ภูมิปัญญาท้องถิ่น1

ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถนิ่ (ภาคอสี าน)

การสานกระตบิ ขา้ ว • ความรูเ้ รอื่ งกระตบิ ขา้ ว และวธิ สี าน กระตบิ ขา้ ว • กระตบิ ขา้ ว(หรอื กอ่ งขา้ วเหนียว)เป็ น ของใชป้ ระจาบา้ นทใี่ ชบ้ รรจขุ า้ วเหนียว ทกุ ครวั เรอื น ทกุ พนื้ ทที่ รี่ บั ประทานขา้ วเหนียว โดยเฉพาะในภาคอสี านของไทย ซงึ่ ชาว อสี านนิยมบรโิ ภคขา้ วเหนียว

ขนั้ ตอนการสานกระตบิ ขา้ ว • 1. นาปลอ้ งไมไ้ ผ่มาตดั หวั ทา้ ย ตดั เอาขอ้ ออก ผ่าเป็ นซกี ทา เสน้ ตอกกวา้ งประมาณ2-3 ม.ม. ขดู ใหเ้ รยี บและบาง • 2. นาเสน้ ตอกทไี่ ดม้ าสานเป็ นรปู รา่ งกระตบิ ขา้ ว หนึ่งลกู มี 2 ฝา มาประกอบกนั 3. นากระตบิ ขา้ วทไี่ ดจ้ ากขอ้ (2.) มาพบั ครงึ่ ใหเ้ ท่า ๆ กนั พอดี เรยี กวา่ 1 ฝา 4. ขน้ั ตอนการทาฝาปิ ด โดยจกั เสน้ ตอกทมี่ คี วามกวา้ ง 1 นิว้ สานเป็ นลายตามะกอก และลายขดั 5. นาฝาปิ ดหวั ทา้ ยมาตดั เป็ นวงกลม มาใสเ่ ขา้ ทปี่ ลายทงั้ สอง ขา้ ง 6. ใชด้ า้ ยไนลอ่ น และเข็มเย็บเขา้ ดว้ ยกนั รอบฝาปิ ดหวั ทา้ ย 7. นากา้ นตาลทมี่ ว้ นไวม้ าเย็บตดิ กบั ฝาลา่ ง ทเี่ ป็ นตวั กระตบิ ขา้ ว 8แล. ะนเาพกอื่ รคะวตาบิ มขสา้ ววยทงไี่าดมไ้ ปทรนมทคาวนนั ไจมา่เกกฟดิ ารงาขดา้าว เพอื่ กนั แมลงเจาะ 9. นาไมม้ าเหลาเป็ นเสน้ ตอก กลมยาวเสน้ ผ่าศนู ยก์ ลาง 2-3 ม.ม. ความยาวรอบ บางเทา่ กบั ฝากระตบิ พนั ดว้ ยดา้ ยไนลอ่ น แลว้ เย็บตดิ ฝาขอบบน เพอื่ ความสวยงาม 10. เจาะรทู เี่ ชงิ กระตบิ ขา้ ว ดว้ ยเหล็กแหลม 2 รู ใหต้ รงขา้ มกนั แลว้ ทาหทู ฝี่ าดา้ นบน ตรงกบั รทู เี่ จาะเชงิ ไว ้ 11. ใชด้ า้ ยไนลอ่ นสอดเขา้ เป็ นสายไวส้ ะพายไปมาไดส้ ะดวก จะ ไดก้ ระตบิ ขา้ วทสี่ าเรจ็ เรยี บรอ้ ย สามารถนามาใชแ้ ละจาหน่าย ได ้

การละเลน่ เดนิ กะลา • การเลน่ เดนิ กะลา เด็กรนุ่ กอ่ นๆ จะชอบเลน่ เดนิ กะลา มาก เพราะกะลาหาง่าย มอี ย่ทู ว่ั ไป การเดนิ บนกะลานั้น ผู้ ทเี่ รมิ่ ฝึ กจะรสู ้ กึ เจ็บฝ่ าเทา้ เพราะความโคง้ มนและความ แข็งของกะลา แตถ่ า้ ไดฝ้ ึ กบอ่ ยๆ อาการเจ็บก็จะหายไป ทา ใหก้ ลา้ มเนือ้ บรเิ วณเทา้ แข็งแรงขนึ้ และยงั เป็ นการนวดฝ่ า เทา้ ไปในตวั ดว้ ย นอกจากนีผ้ ูเ้ ลน่ จะฝึ กในเรอื่ งของการ ทรงตวั ซงึ่ จะทาใหเ้ รยี นรเู ้ รอื่ งของความสมดลุ หรอื Balance ไปในตวั อกี ดว้ ย คนทรี่ กั ษาสมดลุ ของรา่ งไดด้ กี ็ จะทรงตวั ไดด้ แี ละมกั จะถงึ เสน้ ชยั กอ่ น นอกจากนีถ้ า้ เลน่ เดนิ จนเบอื่ แลว้ ก็ยงั สามารถเอามาเลน่ เป็ นโทรศพั ทพ์ ดู แลว้ ไดย้ นิ เสยี งกนั ไดเ้ รยี นรเู ้ รอื่ งของเสยี งไดอ้ กี ดว้ ย

อปุ กรณก์ ารเลน่ และวธิ ที า • กะลามะพรา้ วคนละ 2 อนั • เชอื กยาวประมาณ ๑ เมตร วธิ ที า • นากะลาทลี่ า้ งสะอาดเจาะรตู รงกลาง • สาหรบั รอ้ ยเชอื ก แลว้ รอ้ ยเชอื กผูกปมให ้ • แน่นหนากนั หลดุ เวลาเดนิ • ประโยชนจ์ ากการเลน่ เพอื่ ความสนุกเพลดิ เพลนิ , เสรมิ สรา้ ง ความสามคั คใี นหมู่คณะ และเป็ นการฝึ ก การทรงตวั อกี ดว้ ย การเดนิ กะลาไม่จากดั จานวนฝึ กการทรงตวั พฒั นาความแข็งแรง ของรา่ งกาย และสนุกสนานเพลดิ เพลนิ

ซปุ หนอไม้ • ซปุ หน่อไม้ อาหารอสี านอกี หนึ่งเมนู ทชี่ ว่ ย เพมิ่ รสชาตใิ หก้ บั ปารต์ อี้ าหารอสี านของเรา ถงึ จะไม่ไดเ้ ป็ นเมนูพระเอกอย่างสม้ ตา แต่ ซปุ หน่อไมก้ ็เป็ นจานทเี่ ตมิ เต็มความแซบ่ ใหส้ มบรู ณเ์ ป็ นจานโปรดของเราอกี เชน่ กนั

วธิ ที าซปุ หนอไม้ • 1.นาหน่อไมม้ าตม้ นา้ ทงิ้ คอื ตง้ั นา้ ใหเ้ ดอื ดแลว้ นาหน่อไมไ้ ปลวก แลว้ จงึ นาหน่อไมม้ าลา้ งทาความสะอาดอกี รอบ • 2.จากนั้นนาซอ้ มหรอื ปลายมดี แหลมๆ ทาการกรดี ๆใหเ้ ป็ นเสน้ ๆ แลว้ หน่ั เป็ นทอ่ นๆ คอื เราจะทาเสน้ หน่อไมน้ ะคะ เมอื่ ไดเ้ สน้ หน่อไมแ้ ลว้ ทาการคนั้ เอานา้ หน่อไมอ้ อก • 3.ลา้ งทาความสะอาดใบยา่ นางจากน้ันทาการโขลกใบยา่ นาง ให ้ ละเอยี ด ใสน่ า้ ลงไป แลว้ จงึ คน้ั เอาแตน่ า้ • 4.นานา้ ย่านางทไี่ ดไ้ ปใสห่ มอ้ ตง้ั เตา รอใหน้ า้ เดอื ดแลว้ นา หน่อไมไ้ ปตม้ กบั นา้ ใบยา่ งนาง พอเดอื ดปดุ ๆแลว้ ก็ปิ ดเตาไดค้ ะ ใชไ้ ดแ้ ลว้ • 5.ลา้ งทาความสะอาดผกั ตา่ งๆของเราดว้ ยนะคะไม่วา่ จะเป็ น ตน้ หอม สะระแหน่ ผกั ชใี บเลอื่ ย หอมแดงแกะเปลอื กแลว้ ลา้ ง • 6ใบ.ทเลาอื่กยารหซมออยแสดว่ งนจผบัสมมารซออไยมใ่วหา่ ห้ จมะเดปค็ นะ ตน้ หมอ สะระเหน่ ปักชี แตส่ ะระแหน่อาจจะแบง่ ไว ้ แตง่ หนา้ ดว้ ยสกั นิดหนึ่งนะคะ • 7.จากน้ันเราจะทาการปรงุ กนั คะ หาอา่ งหรอื ถว้ ยใบโตมานะ คะ นาหน่อไมพ้ รอ้ มกบั นา้ มาคลกุ เคลา้ ดว้ ยนา้ ปลารา้ พรกิ ปขนา้ วคมว่ั ะนตาบวทนา้ า้ยปดลว้ ยาผหกั อชมใีแบดเงลซอื่ อยยตคน้ กุ หเอคมลา้สใาหรเ้ะขแา้หกนนั ่ เพโรมิ่ ยคดวว้ ายม นัวอกี นิดดว้ ย ผงปรงุ รส เคลา้ กนั อกี รอบ เป็ นอนั เรยี บรอ้ ยแลว้ จา้

เซงิ้ กระตบิ ขา้ ว • เป็ นการแสดงของภาคอสี านทเี่ ป็ นทรี่ จู ้ กั กนั ดี และ แพรห่ ลายทสี่ ดุ ชดุ หนึ่ง จนทาใหค้ นทว่ั ไปเขา้ ใจวา่ การ แสดงของภาคอสี านมลี กั ษณะเป็ นการราเซงิ้ เพยี งอย่าง เดยี ว เซงิ้ กระตบิ ขา้ วไดแ้ บบอย่างมาจากการเซงิ้ บง้ั ไฟ ซงึ่ แตเ่ ดมิ น้ัน เซงิ้ บงั้ ไฟในขบวนแห่ หรอื เซงิ้ในขบวนแห่ ตา่ งๆ ไม่มที ่าฟ้ อนราทอี่ อ่ นชอ้ ย เป็ นเพยี งยกมอื รา่ ยรา(ยก มอื สวกไปสวกมา)ใหเ้ ขา้ กบั จงั หวะกลองและรามะนา เทา่ นั้น • การแตง่ กาย : ผูแ้ สดงใชผ้ ูห้ ญงิ ลว้ น สวมเสอื้ แขน กระบอกคอกลมสพี นื้ นุ่งผา้ ซนิ่ มดั หมี่ ห่มผา้ สไบเฉียง ผม เกลา้ มวยทดั ดอกไมห้ อ้ ยกระตบิ ขา้ วทางไหลซ่ า้ ยเฉียงไป ทางขวา

พธิ บี ายศรสี ขู่ วญั • การบายศร-ี สขู่ วญั เป็ นกจิ กรรมทจี่ ดั ขนึ้ เพอื่ ความเป็ นสิรมิ งคล นิยม จดั ทากนั ในโอกาสอนั เป็ นมงคลตา่ ง ๆ เชน่ ขนึ้ บา้ นใหม่ บวชนาค แตง่ งาน เลอื่ นยศ เลอื่ นตาแหน่ง พระภกิ ษุเลอื่ นสมณศกั ดิ ์ หรอื ผูใ้ หญ่ ทเี่ คารพนับถอื มาสทู่ อ้ งที่ จะตอ้ งเดนิ ทางไกล ยา้ ยทอี่ ยู่ เป็ นพธิ มี งคลที่ นิยมทากนั มากทงั้ ในงานเล็กนอ้ ยภายในครอบครวั หรอื จดั เป็ นพธิ ี ใหญโ่ ตตามฐานะ • คาวา่ \"ขวญั \" เป็ นนามธรรม ไม่มรี ปู รา่ งหนา้ ตาปรากฏใหเ้ ห็น ไม่ สามารถจบั ตอ้ งหรอื สมั ผสั ได ้ แตจ่ ะสงั เกตไดด้ ว้ ยความรสู ้ กึ ถา้ ขวญั ของผูใ้ ดอย่กู บั ตวั ผูน้ ั้นจะมคี วามสขุ กายสบายใจเป็ นปรกติ แตถ่ า้ ขวญั ของผูใ้ ดหลบลหี้ นีหายผูน้ ้ันจะมลี กั ษณะอาการตรงกนั ขา้ ม พธิ บี ายศรี สขู่ วญั ทปี่ ฏบิ ตั สิ บื ตอ่ กนั มาถงึ ปัจจบุ นั นี้ คนไทยเชอื่ วา่ เป็ นพธิ กี รรม หนึ่งทจี่ ะชว่ ยสง่ เสรมิ เพมิ่ พลงั ใจใหเ้ ขม้ แข็ง เมอื่ มขี วญั ทมี่ น่ั คงพลงั ใจที่ เขม้ แข็งดแี ลว้ ยอ่ มสง่ ผลใหก้ ารประกอบภาระกจิ หนา้ ทนี่ ั้น ๆ บรรลผุ ล สาเรจ็ ไดต้ ามความมุ่งหมาย • คาวา่ \"บายศร\"ี แปลวา่ ขา้ วทเี่ ป็ นมงคล เป็ นสญั ลกั ษณข์ อง พธิ กี รรมทเี่ กยี่ วขอ้ งกบั ชวี ติ

ทมี่ าและความสาคญั ของโครงงาน • ภมู ปิ ัญญาพนื้ บา้ นอสี านเป็ นองคค์ วามรทู ้ มี่ ี คณุ คา่ และความดงี ามทจี่ รรโลงชวี ติ และวถิ ชี มุ ชน ใหอ้ ยรู่ ว่ มกบั ธรรมชาตแิ ละสภาวะแวดลอ้ มไดอ้ ยา่ ง กลมกลนื และสมดลุ ตลอดจนเป็ นพนื้ ฐานการ ประกอบอาชพี และเป็ นรากฐานการพฒั นาทเี่ รมิ่ จาการพฒั นาเพอื่ การพงึ่ พาตนเอง การพฒั นา เพอื่ การพงึ่ พาอาศยั ซงึ่ กนั และกนั ดงั น้ันภมู ิ ปัญญาจงึ มคี ณุ คา่ ไม่เพยี งแตต่ อ้ งทอ้ งถนิ่ หรอื บุคคลเทา่ น้ัน แตย่ งั เออื้ ประโยชนอ์ ยา่ งใหญ่หลวง ตอ่ การวางแผนพฒั นาประเทศอยา่ งยง่ั ยนื และ ม่นั คงตอ่ ไป จากทกี่ ลา่ วมาขา้ งตน้ ทาใหค้ ณะผู ้ จดั ทไดเ้ ล็งเห็นความสาคญั ของภมู ปิ ัญญา พนื้ บา้ นอสี าน จงึ ไดท้ าโครงงานเรอื่ งภมู ปิ ัญญา พนื้ บา้ นอสี านขนึ้ มาเพอื่ เป็ นการศกึ ษาและ อนุรกั ษภ์ มู ปิ ัญญาพนื้ บา้ นอสี านใหค้ งอยกู่ บั เราสบื ตอ่ ไป