แนวคิดพื้นฐานทางการพยาบาล

วชิ าแนวคดิ พนื้ ฐาน ทฤษฎแี ละ กระบวนการพยาบาล พย. 1101 ( 2 – 0 – 2 ) จานวน 2 หนว่ ยกติ ปี การศกึ ษา 2560 มนทรา ตงั้ จริ วฒั นา

บทที่ 1 แนวคดิ สำคญั ท่เี กย่ี วข้องกบั กำรพยำบำล • วตั ถุประสงค์ 1. อธิบำยแนวคิดและควำมหมำยของสุขภำพได้ 2. อธิบำยแนวคดิ เกย่ี วกบั กำรเจ็บป่ วยได้ 3. อธิบำยแนวคิดเกยี่ วกบั กำรพยำบำลแบบองค์รวมได้ 4. อธิบำยควำมหมำยของ กำรพยำบำล จริยธรรม และจรรยำบรรณ ของวชิ ำชีพพยำบำลได้

ยุคประเทศไทย 4.0

1 อดตี กบั ปัจจุบัน เก่ยี วกับสขุ ภาพ 2 แนวคดิ ใหมข่ องสขุ ภาพ 3 ฉากทัศน์ในอนาคต (Future Scenarios)

1 อดตี กบั ปัจจบุ ัน เกีย่ วกับสุขภาพ วถิ ีชวี ิตคนไทยในอดตี ยุค 1.0 การทาอาหารไมม่ ีกระบวนการ ทซ่ี าซอ้ นมากนกั (less processed food) ตา ต้ม ลวก ทอด ผดั จมิ

ประชาชนพึ่งพงิ เจ้าหนา้ ท่สี าธารณสขุ จุดเขา้ ถงึ ข้อมลู และบริการสง่ เสริมสขุ ภาพ

เคร่อื งมอื เข้าถงึ ประชาชนในพนื ท่ี การเขา้ ถึงกลุ่มเปา้ หมาย รถประจาตาแหนง่ ของหมออนามยั

สถานการณใ์ นปจั จุบนั อาหารท่เี ขา้ ถงึ งา่ ย หนุ่ม – สาว โรงงาน

ประชาชนเข้าถึงขอ้ มูลด้วยตนเองผา่ นเว็บไซต์ ทกุ คนสามารถสร้างข้อมลู และเผยแพรไ่ ดท้ นั ที และสือ่ สงั คมออนไลนท์ ถ่ี กู สง่ ต่อ ๆ กันมา ประชาชนอาจเขา้ ถึงข้อมลู และบรกิ ารสขุ ภาพ ไดค้ รบทุกอยา่ งดว้ ยปลายนิว

แนวคิดและรูปแบบ ของภาวะสุขภาพ ในอดตี จึงอาจ ไม่สอดคล้อง ไมเ่ หมาะสมกบั สถานการณ์ปัจจุบัน ตอ่ เนือ่ งถงึ อนาคต



ความไมเ่ ทา่ เทยี ม เกดิ ทกุ ชว่ งวยั แตแ่ ตกตา่ งกนั สงิ่ แวดลอ้ มทหี่ ลากหลาย ทง้ั กายภาพ สงั คมและเศรษฐกจิ แตล่ ะวยั สมั ผสั เออื้ และไมเ่ ออ้ื ตอ่ การมสี ขุ ภาพดี ในแตล่ ะชว่ งวยั มวี กิ ฤติ และโอกาสของชวี ติ ไมเ่ หมอื นกนั ทนุ สะสมทง้ั ดแี ละเสยี จะสง่ ผลตอ่ ชว่ งอายตุ อ่ ๆไปเรอื่ ยๆ

Thailand P Partnership I RInvestment Regulation & Law A Advocacy B Building Capacity กลไกประชารฐั เพมิ่ งบประมาณ PP กฎหมาย/ยทุ ธศาสตร/์ ใช ้ HL เป็ นเครอื่ งมอื พฒั นากาลงั คน PP เป็ น 1% GDP เรอื่ งยาก/ตอ่ เนอ่ื ง Health Literate Health Literate Health Literacy (HL) + organization: HLO Community: HLC Media Literacy โรงเรยี น/โรงพยาบาล/โรงงาน/ Smart City Smart Thai Citizens ทท่ี างาน ฯลฯ

- สขุ ภาพคอื อะไร - องคป์ ระกอบของสขุ ภาพ - การวดั /ประเมนิ สขุ ภาพทาได ้ อยา่ งไร

- สขุ ภาพคอื อะไร ความหมายในทางลบ ไมม่ โี รคหรอื เจ็บป่ วย ความหมายกลางๆ สขุ ภาพเหมอื นคนทว่ั ไป ความหมายในทางบวก สขุ ภาวะทด่ี ี (well being)

สขุ ภาพ 3 แบบ Well-being Neutral Ill สขุ ภาพดี เจ็บป่ วย Positive’s view Negative’s view

สขุ ภาพดหี รอื ไม่ นาย ก. อายุ 52 ปี มขี าซา้ ยลบี แตก่ าเนดิ เรยี นจบปรญิ ญาเอกดา้ นคอมพวิ เตอร์ ปจั จบุ นั ดารงตาแหนง่ ผจู้ ดั การฝ่ ายการตลาดบรษิ ทั คอมพวิ เตอรย์ กั ษใ์ หญแ่ หง่ หนง่ึ มบี ตุ ร 2 คน เป็ นแพทยแ์ ละอยั การ นาย ก.อยากเป็ นนกั กรฑี า แตไ่ มส่ ามารถทาได้ นาย ก. ชอบการ ทอ่ งเทย่ี วโดยใชร้ ถยนต์ ชวี ติ ประจาวนั มี ความสขุ และลกู นอ้ งชมวา่ เจา้ นายอารมณด์ ี

WHO Definition for Health ������ Health is a state of complete physical, mental, and social well-being and not merely the absence of disease or infirmity ������ สขุ ภาพ คอื การทม่ี นษุ ยม์ สี ภาวะทด่ี ี (สมบรู ณ)์ ทง้ั ทางรา่ งกาย จติ ใจ และสงั คม นอกเหนอื ไปจากการไมม่ โี รคหรอื ความพกิ าร WHO 1948

คนไหนสขุ ภาพดตี ามคาจากดั ความของ WHO

การวดั หรอื เปรยี บเทยี บสขุ ภาพดตี ามคา จากดั ความของ WHO ไดอ้ ยา่ งไร นาย ก. Well-being  physical  mental  social ไมม่ ี Absence of มี disease infirmity

Definition for Health (cont.) ....basic to the happiness, harmonious relations and security of all peoples. ....ความสขุ ปรองดอง และปลอดภยั

Definition for Health (cont.) Multidimensional ������ Quality of life ������ Physical status and functional ability ������ Psychological status and well-being ������ Social interaction ������ Economic and vocational status and factors ������ Religious and spiritual status Spilker 1996



ปจั จยั ทม่ี อี ทิ ธพิ ลตอ่ สขุ ภาพ 19% พฤตกิ รรมสุขภาพ 21% คุณภาพบริการ สภาพแวดล้อม พนั ธุกรรม 51% 9%





สขุ ภาพสรา้ งได้ สอนได้ ประเมนิ ไดห้ รอื ไม่

สขุ ภาพสรา้ งได้ สอนได ้ ประเมนิ ไดห้ รอื ไม่

มิตสิ ุขภำพ ทางกาย ทางสังคม สุขภาพ/ ทางจติ สุขภาวะ ทางจติ วญิ ญาณ

ไม่เจ็บป่ วย มิตสิ ุขภาพ 4 ด้าน สุขภาพจติ ดี มคี วามสบายใจ ไม่พกิ าร ร่ างกาย สดชื่น ร่าเริง แจ่มใส เจบ็ ป่ วยก็ควบคุม แขง็ แรง โรคได้ ทางกาย (physical) ไม่เครียด ไม่วิตกกงั วล มีกาลัง คล่องแคล่ว ทางจติ (mental) ไม่ซึมเศร้า กระฉับกระเฉง ไม่เจ็บป่ วยทางจิต ไม่ตดิ ยาเสพตดิ แอลกอฮอล์ พิการก็ใช้อุปกรณ์ ทางานได้ ช่วยเหลือ สุขภาพ/สุขภาวะ ช่วยเคล่ือนไหวได้ ตวั เองได้ (Health/Well- ในครอบครัว being) ในท่ที างาน อยู่ร่วมกันด้วยดี เข้าใจสรรพส่ิงตามความ เป็ นจริง ในสังคม เออื้ อาทร ช่วยเหลือกัน เข้าถงึ ความดีงามถูกต้อง ไม่ทาร้ายกัน ทางสังคม (social) ทางจิตวญิ ญาณ/ มคี ุณธรรม ไม่เหน็ แก่ตวั ปัญญา (spiritual) มคี วามสงบสุขภายในจิตใจ

ความเชื่อมโยงระหว่างสุขภาพทางกายกบั มิติสุขภาพอ่ืนๆ การเจ็บป่ วยทางกาย (เช่น เอดส์ มะเร็ง อมั พาต ไตวาย พกิ าร) จติ สังคม ▪วติ กกงั วล ▪ถูกใหอ้ อกจากงาน ▪กลวั ตาย กลวั สูญเสีย ▪ญาติรังเกียจ ▪สงั คมรังเกียจ ขาดรายได้ ▪เขา้ สงั คมไม่ได้ ▪รู้สึกมีปมดอ้ ย ไร้ค่า หรือแยกตวั เอง ▪ทอ้ แท้ สิ้นหวงั ▪ซึมเศร้า จติ วญิ ญาณ (ปัญญา) ▪คิดอยากฆ่าตวั ตาย ▪ขาดความฉลาดรู้เทา่ ทนั ▪คิดอยากทาร้าย หรือแก้ ▪ไมเ่ ขา้ ใจสรรพส่ิงตามความเป็นจริง แคน้ (เช่น ผปู้ ่ วยเอดส์) ▪เขา้ ไมถ่ ึงความดีงามถูกตอ้ ง ▪ไม่มีความสงบสุขภายในจิตใจ

ความเช่ือมโยงระหว่างสุขภาพทางจิตวญิ ญาณ (ปัญญา) กบั มิติสุขภาพอ่ืนๆ จิต จิตวญิ ญาณ (ปัญญา) สังคม ▪นอนหลบั สนิท ▪มีความฉลาดรู้เทา่ ทนั ▪อยรู่ ่วมกบั ผอู้ ่ืนดว้ ยดี ▪สบายใจ อารมณ์ผอ่ นคลาย ▪เขา้ ใจสรรพสิ่งตามความเป็นจริง ▪เอ้ืออาทร ช่วยเหลือกนั ▪ไม่มีความเครียด วติ กกงั วล หรือ ▪เขา้ ถึงความดีงามถูกตอ้ ง ▪มีกลุ่มเพื่อนรักษส์ ุขภาพ ซึมเศร้า ▪มีความสงบสุขภายในจิตใจ ▪มีครอบครัวอบอุ่น ▪รู้สึกตวั เองมีคุณคา่ กาย ▪มีแรงสนบั สนุนจาก ▪หลง่ั ฮอร์โมนเอนดอร์ฟิ นและฮอร์โมน ครอบครัว และสงั คม กลุ่มอ่ืนๆ ที่มีผลดีต่อสุขภาพ ▪เพมิ่ ภมู ิคุม้ กนั โรค ▪มีพฤตกิ รรมสุขภาพทีด่ ี ▪รู้จกั แสวงหาบริการสุขภาพอยา่ งเหมาะสม ปลอดภยั และประหยดั ▪ร่างกายแขง็ แรง ▪ควบคุมโรคไดถ้ า้ เจบ็ ป่ วย

สุขภาวะทาง สุขภาวะทาง สังคม กาย (Physical (Social Health) Health) สุขภาวะทางปัญญา สุขภาวะทางจิต (Intellectual วญิ ญาณ Health) (Spiritual สุขภาวะทางอารมณ์ Health) (Emotional Health)

ภาพลกั ษณ์สขุ ภาพคนไทยในอนาคต คนไทยทกุ คนไมจ่ ากดั เรอื่ งเพศ อายุ อาชพี ศาสนา ถนิ่ ทอ่ี ยู่ เชอ้ื ชาติ การศกึ ษา และฐานะทางเศรษฐกจิ เป็ นคนทมี่ คี วาม ปกตสิ ขุ ทงั้ มติ ทิ างกาย ทางจติ ใจ และ ทางสงั คมไทย 1. เกดิ และเตบิ โตขน้ึ ในครอบครวั ทมี่ คี วามพรอ้ มและ อบอนุ่ 2. ไดร้ บั การพฒั นาทง้ั ทางรา่ งกาย ทางใจ และสตปิ ญั ญา ดพี อทจี่ ะปรบั ตวั และอยใู่ นโลกทเ่ี ปลยี่ นแปลงอยา่ งรวดเร็ว สามารถตดั สนิ ใจในการบรโิ ภคและมพี ฤตกิ รรม ทเ่ี ออื้ ตอ่ การ มสี ขุ ภาพดี มจี ติ ใจสบาย สงบ

3. มหี ลกั ประกนั และสามารถเขา้ ถงึ บรกิ ารสขุ ภาพท่ี สมเหตสุ มผลสะดวก คณุ ภาพดี โดยมคี า่ ใชจ้ า่ ยทเ่ี หมาะสมและ เป็ นธรรม 4. อยใู่ นชมุ ชนทเี่ ขม้ แข็ง มกี ารรวมพลงั และความรบั ผดิ ชอบ รว่ มกนั ในการดแู ลสขุ ภาพของตนเอง ครอบครวั และชมุ ชน โดยเฉพาะเด็ก ผสู้ งู อายุ ผดู้ อ้ ยโอกาส และผพู้ กิ าร 5. ดารงชวี ติ และประกอบอาชพี อยใู่ นสภาพแวดลอ้ มทดี่ แี ละ ปลอดภยั 6. มอี ายยุ นื ยาวอยา่ งมคี ณุ ภาพ ไมเ่ จ็บป่ วยอยา่ งไมส่ มเหตผุ ล และตายอยา่ งสมศกั ดศิ์ รขี องความเป็ นมนษุ ย์

ปจั จยั ทก่ี าหนดสขุ ภาพในศตวรรษท่ี 21 • สนั ตภิ าพ • การศกึ ษา • ทอี่ ยอู่ าศยั • ความมน่ั คงทางสงั คม อาหาร รายได้ • การใหอ้ านาจสตรี • ระบบนเิ วศทม่ี น่ั คง • การใชท้ รพั ยากรอยา่ งยง่ั ยนื

ปจั จยั ทก่ี าหนดสขุ ภาพในศตวรรษท่ี 21 • ความเป็ นธรรมในสงั คม • ความยากจน • ความเคารพสทิ ธมิ นษุ ยชน • ความเสมอภาค • แนวโนม้ ทางประชากรศาสตร์ (ผสู้ งู อายเุ พมิ่ มาก ขน้ึ ) • การเตบิ โตของเมอื ง • โรคตดิ เชอื้ ทง้ั เกา่ และใหมแ่ ละความชกุ ของโรค เรอ้ื รงั

ปจั จยั ทก่ี าหนดสขุ ภาพในศตวรรษท่ี 21 • ปญั หาสขุ ภาพจติ • ปจั จยั ขา้ มชาติ • การผสมผสานเศรษฐกจิ โลก • ตลาดการเงนิ การคา้ สอ่ื เทคโนโลยี สงิ่ แวดลอ้ ม คา่ นยิ ม • วถิ ชี วี ติ ทกุ วยั