน้ ท่ีในการร่วมคิด รว่ มเรียนรู้ กำ� หนดทิศทาง และนำ� ไปส่กู ารออกแบบกิจกรรมเพ่ือแกไ้ ขปัญหาท่ีเกิดขึน้ ตามบริบทของชมุ ชน โดยไดม้ ีการกำ� หนดเปา้ หมาย ในการท่ีจะใหม้ ี “การดแู ลผู้สูงอายุและการลดช่องว่างระหว่างวัยของคนในครอบครัว” และดำ� เนินการภายใตแ้ นวทางการพฒั นาและกิจกรรม ตา่ ง ๆ ท่ีชมุ ชนสามารถดำ� เนินการแกไ้ ขปัญหาของตวั เอง ดงั นี้
61 แนวทางการพฒั นา กจิ กรรม การดแู ลตวั เองของผสู้ งู อายุ การใหค้ วามรูเ้ รอ่ื งการดแู ลสขุ ภาพท่ีวดั การดแู ลกนั เองของผสู้ งู อายุ รถเคล่อื นท่ีกระจายความรูส้ ชู่ มุ ชน การดแู ลผสู้ งู อายโุ ดยชมุ ชน จบั คบู่ ดั ดีผ้ สู้ งู อายดุ แู ลกนั เอง ใชก้ ลไก อสม. ในการดแู ลผสู้ งู อายอุ ยา่ งตอ่ เน่ือง การลดชอ่ งวา่ งระหวา่ งวยั ใชก้ ลไกอาสาสมคั รบรบิ าลทอ้ งถ่ิน ภายใตก้ ารจา้ งงานตาม พ.รบ.เงินกฯู้ ในการดแู ลผสู้ งู อายใุ นชมุ ชน ตามนโยบายของรฐั บาล ดำ� เนนิ กจิ กรรมของชมรมผสู้ งู อายอุ ยา่ งตอ่ เน่อื ง เพอ่ื ดงึ ผสู้ งู อายทุ อ่ี ยตู่ ดิ บา้ นใหอ้ อกมารว่ มกจิ กรรมทางสงั คมมากขนึ้ สง่ เสรมิ การออมและกิจกรรมสรา้ งอาชีพใหก้ บั ผสู้ งู อายุ พฒั นา อสม.นอ้ ย ในการดแู ลผสู้ งู อายุ พฒั นาและออกแบบกิจกรรมเช่ือมประสานความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งเดก็ เยาวชน คนวยั ทำ� งาน และผสู้ งู อายุ จดั กิจกรรมสง่ เสรมิ ครอบครวั อบอนุ่ อยา่ งตอ่ เน่ือง ใชว้ ฒั นธรรมชมุ ชนเป็นเครอ่ื งมือในการสรา้ งการมีสว่ นรว่ มของคนในชมุ ชน การมีส่วนรว่ มของภาคเี ครอื ขา่ ย ภาคีเครอื ขา่ ย การมสี ่วนรว่ ม สสส./สปสช. สนบั สนนุ งบประมาณในการดำ� เนินกิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพ อบต. สนบั สนนุ งบประมาณ วสั ดอุ ปุ กรณ์ บคุ ลากร และอำ� นวยความสะดวกในการดำ� เนินกิจกรรม กศน. สนบั สนนุ วิทยากร/องคค์ วามรู้ ดา้ นการประกอบอาชีพ ชมรมผสู้ งู อาย/ุ สภาผนู้ ำ� จดั กิจกรรมสง่ เสรมิ สขุ ภาพของผสู้ งู อายุ ชมุ ชน/กลมุ่ จิตอาสา มลู นิธิปิดทองหลงั พระ สนบั สนนุ งบประมาณ/องคค์ วามรูเ้ ก่ียวกบั เศรษฐกิจพอเพียง และสง่ เสรมิ คณุ ภาพชีวิตของคนในพืน้ ท่ี เชน่ การจดั ทำ� ฝายมีชีวิต ซง่ึ มีท่ีมาจากการทำ� ประชาคมของคนในชมุ ชน ทำ� ใหท้ ราบวา่ ในพืน้ ท่ีมีปัญหาเรง่ ดว่ น พมจ. เรอ่ื งนำ้� ไมพ่ อใชใ้ นการเกษตรมีไมเ่ พียงพอ จงึ มีการรว่ มกนั จดั ทำ� ฝายมีชีวติ ขนึ้ เพ่ือรกั ษาและพฒั นาแหลง่ นำ้� ของชมุ ชน ซง่ึ ตรงกบั สภาพปัญหาและความตอ้ งการของคนในพืน้ ท่ีอยา่ งแทจ้ รงิ สนบั สนนุ การจดั กิจกรรมครอบครวั อบอนุ่
62 12 พืน้ ท่ีตน้ แบบ : หอ้ งปฏิบตั ิการชมุ ชนเพ่อื สงั คมผสู้ งู อายุ เลม่ 2 คณะทป่ี รกึ ษา 1. แพทยห์ ญิงพรรณพิมล วปิ ลุ ากร อธิบดีกรมอนามยั 2. นายแพทยด์ นยั ธีวนั ดา รองอธิบดีกรมอนามยั 3. นายสมชาย ตแู้ กว้ ผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั อนามยั ส่งิ แวดลอ้ ม 4. นางปิยพร เสารส์ าร นกั วชิ าการอิสระ 5. ดร.สดุ ารตั น์ ธีระวร นกั วิชาการอิสระ คณะผ้วู จิ ัย 1. ผชู้ ว่ ยศาสตราจารย์ รณรงค์ จนั ใด คณะสงั คมสงเคราะหศ์ าสตร์ มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์ 2. ทนั ตแพทยห์ ญิงสรุ ตั น์ มงคลชยั อรญั ญา ทนั ตแพทยเ์ ช่ียวชาญ 3. นางปรยี านชุ บรู ณะภกั ดี นกั วชิ าการสาธารณสขุ ชำ� นาญการพิเศษ 4. นางสาวพิรยิ า วฒั นารุง่ กานต ์ นกั วิเคราะหน์ โยบายและแผนชำ� นาญการพิเศษ 5. นางณีรนชุ อาภาจรสั นกั วชิ าการสาธารณสขุ ชำ� นาญการพิเศษ 6. นางสาวปิยะวรรณ กล่นิ สคุ นธ ์ นกั วิชาการสาธารณสขุ ชำ� นาญการพิเศษ 7. นางรชั นี บญุ เรอื งศร ี นกั สงั คมสงเคราะหช์ ำ� นาญการพิเศษ 8. นางแรกขวญั สระวาสี นกั วชิ าการสาธารณสขุ ชำ� นาญการพิเศษ 91.0 . นนาางยสเชาิดวศณกั ฐั ดวิ์ ดโกี แศมลั นวเฒั มธนี ์ นกั วิชาการสาธารณสขุ ชำ� นาญการ นกั วิชาการสาธารณสขุ ชำ� นาญการ 11. นางสาวทิพรดี คงสวุ รรณ นกั วชิ าการสาธารณสขุ ปฏิบตั กิ าร 12. นายชยั รชั ต์ จนั ทรต์ ร ี นกั วิชาการสาธารณสขุ ปฏิบตั ิการ 13. นางสาวปารชิ าติ จำ� นงการ นกั วชิ าการสาธารณสขุ ปฏิบตั กิ าร 14. นางสาวรตั นา เฒา่ อดุ ม นกั วิชาการสาธารณสขุ ปฏิบตั กิ าร 15. นางสาวพรรนิกาญจน วงั ก่มุ นกั วิชาการสาธารณสขุ ปฏิบตั กิ าร 16. นางสาวอไุ รพร ถินสถิตย ์ นกั วชิ าการสาธารณสขุ ปฏิบตั ิการ 17. นางสาวฐิตพิ ร ผาสอน นกั วิชาการสาธารณสขุ ปฏิบตั กิ าร 18. นางสาวกลั ยลกั ษณ์ ทบั ทิมใส นกั วิชาการสาธารณสขุ ปฏิบตั กิ าร 19. นางสาวสริ ยิ าภรณ์ บญุ ลาด ผปู้ ระสานงานโครงการ 20. นางสาวนิรดา แสนรตั น ์ นกั วชิ าการอิสระ 21. นางสาววปิ ัศยา โพธิบตุ ร ผปู้ ระสานงานโครงการ คณะผรู้ ว่ มวจิ ยั นกั วิชาการ เจา้ หนา้ ท่ี และทีมงาน จากหน่วยงานสำ� นกั อนามยั ส่ิงแวดลอ้ ม สำ� นกั สง่ เสรมิ สขุ ภาพ สำ� นกั ทนั ตสาธารณสขุ สำ� นกั อนามยั ผสู้ งู อายุ กองกิจกรรมทางกายเพ่ือสขุ ภาพ ศนู ยอ์ นามยั ท่ี 1-12 และทีมงานในพืน้ ท่ีวิจยั หอ้ งปฏิบตั กิ ารชมุ ชนเพ่ือสงั คมผสู้ งู อายุ 12 ตำ� บล
สำนักอนามัยสงิ่ แวดลอม กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสขุ ถนนติวานนท อำเภอเมือง จังหวัดนนทบุรี 11000 โทรศพั ท 0-2590-4255 โทรสาร 0-2590-4255 http://env.anamai.moph.go.th
Search
