คู่มือโรงเรียนพ่อแม่

คำนำ คู่มอื โรงเรียนพอ่ แม่ ฉบบั คุณแมห่ ลังคลอดเล่มน้ี เปน็ คมู่ อื ทจ่ี ัดทาข้นึ โดยนาสาระความรูแ้ ละข้อแนะนาในการปฏิบตั ิตัวหลงั คลอด เพ่อื ดแู ลตนเองและ ทารกแรกเกดิ รวมถงึ การเลีย้ งลกู ดว้ ยนมแม่ เพอื่ ใหค้ ุณแม่ฟ้นื ตวั หลังคลอด ไดเ้ ร็ว และลูกนอ้ ยเจรญิ เตบิ โต อย่างมีสุขภาพดี คณะผจู้ ัดทาหวังเป็นอย่างยงิ่ ว่าคู่มือฉบับนจี้ ะเ ปน็ ประโยชนต์ อ่ พ่อ- แม่ และครอบครัวรวมถงึ ผสู้ นใจต่อไป ศนู ย์อนามยั ท่ี 3 นครสวรรค์ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสุข

สำรบัญ 1 4 อาการตา่ งๆทีพ่ บในแม่หลังคลอด 9 สขุ อนามัยแม่หลังคลอด 11 การคุมกาเนิด อาการผดิ ปกติ หลงั คลอด 12 การดแู ลทารกแรกเกิด 12 การเล้ียงลกู ด้วยนมแม่ 14 ปัญหา ท่พี บในการเล้ียงลูกดว้ ยนมแม่ 17 การบบี เก็บนา้ นม 18 อายุของนา้ นมแมท่ เี่ ก็บไวใ้ ช้ 19 การนานมแมท่ เี่ กบ็ ไว้มาใหล้ กู กนิ 20 24 ข้ันตอนการอาบนา้ 26 อาการปกติทีพ่ บได้ในทารกแร กเกดิ 28 อาการผดิ ปกตขิ องลูกนอ้ ย 33 การส่งเสรมิ พฒั นาการทารกแรกเกดิ 34 ความหมายของการรอ้ งไห้ เทคนิคการปลอบโยน 35 36 เมื่อลูกรักตัวเหลือง การดแู ลหลังไดร้ บั วคั ซีน

การปรับตัวคร้งั ใหม่ก็เริ่มเดนิ ทางมาสู่ครอบครวั ทา่ มกลางความ ต่นื เต้น มคี วามสุข ภายหลังการคลอดเพอื่ ใหล้ กู น้อยมีพัฒนาการที่ดี และแมห่ ลงั คลอด ฟืน้ ตวั และปรบั ตัวไดอ้ ย่างเหมาะสม อาการตา่ งๆทีพ่ บ .... ในแมห่ ลังคลอด ออ่ นเพลยี 1. พกั ผอ่ นใหเ้ พยี งพอ 2. ควรหาคนมาอยู่เป็นเพอ่ื น ...สาหรบั ไว้คอยดูแลและช่วยเหลือ 3. รับประทานอาหารทมี่ ปี ระโยชน์ 4.ดื่มนา้ มากๆ มนี า้ คาวปลา 1. เปล่ยี นผา้ อนามยั บ่อยๆปอ้ งกันการสะสมของเชื้อโรค 2. ถ้าน้าคาวปลาออกมาก สไี ม่จางลง หรอื มกี ลน่ิ เหม็น อาจเกิดการอกั เสบติดเชือ้ ในบริเวณโพรงมดลูกหรอื ชอ่ งคลอด

ปวดมดลกู จากมดลกู บบี รดั ตวั 1. แม่ทค่ี ลอดทางช่ องคลอดให้นอนควา่ และใชห้ มอนประคอ งบริเวณ มดลูกไว้ 2. ไมก่ ลั้นปัสสาวะเพ่ือใหม้ ดลกู ทางานได้ดีข้ึน 3.ควรดมื่ น้ามากๆ 4.ถา้ ปวดมาก..รบั ประทานยาแกป้ วด ปวดแผลฝีเย็บ กรณที คี่ ลอดทางช่องคลอด  ทาความสะอาดบรเิ ว ณแผลฝเี ยบ็  เปลี่ยนผา้ อนามัยทุกครั้ง  ซบั บริเวณแผลฝเี ยบ็ ให้แหง้ สนิท  รบั ประทานยาแกป้ วด  หมั่นขมิบชอ่ งคลอด  ใช้หว่ งยางรองก้นนง่ั เพ่อื กนั ไม่ให้แผลฝเี ยบ็ กดกบั ทนี่ งั่ โดยตรง

 ท้องผกู 1. รบั ประทานผักและผลไม้สด 2. เพมิ่ การดืม่ นา้ หรือนม 3. เดนิ เล่น 4. ฝึกขับถา่ ยใหเ้ ปน็ เวลา 5. รบั ประทานยาขบั ถา่ ยอย่างอ่อน  เหงื่อออกมากกวา่ ปกติ จากการเปล่ียนแปลงของระดับฮอรโ์ มนในรา่ งกาย และเป็นวิธกี ารที่ ร่างกาย จะขับของเหลวสว่ นเกินขณะตัง้ ครรภ์ บางครั้งแมอ่ าจรูส้ กึ มไี ขต้ ่าๆด้วย จงึ ควรดม่ื นา้ ชดเชย ความรสู้ กึ หดหใู่ จหลงั คลอด จากความเครยี ด เหนื่อย ออ่ นเพลีย และวติ ก กังวล 1. ดูแลเป็นเพ่อื นประคบั ประคองจิตใจ 2. หาคนชว่ ยเลยี้ งลกู

สขุ อนามยั แม่หลงั คลอด อาบน้าอย่างนอ้ ยวันละ 2 ครง้ั บรรเทากล่ินตวั  ไม่ควรลงแช่ ในอา่ งนา้ สระนา้ หรือแมน่ ้าลาคลอง เพราะเชอื้ โรคอาจเขา้ สู่โพรงมดลกู ได้ เน่ืองจาก ปากมดลกู ยังปิดไมส่ นทิ  ใช้ขนั ตกั อาบ หรอื น้าฝักบวั แปรงฟนั ให้สะอาดอย่างนอ้ ยวันละ 2 คร้ัง บรรเทากลิ่นปาก  บว้ นปากหลังการกินอาหารทุกมอื้  แปรงลิ้นทกุ คร้ังหลงั การแปรงฟัน  ใชย้ าสฟี ันผสมฟลูออไรด์  ควรไปพบทนั ตแพทย์ ทาความสะอาดบรเิ วณแผลฝเี ย็บ  ใช้น้าสะอาด หรอื สบู่ ลา้ งให้สะอาด  จากบริเวณด้านหนา้ ไปดา้ นหลัง (ทวารหนกั )  หม่นั เปลยี่ นผ้าอนามัยบอ่ ยๆ

พักผอ่ นให้เพียงพอ  ควรพักผอ่ นและนอนหลบั ใหเ้ ตม็ ที่  หาเวลาพกั ผอ่ นบา้ งในขณะที่ลูกหลั บ การทางาน  สามารถทางานเบาๆได้ตามปกติ เช่น กวาดบา้ น หงุ ข้าว ทากับข้าว  ไมค่ วรยกของหนัก  ไม่ควรขึ้นลงบนั ไดบ่อยๆ เพราะอาจทาให้แผลฝเี ย็บแยก และทาให้เกิดกระบงั ลมหยอ่ นได้ การออกกาลงั กายหลังคลอด  ทาอยา่ งค่อยเป็นคอ่ ยไป  เรมิ่ จากท่าง่ายๆและเบาๆในวันแร กหลงั คลอด  หลงั จากนน้ั เพมิ่ ความแขง็ แรงข้นึ เรือ่ ยๆ

 ทา่ บรหิ ารกลา้ มเนือ้ ขา้ งลาตวั ยนื ตรงแยกเท้าหน่งึ ช่วงไหล ใช้มอื ขา้ งหน่งึ แตะท่ีศีรษะ อกี ขา้ งหน่งึ ปล่อยข้างลาตัว พรอ้ มแลว้ เอยี งลาตวั ไปด้านขา้ ง จนร้สู ึกตึง แล้วยกลาตวั ตรงจุดเดมิ  ทา่ บรหิ ารกล้ามเน้ือ เอว ยนื ตรงเทา้ ชิด ประสานมือ พร้อมแล้วบิดลาตวั ไปดา้ นข้างจนรูส้ กึ ตึง แล้วกลบั มาจดุ เรมิ่ ต้น  ท่าบริหารกล้ามเน้ือตน้ ขา ยืนตรงกา้ วเท้าไปดา้ นหนา้ 1 ก้าว ใช้มอื เท้าเอวท้งั สองข้าง (ถ้าทรงตัวไมไ่ ด้ใหห้ าทจ่ี บั ) พร้อมแลว้ ยกเท้าทก่ี ้าวไปด้านหนา้ ขน้ึ มาจนตึ งหรือขนานพื้น แลว้ ลดกลบั จดุ เรม่ิ ต้น  ท่าบรหิ ารกลา้ มเนอื้ ต้นขา , สะโพก ยนื ตรงใหป้ ลายเท้าชดิ สน้ เทา้ แยก หวั เข่าชดิ ตน้ ขาชิดติดกัน มือเทา้ เอว พร้อมแล้วยอ่ ตัวลงเหมือนจะนั่งเก้าอี้ หวั เข่าไมเ่ ลยปลายเทา้ จนรสู้ กึ ตึงแล้วยืดขึน้ มาจุดเรม่ิ ต้น

 ท่าบริ หารกล้ามเน้ือหน้าอก ยืนแยกเท้าหนึง่ ชว่ งไหล มอื ประกบชดิ กัน ตน้ แขนแนบชิดลาตัวดันกลา้ มเนือ้ อก พรอ้ มแล้วยกแขนข้นึ ด้านบนจนแขนตงึ แล้วหมนุ แขนเปน็ วงกลม กนิ อาหารเพิม่ ขนึ้  ดืม่ นมเพิ่มเปน็ วนั ละ 1-2 แกว้ สลับกับปลาเล็กปลาน้อย  กินผกั ผลไมส้ ดทกุ วนั  หลีกเลี่ ยงอาหารหมกั ดองและอาหารรสจัด  ดืม่ น้าให้ได้อยา่ งนอ้ ย 7-8 แกว้ ชว่ ยเพ่ิมน้านมมากข้ึน  โปรตีนท่ีดจี ากเนื้อปลา ช่วยใหแ้ ผลหายเร็ว ขึน้ และชว่ ยสรา้ งน้านม  วติ ามินซจี ากส้มช่วยเพม่ิ ภมู ติ ้านทาน  หวั ปลี ชว่ ยเพิ่มการขบั น้านม  แกงเลียงมผี ักหลากหลายอาทิเช่น ใบแมงลกั ช่วยขับน้านมไดด้ ี

การรับประทานยา  รับประทานยาตามแพทย์ส่ัง  ยาบางชนดิ ขับออกทางน้านมเปน็ อันตรายต่อลูกได้ งดเพศสมั พันธ์ 6 สปั ดาหห์ ลังคลอด เน่ืองด้วย  แผลในโพรงมดลูกยังไมห่ ายดี  ปากมดลกู ยงั ปิดไมส่ นิท  กล้ามเน้อื ชอ่ งคลอดยงั ไม่แข็งแรง  อาจทาให้เกดิ การฉีกขาดบรเิ วณแผลฝเี ยบ็ ชอ่ งคลอด และเกดิ การตดิ เชื้อได้  นัดตรวจ 6 สปั ดาหห์ ลงั คลอด  ตรวจดูการอักเสบในมดลูก  ตรวจแผลฝีเยบ็  ตรวจมะเรง็ ปากมดลกู  ชว่ ยเหลอื ในเร่อื งการเลยี้ งลกู ด้ วยนมแม่  การวางแผนครอบครวั และการคุมกาเนดิ

กกาารรคคมุมุ กกาาเเนนดิดิ ยาเม็ดคุมกาเนดิ  มีทงั้ ท่ีมผี ลตอ่ น้านมและไม่มผี ลตอ่ นา้ นม  ควรรบั คาปรกึ ษากอ่ นเรม่ิ กินยาคุมกาเนิด ยาฉีดคุมกาเนิด  คมุ กาเนิดได้นาน2- 3 เดือน  อาจมีเลอื ดประจาเดอื นขาดหรอื มากระปริดกระปรอย  หากฉดี ยาไมต่ รงนัดยาหมดฤทธิ์ก่อนกอ็ าจต้งั ครรภไ์ ด้ ยาฝังคุมกาเนิด  คมุ กาเนดิ ได้นาน 3-5 ปีแล้ว  อาจพบเลอื ดประจาเดือนออกกระปริดกระปรอย ถงุ ยางอนามัย  ไมม่ ีภาวะแทรกซอ้ น  ชว่ ยป้องกนั โรคติดตอ่ ทางเพศสัมพันธ์

หว่ งอนามัย  ไม่มีผลต่อฮอรโ์ มนเพศ  ป้องกันการต้ังครรภ์ได้ผลสูงถึง97%  คุมกาเนดิ ไดน้ าน3-8 ปี  ระยะ 2-3 เดือนแรกหลงั ใส่อาจมีประจาเดอื น มากข้ึนเลก็ นอ้ ย  ถา้ สายหว่ งอนามัยนนั้ ยาวหรือสน้ั เกนิ ไปมผี ลต่อการมีเพศสมั พนั ธใ์ ห้ กลับมาปรับได้ การทาหมันหญิง เปน็ การหยุดการต้ังครรภ์  โดยทาให้ทอ่ รังไข่ท้ังสองข้างตีบตันหรอื ขาดจากกนั  ไขไ่ มส่ ามารถออกมาผสมกบั อสจุ ิของฝ่ายชายได้ การทาหมันชาย  หลังทาหมนั ชายระยะแรกต้องคุมกาเนดิ ดว้ ย วธิ อี น่ื ควบคู่ไป จนกว่าจะตรวจไมพ่ บน้าเช้อื อสจุ ิ  ยังคงมกี ารหลั่งน้าเชอ้ื ออกมาตามปกติ  แตไ่ ม่มตี ัวอสุจปิ นออกมา

อาการผิดปกตหิ ลงั คลอด …. ที่ควรมารับการรกั ษา มเี ลือดสดๆ ออกทางช่องคลอด แผลเจบ็ มากข้ึน เป็นหนอง อกั เสบ บวม แดง หรือแยก มไี ขส้ ูง หนาวส่ัน ปวดศรี ษะรุนแรง ตาพร่ามวั ปวดเตา้ นม ลกู ดูดนมแล้วไม่ดขี ้นึ เตา้ นมอักเสบ บวมแดง ปัสสาวะแส บ ขัด ข่นุ 2 ปวดทอ้ งอยา่ งรนุ แรง ปวดจนบิด คลาพบมดลกู หรอื ก้อนทางหน้าท้องภายหลงั คลอด สัปดาหไ์ ปแล้ว

การดูแลทารกแรกเกดิ การเลีย้ งลกู ดว้ ยนมแม่ แมใ่ หน้ มในทา่ ท่ีสบาย ตามถนดั ใช้หวั นมกระตุ้นบริเวณริมฝีปาก ของลกู เม่อื ลกู อ้าปาก ใหป้ ระคองศรี ษะลกู เข้ าหาเตา้ นมแม่  อมใหล้ ึกถึงลานหัวนม  ล้ินวางใตล้ านหวั นม  รมิ ฝีปากคล่บี านรอบเต้านม  มองเหน็ การเคลอ่ื นไหวของขากรรไกรลกู บรเิ วณกกหู  แกม้ โป่งพอง  หยดุ กลนื นา้ นมเป็นระยะ

ในระยะแรกเพือ่ กระตนุ้ การสรา้ งนา้ นม ใหล้ ูกดดู อย่างน้อยวันละ 8-10 ม้อื ดูดนานขา้ งละ 10-15 นาที ทั้งสองขา้ ง นา้ นมแม่ …ถ้าลกู ดดูดูดมมาากก น้านมจะ สสรร้า้างงมมาากก ถ้าลูก ดดูดูดนน้อ้อยย นา้ นมจะ สสรร้า้างงนน้อ้อยย แตถ่ า้ ลกู หหยยุดุดดดูดูด นา้ นมจะ หหยยุดุดสสรร้า้างง การเอาหวั นมออกจากปากลกู  สอดน้วิ ทีส่ ะอาดเขา้ ไปกระพุง้ แกม้ ลกู หรือใช้การกดคางลูก เพ่ือใหป้ ากลกู หลดุ ออกจากหัวนม จากนน้ั จึงนาลกู ไปดูดนมอีกขา้ ง ม้อื ต่อไป เร่ิมจากเต้าที่ดดู ค้างไว้ในมือ้ ก่อน เพอ่ื ให้ลูกได้ท้งั 2 ส่วน คือสว่ นหน้าและส่วนหลัง อยา่ งต่อเน่ือง ซึง่ นา้ นมแม่สว่ นหลังจะมีไขมันมากกว่าน้านมส่วนหน้า ซงึ่ ทาให้ลกู ได้พลงั งานมากและอ่มิ ไดน้ าน

ปัญหาท่ีมกั พบในการเลย้ี งลูก ด้วย ... นมแม่  น้านมนอ้ ย 8-10 มือ้  แมค่ วรให้ลูกดูดนมบ่อยๆอย่างน้อยวันละ  รับประทานอาหารและน้าใหเ้ พยี งพอ  การกงั วลว่า “น้านมไม่พอ ” ….. ....... อาจทาใหน้ ้านมไม่พอจรงิ อย่างที่คดิ  ควรจะใหล้ ูกดูดนมแมบ่ ่อยแค่ไหน 2-3 วันแรก  ใหป้ ลุกลูก ดูดนมแม่ทุก 2-3 ชั่วโมง ถา้ น้านมไหลดี  แล้วก็ปลอ่ ยให้ลกู ดดู ได้บอ่ ยตามความตอ้ งการ  ทาไมจงึ ไมต่ อ้ งใหล้ ูกดูดน้าตาม ในนา้ นมแมม่ ีน้ามเี พียงพอแล้ว การให้ลกู กนิ นา้ จะทาใหน้ ้าไปแยง่ ที่นา้ นมแม่ ทาให้ไดน้ มแม่นอ้ ยลง

 จะรูไ้ ด้อยา่ งไรว่าลกู ได้ รับนมแมเ่ พียงพอ  ลกู ถา่ ยอุจจาระ 4-8 คร้งั ใน 24 ชว่ั โมงหรือไมถ่ ่ายบ่อยแตป่ รมิ าณ มากในแต่ละครั้ง  เต้านมแมค่ ัดตึงกอ่ นใหน้ มและนิ่มลงหลังให้นมแลว้  ลูกปสั สาวะ 6- 8 ครง้ั ขึน้ ไปใน 24 ชั่วโมง  ขณะทลี่ ูกดูดนมขา้ งหน่งึ นา้ นมก็ไหลอกี ข้างหนงึ่ ดว้ ย  ได้ยนิ เสียงลกู กลนื น้านม  แม่เจบ็ หวั นม หัวนมแตกเปน็ แผล  ปรบั วิธีการใหล้ ูกดูดนมใหถ้ กู วิธี  เปล่ียนทา่ ให้ดดู นมแมโ่ ดยไม่ใหง้ บั บริเวณที่เปน็ แผล  บีบน้านมทาบรเิ วณแผลทีแ่ ตกหลังมอื้ นมทุกม้ือ

 เต้านมคดั เตา้ นมอกั เสบ  ประคบเต้านมด้วยผ้าขนหนูอนุ่  บบี นวดเตา้ นมเบาๆท่ัวทง้ั เต้า ขา้ งละ 5 นาที  บีบน้านมออกจากเตา้ ด้วยมอื จนลานนมนม่ิ  ใชผ้ ้าขนหนูชบุ น้าเย็นประคบเตา้ นม  ถา้ ปวดมากรับประทานยาแก้ปวด  แต่ถ้ามอี าการบวมแดงกดเจ็บ หรือไข้สงู มากควรไปพบแพทย์

การบบี เกบ็ น้านม  ลา้ งมอื ดว้ ยสบ่ใู หส้ ะอาด  ใช้ผา้ ชุบนา้ อุ่นประคบเตา้ นมประมาณ 3-4 นาทีก่อนบีบน้านม  คลึงเตา้ นมเบาๆเปน็ วงกลมเคลื่อนไปรอบๆเตา้ นม จากนน้ั เขย่ี เต้านมเบาๆจากฐานเตา้ นมเข้าสู่หัวนม  วางนว้ิ หวั แม่มือ และวางนว้ิ ชไี้ วต้ รงขา้ มกัน โดยท้งั 2 น้ิว ห่างจากฐานหัวนม 3 เซนตเิ มตร  กดนว้ิ ดนั เข้าหาตวั แม่ แล้วบีบนิ้วหัวแม่มอื กบั นวิ้ ทั้ง4 เข้าหากนั  ยา้ ยตาแหนง่ บบี น้านมไปรอบๆเตา้ นม เพอื่ บีบน้านมออกใหท้ ั่วเตา้  เปลยี่ นเต้า เมื่อน้านมไหลช้า  บบี น้านมใสใ่ นภาชนะเกบ็ น้านม ท่ีตม้ หรอื นงึ่ ให้สะอาดแลว้

อายุของน้านมแมท่ ่เี กบ็ ไวใ้ ช้ อณุ หภมู ิห้อง เกบ็ ได้นาน 1 ช่วั โมง ตูเ้ ยน็ ใตช้ ่องแชแ่ ข็ง เกบ็ ได้นาน 48 ชว่ั โมง ตู้เย็นช่องแช่แข็ง แบบประตเู ดยี ว จะเกบ็ ไดน้ าน 2 สปั ดาห์ แบบ 2 ประตู จะเกบ็ ได้นาน 3 เดอื น การเก็บรักษา เขยี นวนั ทแ่ี ละเวลาทีเ่ ก็บไว้ จดั เรยี งตามลาดับ ก่อน-หลงั

การนานา้ นมทเ่ี ก็บไว้มาใหล้ กู 1. นานา้ นมท่ใี กลห้ มดอายุ มาใชก้ ่อน 2. ถ้าแช่แขง็ นานา้ นมแช่แขง็ ออกมาวางในตเู้ ยน็ ชอ่ งธรรมดา 3. เมอ่ื น้านมละลายแลว้ อุณหภมู ปิ กติ ใหล้ ูกดดู ไดเ้ ลย ถา้ ต้องการใหอ้ ุ่นขึน้ ให้แชใ่ นภาชนะที่ใส่น้าอนุ่ 4. นมแม่ทีน่ าอ อกจากต้เู ยน็ ใหล้ ูกดดู หมดใน 1 ช่วั โมง 5. นมแม่ทล่ี ะลายแลว้ ไม่ควรนากลับไปแช่ใหม่ ถ้าเหลอื ให้ท้งิ การฝึกลกู ดดู นมจากขวดกรณีแม่ต้องไปทางานนอกบา้ น “ใหเ้ ริม่ ฝึกในช่วงอายุ 1 เดอื น คร่งึ - 2 เดือน ” เพ่ือให้ดูดนมแมไ่ ด้ทั้งจากเตา้ แ ละจากขวด

ข้ันตอนการอาบนา้ ล้างมอื ให้สะอาด เตรียมอปุ กรณ์ให้พรอ้ ม ผสมนา้ อุ่น ทดสอบความอุ่นของน้าให้พอดี หอ่ ตวั ทารกด้วยผา้ ขนหนใู หก้ ระชับ ประคองศรี ษะทารกให้อยูใ่ นองุ้ ฝ่ามือ ใชแ้ ขนและศอกหนบี ลาตวั ไวข้ ้างเอว ใช้มือพบั ใบหูท้ังสองขา้ ง กนั นา้ เขา้ หู

ใช้นา้ ลูบหน้าทารก ใชส้ บู่/ยาสระผม สระผม ใหส้ ะอาด เช็ดผมใหแ้ ห้ง เปล่ียนน้าใหม่ ใช้สบู่ลูบตวั ทารกให้ทว่ั ล้างออกด้วยน้าสะอ าดทลี ะส่วน ต้งั แต่แขนทลี ะข้าง ซอกคอ ลาตัว จนถงึ ขาทง้ั สองขา้ ง

อุม้ คว่าใหอ้ กพาดท่แี ขนเพ่ือลา้ งดา้ นหลงั ลบู สบูใ่ หท้ ั่วหลงั กน้ และขา แล้วล้างออกด้วยนา้ สะอาด วางบนผ้าขนหนูผนื ใหม่ แล้วซับตัวให้แห้ง โดยเฉพาะซอกคอ และข้อพบั ต่างๆ หอ่ ตัวทารกให้ อบอนุ่

ข้ันตอนการเชด็ ตาทารก ล้างมือใหส้ ะอาด ใชส้ าลสี ะอาดชุบนา้ ต้มสกุ ท่เี ย็น แลว้ บบี ให้หมาดๆ เช็ดตาจากหัวตาไปหางตา อย่าเช็ดซา้ ไปมา ข้ันตอนการเช็ดสะดือทารก 1. ล้างมือให้สะอาด ขั้นตอนการเชด็ สะดอื ไมท้ ี่ 1 เรม่ิ เชด็ ที่ปลายตัดท่สี ะดือ ไม้ท่ี 2 เช็ดท่โี คนสะดือให้สะอาด

อาการปกติ ..ที่พบไดใ้ นทารกแรกเกิด ภายใน 1 เดอื นหลังคลอด การสะดุง้ หรอื ผวา การสะดงุ้ หรอื ผวาเวลามีเสยี งดงั หรอื เวลาสัมผสั ลูกนอ้ ย เปน็ อาการปกตทิ ่ีแสดงถึงระบบประสาททปี่ กติ  จะหายไปเมือ่ อายุ 6 เดือน  จัดทา่ ใหล้ กู นอนตะแคงหรือใช้ผ้าหม่ ให้ลูกบริเวณหน้าอกช่วยลด อาการ การกระตุก  เวลาลกู หลับ อาจพบมอี าการกระตกุ เล็กน้อยทแ่ี ขนหรอื ขา  เวลาต่ืนไม่มีกระตุก คลา้ ยกับอาการที่ผู้ใหญม่ อี าการก ระตุกกอ่ นตน่ื นอนเช่นกัน  การสะอกึ การสะอกึ มกั พบหลงั ดดู นมเนอื่ งจากกะบงั ลมและกระเพาะอาหาร ทางานไม่สัมพันธก์ นั  หากพบลูกสะอกึ ใหจ้ ับเรอ  ดีดเท้าใหร้ อ้ ง เมื่อร้องจะหายจากอาการสะอกึ ได้

 การแหวะนม หรู ดู กระเพาะอาหารของทารกแรกเกดิ ยังรดู ปดิ ไม่สนิทจึงทาให้ลูกนอ้ ยอาจ มแี หวะนมเป็นล่ิมคลา้ ยเตา้ หู้  การจบั ลกู เรอไล่ลม ทกุ ครั้งหลงั อม่ิ นม  ใหล้ กู นอนตะแคงขวาศีรษะสูงหลงั ดูดนมประมาณครึ่งช่วั โมง นมแม่ กบั การถ่ายอจุ จาระ ขณะดดู นมแม่ บดิ ตัวหรือผายลมจะมอี จุ จาระเลด็ ออกมาด้วย บางครงั้ กม็ ีกล่ินเปรีย้ ว  ในเด็กอายุ 1 เดือน น้านมแมท่ ้งั หมดถูกดดู ซมึ ไปใชใ้ นการเจริญเตบิ โต เกือบหมด หลงเหลือกากกลายเปน็ อจุ จาระนอ้ ยมาก  อาจจะพบว่าลกู อาจถา่ ยวันเวน้ วัน หรือ1-2 วนั ถ่ายคร้งั และอจุ จาระ ปกติ ไม่แข็ง รอ้ งบอกเวลาปวดปัสสาวะ  ปสั สาวะออกมาตามปกติ ไมเ่ ป็นหยดๆหรอื เบ่ง  พบเฉพาะเวลาทล่ี กู ตืน่ อยเู่ ท่าน้ัน ถา้ เวลานอนหลบั จะไมร่ อ้ ง  อาการจะหายได้เองภายใน 1 เดอื น

อาการผดิ ปกติ ของลกู น้อย ... ที่ควรมาพบแพทย์  ตัว เหลือง อาการเหลืองของเด็กเร่ิมจากใบหน้า แลว้ ค่อยไล่ไปทห่ี น้าอก ทอ้ ง แขนขา จนถงึ เท้า การดแู ลเบ้ืองต้น  ไมใ่ ห้ด่มื นา้ และไมน่ าไปตากแดด  กระต้นุ ดูดนมทุก2-3 ช่วั โมง  สังเกตเห็นลูกซมึ ดดู นมน้อยลงหรอื ไม่ดูดนม ควรรีบพาไปพบแพทย์  ตรวจสอบโดย การใช้นว้ิ มือกดลงบน... กระดูกกลางหนา้ แข้ง .. ลูกแล้วพบว่ าเหลอื งแสดงว่าเดก็ มภี าวะตัวเหลอื ง ท่คี วรรีบพา ไปพบแพทยก์ อ่ นวันนดั  ผิวหนงั รอบสะดือ อักเสบบวมแดง โคนสะดือมเี ลือดออก หรอื เป็นหนอง การดแู ลเบือ้ งต้น  ถา้ มเี ลือดออกเล็กน้อย ใหเ้ ช็ดโคนสะดอื ใหแ้ ห้ง  ถ้าเลอื ดออกมาก หรอื เป็นหนองตลอดใหป้ รึกษาแพทยท์ ันที

 ลูกมีไข้ ซึม ไมค่ อ่ ยดดู นม การดแู ลเบ้อื งตน้  วดั ปรอทดูอณุ หภมู ิ  อณุ หภูมิอยูร่ ะหว่าง37.5-38 องศาเซลเซียส ให้ถอดเสือ้ ผา้ และใหอ้ ยู่ในทอี่ ากาศถ่ายเทดีจนกวา่ อุณหภูมิจะลดลง  อุณหภมู ิสงู เกนิ 38 องศาเซลเซียสให้เชด็ ตวั เพือ่ ลดไขใ้ น1 ช่ัวโมง ถา้ อุณหภูมิปกติ แตย่ งั มีอาการซมึ ควรรีบพามาพบพแทย์  ร้องกวน แตไ่ ม่ยอมดดู นม นา้ หนกั ลด การดแู ลเบือ้ งต้น  ตรวจสอบดูวา่ ร้องกวนเพราะคดั จมกู หรือไม่ ถา้ มนี ้ามูกให้ใชไ้ มพ้ ันสาลขี นาดเล็กทพี่ อเหมาะกับจมกู ลกู ชุบนา้ ต้มสุกท่เี ยน็ แล้ว เชด็ นา้ มกู ออก  แตถ่ ้าพบวา่ รอ้ งมาก ไม่ยอมดดู นม นา้ หนักลดลงเร่ือยๆใหพ้ มาาพบ แพทย์  ถา่ ยเหลวเปน็ นา้ หลายครัง้ ในช่วั โมงเดียว การดแู ลเบอื้ งต้น  ให้ลูกดูดนมแมอ่ ยา่ งเดยี ว งดอาหารอื่น  สังเกตลักษณะอจุ จาระ จานวนครง้ั และนามาพบแพทย์

 ถ่ายมมี ูกหรือเลอื ดปนในอุจจาระ การดแู ลเบอื้ งตน้  ให้ลกู ดูดนมแมอ่ ยา่ งเดยี ว งดอาหารอน่ื  สังเกตลกั ษณะอุจจาระ จานวนครงั้ และ นามาพบแพทย์ การสง่ เสรมิ พัฒนาการ ...ทารกแรกเกิด  การลบู ตวั เดก็ ชว่ ยทาให้มีนา้ หนกั เพม่ิ ข้นึ ลดการรอ้ งกวน  หมั่นพูดคยุ กับลกู บ่อยๆ  ร้องเพลงให้ลกู ฟัง  การสบตาด้วยความรกั จะทาใหเ้ กิดความรกั และผูกพัน  ถา้ จอ้ งหนา้ ลกู นาน 15 วนิ าที ลกู จะขยบั มือ ขยบั เทา้ คว้าของ  แขวนของเล่นใหม้ องตาม ไขวค่ ว้า และยื่นมือ ออกจบั  โยกกลอ่ มลูกไปมาเบาๆทาให้ลกู มนี า้ หนกั เพิ่มมากข้ึน และช่วย สง่ เสริมพฒั นาการของใย ประสาท

กกาารรนนววดดสสัมัมผผัสัส ควรนวดในช่วงที่เดก็ อารมณด์ ี ถ้าค รงั้ นี้ลกู ไมย่ อมหรือรอ้ งไห้ ควรหยุดนวด ทันที เมอื่ พร้อมจงึ เรม่ิ นวดใหม่ เดก็ จะรู้สกึ สนกุ สนานและอารมณ์ดี วางฝ่ามอื ท้ัง 2 ข้างกึ่งกลางศีรษะ ลบู ลงมาจนถงึ ปลายคาง ใช้ปลายนวิ้ ช้ีและน้ิวกลางลูบ จากบรเิ วณกง่ึ กลางหนา้ ผาก ลงมาที่ขมับ ใช้นว้ิ โปง้ ทัง้ 2 ข้างวางตรงกลาง บริเวณเหนือริมฝีปากบน แลว้ ลากเป็นเสน้ ตรงจนสุดขอบปาก แลว้ นวดใตร้ มิ ฝีปากลา่ งเชน่ เดยี วกัน

วางฝา่ มือท้งั 2 ข้างบริเวณ กลางหน้าอก วาดมือแยกออกเป็น รปู หวั ใจ ไปตามแนวซโี่ ครงโค้งลงมา ชนกนั ทีก่ ลางท้องนอ้ ย ยกแขนขน้ึ เหนอื ศรี ษะ นวดวนเปน็ วงกลมบริเวณ ใต้รักแร้ จบั แขนลูกยกขึน้ แลว้ นวดรอบแขน หมนุ เปน็ วงกลม เลื่อนข้ึนลงจาก ต้นแขนไปขอ้ มอื ต่อจากนน้ั ใช้นว้ิ โป้งกด ฝ่ามอื ลกู เบาๆ

 ใชฝ้ ่ามือลบู เปน็ เสน้ ตรงจากใตร้ าวนมด้านซ้าย  ใชฝ้ ่ามอื ลูบเปน็ ตัวแอลกลับหวั บรเิ วณท้องโดยเรม่ิ จากซา้ ยไปขวา ของผู้ นวด  ใชฝ้ ่ามอื ลูบบริเวณท้องเปน็ ตวั ยูควา่ จากซา้ ยไปขวาเชน่ กนั วางฝา่ มอื ทั้ง 2ขา้ งตัง้ ฉาก โดยเร่ิมจากใตร้ าวนมสลบั มอื เคลื่อนลง ถงึ ทอ้ งนอ้ ยทลี ะข้าง เปน็ จงั หวะจนสดุ กเ็ ริม่ ตงั้ ต้นใหม่ ใชน้ วิ้ มือจกั จี้บริเวณท้องน้อย โดยเร่มิ จากซา้ ย

จบั ขายกข้ึ นแลว้ นวดรอบขาหมนุ เปน็ วงกลมจากต้นขา ค่อยๆเล่อื นลงไปสู่ ปลายเท้า จากนน้ั ใช้น้ิวโป้งกดฝา่ เทา้ ลกู เบาๆ ใชฝ้ ่ามอื ท้งั 2 ข้าง กลงิ้ ขาลกู ไปมา โดยเรม่ิ จากหัวเขา่ ไปขอ้ เทา้ จับลกู นอนคว่า วางฝ่ามือทั้ง2 ข้าง เฉยี งกับแผน่ หลงั แล้วถฝู ่ามือ2 ขา้ ง เฉียงสลบั ขนึ้ ลง ในจงั หวะเดินหน้า ถอยหลงั ลงมาจนถึงก้นกบ แลว้ เคล่ือนขึ้นใหม่

ความหมายของการร้องไห้ ... ของลกู นอ้ ย  รอ้ งไห้เพราะ ...หิว  รอ้ งไห้เพราะ ...งว่ งนอน  ร้องไหเ้ พราะ ...ไมส่ บายตวั เช่น รอ้ น ผา้ ออ้ มเปียก  ร้องไห้เพราะ ...วางลูกลงนอนเรว็ เกินไป  ร้องไหเ้ พราะ ...มีลมแน่นทอ้ ง  ร้องไหเ้ พราะ ....ดูดนมมากเกนิ ไป  ร้องไห้เพราะ ...ปวดท้อง เน่อื งจากแมก่ นิ อาหารรสจัด  รอ้ งไหโ้ คลิก หรอื ที่เรียกว่าร้อง 3 เดอื น  มักพบตัง้ แต่เด็กอายุ 2-3 สัปดาห์จนถงึ 12 สัปดาห์และหายไปเอง  ไมท่ ราบสาเห ตทุ ่แี ท้จริง  ลักษณะการร้องเสยี งแหลมชัดเจน ร้องมากและนานกว่าปกติ  เวลาร้องขางอเข้าหาท้องหรือเหยยี ดตรงออกไป  ใหม้ าปรึกษาแพทยเ์ พือ่ ตรวจหาสาเหตุอ่ืน

เทคนคิ การปลอบโยนลูก  วธิ ีการปลอบโยนทด่ี ที ส่ี ุดคือการอมุ้ เดก็ แล้วกอดสัมผสั ด้วยความรกั และความ อบอุ่น การไกวในเปลหรอื อ้อมแขนเบาๆอยา่ งมจี งั หวะ ใหล้ ูกฟงั เสียงธรรมชาตทิ ่อี ่อนโยน  การอาบน้าอ่นุ การนวดเบาๆ การเขย่าหรอื แกวง่ เดก็ อยา่ งรุนแรง เป็นผลเสยี ตอ่ เด็กท้ังด้านจิตใจและอาจทาให้ เสน้ เลอื ดเล็กๆในสมองเดก็ แตก ได้

เม่อื ลูกรกั ตัวเหลือ ง สาเหตขุ องการเกิดตัวเหลอื งมหี ลายสาเหตุ 1.ถา่ ยข้เี ทาช้า 2.ดูดนมได้นอ้ ยเกินไป 3.ทารกทค่ี ลอดกอ่ นกาหนดหรือตวั เล็กมาก o 4.เลือดแม่กับลูกไม่เขา้ กนั มกั พบในแม่ทีม่ ีหมู่เลือดโอ ลกู หมูเ่ ลือดอืน่ 5.มกี ารตดิ เชอื้ ตงั้ แตอ่ ยใู่ นครรภห์ รอื หลงั คลอด 6.ลกู มเี มด็ เลอื ดแดงแตกงา่ ยจากโรคจี6 พดี ี 7.มบี าดแผล หรือรอยฟกช้าจากการคลอด ถา้ พบลูกตวั เหลอื งแล้ว ปล่อยทงิ้ ไว้ไม่ไดร้ ับการรกั ษาอย่างถกู ต้องเด็กอาจเกิด .....สมองพกิ ารถงึ เสยี ชวี ิตได้

การสอ่ งไฟรกั ษา  ถอดเสื้อผา้ ออก  ปิดตาทารกไว้ เพือ่ ไมใ่ ห้แ สงระคายเคอื งตา  เปล่ียนท่านอนบอ่ ยๆ  ใหน้ มแม่แต่ละมื้อใหเ้ ร็วท่สี ุด  ดแู ลเชด็ ตวั ใหท้ ารกตามปกติ  หา้ มทาแป้งเพราะแป้งจะไปบังแสง  เปล่ยี นผ้าปิดตาทุกคร้ังหลังเช็ดตวั  เจาะเลือดตรวจระดับสารสีเหลืองเป็นระยะ การดูแลหลังได้รับวัคซนี เมื่อแรกเกิด วัคซนี บซี ี จี ปอ้ งกนั วณั โรค จะพบตุ่มหนอง / ฝหี ลังฉีด 2-3 สปั ดาห์ และเป็นๆยุบๆ3-4 สปั ดาห์ หายเองได้ห้ามใสย่ าหรอื ปดิ แผล วัคซีนปอ้ งกันตับอกั เสบชนดิ บี มักไม่พบผลขา้ งเคียงใด

เอกสารอา้ งอิง เกรียงศกั ดิ์ จรี ะแพทย์ .32 ปัญหาในทารกแรกเกดิ การปอ้ งกนั และ การดูแล . กรงุ เทพมหานคร : บริษทั ไวเอท- เอเยริ ์สท์ (ประเทศไทย ) จากดั ,ไมร่ ะบุปพี .ศ. เกรยี งศกั ดิ์ จรี ะแพทย์ .ปัญหาท่พี บบ่อยในแม่ท่ีเลยี้ งลกู ดว้ ยนมแม่ ในเวชปฏบิ ตั ิปริกาเนิดในสงั คมท่กี าลังเปล่ียนแปลง . กรงุ เทพ : บริษัท ยูเนยี่ น ครีเอชน่ั จากัด ,2553. เกรยี งศักดิ์ จรี ะแพท ย์.เอกสารการประชุมวิชาการอนามยั แม่และ เดก็ และฟ้นื ฟูความรูก้ ารเลีย้ งลูกดว้ ยนมแม่ . สานักงาน สาธารณสขุ จังหวดั นครสวรรค์ ,2555 . กอไชย โตศริ ิโชค . นวดเดก็ เพือ่ จั ฉริยะ . พมิ พค์ รั้งท่ี 2 . กรงุ เทพมหานคร : ยูโรปา เพรส บรษิ ทั จากัด ,ไม่ระบปุ ีพ .ศ. โชคชัย ชยธวชั . สร้างลูกเป็น อจั ฉริยะ . กรุงเทพมหานคร : สานกั พิมพ์ซี .พี.บุ๊คส์ สแตนดารด์ ,2546 . ชนิกา ตูจ้ นิ ดา .หมอชนดิ าตอบปัญหาเดก็ วัยแรกเกิด- 1 ปี.พิมพ์คร้งั ที่ 19 .กรุงเทพมหานคร : บรษิ ทั พิมพด์ ี จากดั ,2547 . ธดิ ารัตน์ วงศว์ ิสุทธ์ิ .องคป์ ระกอบสาคญั ในการแกไ้ ขปญั หาการให้ . นมแม่ ในเวชปฏบิ ัตปิ ริ กาเนิดในสังคมที่กาลังเปลย่ี นแปลง กรุงเทพ :บริษทั ยเู นี่ยน ครีเอชน่ั จากดั ,2553. พิภพ- มยุรี จริ ภญิ โญ . ครอบครวั แสนสุข คู่มอื แมแ่ ละเด็กฉบับ สมบรู ณ์ .กรุงเทพมหานคร :God Giving,2546 . วไิ ล เลิศธรรมเทวี .เอกสารประกอบการบรรยายเรอื่ ง กลยทุ ธก์ าร ส่งเสริมสขุ ภาพทารก .. นวดสมั ผสั ทารก .พษิ ณุโลก ,2551 . ศนู ยน์ มแมแ่ หง่ ประเทศไทย .พระกษรี ธารา ด้วยรกั จากแ ม่ แด่ พระองคท์ ี .พมิ พ์คร้งั ท่ี 2.กรุงเทพมหานคร : บริษทั อมรินทร์พริ้น ติง้ แอนด์พบั ลชิ ชิ่งจากดั (มหาชน ),2550 .

รายชอื่ คณะผจู้ ัดทา ท่ีปรกึ ษา พิณเมืองงาม แสงอรณุ นายแพทยช์ าญชัย ไผป่ ระเสรฐิ แพทยห์ ญงิ ศรินนา อภิวนั ทนา แพทย์หญงิ ไสววรรณ แพสวุ รรณ นายแพทยช์ ยั วฒั น์ นางสาวพมิ พ์ช นก สืบจากดี คณะทางาน วงษม์ ามี นางส าริศา กาญจนะ นางณฐั นันท์ หงษไ์ ทย นางสาวเยาวลักษณ์ ร่งุ จิรารตั น์ นางศศิชล นา ยเพมิ่ ศกั ดิ์ ศรชี มพู นายมานพ สุโพธิ์ นางจนั ทิรา ผเู้ รียบเรยี งและประสานงาน หงษ์ไทย นางศศิชล ค้าชู นางสาววจิ ิตรา ออกแบบปก บุตรพรหม นางสาวขวญั ตระกูล