SÁCH EBOOK NGỮ VĂN 12 - TẬP 2

C©u hái : a) C©u hái ®Çu tiªn cña Tõ lμ hái vÒ thêi gian hay cßn cã hμm ý g× kh¸c ? b) C©u nh¾c khÐo (ë l−ît lêi thø hai) cña Tõ thùc chÊt cã hμm ý nãi víi Hé vÒ ®iÒu g× ? c) ë c¶ hai l−ît lêi, Tõ tr¸nh nãi trùc tiÕp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò “c¬m ¸o g¹o tiÒn”. H·y ph©n tÝch t¸c dông cña c¸ch nãi trªn. 3. §äc l¹i bμi th¬ Sãng cña Xu©n Quúnh vμ cho biÕt líp nghÜa t−êng minh vμ líp nghÜa hμm ý cña bμi th¬ lμ g×. Hμm ý ®−îc thÓ hiÖn qua c¸c ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ nh− thÕ nμo ? Hμm ý mang l¹i t¸c dông vμ hiÖu qu¶ nghÖ thuËt nh− thÕ nμo cho t¸c phÈm v¨n häc ? 4. Qua c¸c bμi tËp thùc hμnh vÒ hμm ý, anh (chÞ) thÊy c¸ch nãi cã hμm ý trong nh÷ng ng÷ c¶nh cÇn thiÕt mang l¹i t¸c dông g× ®èi víi ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ ? Chän c©u tr¶ lêi ®óng vμ ®Çy ®ñ. A  Cã hiÖu qu¶ m¹nh mÏ, s©u s¾c h¬n c¸ch nãi trùc tiÕp, t−êng minh B  ThÓ hiÖn ®−îc sù tÕ nhÞ, khÐo lÐo vμ tÝnh lÞch sù trong giao tiÕp ng«n ng÷ ; gi÷ ®−îc thÓ diÖn cña c¸c nh©n vËt trong giao tiÕp C  T¹o ra nh÷ng lêi nãi hμm sóc, nãi ®−îc nhiÒu h¬n nh÷ng ®iÒu mμ tõ ng÷ thÓ hiÖn ; h¬n n÷a, ng−êi nãi cã thÓ kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hμm ý, v× hμm ý lμ do ng−êi nghe suy ra D  Tuú tõng ng÷ c¶nh mμ hμm ý cã mét hay mét sè t¸c dông ®ã 5. Chän c¸ch tr¶ lêi cã hμm ý cho c©u hái : “CËu cã thÝch truyÖn ChÝ PhÌo cña Nam Cao kh«ng ?”.  RÊt thÝch.  Ai mμ ch¼ng thÝch ?  Hμng chÊt l−îng cao ®Êy !  ThÝch nhÊt trong c¸c truyÖn ng¾n ViÖt Nam.  X−a cò nh− tr¸i ®Êt råi !  VÝ ®em vμo tËp ®o¹n tr−êng Th× treo gi¶i NhÊt chi nh−êng cho ai ? 100

thuèc Lç tÊn KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu ®−îc Thuèc lμ håi chu«ng c¶nh b¸o c¨n bÖnh mª muéi cña ng−êi Trung Hoa ®Çu thÕ kØ XX ; nhμ v¨n bμy tá niÒm tin vμo t−¬ng lai : nh©n d©n sÏ thøc tØnh, hiÓu c¸ch m¹ng vμ dÊn b−íc theo c¸ch m¹ng.  HiÓu ®−îc c¸ch viÕt c« ®äng, sóc tÝch, giμu h×nh ¶nh mang tÝnh biÓu t−îng cña Lç TÊn. TiÓu dÉn Lç TÊn (1881  1936) tªn khai sinh lμ Chu Ch−¬ng Thä, sau ®æi thμnh Chu Thô Nh©n, lμ nhμ v¨n c¸ch m¹ng Trung Quèc. Bãng d¸ng cña «ng bao trïm c¶ v¨n ®μn Trung Quèc thÕ kØ XX. Nhμ th¬ næi tiÕng Trung Quèc lμ Qu¸ch M¹t Nh−îc tõng nãi : “Tr−íc Lç TÊn, ch−a hÒ cã Lç TÊn ; sau Lç TÊn, cã v« vμn Lç TÊn.\"(1). Quª «ng ë phñ ThiÖu H−ng, tØnh ChiÕt Giang, miÒn §«ng Nam Trung Quèc. Bót danh Lç TÊn ghÐp tõ hä mÑ (bμ Lç Thuþ) vμ ch÷ TÊn hμnh, nghÜa lμ : “§i nhanh lªn !”. N¨m 13 tuæi, chøng kiÕn c¶nh ng−êi cha l©m bÖnh, v× kh«ng cã thuèc mμ chÕt, «ng «m Êp nguyÖn väng häc nghÒ thuèc. Nhê häc giái, «ng ®−îc nhËn häc bæng cña NhËt. ¤ng chän häc ngμnh Y ®Ó ch÷a bÖnh cho nh÷ng ng−êi nghÌo, èm mμ kh«ng cã thuèc, chÕt v× ngu dèt vμ mª tÝn,... nh− cha m×nh. §ang häc Tr−êng Cao ®¼ng Y khoa Tiªn §μi th× «ng Lç tÊn ®ét ngét thay ®æi chÝ h−íng. Mét lÇn xem phim «ng thÊy nh÷ng ng−êi Trung Quèc khoÎ m¹nh, h¨m hë xem qu©n NhËt chÐm mét ng−êi Trung Quèc lμm gi¸n ®iÖp cho qu©n Nga (thêi k× chiÕn tranh Nga  NhËt, 1901  1905). ¤ng giËt m×nh mμ nhËn ra r»ng : Ch÷a bÖnh thÓ x¸c kh«ng quan träng b»ng ch÷a bÖnh tinh thÇn. Vμ thÕ lμ «ng chuyÓn sang lμm v¨n nghÖ. (1) Xem TruyÖn Lç TÊn cña L©m ChÝ H¹o, NXB V¨n nghÖ Thμnh phè Hå ChÝ Minh, 2002. 101

Lμm v¨n nghÖ, «ng dïng ngßi bót ®Ó phanh phui c¸c “c¨n bÖnh tinh thÇn” cña quèc d©n, l−u ý mäi ng−êi t×m ph−¬ng thuèc ch¹y ch÷a. ¤ng ®· h¸t cho ®ång bμo m×nh nghe bμi h¸t l¹c ®iÖu cña chÝnh hä, chØ cho hä thÊy nh÷ng b−íc ®i sai nhÞp trªn con ®−êng tiÕn vÒ t−¬ng lai. Toμn bé s¸ng t¸c cña «ng, chñ yÕu lμ ba tËp truyÖn ng¾n, nhiÒu tËp t¹p v¨n (b×nh luËn chÝnh trÞ, x· héi, v¨n nghÖ) ®Òu tËp trung phª ph¸n c¸c c¨n bÖnh tinh thÇn khiÕn cho quèc d©n mª muéi, tù tho¶ m·n, “ngñ say trong mét c¸i nhμ hép b»ng s¾t kh«ng cã cöa sæ”. Chñ ®Ò “phª ph¸n quèc d©n tÝnh” trong s¸ng t¸c cña «ng cμng trë nªn s©u s¾c, thÊm thÝa, v× nhμ v¨n ®· viÕt víi th¸i ®é tù phª ph¸n nghiªm kh¾c. NÕu c¶ mét d©n téc thùc sù nhËn thøc ®−îc nh− nhμ v¨n th× hä sÏ trë nªn v« ®Þch. Sù v−¬n m×nh vÜ ®¹i cña d©n téc Trung Hoa ngμy cμng chøng tá ®iÒu ®ã. TruyÖn ng¾n Thuèc cña Lç TÊn viÕt n¨m 1919, ®óng vμo lóc cuéc vËn ®éng Ngò tø(1) bïng næ. Nãi vÒ c¨n bÖnh “®ín hÌn” cña d©n téc Trung Hoa do nh©n d©n th× ch×m ®¾m trong mª muéi, l¹c hËu mμ nh÷ng ng−êi c¸ch m¹ng th× hoμn toμn xa l¹ víi nh©n d©n, nhμ v¨n muèn c¶nh b¸o : Ng−êi Trung Quèc cÇn suy nghÜ nghiªm tóc vÒ mét ph−¬ng thuèc ®Ó cøu d©n téc. Ng−êi ViÖt Nam ®Çu tiªn ®äc Lç TÊn chÝnh lμ B¸c Hå. Ngay tõ tuæi thanh niªn, Ng−êi ®· “thÝch ®äc Lç TÊn b»ng tiÕng Trung Quèc\"(2) vμ trong c¶ cuéc ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, kh«ng chØ mét lÇn Ng−êi nªu g−¬ng Lç TÊn. V¨n b¶n I Mét ®ªm thu gÇn vÒ s¸ng, tr¨ng lÆn råi, nh−ng mÆt trêi ch−a mäc. TÇng kh«ng xanh th¼m. Ngoμi nh÷ng gièng ®i ¨n ®ªm, cßn th× ngñ say c¶. L·o Hoa bçng ngåi dËy, ®¸nh diªm, th¾p c¸i ®Ìn nhÇy nhôa nh÷ng dÇu lμ dÇu. ¸nh ®Ìn tr¾ng xanh s¸ng kh¾p hai gian qu¸n trμ.  Bè th»ng Thuyªn ®i ®Êy μ ? §ã lμ tiÕng mét ng−êi ®μn bμ ®· cã tuæi. ë buång phÝa trong bçng næi lªn mét c¬n ho.  õ. L·o võa tr¶ lêi, võa l¾ng tai nghe tiÕng ho, võa cμi nót ¸o, råi ch×a tay ra, nãi tiÕp :  §−a ®©y t«i ! (1) Phong trμo chèng phong kiÕn ®Õ quèc, ®ßi tù do d©n chñ cña häc sinh, sinh viªn B¾c Kinh, næ ra vμo ngμy 4 th¸ng 5 n¨m 1919. (2) Xem Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch cña TrÇn D©n Tiªn, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1962. 102

Bμ Hoa moi d−íi gèi mét lóc l©u, lÊy ra mét gãi b¹c, ®−a cho chång. L·o cÇm lÊy, run run bá vμo tói ¸o, l¹i cßn Ên xuèng vμo lÇn phÝa ngoμi tói, råi th¾p c¸i ®Ìn lång, t¾t ngän ®Ìn con, ®i vμo buång phÝa trong. Buång phÝa trong cã tiÕng ®éng l¹ch c¹ch, tiÕp theo lμ mét c¬n ho. §îi c¬n ho døt, l·o míi khÏ nãi :  Thuyªn μ ! Con cø n»m ®Êy ! C«ng viÖc dän hμng ®Ó mÑ con lo. Kh«ng nghe con nãi g×, l·o cho r»ng nã ®· yªn t©m n»m ngñ l¹i råi, bÌn më cöa ®i ra. Ngoμi ®−êng, trêi tèi om, vμ hÕt søc v¾ng. ChØ mÆt ®−êng xam x¸m lμ tr«ng thÊy râ. ChiÕc ®Ìn lång chiÕu th¼ng vμo hai ch©n l·o b−íc ®Òu ®Òu. ThØnh tho¶ng, gÆp mét vμi con chã, nh−ng ch¼ng con nμo buån sña. Trêi l¹nh h¬n trong nhμ nhiÒu, nh−ng l·o c¶m thÊy s¶ng kho¸i, nh− bçng d−ng m×nh trÎ l¹i, vμ ai cho phÐp thÇn th«ng c¶i tö hoμn sinh. L·o b−íc nh÷ng b−íc thËt dμi. Trêi còng s¸ng dÇn vμ ®−êng còng cμng l©u cμng râ. §ang ch¨m chó b−íc, bçng l·o giËt m×nh nh×n thÊy ng· ba ®−êng ®»ng xa, tr−íc mÆt. L·o quay l¹i, ®i mÊy b−íc, t×m mét cöa hiÖu cßn ®ãng kÝn mÝt, rÏ vμo d−íi m¸i hiªn, tùa l−ng vμo cöa. Mét lóc l©u, l·o thÊy h¬i lμnh l¹nh.  Hõ ! Mét «ng giμ !  ThÝch nhÐ !... L·o l¹i giËt m×nh, trè m¾t nh×n. Cã mÊy ng−êi ®i qua. Mét ng−êi cßn quay ®Çu l¹i nh×n l·o. L·o kh«ng tr«ng râ lμ ai, nh−ng thÊy ¸nh m¾t có vä ngêi lªn, nh− ng−êi ®ãi l©u ngμy thÊy c¬m. L·o nh×n chiÕc ®Ìn lång. §Ìn t¾t råi. L·o ®Æt tay lªn tói ¸o. Gãi b¹c vÉn cåm cém ë ®Êy. Ng−íc ®Çu nh×n xung quanh, l·o thÊy bao nhiªu ng−êi k× dÞ hÕt søc, cø hai ba ng−êi mét, ®i ®i l¹i l¹i nh− nh÷ng bãng ma. Nh−ng nh×n kÜ th× l¹i ch¼ng lÊy g× lμm qu¸i l¹ n÷a. Mét l¸t, l¹i thÊy mÊy ng−êi lÝnh ®Õn. §»ng xa còng thÊy râ miÕng v¶i trßn mμu tr¾ng ë v¹t ¸o tr−íc vμ v¹t ¸o sau ; khi hä l¹i gÇn tr−íc m¾t th× thÊy c¶ ®−êng viÒn mμu ®á thÉm trªn chiÕc ¸o dÊu(1). TiÕng ch©n b−íc μo μo. Trong nh¸y m¾t, bao nhiªu ng−êi ®i qua. Nh÷ng ng−êi tôm n¨m tôm ba lóc n·y còng dån l¹i mét chç, råi x« nhμo tíi nh− n−íc thuû triÒu, gÇn ®Õn ng· ba ®−êng th× ®øng dõng l¹i, qu©y thμnh mét nöa vßng trßn. L·o Hoa còng nh×n vÒ phÝa ®ã, nh−ng chØ thÊy l−ng ng−êi mμ th«i. Ng−êi nμo, ng−êi nÊy d−ín cæ ra nh− cæ vÞt bÞ mét bμn tay v« h×nh n¾m lÊy x¸ch lªn. (1) ¸o dÊu : ¸o lÝnh ngμy x−a. 103

Im lÆng mét l¸t. Bçng h×nh nh− cã tiÕng ®éng. Råi c¶ ®¸m x« ®Èy nhau μo μo, lïi vÒ phÝa sau ®Õn chç l·o ®øng, chen l·o suýt n÷a ng·.  Nμy ! TiÒn trao ch¸o móc, ®−a ®©y ! Mét ng−êi ¸o quÇn ®en ngßm ®øng tr−íc mÆt l·o, m¾t s¾c nh− hai l−ìi dao chäc th¼ng vμo l·o lμm l·o co róm l¹i. H¾n xoÌ vÒ phÝa l·o mét bμn tay to t−íng, tay kia cÇm mét chiÕc b¸nh bao nhuèm m¸u, ®á t−¬i, m¸u cßn nhá tõng giät, tõng giät(1). L·o véi vμng mãc gãi b¹c trong tói ra, run run ®Þnh ®−a cho h¾n, nh−ng l¹i kh«ng d¸m ®−a tay cÇm chiÕc b¸nh. H¾n sèt ruét, nãi to :  Sî c¸i g× ? Sao kh«ng cÇm lÊy ? L·o cßn trï trõ. Ng−êi mÆc ®å ®en giËt lÊy chiÕc ®Ìn lång, xÐ to¹c tê giÊy d¸n bªn ngoμi, bäc chiÕc b¸nh l¹i, nhÐt vμo tay l·o, tay kia th× giËt lÊy gãi b¹c, n¾n n¾n, råi quay ®i, miÖng cμu nhμu :  C¸i l·o nμy !  Ch÷a bÖnh cho ai ®Êy ? L·o Hoa nghe h×nh nh− cã ng−êi nμo hái, nh−ng l·o kh«ng tr¶ lêi. Lóc nμy, l·o cßn ®Ó hÕt tinh thÇn vμo c¸i gãi b¸nh nh− n©ng niu ®øa con cña gia ®×nh m−êi ®êi ®éc ®inh, kh«ng chó ý ®Õn g× n÷a. L·o sÏ mang c¸i gãi nμy vÒ nhμ, ®em sinh mÖnh l¹i cho con l·o, vμ l·o sung s−íng biÕt bao ! MÆt trêi ®· mäc, chiÕu s¸ng con ®−êng lín ®i vÒ nhμ l·o, vμ còng chiÕu s¸ng c¸i biÓn môc n¸t trªn c¸i nhμ bia ë ng· ba ®−êng sau l−ng l·o, cã ®Ò bèn ch÷ thÕp vμng ®· nh¹t mμu : Cæ... §×nh KhÈu(2). II L·o Hoa vÒ ®Õn nhμ th× qu¸n hμng ®· bμy biÖn s¹ch sÏ, c¸c d·y bμn trμ tr¬n bãng s¾p ®Æt ng¨n n¾p. Nh−ng kh«ng cã kh¸ch, chØ cã th»ng Thuyªn ®ang ngåi ¨n c¬m ë c¸i bμn d·y phÝa trong, må h«i tr¸n nhá tõng giät to t−íng, chiÕc ¸o kÐp dÝnh vμo sèng l−ng, hai x−¬ng vai gå lªn thμnh ch÷ “b¸t” (1) ë Trung Quèc, tr−íc kia cã tôc mª tÝn cho r»ng m¸u ng−êi cã thÓ trÞ ®−îc bÖnh lao. Mçi khi cã tï bÞ chÐm, th−êng cã ng−êi ®Õn mua nh÷ng chiÕc b¸nh bao mμ tªn ®ao phñ ®· tÈm m¸u ®−a vÒ cho ng−êi bÖnh ¨n. (2) Tøc Cæ Hiªn §×nh KhÈu, ë c¸i nhμ bia ®−êng Hiªn §×nh KhÈu, n¬i Thu CËn  mét n÷ chiÕn sÜ c¸ch m¹ng  cïng víi mét sè ng−êi bÞ hμnh h×nh ; ë ®©y t¸c gi¶ cè ý ®Ó trèng ch÷ Hiªn kh«ng viÕt. NhiÒu nhμ nghiªn cøu cho r»ng Lç TÊn dùa vμo mét sè sù viÖc cã thËt trong cuéc ®êi ho¹t ®éng cña Thu CËn vμ c¸c chiÕn h÷u cña bμ ®Ó s¸ng t¹o nªn h×nh t−îng H¹ Du. 104

in næi. ThÊy vËy, l·o kh«ng khái chau mμy. Bμ Hoa tõ trong bÕp véi v· ch¹y ra, gi−¬ng to m¾t nãi, ®«i m«i run run :  §−îc ch−a ?  §−îc råi ! Hai ng−êi cïng trë vμo bÕp, bμn b¹c mét håi. Bμ Hoa l¹i ®i ra, mét l¸t cÇm vÒ mét c¸nh l¸ sen giμ, tr¶i lªn mÆt bμn. L·o còng më c¸i chao ®Ìn, cÇm chiÕc b¸nh ®Ém m¸u, lÊy l¸ sen bäc l¹i. Th»ng Thuyªn ®· ¨n xong. Bμ Hoa véi nãi :  Thuyªn, con cø ngåi ®Êy, ®õng vμo trong nμy ! L·o Hoa võa thæi löa trong bÕp, võa cÇm c¸i gãi l¸ xanh vμ c¸i chao ®Ìn r¸ch n¸t loang læ m¸u, dói vμo bÕp. Ngän löa ®á sÉm bèc lªn. Mét mïi th¬m qu¸i l¹ trμn ngËp c¶ qu¸n trμ.  Th¬m ghª nhØ ! Hai b¸c ¨n quμ s¸ng g× ®Êy ? CËu N¨m Gï ®i vμo. CËu ta ngμy nμo còng lª la ë c¸i qu¸n nμy, th−êng ®Õn sím nhÊt mμ còng vÒ muén h¬n ai hÕt. Võa ®i vμo, cËu ta liÒn ngåi vμo c¸i bμn ë gãc t−êng phÝa ngoμi gÇn ®−êng c¸i, hái ngay. Nh−ng kh«ng ai tr¶ lêi.  Rang c¬m(1) ®Êy μ ? VÉn kh«ng ai tr¶ lêi. L·o Hoa véi vμng ch¹y ra, pha trμ cho cËu.  Thuyªn ¬i ! Vμo ®©y con ! Bμ Hoa gäi con vμo nhμ trong, gi÷a nhμ ®Æt s½n mét chiÕc ghÕ ®Èu. Thuyªn ngåi xuèng, bμ ta b−ng mét c¸i ®Üa l¹i, trªn ®Üa cã vËt g× trßn trßn, ®en thui, nãi rÊt khÏ :  ¡n ®i con ! SÏ khái ngay !... Thuyªn cÇm lÊy vËt ®en thui, nh×n mét lóc, cã c¶m gi¸c rÊt l¹ kh«ng biÕt thÕ nμo mμ nãi, nh− ®ang cÇm tÝnh mÖnh cña chÝnh m×nh trong tay. Y bÎ ®«i ra, rÊt cÈn thËn. Mét lμn h¬i tr¾ng bèc ra tõ lÇn vá ch¸y sÐm. Lμn h¬i tan dÇn, míi thÊy ®ã lμ hai nöa miÕng b¸nh bao b»ng bét m× tr¾ng. Kh«ng bao l©u, chiÕc b¸nh ®· n»m gän trong bông, mïi vÞ nh− thÕ nμo còng ®· quªn råi. Tr−íc mÆt chØ cßn tr¬ l¹i chiÕc ®Üa kh«ng. L·o Hoa ®øng mét bªn, bμ Hoa ®øng mét bªn, trè m¾t nh×n con nh− muèn rãt vμo ng−êi con mét c¸i g×, ®ång thêi còng muèn lÊy ra mét c¸i g×. Thuyªn nghe tim m×nh ®Ëp m¹nh kh«ng sao cÇm næi, ®−a tay vuèt ngùc. L¹i mét c¬n ho.  Th«i con ®i ngñ mét giÊc, sÏ khái ngay ! (1) Nguyªn v¨n sao mÔ chóc, nghÜa lμ : ch¸o g¹o rang ; ng−êi Hoa th−êng ¨n ch¸o vμo buæi s¸ng. 105

Thuyªn nghe lêi mÑ, võa ho võa n»m xuèng. §îi nghe tiÕng thë d×u dÞu, bμ Hoa míi nhÑ nhμng lÊy chiÕc mÒn kÐp v¸ ch»ng chÞt ®¾p cho con. III Qu¸n trμ ®· ®«ng kh¸ch. L·o Hoa tay x¸ch chiÕc Êm ®ång lín, ®i ®i l¹i l¹i, pha trμ. Hai m¾t l·o th©m quÇng. Mét ng−êi r©u hoa r©m nãi :  ¤ng Hoa μ ! MÖt ph¶i kh«ng ? Hay lμ èm ®Êy !  Cã lμm sao ®©u ! Ng−êi r©u hoa r©m ch÷a lêi :  Kh«ng sao μ ? õ, nghe tiÕng c−êi th× kh«ng ra ng−êi èm.  ChØ v× «ng ta lËn ®Ën qu¸ ! Gi¸ th»ng con... CËu N¨m Gï ch−a døt lêi th× mét ng−êi mÆt thÞt ngang phÌ tõ ngoμi ®©m sÇm vμo. H¾n mÆc chiÕc ¸o v¶i mμu huyÒn, kh«ng gμi khuy, d¶i th¾t l−ng còng mμu huyÒn quÊn ë ngoμi, xéc xÖch. Võa vμo, ®· nãi oang oang :  §· ¨n ch−a ? §ì råi chø ? ¤ng Hoa nμy ! May phóc cho nhμ «ng ®Êy nhÐ ! Phóc nhμ «ng, ®Êy lμ nhê t«i biÕt tin sím... L·o Hoa mét tay x¸ch Êm trμ, mét tay bu«ng xuèng, vÎ cung kÝnh, c−êi hÒ hÒ, l¾ng tai nghe h¾n nãi. C¶ qu¸n còng cung kÝnh l¾ng tai nghe h¾n nãi. Bμ Hoa m¾t còng th©m quÇng, t−¬i c−êi, mang ®Õn tr−íc mÆt h¾n mét c¸i chÐn, bá mét nhóm trμ vμ thªm vμo mét qu¶ tr¸m. L·o Hoa liÒn ®em n−íc s«i l¹i chÕ. Ng−êi mÆt thÞt ngang phÌ vÉn nãi oang oang :  Cam ®oan thÕ nμo còng khái. Thø thuèc nμy ®Æc biÖt l¾m. ¤ng tÝnh lÊy vÒ cßn nãng h«i hæi, vμ ¨n còng cßn nãng h«i hæi. Bμ Hoa c¶m ¬n h¾n hÕt lêi :  ThËt ®Êy ! Kh«ng cã b¸c C¶ Khang ®©y gióp cho th× ®õng cã hßng...  Cam ®oan thÕ nμo còng khái. ¡n cßn nãng h«i hæi thÕ kia mμ ! B¸nh bao tÈm m¸u ng−êi nh− thÕ, lao g× ¨n mμ ch¼ng khái ! Bμ Hoa nghe nãi “lao”, s¾c mÆt h¬i ®æi kh¸c, ý kh«ng ®−îc vui, cã ®iÒu còng g−îng c−êi, bá ®i, ng−îng nghÞu. Nh−ng b¸c C¶ Khang kh«ng ®Ó ý ®Õn, cø gi−¬ng cæ nãi oang oang ®Õn nçi th»ng Thuyªn n»m ngñ trong nhμ còng ph¶i ho lªn nh− phô ho¹ theo. 106

 õ, th»ng Thuyªn nhμ «ng may phóc thËt ! NhÊt ®Þnh khái th«i mμ ! Ch¼ng tr¸ch «ng cø c−êi c¶ ngμy ! Ng−êi r©u hoa r©m võa nãi võa ®i l¹i tr−íc mÆt b¸c C¶ Khang, h¹ thÊp giäng nãi :  B¸c C¶ nμy ! Nghe nãi tªn ph¹m chÐm h«m nay lμ ng−êi hä H¹. Con nhμ ai ®Êy nhØ ? Téi g× thÕ hë b¸c ?  Con nhμ ai n÷a ? Con nhμ bμ Tø chø con nhμ ai ? Th»ng quû sø ! B¸c C¶ Khang thÊy mäi ng−êi vÓnh tai nghe, lÊy lμm thó l¾m, nh÷ng thí thÞt trªn mÆt næi tõng côc. B¸c ta cao høng nãi cμng to :  C¸i th»ng nh·i con Êy kh«ng muèn sèng n÷a, thÕ th«i. LÇn nμy, tí ch¼ng n−íc mÑ g×. §Õn c¸i ¸o nã cëi ra, còng l·o NghÜa, c¸i l·o ®Ò lao, m¾t ®á nh− m¾t c¸ chÐp Êy, lÊy mÊt. May nhÊt cã thÓ nãi lμ «ng Hoa nhμ nμy, thø ®Õn lμ cô Ba. Cô ta ®−îc th−ëng hai m−¬i l¹ng b¹c tr¾ng xo¸, mét m×nh bá tói tÊt, ch¼ng mÊt cho ai mét ®ång kÏm ! Th»ng Thuyªn tõ nhμ trong ®i ra, b−íc chËm r·i, hai tay «m ngùc, ho lÊy ho ®Ó. Y vμo bÕp, xóc mét b¸t c¬m nguéi, chan Ýt n−íc nãng, ngåi ¨n. Bμ Hoa b−íc theo con, khÏ hái :  Thuyªn ! Con cã ®ì tÝ nμo kh«ng, con ? Con vÉn cø hay ®ãi bông thÕ μ ?  Cam ®oan khái mμ ! B¸c C¶ Khang liÕc nh×n th»ng Thuyªn mét c¸i, råi quay l¹i, tiÕp tôc c©u chuyÖn víi mäi ng−êi :  Cô Ba ®Õn lμ kh«n ! Gi¸ cô ta kh«ng ®em th»ng ch¸u ra thó th× c¶ nhμ mÊt ®Çu hÕt. Nay th× ®−îc bao nhiªu lμ b¹c ! Cßn c¸i th»ng nh·i con Êy th× ch¼ng ra c¸i th¸ g× hÕt. N»m trong tï råi mμ cßn d¸m rñ l·o ®Ò lao lμm giÆc ! Mét anh chμng tr¹c h¬n hai m−¬i tuæi ngåi d·y bμn sau, nghe nãi, tøc m¸u :  ¸i chμ chμ ! Ghª nhØ !  Anh ph¶i biÕt, l·o NghÜa m¾t c¸ chÐp ®Õn l©n la hái dß h¾n th× h¾n b¾t chuyÖn ngay. H¾n nãi : Thiªn h¹ nhμ M·n Thanh chÝnh lμ cña chóng ta(1). Thö nghÜ xem, nãi thÕ mμ nãi ®−îc. L·o NghÜa m¾t c¸ chÐp còng biÕt nhμ h¾n chØ (1) C¸c nhμ c¸ch m¹ng Trung Quèc n¨m 1907 h« hμo ®ång bμo næi dËy chèng M·n Thanh, th−êng ®−a ra khÈu hiÖu : Thiªn h¹ nhμ M·n Thanh lμ cña chóng ta, nghÜa lμ “N−íc Trung Quèc lμ cña ng−êi Trung Quèc.”. 107

cã mô mÑ giμ, nh−ng kh«ng ngê h¾n l¹i nghÌo gÆm kh«ng ra ®Õn nh− thÕ, ®· tøc anh ¸ch råi, thÕ mμ h¾n l¹i vuèt r©u cäp, nªn l·o ta liÒn ®¸nh cho hai b¹t tai. CËu N¨m Gï ngåi ë gãc t−êng, nghe nãi, thó qu¸ :  L·o NghÜa lμ tay vâ rÊt cõ, hai c¸i t¸t Êy còng ®ñ cho h¾n ta xμi ®Êy nhØ !  C¸i th»ng khèn n¹n ! §¸nh, cã sî ®©u ! L¹i cßn nãi : ThËt ®¸ng th−¬ng h¹i, thËt ®¸ng th−¬ng h¹i ! Ng−êi r©u hoa r©m nãi :  §¸nh c¸i ®å Êy, th−¬ng h¹i c¸i g× ? B¸c C¶ Khang tá vÎ khinh bØ, c−êi nh¹t :  ¤ng ch−a nghe ra, xem bé h¾n lóc ®ã, th× h¾n muèn nãi : ®¸ng th−¬ng h¹i, lμ l·o NghÜa ®¸ng th−¬ng h¹i kia ! MÆt ai nÊy bçng ng¬ ng¸c. Kh«ng ai nãi g× c¶. Th»ng Thuyªn ®· ¨n c¬m xong, må h«i −ít ®Çm, trªn ®Çu h¬i bèc phõng phõng. Ng−êi r©u hoa r©m bçng vì nhÏ, nãi :  L·o NghÜa mμ ®¸ng th−¬ng h¹i μ ? §iªn ! H¾n ®iªn thËt råi ! Anh chμng hai m−¬i tuæi còng vì nhÏ :  §iªn thËt ! Kh¸ch trong qu¸n l¹i nhao nhao lªn, nãi nãi c−êi c−êi. Th»ng Thuyªn còng thõa dÞp ho rò r−îi. B¸c C¶ Khang ch¹y l¹i, vç vai, nãi :  Thuyªn μ ! Cam ®oan thÕ nμo mμy còng khái. Mμy ®õng ho nh− thÕ. Cam ®oan thÕ nμo còng khái. CËu N¨m Gï gËt gï nãi :  §iªn thËt råi ! IV MiÕng ®Êt däc ch©n thμnh phÝa ngoμi cöa T©y vèn lμ ®Êt c«ng. ë gi÷a cã con ®−êng mßn nhá hÑp, cong queo, do nh÷ng ng−êi hay ®i t¾t giÉm m·i thμnh ®−êng. §ã còng l¹i lμ c¸i ranh giíi tù nhiªn gi÷a nghÜa ®Þa nh÷ng ng−êi chÕt chÐm hoÆc chÕt tï, ë vÒ phÝa tay tr¸i, vμ nghÜa ®Þa nh÷ng ng−êi nghÌo, ë 108

vÒ phÝa tay ph¶i. C¶ hai n¬i, mé dμy khÝt, líp nμy líp kh¸c, nh− b¸nh bao nhμ giμu ngμy mõng thä. TiÕt Thanh minh n¨m Êy, trêi l¹nh l¾m. Nh÷ng c©y d−¬ng liÔu míi ®©m ra ®−îc nh÷ng mÇm non b»ng nöa h¹t g¹o. Trêi võa r¹ng ®· thÊy bμ Hoa bμy ra tr−íc nÊm mé míi ®¾p, bªn ph¶i ®−êng mßn, mét b¸t c¬m, bèn ®Üa thøc ¨n, råi khãc mét håi. §èt xong thÕp vμng giÊy, bμ ta ngåi bÖt xuèng ®Êt, ngÈn ng¬ nh− ®ang chê ®îi c¸i g×. ChÝnh bμ ta còng ch¼ng biÕt bμ ta chê ®îi c¸i g× n÷a. Giã hiu hiu thæi vμo mí tãc c¾t ng¾n cña bμ ta, so víi n¨m ngo¸i ch¾c lμ b¹c nhiÒu l¾m råi. L¹i mét ng−êi ®μn bμ kh¸c ®ang ®i däc ®−êng mßn, tãc còng b¹c giμ nöa, ¸o quÇn r¸ch r−íi, tay x¸ch chiÕc giá trßn s¬n ®á, cò n¸t, phÝa ngoμi gi¾t thÕp vμng giÊy, cø ®i ba b−íc, l¹i ®øng dõng l¹i. Chît thÊy bμ Hoa ngåi bÖt gi÷a ®Êt ®ang nh×n m×nh th× bμ kia ngËp ngõng kh«ng d¸m b−íc tíi n÷a, s¾c mÆt xanh xao bçng h¬i ®á lªn v× xÊu hæ, nh−ng råi còng ®¸nh liÒu ®i tíi tr−íc nÊm mé bªn tr¸i ®−êng mßn, ®Æt chiÕc giá xuèng. NÊm mé nμy víi nÊm mé th»ng Thuyªn n»m cïng mét hμng, chØ c¸ch con ®−êng mßn ë gi÷a. ThÊy bμ kia còng bμy ra mét b¸t c¬m, bèn ®Üa thøc ¨n, ®øng khãc mét håi, råi ®èt vμng, th× bμ Hoa trong bông nghÜ thÇm : “Ch¾c còng lμ con chÕt !”. Bμ kia nh×n v¬ vÈn xung quanh mét l¸t, bçng tay ch©n h¬i run lªn, råi lo¹ng cho¹ng lïi l¹i mÊy b−íc, m¾t trîn trõng, ng¬ ng¸c. ThÊy thÕ, bμ Hoa sî bμ kia th−¬ng con qu¸ ph¸t ®iªn ch¨ng, kh«ng cÇm lßng ®Ëu, bÌn ®øng dËy, b−íc sang bªn kia ®−êng mßn, khÏ nãi :  Bμ ¬i ! Th«i mμ, th−¬ng xãt lμm chi n÷a ! Ta vÒ ®i th«i ! Bμ kia h¬i gËt ®Çu, nh−ng m¾t vÉn trõng trõng råi Êp óng nãi khe khÏ :  K×a,... bμ tr«ng kia k×a, c¸i g× thÕ nμy ? Bμ Hoa nh×n theo ngãn tay chØ, thÊy nÊm mé tr−íc mÆt, cá ch−a xanh kh¾p, cßn loang læ tõng mÈu ®Êt vμng khÌ, rÊt khã coi ; l¹i nh×n kÜ phÝa trªn, bÊt gi¸c giËt m×nh. Râ rμng cã mét vßng hoa(1), hoa tr¾ng hoa hång xen lÉn nhau, n»m khoanh trªn nÊm mé khum khum. (1) ChÝnh lμ vßng hoa mμ trong bμi Tùa viÕt lÊy, Lç TÊn nãi ®· thªm vμo mé anh Du. Vßng hoa nμy chøng tá t¸c gi¶ cßn ñ Êp hi väng ®èi víi ngμy mai mÆc dï lóc bÊy giê nh÷ng ng−êi c¸ch m¹ng bÞ khñng bè r¸o riÕt, vμ chÝnh t¸c gi¶ ®ang cã mét t©m tr¹ng bμng hoμng. 109

C¶ hai bμ, m¾t mê tõ l©u råi, nh−ng nh×n nh÷ng c¸nh hoa tr¾ng hoa hång kia th× cßn thÊy râ. Hoa kh«ng nhiÒu l¾m, xÕp thμnh vßng trßn trßn, kh«ng lÊy g× lμm ®Ñp, nh−ng còng chØnh tÒ. Bμ Hoa véi nh×n vÒ phÝa mé con m×nh vμ nh÷ng nÊm mé kh¸c xung quanh, chØ thÊy l¸c ®¸c vμi nô hoa kh«ng sî l¹nh, bÐ tÝ, tr¾ng tr¾ng, xanh xanh. Bμ ta bçng thÊy lßng trèng tr¶i, kh«ng tho¶, nh−ng råi còng kh«ng muèn suy nghÜ thªm. Bμ kia b−íc l¹i gÇn mé con, nh×n kÜ mét l−ît, råi nãi mét m×nh : “Hoa kh«ng cã gèc, kh«ng ph¶i d−íi ®Êt mäc lªn ! Ai ®· ®Õn ®©y ? TrÎ con kh«ng thÓ ®Õn ch¬i. Bμ con hä hμng nhÊt ®Þnh lμ kh«ng ai ®Õn råi !... ThÕ nμy lμ thÕ nμo ?”. NghÜ råi l¹i nghÜ, bçng n−íc m¾t trμo ra, bμ ta khãc to :  Du ¬i ! Oan con l¾m, Du ¬i ! Ch¾c con kh«ng quªn ®−îc, con ®au lßng l¾m cho nªn con hiÓn hiÖn lªn ®Ó cho mÑ biÕt, ph¶i kh«ng con ? Bμ ta nh×n xung quanh, chØ thÊy mét con qu¹ ®en ®Ëu trªn cμnh kh« trôi l¸. Råi l¹i khãc tiÕp :  MÑ biÕt råi ! Du ¬i ! Trêi cã m¾t, thËt téi nghiÖp, chóng nã giÕt con th× råi chóng nã sÏ bÞ b¸o øng th«i ! Con nh¾m m¾t thÕ còng yªn lßng. NÕu hån con qu¶ thËt ®ang ë ®©y nghe lêi mÑ nãi th× con øng vμo con qu¹ kia, ®Õn ®Ëu vμo nÊm mé con cho mÑ xem, con ¬i ! Giã ®· t¾t. Nh÷ng ngän cá kh« ®øng th¼ng t¾p nh− nh÷ng sîi d©y ®ång. Mét tiÕng rªn rØ run run ®−a lªn gi÷a kh«ng trung, nhá dÇn nhá dÇn, råi t¾t h¼n. Xung quanh v¾ng lÆng nh− tê. Hai bμ giμ ®øng gi÷a ®¸m cá kh«, ng−íc m¾t nh×n con qu¹. Con qu¹ vÉn ®Ëu trªn cμnh kh« trôi l¸, rôt cæ l¹i, im l×m nh− ®óc b»ng s¾t. Mét lóc l©u, ng−êi ®i viÕng cμng ®«ng. Bãng kÎ giμ ng−êi trÎ thÊp tho¸ng gi÷a c¸c nÊm mé. Kh«ng hiÓu sao, bμ Hoa c¶m thÊy ng−êi nhÑ ®i nh− cÊt ®−îc g¸nh nÆng. Bμ ta nghÜ ®Õn chuyÖn vÒ, khuyªn gi¶i bμ giμ kia :  Ta vÒ ®i th«i ! Bμ kia thë dμi mét c¸i, uÓ o¶i thu dän b¸t ®Üa, l¹i chÇn chõ mét lóc, råi còng chËm r·i b−íc ®i, lÈm bÈm nãi mét m×nh :  ThÕ lμ thÕ nμo nhØ ? 110

Hai bμ ®i, ch−a ®−îc vμi ba chôc b−íc, bçng nghe sau l−ng mét tiÕng “Cê... o¹” rÊt to. Hai bμ giËt m×nh, ngo¶nh l¹i, th× thÊy con qu¹ xoÌ ®«i c¸nh, nhón m×nh, råi nh− mét mòi tªn, vót bay th¼ng vÒ phÝa ch©n trêi xa. Th¸ng 4 n¨m 1919 (Theo b¶n dÞch cña Tr−¬ng ChÝnh trong Gμo thÐt, tËp truyÖn ng¾n, NXB V¨n ho¸, Hμ Néi, 1961) h−íng dÉn häc bµi 1. H×nh t−îng chiÕc b¸nh bao tÈm m¸u ng−êi mang ý nghÜa g× ? 2. H×nh t−îng ng−êi c¸ch m¹ng H¹ Du hiÖn lªn nh− thÕ nμo ? Qua cuéc bμn luËn trong qu¸n trμ vÒ H¹ Du, Lç TÊn muèn nãi lªn ®iÒu g× ? 3. Kh«ng gian nghÖ thuËt cña truyÖn lμ tï h·m, Èm mèc, bÕ t¾c, nh−ng thêi gian nghÖ thuËt th× cã tiÕn triÓn. Tõ mïa thu “tr¶m quyÕt” ®Õn mïa xu©n Thanh minh ®· thÓ hiÖn m¹ch suy t− l¹c quan cña t¸c gi¶. T×m hiÓu ý nghÜa cña h×nh ¶nh vßng hoa. Ghi nhí  Lç TÊn ®−îc t«n vinh lμ \"linh hån d©n téc\" v× nhμ v¨n ®· ®au nçi ®au cña d©n téc Trung Hoa thêi cËn ®¹i : nh©n d©n th× \"ngñ say trong mét c¸i nhμ hép b»ng s¾t\", cßn ng−êi c¸ch m¹ng th× \"b«n ba trong chèn qu¹nh hiu\".  C« ®äng vμ sóc tÝch, Thuèc lμ mét truyÖn ng¾n mang kÝch th−íc cña mét truyÖn dμi. LuyÖn tËp 1. H·y nªu ý nghÜa cña c¸c chi tiÕt : nghÜa ®Þa ng−êi chÕt chÐm bªn tr¸i, nghÜa ®Þa ng−êi chÕt bÖnh, chÕt nghÌo bªn ph¶i, chia c¾t bëi mét con ®−êng mßn. 2. C©u hái cña bμ mÑ tr−íc vßng hoa trªn nÊm mé ng−êi tö tï “ThÕ nμy lμ thÕ nμo ?” cã ý nghÜa g× ? 111

RÌN LUYÖN KÜ N¡NG Më BμI, KÕT BμI TRONG BμI V¡N NGHÞ LUËN KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu s©u h¬n vÒ chøc n¨ng cña më bμi vμ kÕt bμi trong bμi v¨n nghÞ luËn.  Cã kÜ n¨ng vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o c¸c kiÓu më bμi vμ kÕt bμi th«ng dông. I  viÕt phÇn Më BµI 1. T×m hiÓu c¸c phÇn më bμi sau ®©y vμ cho biÕt phÇn më bμi nμo phï hîp h¬n víi yªu cÇu tr×nh bμy vÊn ®Ò nghÞ luËn. Gi¶i thÝch v¾n t¾t lÝ do lùa chän cña anh (chÞ). §Ò bμi : Ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña t×nh huèng truyÖn trong t¸c phÈm Vî nhÆt (Kim L©n). (1) Nhμ v¨n Kim L©n sinh n¨m 1920, tªn khai sinh lμ NguyÔn V¨n Tμi, quª ë lμng Phï L−u, x· T©n Hång, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh. Kim L©n b¾t ®Çu viÕt truyÖn ng¾n tõ n¨m 1941. T¸c phÈm cña «ng ®−îc ®¨ng trªn c¸c b¸o TiÓu thuyÕt thø B¶y vμ Trung B¾c chñ nhËt. ¤ng lμ t¸c gi¶ cña c¸c tËp truyÖn ng¾n : Nªn vî nªn chång (1955), Con chã xÊu xÝ (1962). TruyÖn ng¾n Vî nhÆt lóc ®Çu cã tªn gäi Xãm ngô c−. T¸c phÈm ®−îc viÕt ngay sau khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thμnh c«ng. Sau khi hoμ b×nh lËp l¹i, nhμ v¨n dùa vμo mét cèt truyÖn cò vμ viÕt l¹i t¸c phÈm nμy. Vî nhÆt ®−îc in trong tËp Con chã xÊu xÝ. §©y lμ t¸c phÈm cã t×nh huèng truyÖn ®Æc s¾c. (2) TruyÖn ng¾n Vî nhÆt cña nhμ v¨n Kim L©n ®−îc viÕt ngay sau khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thμnh c«ng. C¸i tªn mμ t¸c gi¶ chän ®Æt cho truyÖn ng¾n nμy ®· cho thÊy mét t×nh huèng rÊt “cã vÊn ®Ò” cña c©u chuyÖn ®−îc kÓ. Tõ chuyÖn “nhÆt ®−îc vî” cña Trμng  nh©n vËt chÝnh trong t¸c phÈm  ®óng vμo nh÷ng ngμy ®ãi thª th¶m cña n¨m Êt DËu (1945), nhμ v¨n ®· th©u tãm trong ®ã kh«ng chØ c¸i bi kÞch vμ kh¸t väng sèng cña mét con ng−êi mμ cßn ph¶n ¸nh trän vÑn tÊn bi kÞch lÞch sö vμ kh¸t väng sèng, xu thÕ tÊt yÕu cña d©n téc. 112

T×nh huèng “nhÆt ®−îc vî” (nh− nhan ®Ò cña truyÖn ng¾n ®· nªu râ) cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi toμn bé gi¸ trÞ nghÖ thuËt vμ néi dung cña t¸c phÈm. (3) §äc Vî nhÆt cña Kim L©n, c¸i Ên t−îng ®Ëm nÐt nhÊt mμ truyÖn ng¾n ®Ó l¹i trong t©m trÝ ng−êi ®äc lμ h×nh ¶nh Trμng d¾t vÒ “ng−êi vî theo” trong c¸i c¶nh “tèi sÇm l¹i v× ®ãi kh¸t” cña n¨m Êt DËu. Sù lùa chän ®Çy t¸o b¹o cña con ng−êi trong t×nh huèng trí trªu Êy còng lμ sù lùa chän cña c¶ mét céng ®ång : ph¶i sèng vμ lμm ng−êi, ph¶i v−ît lªn c¸i ®ãi vμ c¸i chÕt. §ã còng lμ t×nh huèng cña lÞch sö. Cã thÓ nãi, thμnh c«ng cña Vî nhÆt tr−íc hÕt lμ thμnh c«ng cña t×nh huèng truyÖn. 2. §äc c¸c phÇn më bμi sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi. (1) Hìi ®ång bμo c¶ n−íc, “TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu sinh ra cã quyÒn b×nh ®¼ng. T¹o ho¸ cho hä nh÷ng quyÒn kh«ng ai cã thÓ x©m ph¹m ®−îc ; trong nh÷ng quyÒn Êy, cã quyÒn ®−îc sèng, quyÒn tù do vμ quyÒn m−u cÇu h¹nh phóc”. Lêi bÊt hñ Êy ë trong b¶n Tuyªn ng«n §éc lËp n¨m 1776 cña n−íc MÜ. Suy réng ra, c©u Êy cã ý nghÜa lμ : tÊt c¶ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi ®Òu sinh ra b×nh ®¼ng, d©n téc nμo còng cã quyÒn sèng, quyÒn sung s−íng vμ quyÒn tù do. B¶n Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vμ D©n quyÒn cña C¸ch m¹ng Ph¸p n¨m 1791 còng nãi : “Ng−êi ta sinh ra tù do vμ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi ; vμ ph¶i lu«n lu«n ®−îc tù do vμ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi.” §ã lμ nh÷ng lÏ ph¶i kh«ng ai chèi c·i ®−îc. (Hå ChÝ Minh, Tuyªn ng«n §éc lËp) (2) VÞ trÝ cña Th©m T©m ®èi víi Th¬ míi cã c¸i g× na n¸ nh− Th«i HiÖu ®èi víi th¬ §−êng. NÕu chän m−êi nhμ th¬ §−êng lín nhÊt, ch−a ch¾c ®· cã Th«i HiÖu, nh−ng nÕu chän m−êi bμi th¬ §−êng hay nhÊt kh«ng thÓ kh«ng cã Hoμng H¹c l©u. V©ng, kÓ tªn m−êi nhμ th¬ míi lín nhÊt kh«ng ch¾c cã Th©m T©m, nh−ng chän m−êi bμi th¬ míi hay nhÊt khã cã thÓ bá qua Tèng biÖt hμnh. Thi phÈm lμ sù th¨ng hoa ®ét xuÊt cña ngßi bót Th©m T©m. (Chu V¨n S¬n, Tèng biÖt hμnh, trong Tinh hoa th¬ míi, thÈm b×nh vμ suy ngÉm, Lª B¸ H¸n (Chñ biªn), NXB Gi¸o dôc, 2005) 113

(3) N¨m thËp kØ tr−íc ®©y, khi Nam Cao quyÕt ®Þnh b¾t tay vμo viÕt C¸i lß g¹ch cò  tªn ®Çu tiªn cña ChÝ PhÌo  th× trong v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n, ®Ò tμi n«ng th«n ®· qua mïa në ré, vμ nh÷ng s¸ng t¸c thμnh c«ng vÒ n«ng d©n cña NguyÔn C«ng Hoan, Ng« TÊt Tè, Vò Träng Phông,... ®· tån t¹i sõng s÷ng gi÷a v¨n ®μn. T¸c phÈm cña mét c©y bót håi Êy cßn ch−a mÊy ai biÕt ®Õn tªn tuæi nh− Nam Cao cÇm ch¾c sÏ bÞ che khuÊt, sÏ bÞ r¬i vμo câi l·ng quªn, nÕu t¸c gi¶ kh«ng t×m cho m×nh ®−îc mét h−íng khai th¸c riªng cho mét ®Ò tμi ®· thμnh quen thuéc. Thö th¸ch ®ã, Nam Cao ®· lÆng lÏ chÊp nhËn, vμ ®· v−ît qua, víi mét ChÝ PhÌo thËt sù s©u s¾c vμ ®éc ®¸o. (Theo §ç Kim Håi, “ChÝ PhÌo” cña Nam Cao, trong T¹p chÝ V¨n häc, sè 3 / 1990) Yªu cÇu : a) X¸c ®Þnh vÊn ®Ò ®−îc triÓn khai trong v¨n b¶n vμ vai trß cña më bμi trong viÖc tr×nh bμy vÊn ®Ò nghÞ luËn. b) Ph©n tÝch tÝnh hÊp dÉn cña c¸c më bμi trªn. 3. Theo anh (chÞ), phÇn më bμi cÇn ®¸p øng yªu cÇu g× trong qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n ? II  viÕt phÇn kÕt bµi 1. T×m hiÓu c¸c phÇn kÕt bμi sau ®©y vμ cho biÕt phÇn kÕt bμi nμo phï hîp h¬n víi vÊn ®Ò nghÞ luËn. Gi¶i thÝch v¾n t¾t lÝ do lùa chän cña anh (chÞ). §Ò bμi : Suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ nh©n vËt «ng l¸i ®ß trong tuú bót Ng−êi l¸i ®ß S«ng §μ (NguyÔn Tu©n). (1) Thiªn tuú bót Ng−êi l¸i ®ß S«ng §μ ®· thÓ hiÖn râ sù tμi hoa vμ uyªn b¸c trong phong c¸ch nghÖ thuËt NguyÔn Tu©n. §ã chÝnh lμ sù phong phó, tinh tÕ trong c¸ch biÓu hiÖn thiªn nhiªn, con ng−êi ®Ó kh¾c ho¹ râ nÐt c¸i k× vÜ, phi th−êng cña c«ng cuéc chinh phôc thiªn nhiªn. T¸c phÈm hÊp dÉn ë nhÞp v¨n giμu nh¹c ®iÖu, ®Çy l«i cuèn ; c¸ch dïng tõ ng÷ phong phó, sinh ®éng vμ ®Çy bÊt ngê. §Æc biÖt, h×nh t−îng ng−êi l¸i ®ß s«ng §μ ®· ®Ó l¹i nh÷ng Ên t−îng thËt s©u s¾c. (2) H×nh t−îng ng−êi l¸i ®ß s«ng §μ, nh− ®· ®Ò cËp tíi, mang vÎ ®Ñp võa m¹nh mÏ, k× vÜ võa bay bæng, phãng tóng. Sù s¸ng t¹o, dòng c¶m vμ tμi hoa cña ng−êi l¸i ®ß trong cuéc ®èi mÆt víi th¸ch thøc trªn sãng n−íc lμ biÓu t−îng 114

cho nh÷ng phÈm chÊt ®¸ng tr©n träng nhÊt ë ng−êi lao ®éng  ®ång thêi lμ ng−êi nghÖ sÜ  theo c¶m quan ®Æc biÖt cña NguyÔn Tu©n. Tõ tay l¸i “në hoa” trªn th¸c ghÒnh, sãng n−íc, mét lÇn n÷a, NguyÔn Tu©n l¹i kh¼ng ®Þnh râ b¶n lÜnh vμ quan niÖm nghÖ thuËt cña m×nh. 2. Nh÷ng phÇn kÕt bμi sau ®©y ®· nªu ®−îc néi dung g× cña v¨n b¶n vμ cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng ®Õn ng−êi ®äc nh− thÕ nμo ? T¹i sao ? (1) V× nh÷ng lÏ trªn, chóng t«i, ChÝnh phñ l©m thêi cña n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoμ, trÞnh träng tuyªn bè víi thÕ giíi r»ng : N−íc ViÖt Nam cã quyÒn h−ëng tù do vμ ®éc lËp, vμ sù thËt ®· thμnh mét n−íc tù do ®éc lËp. Toμn thÓ d©n téc ViÖt Nam quyÕt ®em tÊt c¶ tinh thÇn vμ lùc l−îng, tÝnh m¹ng vμ cña c¶i ®Ó gi÷ v÷ng quyÒn tù do, ®éc lËp Êy. (Hå ChÝ Minh, Tuyªn ng«n §éc lËp) (2) Hai ®øa trÎ ®· thùc hiÖn ®−îc ®iÒu nμy. H¬n thÕ n÷a, dÊu Ên cña phè huyÖn Êy lu«n kh¶m trong ta b»ng quyÒn n¨ng k× l¹. B©y giê vμ m·i sau nμy, mçi khi ®øng tr−íc mét phè huyÖn nμo th× c©u chuyÖn cña Th¹ch Lam dÔ sèng dËy trong ta, b»ng ¸nh s¸ng ®Ñp, diÖu k×.(1) (Lª Huy B¾c, Ên t−îng phè huyÖn “Hai ®øa trΔ, trong TruyÖn ng¾n : lÝ luËn, t¸c gia vμ t¸c phÈm, tËp 1, NXB Gi¸o dôc, 2004) 3. Tõ nh÷ng néi dung ®· t×m hiÓu ë c¸c môc 1 vμ 2, theo anh (chÞ), phÇn kÕt bμi cÇn ®¸p øng ®−îc yªu cÇu g× trong qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n ? Chän ph−¬ng ¸n tr¶ lêi ®Çy ®ñ vμ chÝnh x¸c nhÊt. A  Tãm t¾t l¹i toμn bé nh÷ng néi dung ®· tr×nh bμy vμ liªn hÖ víi thùc tÕ B  Nªu ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t vμ béc lé c¶m xóc cña ng−êi viÕt vÒ khÝa c¹nh næi bËt nhÊt cña vÊn ®Ò C  Th«ng b¸o viÖc tr×nh bμy vÊn ®Ò ®· hoμn thμnh, nªu ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t vμ gîi nh÷ng liªn t−ëng réng h¬n, s©u s¾c h¬n D  Tãm t¾t l¹i toμn bé néi dung ®· tr×nh bμy vμ béc lé c¶m xóc cña ng−êi viÕt (1) §Ò tμi : T×m hiÓu nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong truyÖn ng¾n Hai ®øa trÎ (Th¹ch Lam). 115

Ghi nhí  Më bμi th«ng b¸o chÝnh x¸c, ng¾n gän vÊn ®Ò nghÞ luËn ; h−íng ng−êi ®äc (ng−êi nghe) vμo néi dung bμn luËn mét c¸ch tù nhiªn vμ gîi sù høng thó víi vÊn ®Ò ®−îc tr×nh bμy trong v¨n b¶n.  KÕt bμi th«ng b¸o vÒ sù kÕt thóc cña viÖc tr×nh bμy vÊn ®Ò, nªu ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t cña ng−êi viÕt vÒ nh÷ng khÝa c¹nh næi bËt nhÊt cña vÊn ®Ò ; gîi liªn t−ëng réng h¬n, s©u s¾c h¬n. LUYÖN TËP 1. So s¸nh sù gièng nhau vμ kh¸c nhau cña hai phÇn më bμi sau ®©y trong bμi v¨n nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm ¤ng giμ vμ biÓn c¶ víi ®Ò bμi : “C¶m nhËn cña anh (chÞ) vÒ sè phËn con ng−êi qua h×nh t−îng «ng l·o ®¸nh c¸ Xan-ti-a-g« trong t¸c phÈm ¤ng giμ vμ biÓn c¶ cña nhμ v¨n ¬. Hª-minh-uª”. (1) ¤ng giμ vμ biÓn c¶ (1952) lμ t¸c phÈm thÓ hiÖn râ nÐt bót ph¸p vμ quan niÖm nghÖ thuËt cña ¬. Hª-minh-uª. Trong truyÖn ng¾n nμy, t¸c gi¶ ®· kh¾c ho¹ h×nh t−îng Con Ng−êi ®èi mÆt víi §¹i D−¬ng. Cuéc quyÕt ®Êu cña «ng l·o ®¸nh c¸ Xan-ti-a-g« tr−íc biÓn víi kh¸t väng lín lao, chiÕn th¾ng phi th−êng vμ c¶ nçi mÊt m¸t ®au ®ín lμ mét biÓu t−îng ®Çy søc gîi më vμ ¸m ¶nh. (2) ¤i ! BiÕt bao thuyÒn viªn, thuyÒn tr−ëng Buæi ra ®i vui s−íng ®−êng xa. (V. Huy-g«) Bi kÞch cña con ng−êi tr−íc biÓn c¶ còng lμ bi kÞch cña kh¸t väng qu¸ lín vμ nh÷ng thÊt b¹i kh«ng thÓ tr¸nh khái trªn hμnh tr×nh t×m kiÕm nh÷ng gi¸ trÞ cña tån t¹i. Nh−ng v× sao hμnh tr×nh Êy vÉn th«i thóc con ng−êi ? Vμ con ng−êi vÉn ra ®i theo tiÕng gäi cña biÓn c¶ bÝ Èn ? V× sao hμnh tr×nh Êy vÉn tiÕp nèi kh«ng ngõng trong suèt lÞch sö cña loμi ng−êi nh− mét khóc bi ca bÊt tËn, nh− mét b¶n giao h−ëng diÔm tuyÖt ? LiÖu sè phËn cña con ng−êi trong ¤ng giμ vμ biÓn c¶ cña ¬. Hª-minh-uª cã ph¶i lμ mét phÇn cña b¶n giao h−ëng bi tr¸ng ®ã ? 2. T¹i sao phÇn më bμi vμ kÕt bμi sau ®©y ch−a ®¹t yªu cÇu ? Anh (chÞ) h·y viÕt l¹i ®Ó nh÷ng phÇn nμy hay h¬n, phï hîp h¬n. 116

§Ò bμi : Suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ h×nh t−îng nh©n vËt MÞ trong t¸c phÈm Vî chång A Phñ cña nhμ v¨n T« Hoμi.  Më bμi : T« Hoμi tªn khai sinh lμ NguyÔn Sen, sinh ngμy 7 th¸ng 9 n¨m 1920 ë quª ngo¹i  lμng NghÜa §«, thuéc phñ Hoμi §øc, tØnh Hμ §«ng (nay lμ ph−êng NghÜa §«, quËn CÇu GiÊy, Hμ Néi). ¤ng lμ t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm næi tiÕng nh− DÕ MÌn phiªu l−u kÝ (1941), TruyÖn T©y B¾c (1953),... TruyÖn ng¾n Vî chång A Phñ in trong tËp TruyÖn T©y B¾c lμ t¸c phÈm viÕt vÒ sè phËn cña MÞ vμ A Phñ  nh÷ng ng−êi d©n vïng cao trªn hμnh tr×nh ®Õn víi c¸ch m¹ng. MÞ lμ h×nh t−îng nh©n vËt thÓ hiÖn râ bi kÞch cña ng−êi phô n÷ vïng cao tr−íc C¸ch m¹ng : bÞ bãc lét, bÞ xóc ph¹m nh©n phÈm, bÞ t−íc ®o¹t quyÒn sèng. §ång thêi, ë MÞ còng tiÒm Èn mét søc sèng tiÒm tμng, m·nh liÖt.  KÕt bμi : Qua ®ã, cã thÓ thÊy MÞ lμ h×nh t−îng ng−êi phô n÷ vïng cao chÞu mét sè phËn ®Çy bi kÞch nh−ng vÉn tiÒm Èn mét vÎ ®Ñp t©m hån ®¸ng quý : khao kh¸t sèng, khao kh¸t yªu th−¬ng. Bi kÞch cña MÞ còng lμ bi kÞch cña nh÷ng phô n÷ vïng cao tr−íc C¸ch m¹ng. Nhμ v¨n T« Hoμi ®· thÓ hiÖn thμnh c«ng diÔn biÕn néi t©m ®Çy phøc t¹p vμ phong phó cña MÞ. 3. Anh (chÞ) h·y viÕt mét sè më bμi vμ kÕt bμi kh¸c nhau cho cïng mét bμi v¨n theo mét trong nh÷ng ®Ò bμi sau : §Ò 1. Suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ h×nh t−îng “sãng” vμ kh¸t väng t×nh yªu trong bμi th¬ Sãng cña Xu©n Quúnh. §Ò 2. Anh (chÞ) hiÓu thÕ nμo vÒ t×nh yªu vμ kh¸t väng ®èi víi tù do trong bμi th¬ Tù do cña nhμ th¬ P. £-luy-a ? §Ò 3. H·y lÝ gi¶i nguyªn nh©n vμ ý nghÜa cña hμnh ®éng quyÕt liÖt : MÞ c¾t d©y trãi cho A Phñ vμ cïng A Phñ trèn khái nhμ thèng lÝ P¸ Tra. 117

Sè PHËN CON NG¦êI s«-l«-khèp (TrÝch) KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu râ tÝnh c¸ch Nga kiªn c−êng vμ nh©n ¸i qua bót ph¸p hiÖn thùc t¸o b¹o vμ nghÖ thuËt truyÖn ng¾n cña S«-l«-khèp.  Tin t−ëng r»ng ý chÝ vμ nghÞ lùc cña con ng−êi cã thÓ kh¾c phôc mäi khã kh¨n gian khæ, v−ît qua sè phËn Ðo le. TiÓu dÉn Mi-khai-in A-lÕch-xan-®r«-vÝch S«-l«-khèp (1905  1984) lμ nhμ v¨n Nga lçi l¹c, ®· vinh dù nhËn Gi¶i th−ëng N«-ben vÒ v¨n häc n¨m 1965. T¸c phÈm cña S«-l«-khèp ®−îc dÞch ra nhiÒu thø tiÕng trªn thÕ giíi. Lμ mét nhμ tiÓu thuyÕt cã tμi, «ng ®−îc liÖt vμo hμng c¸c nhμ v¨n lín nhÊt thÕ kØ XX. S«-l«-khèp sinh t¹i thÞ trÊn Vi-«-sen-xcai-a thuéc M. s«-l«-khèp tØnh R«-xtèp trªn vïng th¶o nguyªn s«ng §«ng. ¤ng tham gia c«ng t¸c c¸ch m¹ng tõ kh¸ sím (th− kÝ uû ban trÊn, nh©n viªn thu mua l−¬ng thùc, tiÔu phØ,...). Cuèi n¨m 1922 «ng ®Õn M¸t-xc¬-va, lμm nhiÒu nghÒ ®Ó kiÕm sèng nh− : ®Ëp ®¸, khu©n v¸c, kÕ to¸n. Thêi gian r¶nh rçi, «ng dμnh c¶ cho viÖc tù häc vμ ®äc v¨n häc. N¨m 1926, ë tuæi 21, «ng ®· in hai tËp truyÖn ng¾n lμ TruyÖn s«ng §«ng vμ Th¶o nguyªn xanh. N¨m 1925, «ng trë vÒ quª vμ b¾t ®Çu viÕt t¸c phÈm t©m huyÕt nhÊt cña ®êi m×nh  tiÓu thuyÕt S«ng §«ng ªm ®Òm. Bé tiÓu thuyÕt ®−îc in dÇn tõng phÇn, v−ît qua nhiÒu tr¾c trë, hoμn thμnh vμo n¨m 1940 (4 quyÓn, 8 phÇn) vμ lËp tøc ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Quèc gia. Nhμ v¨n l·o thμnh A. Xª-ra-phi-m«-vÝch vui mõng chμo ®ãn tμi n¨ng trÎ S«-l«-khèp : “… con ®¹i bμng non tung c¸nh trong bÇu trêi v¨n häc”. S«-l«-khèp lμ ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n Liªn X« tõ n¨m 1932. N¨m 1939 «ng ®−îc bÇu lμm ViÖn sÜ ViÖn hμn l©m Khoa häc Liªn X«. Trong thêi gian chiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i chèng ph¸t xÝt §øc x©m l−îc, «ng theo s¸t Hång qu©n trªn nhiÒu chiÕn tr−êng víi t− c¸ch phãng viªn b¸o Sù thËt. TruyÖn ng¾n Sè phËn con ng−êi (1957) cña S«-l«-khèp lμ cét mèc quan träng më ra ch©n trêi míi cho v¨n häc Nga. Dung l−îng t− t−ëng lín cña truyÖn khiÕn cã ng−êi liÖt nã vμo lo¹i 118

tiÓu anh hïng ca. T¸c phÈm thÓ hiÖn c¸ch nh×n cuéc sèng vμ chiÕn tranh mét c¸ch toμn diÖn, ch©n thùc ; sù ®æi míi c¸ch miªu t¶ nh©n vËt, kh¸m ph¸ tÝnh c¸ch Nga, khÝ ph¸ch anh hïng vμ nh©n hËu cña ng−êi lÝnh X« viÕt. Sù thËt t¸o b¹o bao trïm toμn bé t¸c phÈm cña S«-l«-khèp. Sù thËt ®ã ®−îc t«n träng trong tõng c©u v¨n, tõng chi tiÕt, tõng h×nh ¶nh. ¤ng d¸m nãi lªn sù thËt dï ®«i khi kh¾c nghiÖt, cay ®¾ng. ¤ng coi sø m¹ng cao c¶ nhÊt cña nghÖ thuËt lμ “ca ngîi nh©n d©n  ng−êi lao ®éng, nh©n d©n  ng−êi x©y dùng, nh©n d©n anh hïng” cña m×nh. V¨n b¶n d−íi ®©y lμ phÇn kÕt thóc truyÖn. V¨n b¶n (L−îc phÇn ®Çu : Mïa xu©n n¨m 1946, trªn ®−êng ®i c«ng t¸c, t¸c gi¶ gÆp anh l¸i xe An-®r©y X«-c«-lèp 46 tuæi vμ bÐ Va-ni-a chõng 5  6 tuæi trªn bÕn ®ß. Nh©n dÞp nμy, An-®r©y X«-c«-lèp ®· kÓ cho t¸c gi¶ nghe vÒ cuéc ®êi ®au khæ cña m×nh. Khi chiÕn tranh bïng næ, anh ra trËn, ®Ó l¹i vî vμ ba con ë hËu ph−¬ng. ChiÕn ®Êu chõng mét n¨m, anh bÞ th−¬ng hai lÇn, vμo tay vμ ch©n. TiÕp ®ã lμ hai n¨m bÞ ®o¹ ®μy trong c¸c tr¹i tËp trung cña ph¸t xÝt §øc. N¨m 1944, bän ph¸t xÝt bÞ thua to trªn mÆt trËn X«  §øc, buéc ph¶i dïng c¶ tï binh lμm l¸i xe. Nh©n c¬ héi ®ã, An-®r©y X«-c«-lèp ®· c−íp xe, b¾t sèng tªn thiÕu t¸ ph¸t xÝt, ch¹y tho¸t vÒ phÝa qu©n ta. M·i lóc Êy An-®r©y X«-c«-lèp míi biÕt vî vμ hai con g¸i anh ®· bÞ bom ph¸t xÝt giÕt h¹i tõ gi÷a n¨m 1942. A-na-t«-li, con trai anh, mét häc sinh giái to¸n, giê lμ ®¹i uý ph¸o binh. Hai cha con cïng tiÕn ®¸nh BÐc-lin, sμo huyÖt cña bän ph¸t xÝt. §óng ngμy 9 th¸ng 5 n¨m 1945, ngμy chiÕn th¾ng, mét tªn thiÖn x¹ §øc ®· b¾n chÕt A-na-t«-li, ®øa con trai yªu quý, niÒm hi väng cuèi cïng cña An-®r©y X«-c«-lèp...) T«i ®· ch«n trªn ®Êt ng−êi, ®Êt §øc, niÒm vui s−íng vμ niÒm hi väng cuèi cïng cña t«i ; ®¹i ®éi ph¸o ®· næ sóng vÜnh biÖt tiÔn ng−êi chØ huy cña hä tíi n¬i an nghØ cuèi cïng ; trong ng−êi t«i nh− cã c¸i g× ®ã vì tung ra... T«i trë vÒ ®¬n vÞ m×nh nh− ng−êi mÊt hån. Nh−ng ch¶ mÊy chèc t«i ®−îc gi¶i ngò. VÒ ®©u b©y giê ? Ch¶ nhÏ l¹i vÒ V«-r«-ne-gi¬ ? Kh«ng ®−îc ! T«i chît nhí ë U-riu-pin-xc¬ cã mét ng−êi b¹n, gi¶i ngò håi mïa ®«ng v× bÞ th−¬ng,  cã lÇn anh Êy mêi t«i vÒ nhμ, t«i nhí ra vμ t×m ®Õn U-riu-pin-xc¬. Hai vî chång ng−êi b¹n t«i kh«ng cã con, sèng trong mét ng«i nhμ riªng nho nhá ë r×a thμnh phè. MÆc dï ®−îc h−ëng phô cÊp th−¬ng binh, nh−ng anh b¹n t«i vÉn lμm l¸i xe cho mét ®éi vËn t¶i, t«i còng ®Õn xin lμm ë ®ã. T«i ë nhμ b¹n, hä thu xÕp cho t«i chç n−¬ng th©n. Chóng t«i chë c¸c thø hμng ho¸ vÒ c¸c huyÖn, vμ mïa thu th× chuyÓn sang chë lóa m×. ChÝnh vμo håi Êy t«i gÆp chó con trai míi cña t«i, ®Êy chó bÐ ®ang nghÞch c¸t ®Êy. Th−êng cø ch¹y xe xong trë vÒ thμnh phè, viÖc ®Çu tiªn còng dÔ hiÓu th«i, lμ t«i vμo hiÖu gi¶i kh¸t, nhÊm nh¸p chót g× ®ã vμ tÊt nhiªn, cã uèng mét li r−îu lö ng−êi. Ph¶i nãi r»ng t«i ®· qu¸ say mª c¸i mãn nguy h¹i Êy... ThÕ råi mét h«m, t«i thÊy chó bÐ Êy ë gÇn cöa hμng gi¶i kh¸t, h«m sau vÉn l¹i thÊy  119

th»ng bÐ r¸ch b−¬m x¬ m−íp. MÆt mòi th× bª bÕt n−íc d−a hÊu, lem luèc, bôi bÆm, bÈn nh− ma lem, ®Çu tãc rèi bï, nh−ng cÆp m¾t  cø nh− nh÷ng ng«i sao s¸ng ngêi sau trËn m−a ®ªm ! T«i thÝch nã, vμ l¹ thËt, thÝch ®Õn nçi b¾t ®Çu thÊy nhí nã, cè ch¹y xe cho nhanh ®Ó ®−îc vÒ gÆp nã. Nã ¨n ngay ë hiÖu gi¶i kh¸t, ai cho g× th× ¨n nÊy. Sang ngμy thø t−, t«i chë lóa m× tõ n«ng tr−êng, ghÐ l¹i hiÖu gi¶i kh¸t. Chó bÐ cña t«i ngåi ë bËc thÒm, hai bμn ch©n nhá xÝu ®ung ®−a, vμ nom cã vÎ nh− ®ang ®ãi. T«i thß ®Çu ra ngoμi cöa buång l¸i vμ hÐt gäi : “£, Va-ni-a ! Lªn « t« ®i, nhanh lªn, chó ®−a ®Õn kho thãc råi trë vÒ ®©y ¨n tr−a.”. Nghe tiÕng hÐt gäi cña t«i, nã giËt m×nh nh¶y khái thÒm, leo lªn bËc xe hái nhá : “Sao chó l¹i biÕt tªn ch¸u lμ Va-ni-a ?”. Vμ ®«i m¾t nhá cña nã më to ra chê t«i tr¶ lêi. Cßn t«i th× b¶o nã r»ng t«i lμ ng−êi tõng tr¶i, c¸i g× còng biÕt. Nã b−íc sang bªn ph¶i xe, t«i më cöa ®Æt nã ngåi bªn c¹nh m×nh vμ cho xe ch¹y. Th»ng bÐ ho¹t b¸t ®Õn thÕ mμ bçng nhiªn kh«ng biÕt v× sao l¹i lÆng thinh, t− lù, chèc chèc l¹i liÕc nh×n t«i d−íi ®«i hμng mi dμi cong vót, vμ l¹i thë dμi. Mét con chim con non nít nh− thÕ mμ ®· häc thë dμi − ? §Êy ®©u ph¶i viÖc cña nã ? T«i hái : “Bè ch¸u ®©u, h¶ Va-ni-a ?”. Nã rØ tai : “ChÕt ë mÆt trËn.”  “ThÕ mÑ ch¸u ?”  “MÑ bÞ bom chÕt trªn tμu ho¶ khi mÑ con ch¸u ®ang ®i tμu.”  “ThÕ ch¸u tõ ®©u ®Õn ?”  “Ch¸u kh«ng biÕt, kh«ng nhí...”  “ThÕ ë ®©y ch¸u kh«ng cã ai lμ bμ con th©n thuéc μ ?”.  “Kh«ng cã ai c¶.”  “ThÕ ®ªm ch¸u ngñ ë ®©u ?”  “B¹ ®©u ngñ ®ã”. Nh÷ng giät n−íc m¾t nãng hæi s«i lªn ë mÆt t«i, vμ lËp tøc t«i quyÕt ®Þnh : “Kh«ng thÓ ®Ó cho m×nh víi nã ch×m nghØm riªng rÏ ®−îc ! M×nh sÏ nhËn nã lμm con.”. Ngay lóc Êy, t©m hån t«i bçng nhÑ nhâm vμ bõng s¸ng lªn. T«i cói xuèng bªn nã khÏ hái : “Va-niu-ska, cã biÕt ta lμ ai kh«ng nμo ?”. Nã hái l¹i nghÑn ngμo : “ThÕ chó lμ ai ?”. T«i nãi l¹i còng khÏ nh− thÕ : “Ta lμ bè cña con !”. Trêi ¬i, thËt kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc. Nã nh¶y chåm lªn cæ t«i h«n vμo m¸, vμo m«i, vμo tr¸n vμ nh− con chim chÝch, nã rÝu rÝt lÝu lo vang rén c¶ buång l¸i : “Bè yªu cña con ¬i ! Con biÕt mμ ! Con biÕt thÕ nμo bè còng t×m thÊy con mμ ! ThÕ nμo còng t×m thÊy mμ ! Con chê m·i mong ®−îc gÆp bè !”. Nã ¸p s¸t vμo ng−êi t«i, toμn th©n cø run lªn nh− ngän cá tr−íc giã. Cßn m¾t t«i th× cø mê ®i, c¶ ng−êi còng run lªn, hai bμn tay lÈy bÈy... ThÕ mμ t«i vÉn kh«ng bÞ mÊt tay l¸i th× còng k× l¹ thËt. Nh−ng råi xe còng l¶o ®¶o ®©m xuèng r·nh, t«i t¾t m¸y. Gi÷a lóc m¾t cßn mê ®i nh− vËy, t«i kh«ng d¸m ch¹y tiÕp, sî ®©m ph¶i ng−êi. T«i dõng xe chõng d¨m phót, cßn chó bÐ con trai cña t«i cø gh× chÆt lÊy t«i lÆng im, run rÈy. Tay ph¶i t«i quμng sang «m lÊy nã, khÏ ¸p nã vμo 120

ng−êi, cßn tay tr¸i t«i më m¸y quay trë vÒ nhμ m×nh. §Õn kho thãc lμm g× n÷a, khi mμ t«i kh«ng cßn bông d¹ nμo ®Ó ®i ®Õn ®ã. T«i ®Ó xe c¹nh cæng, bÕ con trai míi cña t«i vμo nhμ. Cßn nã th× hai tay bÐ báng cø «m chÆt lÊy cæ t«i, vμo ®Õn n¬i vÉn kh«ng chÞu bu«ng ra. Nã ¸p chÆt m¸ vμo c¸i m¸ lëm chëm ch−a c¹o cña t«i, cø nh− lμ d¸n vμo ®ã. T«i cø thÕ bÕ vμo. May qu¸, c¶ hai vî chång nhμ chñ ®Òu ®ang ë nhμ. T«i b−íc vμo, nh¸y m¾t ra hiÖu cho c¶ hai ng−êi råi nãi mét c¸ch phÊn khëi : “§©y, t«i t×m ®−îc ch¸u Va-niu-ska cña t«i råi ! Hai b¸c lμ ng−êi tèt bông, cho chóng t«i ë nhê nhÐ !”. C¶ hai, nh÷ng ng−êi kh«ng cã con, lËp tøc hiÓu ngay c©u chuyÖn, cø l¨ng x¨ng tÝu tÝt. Cßn t«i th× kh«ng lμm sao døt khái chó con trai. Cuèi cïng, råi còng dç ®−îc nã. T«i lÊy xμ phßng röa tay cho nã råi ®Æt ngåi vμo bμn ¨n. Bμ chñ móc xóp b¾p c¶i vμo ®Üa cho nã, råi ®øng nh×n nã ¨n ngÊu nghiÕn mμ n−íc m¾t rßng rßng. Bμ ®øng c¹nh lß s−ëi lÊy t¹p dÒ che mÆt khãc. BÐ Va-niu-ska cña t«i thÊy b¸c Êy khãc bÌn ch¹y l¹i nÝu lÊy v¹t ¸o vμ nãi : “C« ¬i, sao c« l¹i khãc ? Bè ch¸u t×m thÊy ch¸u ë gÇn hiÖu gi¶i kh¸t, mäi ng−êi ph¶i vui mõng chø, sao c« l¹i khãc ?”. Chao «i, nghe nãi thÕ b¸c ta l¹i cμng ®Çm ®×a n−íc m¾t, cμng khãc s−ít m−ít. Sau b÷a ¨n tr−a, t«i ®−a nã tíi hiÖu c¾t tãc, råi vÒ nhμ ®Æt ngåi vμo chËu giÆt, t¾m röa xong råi bäc nã vμo tÊm kh¨n tr¶i gi−êng s¹ch. Nã «m lÊy t«i vμ cø thÕ ngñ thiÕp ®i. T«i cÈn thËn ®Æt nã lªn gi−êng, råi cho xe ch¹y tíi kho thãc, dì lóa m× xuèng, ®em xe vÒ tr¹m ®Ó ®ã, ch¹y ra cöa hμng t¹p ho¸. T«i mua cho nã mét c¸i quÇn d¹, mét s¬ mi, ®«i dÐp vμ mét c¸i mò l−ìi trai b»ng sîi. TÊt nhiªn lμ tÊt c¶ mäi thø ®Òu kh«ng võa vμ chÊt l−îng còng kÐm. VÒ c¸i quÇn d¹ th× bμ chñ ®· quë t«i : “B¸c ®iªn hay sao, trêi nãng thÕ nμy mμ mÆc quÇn d¹ cho con !”. Vμ lËp tøc, chiÕc m¸y kh©u ®−îc ®Æt lªn bμn ; r−¬ng hßm ®−îc lôc tung lªn. Mét giê sau, Va-niu-ska cña t«i ®· cã mét chiÕc quÇn ®ïi xa tanh vμ mét s¬ mi tr¾ng céc tay. T«i ngñ chung víi nã, vμ lÇn ®Çu tiªn, sau bao nhiªu n¨m t«i ®−îc ngñ mét giÊc yªn lμnh. Nh−ng trong ®ªm còng ph¶i dËy ®Õn vμi bèn bËn. T«i thøc giÊc, thÊy nã róc vμo n¸ch t«i nh− con chim sÎ d−íi m¸i r¹, ng¸y khe khÏ, t«i thÊy lßng vui kh«ng lêi nμo t¶ xiÕt ! T«i kh«ng d¸m trë m×nh ®Ó nã khái thøc giÊc, nh−ng råi kh«ng nÐn ®−îc, t«i nhÑ nhμng ngåi dËy ®¸nh diªm ng¾m nh×n nã ngñ... T«i thøc giÊc tr−íc khi trêi s¸ng, kh«ng hiÓu v× sao mμ l¹i khã thë thÕ. Ho¸ ra chó con trai cña t«i ®· ®¹p tung kh¨n tr¶i gi−êng, bß lªn n»m v¾t ngang trªn ng−êi t«i, xo¹c ch©n ra, bμn ch©n bÐ nhá ®Ì lªn cæ häng t«i. Ngñ víi nã thËt kh«ng yªn, nh−ng quen h¬i, kh«ng cã nã th× buån. §ªm ®ªm khi th× nh×n 121

nã ngñ, khi th× th¬m m¸i tãc xï cña nã, tr¸i tim t«i ®· suy kiÖt, ®· bÞ chai s¹n v× ®au khæ, nay trë nªn ªm dÞu h¬n... Thêi gian ®Çu, nã cßn theo t«i trong c¸c chuyÕn xe, nh−ng råi t«i hiÓu ra r»ng nh− thÕ kh«ng cã lîi. ChØ mét m×nh t«i th× cÇn g× ®©u ? Mét mÈu b¸nh m×, mét cñ hμnh víi tÝ muèi, thÕ lμ ®ñ no cho mét ngμy cña ®êi lÝnh. Nh−ng thªm nã th× kh¸c : khi th× ph¶i mua s÷a cho nã, khi th× ph¶i luéc qu¶ trøng, kh«ng cã thøc ¨n nãng cho nã lμ kh«ng xong. Nh−ng c«ng viÖc th× cÇn gÊp. T«i kiªn quyÕt ®Ó nã ë nhμ cho bμ chñ ch¨m nom, nh−ng nã cø khãc suèt tõ s¸ng cho ®Õn tèi, chiÒu tèi chuån ra kho thãc t×m t«i. Nã th−êng ®îi t«i ë ®ã ®Õn khuya. Ban ®Çu thËt lμ vÊt v¶ víi nã. Cã h«m trêi cßn s¸ng, hai bè con ®· ®i n»m ngñ  ban ngμy t«i lμm viÖc mÖt lö ng−êi  cßn nã, lóc th× cø lu«n lu«n rÝu rÝt nh− chim sÎ, cã lóc kh«ng hiÓu sao l¹i cø tù nhiªn im lÆng. T«i hái : “Con trai bè ®ang nghÜ g× ®Êy ?”. Nã hái l¹i, m¾t nh×n lªn trÇn : “Bè ¬i, c¸i ¸o bμnh t« b»ng da cña bè ®©u råi ?”. C¶ ®êi t«i, cã bao giê t«i cã bμnh t« da nμo ®©u ! T«i ®μnh ph¶i ®¸nh trèng l¶ng : “Bè ®Ó l¹i ë V«-r«-ne-gi¬ råi !”  T«i b¶o nã. “ThÕ t¹i sao bè l¹i t×m con l©u thÕ ?”. T«i ®¸p : “Bè t×m con ë bªn §øc, bªn Ba Lan, vμ ®i bé, ®i xe t×m kh¾p c¶ Bª-l«-ru-xi-a, mμ con th× l¹i ë U-riu-pin-xc¬.”.  “ThÕ U-riu-pin-xc¬ cã gÇn n−íc §øc kh«ng h¶ bè ? ThÕ Ba Lan cã c¸ch xa nhμ ta l¾m kh«ng ?”. §Êy hai bè con cø nãi chuyÖn huyªn thuyªn nh− thÕ cho ®Õn khi ngñ thiÕp ®i. Anh b¹n ¹, kh«ng ph¶i lμ v« cí mμ nã hái vÒ c¸i ¸o bμnh t« da ®©u ? Kh«ng, hoμn toμn kh«ng ®¬n gi¶n. Tøc lμ, «ng bè ®Î cña nã ®· cã thêi mÆc bμnh t« da, vμ nã chît nhí l¹i. §Êy, trÝ nhí trÎ con cø nh− quÇng s¸ng mïa h¹, soi s¸ng tÊt c¶ trong chèc l¸t råi vôt t¾t. TrÝ nhí cña chó bÐ Êy còng nh− vËy, nh− quÇng s¸ng, cø chît loÐ lªn nh− thÕ. Còng cã thÓ lμ t«i vμ ch¸u bÐ cßn ë U-riu-pin-xc¬, chõng h¬n mét n¨m n÷a, nÕu nh− håi th¸ng m−êi mét kh«ng bÞ chuyÖn rñi ro. H«m Êy t«i l¸i xe ®−êng lÇy, ®Õn mét th«n nä th× xe bÞ tr−ît, võa lóc ®ã cã mét con bß quay l¹i, xe t«i ch¹m ph¶i ch©n nã. ThÕ lμ nh− ta biÕt ®Êy, c¸c bμ gμo thÐt Çm lªn, ng−êi ta xóm l¹i, anh kiÓm so¸t xe h¬i lËp tøc ®Õn ngay. Anh ta thu håi b»ng l¸i cña t«i mÆc dï t«i ®· hÕt søc van nμi mong anh réng l−îng tha thø. Con bß ®øng dËy, ve vÈy ®u«i råi ch¹y vμo ngâ hÎm, cßn t«i th× bÞ t−íc b»ng l¸i. Mïa ®«ng, t«i lμm thî méc, råi th− tõ víi mét ng−êi b¹n tr−íc kia ë cïng ®¬n vÞ. Anh ta ë cïng mét tØnh víi anh ®Êy, ë huyÖn Ka-sa-r−, lμm nghÒ l¸i xe h¬i  anh Êy mêi t«i ®Õn nhμ anh Êy. Anh Êy viÕt th− b¶o r»ng ®Õn ®ã t«i sÏ lμm ë bé phËn thî méc chõng nöa n¨m, råi ë tØnh hä cÊp l¹i b»ng l¸i xe míi cho t«i. ThÕ lμ t«i vμ ch¸u bÐ cïng ®i bé tíi Ka-sa-r−. 122

Mμ nãi thùc víi anh, nÕu kh«ng x¶y ra chuyÖn l«i th«i víi con bß th× råi t«i còng vÉn rêi U-riu-pin-xc¬. Nçi ®au buån kh«ng cho t«i ë l©u m·i mét chç ®−îc. Cã lÏ ph¶i ®Õn khi nμo ch¸u Va-niu-ska lín lªn, buéc lßng ph¶i göi ch¸u vμo mét tr−êng häc æn ®Þnh, th× may ra lóc Êy, ngu«i bít nçi buån, t«i míi cã thÓ ë yªn mét chç. Cßn b©y giê th× hai bè con cø cuèc bé kh¾p n−íc Nga.  Ch¸u bÐ ®i vÊt v¶ l¾m nhØ,  t«i nãi.  Ch¸u ®i bé Ýt th«i, phÇn lín thêi gian t«i câng ch¸u. T«i ®Ó nã ngåi lªn vai vμ cø thÕ ®i, nÕu muèn vËn ®éng cho d·n g©n cèt th× nã l¹i tôt xuèng ch¹y, tung t¨ng bªn ®−êng nh− con dª con. Anh b¹n ¹, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu Êy còng ch¼ng sao, miÔn lμ bè con chóng t«i sèng ®−îc ; nh−ng mμ qu¶ tim cña t«i ®· rÖu r· l¾m råi, ®Õn ph¶i thay pÝt-t«ng th«i... Cã khi tù nhiªn nã nhãi lªn, th¾t l¹i, vμ gi÷a ban ngμy mμ tèi t¨m mÆt mòi. T«i chØ sî lóc nμo ®ã ®ang ngñ mμ t«i chÕt lu«n lμm cho con trai t«i ph¶i khiÕp sî. L¹i cßn thªm mét nçi khæ t©m nμy n÷a : hÇu nh− ®ªm nμo t«i còng chiªm bao thÊy nh÷ng ng−êi th©n qu¸ cè. Vμ lóc nμo còng thÕ, t«i ë bªn nμy, sau hμng rμo d©y thÐp gai, cßn vî con th× tù do ë bªn kia... T«i nãi ®ñ chuyÖn víi I-ri-na, víi c¸c con nh−ng chØ võa míi toan lÊy tay ®Èy d©y thÐp gai ra, th× vî con l¹i rêi bá t«i, cø nh− lμ vôt tan biÕn mÊt... Vμ ®©y lμ mét ®iÒu rÊt k× l¹ : ban ngμy bao giê t«i còng trÊn tÜnh ®−îc, kh«ng hë ra mét tiÕng thë dμi, mét lêi than v·n, nh−ng ban ®ªm thøc giÊc th× gèi −ít ®Ém n−íc m¾t... Trong rõng ®· nghe tiÕng ®ång chÝ cña t«i gäi, tiÕng m¸i chÌo vç n−íc. Ng−êi kh¸ch l¹ nh−ng ®· trë thμnh th©n thiÕt ®èi víi t«i ®øng dËy, ®−a bμn tay to bÌ cøng r¾n nh− b»ng gç :  T¹m biÖt anh b¹n, chóc anh may m¾n.  Chóc anh ®Õn Ka-sa-r− may m¾n.  C¶m ¬n anh. Nμy con, sang ®ß ®i. Chó bÐ ch¹y tíi, ®øng bªn ph¶i bè, tóm lÊy v¹t ¸o b«ng cña bè, ch¹y lon ton cho kÞp b−íc s¶i dμi cña ng−êi lín. Hai con ng−êi c«i cót, hai h¹t c¸t ®· bÞ søc m¹nh phò phμng cña b·o tè chiÕn tranh thæi b¹t tíi nh÷ng miÒn xa l¹... C¸i g× ®ang chê ®ãn hä ë phÝa tr−íc ? ThiÕt nghÜ r»ng con ng−êi Nga ®ã, con ng−êi cã ý chÝ kiªn c−êng, sÏ ®øng v÷ng ®−îc vμ sèng bªn c¹nh bè, chó bÐ kia mét khi lín lªn sÏ cã thÓ ®−¬ng ®Çu víi mäi thö th¸ch, sÏ v−ît qua mäi ch−íng ng¹i trªn ®−êng nÕu nh− Tæ quèc kªu gäi. Víi mét nçi buån thÊm thÝa, t«i nh×n theo hai bè con... Cã lÏ cuéc chia tay cña chóng t«i sÏ thanh th¶n tèt ®Ñp h¬n ; nh−ng Va-niu-ska, míi ®i ®−îc Ýt 123

b−íc, ®«i ch©n lòn còn chuÖnh cho¹ng, chît quay l¹i nh×n t«i, vÉy bμn tay bÐ xÝu hång hång. Bçng nh− cã mét bμn ch©n con vËt nμo ®ã mÒm m¹i nh−ng mãng s¾c nhän bãp lÊy tim t«i, vμ t«i véi quay mÆt ®i. Kh«ng, kh«ng ph¶i nh÷ng ng−êi ®øng tuæi ®· b¹c ®Çu trong chiÕn tranh chØ khãc trong chiªm bao ®©u. Hä còng khãc trong thùc t¹i ®Êy. C¸i chÝnh ë ®©y lμ ph¶i biÕt kÞp thêi quay mÆt ®i. C¸i chÝnh ë ®©y lμ ®õng lμm tæn th−¬ng tr¸i tim em bÐ, ®õng ®Ó cho em thÊy nh÷ng giät n−íc m¾t ®μn «ng hiÕm hoi nãng báng l¨n trªn m¸ anh. (TuyÓn tËp Mi-khai-in S«-l«-khèp, b¶n dÞch cña NguyÔn Duy B×nh, NXB CÇu vång, M¸t-xc¬-va, 1987) h−íng dÉn häc bµi 1. Hoμn c¶nh vμ t©m tr¹ng cña An-®r©y X«-c«-lèp sau khi chiÕn tranh kÕt thóc vμ tr−íc khi gÆp bÐ Va-ni-a ®−îc miªu t¶ nh− thÕ nμo ? 2. ViÖc An-®r©y X«-c«-lèp nhËn bÐ Va-ni-a lμm con nu«i t¸c ®éng lín lao ®Õn hai cha con nh− thÕ nμo ? T©m hån th¬ ng©y cña bÐ Va-ni-a vμ lßng nh©n hËu cña An-®r©y X«-c«-lèp ®−îc biÓu hiÖn nh− thÕ nμo ? §iÓm nh×n cña ng−êi kÓ chuyÖn cã gièng ®iÓm nh×n cña nh©n vËt kh«ng ? 3. An-®r©y X«-c«-lèp ®· v−ît lªn nçi ®au vμ sù c« ®¬n nh− thÕ nμo (khã kh¨n trong ®êi th−êng, chiªm bao ¸m ¶nh vμ nçi ®au kh«ng ngu«i) ? 4. NhËn xÐt vÒ th¸i ®é cña ng−êi kÓ chuyÖn. ý nghÜa lêi tr÷ t×nh ngo¹i ®Ò ë cuèi t¸c phÈm. 5. Theo anh (chÞ), qua ®o¹n trÝch nμy, S«-l«-khèp nghÜ g× vÒ sè phËn con ng−êi ? Ghi nhí  B¶n lÜnh kiªn c−êng vμ nh©n hËu cña con ng−êi X« viÕt.  S«-l«-khèp lμ nhμ v¨n dòng c¶m kh¸m ph¸ sù thËt. LUYÖN TËP 1. T×m c¸i míi cña truyÖn ng¾n Sè phËn con ng−êi trong viÖc miªu t¶ cuéc chiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i cña nh©n d©n Liªn X«. 2. T−ëng t−îng vμ viÕt mét ®o¹n v¨n vÒ cuéc sèng t−¬ng lai cña hai bè con An-®r©y X«-c«-lèp. 124

tr¶ bμi lμm v¨n sè 6 KÕt qu¶ cÇn ®¹t NhËn ra −u ®iÓm vμ h¹n chÕ trong bμi viÕt sè 6 cña m×nh, trªn c¬ së ®ã rót ra nh÷ng kinh nghiÖm cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng viÕt mét bμi nghÞ luËn v¨n häc nãi chung vμ nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i nãi riªng. 1. Còng nh− ë c¸c tiÕt tr¶ bμi tr−íc, anh (chÞ) tù ®¸nh gi¸ bμi viÕt cña m×nh vÒ c¸c mÆt :  Ph©n tÝch ®Ò, nhËn thøc ®óng ®¾n c¸c yªu cÇu cña ®Ò.  X¸c ®Þnh luËn ®iÓm vμ c¸c luËn cø lμm s¸ng tá cho tõng luËn ®iÓm.  S¾p xÕp c¸c luËn ®iÓm, luËn cø thμnh dμn ý.  DiÔn ®¹t (dïng tõ, ®Æt c©u, liªn kÕt v¨n b¶n, sù linh ho¹t, tr«i ch¶y cña m¹ch v¨n,…). Ngoμi ra, cÇn t×m nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng h¹n chÕ vμ sai sãt cña bμi viÕt, vÝ dô : kh«ng m¹nh d¹n suy nghÜ ®Ó cã ý kiÕn thËt cña m×nh, hoÆc kh«ng d¸m nãi lªn suy nghÜ, c¶m xóc cña b¶n th©n mμ cßn dùa dÉm, nghÜ theo ng−êi kh¸c ; c¸ch t− duy cßn thiÕu khoa häc, thiÕu trong s¸ng vμ chÆt chÏ ; cßn lóng tóng khi s¾p xÕp c¸c ý vμ diÔn ®¹t ý kiÕn cña m×nh,... Tõ ®ã, rót ra nh÷ng kinh nghiÖm cÇn thiÕt ®Ó sau nμy cã thÓ lμm tèt h¬n c¸c bμi kiÓm tra hoÆc c¸c bμi thi. 2. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph©n tÝch, bμn luËn c¸c t¸c phÈm truyÖn, tuú bót vμ kh¶ n¨ng vËn dông c¸c thao t¸c lËp luËn. CÇn nh×n l¹i xem, vÒ hai mÆt ®ã, anh (chÞ) cã nh÷ng ®iÓm m¹nh vμ ®iÓm yÕu nμo ; tõ ®ã ®Æt ra nh÷ng kÕ ho¹ch thiÕt thùc ®Ó ph¸t huy nh÷ng ®iÓm m¹nh mμ m×nh ®· cã vμ h¹n chÕ nh÷ng ®iÓm yÕu mμ m×nh cßn m¾c ph¶i. 125

«ng giμ vμ biÓn c¶ Hª-minh-uª (TrÝch) KÕt qu¶ cÇn ®¹t  ThÊy ®−îc vÎ ®Ñp cña con ng−êi trong hμnh tr×nh theo ®uæi mét −íc m¬ gi¶n dÞ nh−ng rÊt lín lao cña ®êi m×nh.  Tõ hai h×nh t−îng \"nh©n vËt\" chÝnh, t×m ra mét (hoÆc vμi) líp nghÜa hμm Èn trong ®o¹n trÝch. TiÓu dÉn ¬-nÝt Hª-minh-uª (1899  1961) lμ nhμ v¨n MÜ ®· ®Ó ¬. Hª-minh-uª l¹i mét dÊu Ên s©u s¾c trong v¨n xu«i hiÖn ®¹i ph−¬ng T©y vμ gãp phÇn ®æi míi lèi viÕt truyÖn, tiÓu thuyÕt cña nhiÒu thÕ hÖ nhμ v¨n trªn thÕ giíi nãi chung. Ng−êi thanh niªn Êy b−íc vμo ®êi víi nghÒ viÕt b¸o vμ lμm phãng viªn mÆt trËn cho tíi kÕt thóc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. ¤ng næi tiÕng víi nh÷ng tiÓu thuyÕt nh− : MÆt trêi vÉn mäc (1926), Gi· tõ vò khÝ (1929), Chu«ng nguyÖn hån ai (1940),… song truyÖn ng¾n cña «ng l¹i còng ®−îc ®¸nh gi¸ lμ nh÷ng t¸c phÈm mang phong vÞ ®éc ®¸o hiÕm thÊy, ngay tõ mét tËp truyÖn ®Çu tay nh− Trong thêi ®¹i chóng ta (1925),... Dï viÕt vÒ thÓ nghiÖm cña nh÷ng nh©n vËt tõng tham gia ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt vμ cuéc chiÕn tranh thÕ giíi chèng ph¸t xÝt hay viÕt vÒ nh÷ng trËn ®Êu bß, s¨n thó d÷, ®Êu quyÒn Anh, dï viÕt vÒ ch©u Phi hay ch©u MÜ, «ng ®Òu nh»m ý ®å “viÕt mét ¸ng v¨n xu«i ®¬n gi¶n vμ trung thùc vÒ con ng−êi”. ¤ng giμ vμ biÓn c¶ (1952) ra m¾t b¹n ®äc tr−íc khi Hª-minh-uª ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng N«-ben vÒ v¨n häc n¨m 1954, lμ mét kÕt tinh tiªu biÓu cña nh÷ng nÐt míi mÎ trong lèi kÓ chuyÖn cña Hª-minh-uª. TruyÖn kÓ l¹i ba ngμy hai ®ªm ra kh¬i ®¸nh c¸ cña «ng l·o Xan-ti-a-g«. Trong khung c¶nh mªnh m«ng trêi biÓn, chØ cã mét m×nh «ng l·o, khi chuyÖn trß víi m©y n−íc, chim c¸, khi ®uæi theo con c¸ lín, khi ®−¬ng ®Çu víi ®μn c¸ mËp ®ang x«ng vμo x©u xÐ con c¸ kiÕm cña l·o, ®Ó rèt côc, kÐo vμo bê mét con c¸ chØ cßn tr¬ x−¬ng... Thêi gian, nh©n vËt d−êng nh− ®−îc thu hÑp tíi møc cùc h¹n, nh−ng c©u chuyÖn cùc k× ®¬n gi¶n Êy l¹i gîi më nhiÒu tÇng ý nghÜa cho ng−êi ®äc : mét cuéc t×m kiÕm con c¸ lín nhÊt, ®Ñp nhÊt ®êi ; hμnh tr×nh nhäc nh»n vμ dòng c¶m cña ng−êi lao ®éng trong mét x· héi v« t×nh ; thÓ nghiÖm vÒ 126

thμnh c«ng vμ thÊt b¹i cña ng−êi nghÖ sÜ ®¬n ®éc khi theo ®uæi −íc m¬ s¸ng t¹o, råi tr×nh bμy nã tr−íc m¾t ng−êi ®êi ; mèi liªn hÖ gi÷a con ng−êi vμ thiªn nhiªn... Bëi vËy, ®óng nh− h×nh ¶nh vÒ t¸c phÈm nghÖ thuËt mμ Hª-minh-uª ®· tõng so s¸nh vμ phÊn ®Êu ®Ó s¸ng t¹o, t¸c phÈm nμy gièng nh− mét t¶ng b¨ng tr«i. ¤ng giμ vμ biÓn c¶ xuÊt hiÖn trªn phÇn næi cña ng«n tõ kh«ng nhiÒu, lèi viÕt gi¶n dÞ song phÇn ch×m cña nã rÊt lín, bëi ®· gîi lªn nhiÒu tÇng ý nghÜa mμ ng−êi ®äc sÏ rót ra ®−îc tuú theo thÓ nghiÖm vμ c¶m høng tr−íc h×nh t−îng  ®ã lμ biÓu hiÖn cña nguyªn lÝ s¸ng t¸c do nhμ v¨n ®Ò ra : t¸c phÈm nghÖ thuËt nh− mét “t¶ng b¨ng tr«i”. §o¹n trÝch d−íi ®©y n»m ë cuèi truyÖn, kÓ l¹i viÖc «ng l·o Xan-ti-a-g« ®uæi theo vμ b¾t ®−îc con c¸ kiÕm. V¨n b¶n MÆt trêi ®ang mäc lªn lÇn thø ba kÓ tõ lóc l·o ra kh¬i th× con c¸ b¾t ®Çu l−în vßng. L·o ch−a thÓ nh×n ®é nghiªng cña sîi d©y ®Ó biÕt con c¸ ®ang b¬i trßn. H·y cßn qu¸ sím cho ®iÒu ®ã. L·o chØ c¶m nhËn ¸p lùc cña sîi d©y h¬i chïng l¹i vμ dïng tay ph¶i, l·o b¾t ®Çu nhÑ nhμng kÐo vμo. Sîi d©y ch÷ng l¹i, nh− mäi khi, nh−ng ngay lóc l·o kÐo ®Õn ®iÓm s¾p ®øt th× sîi d©y b¾t ®Çu thu vμo. L·o l¸ch vai vμ ®Çu ra khái sîi d©y vμ b¾t ®Çu liªn tôc kÐo nhÑ nhμng. L·o dïng c¶ hai tay, l¾c ng−êi, dèc hÕt lùc cña c¶ c¬ thÓ, cña ch©n trô ra mμ kÐo. §«i ch©n giμ nua vμ vai l·o b¾t nhÞp víi ®éng t¸c kÐo. “Vßng trßn rÊt lín”, l·o nãi. “Nh−ng con c¸ ®· quay trßn”. Råi sîi d©y kh«ng nhÝch thªm tÝ nμo n÷a vμ l·o gi÷ cho tíi lóc l·o thÊy trong ¸nh n¾ng, nh÷ng tia n−íc tõ sîi d©y b¾n ra. ThÕ råi sîi d©y tho¸t ®i mÊt, «ng l·o quú gèi vμ ®μnh ph¶i ®Ó nã lao hót trë l¹i vμo trong vïng n−íc tèi. “B©y giê nã ®ang l−în ®Õn chç xa nhÊt cña vßng trßn råi ®Êy”, l·o nãi. M×nh ph¶i dèc søc ra mμ nÝu, l·o nghÜ. C¨ng th¼ng sÏ khiÕn nã dÇn thu hÑp c¸c vßng l−în. Cã lÏ ®é tiÕng n÷a m×nh sÏ nh×n thÊy nã. B©y giê m×nh ph¶i khuÊt phôc nã råi sau ®ã m×nh ph¶i giÕt nã. Nh−ng con c¸ vÉn chËm r·i l−în vßng vμ hai giê sau, må h«i −ít ®Ém ng−êi «ng l·o vμ l·o mÖt thÊu x−¬ng. B©y giê c¸c vßng trßn ®· hÑp h¬n nhiÒu vμ tõ ®é chÕch cña sîi d©y l·o cã thÓ biÕt con c¸ ®ang liªn tôc ngoi lªn trong lóc b¬i. ¤ng l·o thÊy hoa m¾t suèt c¶ tiÕng ®ång hå, må h«i x¸t muèi vμo m¾t l·o vμ x¸t muèi lªn vÕt c¾t phÝa trªn m¾t vμ tr¸n. L·o kh«ng ng¹i chuyÖn hoa m¾t. 127

Chøng Êy b×nh th−êng khi cø c¨ng ng−êi ra mμ kÐo sîi d©y. Nh−ng ®· hai lÇn l·o c¶m thÊy chãng mÆt vμ cho¸ng v¸ng vμ ®iÒu Êy khiÕn l·o sî. “Ta kh«ng thÓ tù ch¬i xá m×nh vμ chÕt tr−íc mét con c¸ nh− thÕ nμy ®−îc”, l·o nãi. “B©y giê lóc ta ®· khiÕn nã ®Õn mét c¸ch ngon lμnh, Chóa gióp ta chÞu ®ùng. Ta sÏ ®äc mét tr¨m lÇn kinh L¹y Cha vμ mét tr¨m lÇn kinh Mõng §øc MÑ. Nh−ng lóc nμy th× ta ch−a thÓ ®äc”. Cø xem nh− m×nh ®· ®äc, l·o nghÜ. M×nh sÏ ®äc sau vËy. §óng lóc ®ã l·o c¶m thÊy mét có quËt ®ét ngét vμ có n¶y m¹nh ë sîi d©y l·o ®ang nÝu b»ng c¶ hai tay. ThËt lμ s¾c vμ c¶m thÊy cøng vμ nÆng. L−ìi kiÕm cña con c¸ ®ang quËt vμo ®o¹n d©y thÐp ®¸y(1), l·o nghÜ. ChuyÖn Êy tÊt x¶y ra. Nã ph¶i lμm nh− thÕ. MÆc dï ®iÒu ®ã sÏ lμm con c¸ nh¶y lªn, vμ b©y giê m×nh muèn nã h·y l−în vßng th× h¬n. Nh÷ng có nh¶y còng cÇn ®Ó nã hÝt kh«ng khÝ. Nh−ng sau mçi lÇn nh¶y, chç l−ìi c©u m¾c vμo sÏ bÞ réng h¬n råi nã cã thÓ hÊt v¨ng l−ìi c©u. “§õng nh¶y, c¸”, l·o nãi. “§õng nh¶y”. Con c¸ quËt sîi d©y thªm vμi lÇn n÷a vμ cø mçi lÇn nã v¨ng ®Çu, «ng l·o l¹i níi thªm chót d©y. M×nh ph¶i gi÷ cho nã ®õng ®au qu¸, l·o nghÜ. Nçi ®au cña ta th× kh«ng thμnh vÊn ®Ò. Ta cã thÓ chÕ ngù. Nh−ng nçi ®au cña con c¸ th× cã thÓ khiÕn nã cuång lªn. L¸t sau, con c¸ kh«ng quËt d©y ®¸y n÷a vμ b¾t ®Çu l¹i l−în vßng chÇm chËm. BÊy giê «ng l·o liªn tôc thu d©y. Nh−ng l·o l¹i c¶m thÊy cho¸ng v¸ng. L·o ®−a tay tr¸i vèc Ýt n−íc biÓn vç lªn ®Çu. Råi l·o tiÕp tôc vç thªm, xoa c¶ xuèng g¸y. “Ta kh«ng ®Ó bÞ chuét rót”, l·o nãi. “Chèc n÷a nã sÏ ngoi lªn vμ ta cã thÓ cÇm cù. Mμy ph¶i cÇm cù. Chí cã nãi l»ng nh»ng”. L·o t× gèi vμo m¹n mòi thuyÒn mét lóc råi l¹i quμng sîi d©y lªn l−ng. B©y giê m×nh sÏ nghØ mét l¸t trong lóc nã m¶i l−în vßng d−íi kia råi khi nã ngoi lªn m×nh sÏ ®øng dËy chiÕn ®Êu, l·o quyÕt ®Þnh. §−îc nghØ ng¬i ë ®»ng mòi thuyÒn, ®Ó mÆc con c¸ b¬i c¶ mét vßng mμ kh«ng ph¶i kÐo d©y th× qu¶ thËt lμ c¸m dç qu¸ møc. Nh−ng khi ®é c¨ng cña (1) §o¹n d©y thÐp ë s¸t l−ìi c©u. 128

sîi d©y cho thÊy con c¸ quay vÒ phÝa thuyÒn, «ng l·o nhæm ng−êi ®øng dËy, xoay, l¾c, kÐo tÊt chç d©y thu ®−îc vμo. Ch−a bao giê m×nh mÖt nh− thÕ nμy, l·o nghÜ, b©y giê giã mËu dÞch(1) ®ang næi lªn. Nh−ng ®Êy sÏ lμ h−íng giã thuËn ®Ó ®−a con c¸ vμo bê. M×nh rÊt cÇn thø giã nμy. “L−ît tíi nã l−în ra, ta sÏ nghØ”, l·o nãi. “Ta c¶m thÊy ®ì h¬n nhiÒu. ChØ hai ba vßng n÷a th«i th× ta sÏ cã nã”. ChiÕc mò r¬m cña l·o trËt ra sau g¸y vμ l·o ngåi thôp xuèng mòi thuyÒn víi søc kÐo sîi d©y, khi l·o c¶m thÊy con c¸ l−în l¹i. B©y giê mμy cø l−în ®i, c¸, l·o nghÜ. Tao sÏ tãm mμy ë ®−êng l−în. BiÓn dËy sãng. Nh−ng giã Êy chØ xuÊt hiÖn vμo nh÷ng lóc thêi tiÕt tèt vμ l·o ph¶i cÇn nã ®Ó trë vÒ ®Êt liÒn. “Ta chØ viÖc l¸i theo h−íng t©y nam”, l·o nãi. “Ng−êi ta kh«ng bao giê l¹c trªn biÓn vμ ®©y l¹i lμ mét hßn ®¶o dμi”. §Õn vßng thø ba, l·o lÇn ®Çu tiªn thÊy con c¸. Tho¹t tiªn l·o thÊy mét c¸i bãng ®en v−ît dμi qua d−íi con thuyÒn, ®Õn møc l·o kh«ng thÓ tin næi ®é dμi cña nã. “Kh«ng”, l·o nãi. “Nã kh«ng thÓ lín nh− thÕ ®−îc”. Nh−ng ®óng lμ con c¸ lín nh− thÕ vμ ®Õn cuèi ®−êng vßng Êy, chØ c¸ch chõng hai l¨m mÐt, nã tråi lªn vμ l·o nom thÊy c¸i ®u«i nh« khái mÆt n−íc. C¸i ®u«i lín h¬n c¶ chiÕc l−ìi h¸i lín, mμu tÝm hång dùng trªn mÆt ®¹i d−¬ng xanh thÉm. Nã l¹i lÆn xuèng vμ khi con c¸ h·y cßn mÊp mÐ mÆt n−íc, «ng l·o cã thÓ nh×n thÊy th©n h×nh ®å sé vμ nh÷ng säc mμu tÝa trªn m×nh nã. C¸nh vi trªn l−ng xÕp l¹i, cßn bé v©y to sô bªn s−ên xoÌ réng. LÇn l−în nμy, «ng l·o cã thÓ nh×n thÊy m¾t con c¸ vμ c¶ hai con c¸ chÐt x¸m b¬i bªn c¹nh. ThØnh tho¶ng hai con c¸ nμy róc vμo m×nh nã. Råi cã lóc chóng d¹t ra. Chèc chèc chóng l¹i nhÑ nhμng b¬i trong bãng cña con c¸ lín. Mçi con dμi c¶ th−íc vμ khi b¬i nhanh, chóng vÆn vÑo toμn th©n nh− thÓ loμi l−¬n. (1) Giã mËu dÞch (nguyªn v¨n tiÕng Anh : trade wind) : giã m¹nh thæi tíi vïng xÝch ®¹o tõ h−íng ®«ng nam hay ®«ng b¾c. 129

B©y giê «ng l·o ®ang to¸t må h«i ®Çm ®×a nh−ng kh«ng ph¶i v× mÆt trêi mμ lμ v× mét nguyªn nh©n kh¸c. Cø mçi vßng b¬i b×nh lÆng cña con c¸ th× l·o l¹i thu d©y vμo vμ l·o ch¾c chØ chõng hai vßng n÷a th«i th× l·o sÏ cã c¬ héi phãng lao vμo nã. Nh−ng m×nh ph¶i ®Ó nã ®Õn gÇn, gÇn, thËt gÇn, l·o nghÜ. M×nh kh«ng cÇn nh»m vμo ®Çu. M×nh ph¶i nh»m vμo tim. “H·y b×nh tÜnh vμ gi÷ søc, l·o giμ ¹”, l·o nãi. Vßng l−în tiÕp theo, l−ng con c¸ ®· nh« lªn nh−ng h·y cßn kh¸ xa thuyÒn. Vßng tiÕp theo ®ã, nã vÉn ë xa nh−ng ®· nh« m×nh lªn cao h¬n vμ «ng l·o tin ch¾c r»ng nÕu thu thªm d©y th× con c¸ sÏ cËp s¸t thuyÒn. L·o ®· chuÈn bÞ mòi lao tr−íc ®Êy kh¸ l©u ; cuén d©y nhá cña nã ®Ó trong c¸i x« trßn vμ mét ®Çu d©y ®· ®−îc buéc vμo c¸i mÊu ë mòi thuyÒn. B©y giê con c¸ l¹i tiÕp tôc l−în vμo theo vßng trßn cña nã, tr«ng ®iÒm tÜnh vμ tuyÖt ®Ñp, chØ cã c¸i ®u«i ®å sé cö ®éng. ¤ng l·o dèc hÕt søc ra kÐo con c¸ vμo gÇn h¬n. Con c¸ khÏ nghiªng m×nh trong chèc l¸t. Råi trë m×nh th¼ng dËy vμ b¾t ®Çu l−în thªm vßng n÷a. “Ta ®· di chuyÓn ®−îc nã”, «ng l·o nãi. “Ta ®· di chuyÓn ®−îc nã råi”. Lóc nμy l·o l¹i thÊy x©y xÈm mÆt mμy nh−ng vÉn g−îng hÕt søc b×nh sinh ra mμ kÐo con c¸ khæng lå. M×nh di chuyÓn ®−îc nã, l·o nghÜ. Cã lÏ lÇn nμy m×nh sÏ tãm ®−îc nã. KÐo ®i, tay ¬i, l·o thÇm giôc. H·y ®øng v÷ng, ®«i ch©n kia. TØnh t¸o v× tao, ®Çu μ. H·y tØnh t¸o v× tao. Bän mμy ch−a bao giê b¹i trËn. LÇn nμy ta sÏ lËt ®−îc nã. Nh−ng khi l·o tËp trung hÕt søc lùc, chuÈn bÞ dèc kiÖt ra tr−íc khi con c¸ b¬i song song víi m¹n thuyÒn vμ g¾ng søc b×nh sinh mμ kÐo th× con c¸ chao m×nh tr¸nh ra råi lËt th¼ng ng−êi lªn b¬i ®i. “C¸ ¬i”, «ng l·o nãi. “C¸ nμy, dÉu sao th× mμy còng sÏ chÕt. Mμy muèn tao cïng chÕt n÷a μ ?”. Cø c¸i ®μ nμy th× kh«ng æn råi, l·o nghÜ. MiÖng l·o kh« khèc kh«ng thÓ nãi næi, nh−ng lóc nμy l·o kh«ng thÓ víi lÊy c¸i chai. LÇn nμy m×nh ph¶i kÐo nã cËp m¹n, l·o nghÜ. Cø thªm vμi vßng n÷a th× m×nh sÏ ®uèi søc. Kh«ng, mμy khoÎ, l·o tù nhñ. Mμy lu«n khoÎ. Vßng l−în tiÕp theo, l·o gÇn nh− k×m ®−îc con c¸. Nh−ng lÇn n÷a nã l¹i lËt th¼ng m×nh, tõ tõ b¬i ra xa. 130

Mμy ®ang giÕt tao, c¸ μ, «ng l·o nghÜ. Nh−ng mμy cã quyÒn lμm nh− thÕ. Tao ch−a bao giê thÊy bÊt k× ai hïng dòng, duyªn d¸ng, b×nh tÜnh, cao th−îng h¬n mμy, ng−êi anh em ¹. H·y ®Õn vμ giÕt ta ®i. Ta kh«ng quan t©m chuyÖn ai giÕt ai. Giê th× ®Çu ãc mμy ®ang ló lÉn lªn hÕt c¶ råi, l·o nghÜ. Mμy ph¶i gi÷ ®Çu ãc tØnh t¸o. H·y gi÷ ®Çu ãc tØnh t¸o vμ biÕt c¸ch chÞu ®ùng nh− mét con ng−êi. Hay nh− mét con c¸, l·o nghÜ. “§Çu ¬i, h·y tØnh t¸o”, l·o nãi b»ng giäng mμ b¶n th©n hÇu nh− kh«ng cßn nghe næi. “H·y tØnh t¸o”. Con c¸ l−în thªm hai vßng n÷a mμ vÉn vËy. M×nh kh«ng biÕt, «ng l·o nghÜ. §· ®Õn lóc l·o cã c¶m gi¸c nh− l·o cã thÓ ®æ sôp xuèng bÊt cø lóc nμo. M×nh kh«ng biÕt. Nh−ng m×nh sÏ cè thªm lÇn n÷a. L·o cè thªm lÇn n÷a vμ khi k×m con c¸, l·o c¶m thÊy m×nh s¾p ngÊt ®i. Con c¸ r−ín th¼ng m×nh, l¹i chÇm chËm b¬i xa, c¸i ®u«i ®å sé l¾c l− trong kh«ng trung. M×nh sÏ l¹i cè thªm, «ng l·o høa mÆc dï hai tay l·o ®· r· rêi vμ m¾t l·o chØ cã thÓ nh×n râ ®−îc tõng lóc mμ th«i. L·o l¹i cè vμ mäi chuyÖn vÉn nh− cò. ThÕ ®Êy, l·o nghÜ vμ l·o c¶m thÊy x©y xÈm c¶ mÆt mμy tr−íc lóc b¾t ®Çu ; m×nh sÏ l¹i cè thªm mét lÇn n÷a. Dån hÕt mäi ®ín ®au vμ nh÷ng g× cßn l¹i cña søc lùc vμ lßng kiªu h·nh ®· rêi bá tõ l©u, l·o mang ra ®−¬ng ®Çu víi c¬n hÊp hèi cña con c¸ vμ con c¸ tiÕn gÇn m¹n thuyÒn, tõ tõ b¬i nghiªng, mâm nã gÇn nh− ch¹m vμo v¸n thuyÒn vμ s¾p söa v−ît qua, dμi, s©u, réng, ¸nh b¹c, v»n tÝa vμ bÊt tËn trong dßng n−íc. ¤ng l·o bu«ng sîi d©y xuèng, giÉm ch©n gi÷ råi nhÊc cao ngän lao hÕt møc, vËn hÕt søc b×nh sinh, céng thªm søc lùc l·o võa huy ®éng trong ng−êi, phãng xuèng s−ên con c¸ ngay sau c¸i v©y ngùc ®å sé, v−¬n cao trong kh«ng trung ngang ngùc «ng l·o. C¶m thÊy mòi s¾t c¾m phËp vμo, l·o t× ng−êi lªn Ên s©u xuèng råi dån hÕt träng lùc lªn c¸n lao. Khi Êy con c¸, mang c¸i chÕt trong m×nh, sùc tØnh, phãng vót lªn khái mÆt n−íc ph« hÕt tÇm vãc khæng lå, vÎ ®Ñp vμ søc lùc. Nã d−êng nh− treo l¬ löng trong kh«ng trung phÝa trªn «ng l·o vμ chiÕc thuyÒn. Tho¸ng chèc nã r¬i sÇm xuèng lμm n−íc b¾n tung trïm lªn c¶ «ng l·o lÉn con thuyÒn. 131

¤ng l·o c¶m thÊy cho¸ng v¸ng, ®au ®ín vμ l·o kh«ng thÓ nh×n râ. Nh−ng l·o vÉn gì sîi d©y cña ngän lao råi ®Ó nã tõ tõ ch¹y qua ®«i tay s©y s¸t, vμ khi cã thÓ nh×n râ, l·o thÊy con c¸ n»m ngöa ph¬i c¸i bông ¸nh b¹c cña nã lªn trêi. C¸n lao nh« ra tõ c¸i hèc sau v©y c¸, cßn biÓn th× ®ang ®æi mμu bëi m¸u ®á loang ra tõ tim c¸. Tho¹t tiªn, lμn m¸u ®en sÉm tr«ng nh− b·i c¸t ngÇm trong lμn n−íc biÕc s©u h¬n ngμn th−íc. Råi nã lan réng tùa ®¸m m©y. Con c¸ tr¾ng b¹c, th¼ng ®¬ vμ bång bÒnh theo sãng. ¤ng l·o chó môc quan s¸t khi thÊp tho¸ng nh×n ®−îc. Råi l·o quÊn sîi d©y mòi lao hai vßng quanh c¸i mÊu ë ®Çu thuyÒn vμ gôc ®Çu vμo lßng bμn tay. “H·y gi÷ ®Çu ãc m×nh tØnh t¸o”, l·o nãi vμo m¹n thuyÒn. “Ta lμ l·o giμ mÖt mái. Nh−ng ta ®· giÕt con c¸ nμy, ng−êi anh em ta, vμ b©y giê ta ph¶i lμm c¸i thø khæ dÞch nμy.\" Lóc nμy m×nh ph¶i chuÈn bÞ d©y vμ thßng läng ®Ó buéc con c¸ vμo m¹n thuyÒn, l·o nghÜ. DÇu cho m×nh cã hai ng−êi ®Ó nghiªng thuyÒn kÐo nã lªn råi t¸t n−íc ra th× chiÕc thuyÒn nμy còng kh«ng thÓ chøa næi nã. M×nh ph¶i chuÈn bÞ mäi thø, kÐo nã vμo buéc chÆt råi dùng cét, giong buåm trë vÒ. L·o b¾t tay kÐo con c¸ cËp s¸t thuyÒn ®Ó cã thÓ luån sîi d©y qua mang, ra mâm råi buéc ®Çu nã vμo mòi thuyÒn. M×nh muèn ng¾m nã, l·o nghÜ, muèn ch¹m vμ sê vμo m×nh nã. Con c¸ lμ vËn may cña ta, l·o nghÜ. Nh−ng ®Êy kh«ng ph¶i lμ lÝ do ®Ó ta muèn sê nã. Ta ch¾c ta ®· c¶m thÊy tr¸i tim cña nã, l·o nghÜ. Khi ta Ên c¸i c¸n lao lÇn thø hai. B©y giê ph¶i kÐo nã vμo, buéc chÆt vμ trßng mét chiÕc thßng läng vμo gi÷a th©n vμ mét chiÕc n÷a vμo ®u«i ®Ó buéc nã vμo thuyÒn. “Lμm ngay ®i, l·o giμ ¬i”, l·o nãi. L·o híp mét ngôm n−íc rÊt nhá. “B©y giê khi trËn ®Êu ®· kÕt thóc, l¹i ph¶i lμm l¾m thø khæ dÞch h¬n”. L·o ng−íc nh×n bÇu trêi råi cói nh×n con c¸. L·o ch¨m chó quan s¸t mÆt trêi. ChØ võa xÕ tr−a th«i, l·o nghÜ. Vμ giã mËu dÞch ®ang thæi. C¶ ®¸m d©y c©u Êy b©y giê kh«ng quan träng. Th»ng bÐ sÏ cïng m×nh nèi l¹i khi vÒ ®Õn nhμ. “§Õn ®©y, c¸”, l·o nãi. Nh−ng con c¸ kh«ng nhóc nhÝch. Thay vμo ®ã, lóc nμy nã n»m −ên m×nh trªn biÓn vμ «ng l·o ph¶i l«i con thuyÒn l¹i chç nã. Khi ®Õn bªn con c¸ vμ kÐo ®Çu nã t× s¸t mòi thuyÒn, l·o kh«ng thÓ nμo tin ®−îc kÝch th−íc cña nã. Tuy vËy l·o th¸o sîi d©y ë c¸n lao ra khái c¸i mÊu, luån nã qua mang c¸ ra miÖng, quÊn mét vßng quanh c¸i kiÕm råi l¹i ®ót sîi d©y qua miÖng ra mang kia, quÊn mét vßng n÷a quanh miÖng c¸, gót chËp sîi d©y ®«i l¹i råi cét vμo c¸i mÊu ®»ng mòi thuyÒn. Råi l·o c¾t sîi d©y mang ra 132

sau l¸i buéc thßng läng vμo ®u«i c¸. Da c¸ chuyÓn tõ mμu gèc, mμu tÝa ¸nh b¹c, sang mμu tr¾ng b¹c vμ nh÷ng c¸i säc ph« cïng mμu tÝm nh¹t nh− ®u«i nã. Nh÷ng ®−êng säc Êy lín h¬n c¶ bμn tay ng−êi xoÌ réng, cßn m¾t nã tr«ng döng d−ng nh− nh÷ng tÊm kÝnh trong kÝnh viÔn väng hay nh− mét vÞ th¸nh trong ®¸m r−íc. “§Êy lμ c¸ch duy nhÊt ®Ó giÕt nã”, «ng l·o nãi. KÓ tõ lóc uèng n−íc, l·o c¶m thÊy khoÎ h¬n vμ l·o biÕt l·o sÏ kh«ng bÞ ngÊt vμ ®Çu ãc l·o tØnh t¸o. KiÓu nμy th× con c¸ ch¾c ph¶i nÆng h¬n nöa tÊn, l·o nghÜ. Cã lÏ cßn h¬n c¶ thÕ. NÕu chØ tÝnh hai phÇn ba sè l−îng thÞt tõ träng l−îng Êy víi gi¸ ba m−¬i xen mét pao(1) th× sÏ ®−îc bao nhiªu ? “Ta cÇn mét c©y bót ch× ®Ó tÝnh”, l·o nãi. “§Çu ta kh«ng th¹o tÝnh to¸n. Nh−ng ta nghÜ §i Ma-gi« vÜ ®¹i sÏ tù hμo vÒ ta h«m nay. Ta kh«ng m¾c chøng nÎ cùa gμ. Nh−ng ®«i tay vμ l−ng th× thùc sù nhøc nhèi.”. M×nh ch¼ng hay chøng nÎ cùa gμ lμ g×, l·o nghÜ. Kh«ng chõng m×nh ®· m¾c chøng Êy mμ kh«ng biÕt. L·o buéc chÆt con c¸ vμo mòi, ®u«i thuyÒn vμ c¶ vμo c¸i giãng ngang gi÷a thuyÒn. Con c¸ lín ®Õn nçi tr«ng nh− thÓ «ng l·o buéc mét con thuyÒn kh¸c lín h¬n nhiÒu vμo thuyÒn m×nh. L·o c¾t mét mÈu d©y vμ buéc chÆt c¸i hμm d−íi cña con c¸ vμo miÖng ®Ó miÖng nã kh«ng h¸ ra, ®Ó con thuyÒn l−ít ®i cμng ªm cμng tèt. Råi l·o dùng cét, c¨ng buåm víi thanh ®ì lμ c¸i sμo mãc ë bªn trªn vμ c©y sμo dμi gi÷ ë bªn d−íi ; c¸nh buåm v¸ c¨ng phång, con thuyÒn b¾t ®Çu l−ít ®i ; tùa ng¶ ng−êi lªn ®u«i thuyÒn, l·o l¸i vÒ h−íng t©y nam. L·o kh«ng cÇn la bμn ®Ó biÕt h−íng t©y nam. L·o chØ cÇn n−¬ng theo h−íng giã mËu dÞch vμ chiÒu xoay trë cña c¸nh buåm. Tèt h¬n lμ m×nh nªn kiÕm mét c¸i måi th×a(2) buéc vμo sîi d©y nhá ®Ó kiÕm c¸i g× ®ã bá bông vμ lμm dÞu c¬n kh¸t. Nh−ng l·o ch¼ng t×m thÊy, cßn mÊy con c¸ mßi th× ®· −¬n. VËy nªn l·o dïng c¸i mãc khua mét ®¸m rong vμng vïng NhiÖt l−u lªn thuyÒn khi ®¸m rong ®ã tr«i qua vμ rò b¾t nh÷ng con t«m nhá r¬i xuèng lßng thuyÒn. Chõng h¬n m−êi con vμ chóng nh¶y bóng ch©n nh− loμi bä chÐt trªn c¸t. ¤ng l·o dïng ngãn c¸i vμ ngãn trá røt ®Çu råi nhai gän c¶ vá lÉn ®u«i. MÊy con t«m rÊt bÐ nh−ng l·o biÕt chóng giμu chÊt dinh d−ìng, v¶ l¹i mïi vÞ cña chóng thËt dÔ chÞu. (1) 1 xen (tiÕng Anh : cent) = 0,01 ®« la ; 1 pao (tiÕng Anh : pound) = 0,454 kg. (2) Måi th×a (nguyªn v¨n tiÕng Anh : spoon) : mét lo¹i måi cho c¸ ¨n thÞt sèng. 133

¤ng l·o vÉn cßn trong chai ®é hai ngôm n−íc vμ sau khi ¨n xong chç t«m Êy, l·o uèng hÕt mét phÇn t−. Con thuyÒn vÉn l−ít ªm bÊt chÊp vËt c¶n kia ; «ng l·o cÆp tay l¸i vμo n¸ch, l¸i thuyÒn ®i. L·o cã thÓ nh×n thÊy con c¸, vμ chØ khi nh×n ®«i tay vμ c¶m nhËn c¸i m¹n thuyÒn d−íi l−ng, l·o biÕt viÖc nμy ®· thùc sù x¶y ra chø ®©u ph¶i trong m¬. §· cã lóc khi cuéc ®Êu s¾p kÕt thóc, ng−êi l·o rÖu r· ®Õn nçi l·o nghÜ chuyÖn con c¸ h¼n lμ trong m¬. Råi khi l·o thÊy con c¸ tung m×nh lªn khái mÆt n−íc, l¬ löng bÊt ®éng trong kh«ng trung tr−íc lóc r¬i xuèng th× l·o ch¾c ch¾n lμ cã ®iÒu g× ®ã thùc sù qu¸i ®¶n vμ l·o kh«ng thÓ nμo tin næi. Khi Êy l·o kh«ng thÓ nh×n râ, nh−ng b©y giê m¾t l·o l¹i tá nh− th−êng. Lóc nμy l·o biÕt con c¸ cã thËt vμ tay vμ l−ng l·o ®©u ph¶i lμ m¬. Tay sÏ chãng khái th«i, l·o nghÜ. M×nh ®· lμm chóng ch¶y m¸u vμ n−íc mÆn sÏ ch÷a lμnh chóng. Lμn n−íc sÉm ®en cña chÝnh dßng NhiÖt l−u vèn lμ ph−¬ng thuèc ch÷a lμnh vÕt th−¬ng hiÖu nghiÖm nhÊt. Nh÷ng g× m×nh ph¶i lμm lμ gi÷ cho ®Çu ãc tØnh t¸o. §«i tay vÉn lμm c«ng viÖc cña nã vμ chóng ta l¸i giái. Víi c¸i miÖng mÝm chÆt, c¸i ®u«i nhÞp nhμng, chóng ta l¸i thuyÒn ®i nh− thÓ hai anh em. Råi ®Çu ãc l·o b¾t ®Çu h¬i lÉn lén vμ l·o nghÜ con c¸ ®−a ta hay ta ®ang ®−a nã vμo bê ? NÕu ta ®ang kÐo nã phÝa sau th× ch¼ng cã vÊn ®Ò g× vμ nÕu con c¸ ë trªn thuyÒn n»m ®ê ra, th× còng ch¼ng cã vÊn ®Ò g×. Nh−ng «ng l·o vμ con c¸ l¹i ®ang cÆp kÌ l−ít ®i nªn l·o nghÜ, cø ®Ó cu cËu ®−a ta vμo bê nÕu viÖc ®ã lμm hμi lßng cu cËu. Ta chØ th¹o h¬n cu cËu ë mçi c¸i trß m¸nh líi ; cßn cu cËu th× ®©u cã lμm h¹i ta chót m¶y may. Hä l¸i thuyÒn ªm, «ng l·o nhóng hai bμn tay xuèng n−íc mÆn vμ cè gi÷ ®Çu ãc tØnh t¸o. Cã nh÷ng ®¸m m©y tÝch(1) trªn cao vμ nhiÒu d¶i m©y t¬(2) bªn trªn, v× vËy «ng l·o biÕt giã nhÑ sÏ cßn thæi suèt ®ªm. ¤ng l·o th−êng xuyªn nh×n con c¸ ®Ó ch¾c ch¾n lμ nã cã thùc. Mét tiÕng ®ång hå sau, con c¸ mËp ®Çu tiªn tÊn c«ng. (¤ng giμ vμ biÓn c¶, b¶n dÞch cña Lª Huy B¾c, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 2004) (1) M©y tÝch (nguyªn v¨n tiÕng Anh : cumulus) : lo¹i m©y cã h×nh thï gièng nh− nh÷ng khèi b«ng xèp tr¾ng, l¬ löng ë ®é cao d−íi 10 km. M©y tÝch lμ dÊu hiÖu cña nh÷ng ngμy nãng. (2) M©y t¬ (nguyªn v¨n tiÕng Anh : cirrus) : lo¹i m©y máng, ë ®é cao tõ 10 ®Õn 12 km. M©y t¬ lμ dÊu hiÖu cña thêi tiÕt n¾ng ®Ñp. 134

h−íng dÉn häc bµi 1. H×nh ¶nh nh÷ng vßng l−în cña con c¸ kiÕm ®−îc nh¾c ®i nh¾c l¹i trong ®o¹n v¨n gîi lªn nh÷ng ®Æc ®iÓm g× vÒ cuéc ®Êu gi÷a «ng l·o vμ con c¸ kiÕm (thêi ®iÓm, phong ®é, t− thÕ,...) ? 2. C¶m nhËn vÒ con c¸ kiÕm tËp trung vμo nh÷ng gi¸c quan nμo cña «ng l·o ? Chøng minh r»ng nh÷ng chi tiÕt nμy gîi lªn mét sù tiÕp nhËn tõ xa ®Õn gÇn, tõ bé phËn ®Õn toμn thÓ. 3. H·y ph¸t hiÖn thªm mét líp ý nghÜa míi : Ph¶i ch¨ng «ng l·o chØ c¶m nhËn ®èi t−îng b»ng gi¸c quan cña mét ng−êi ®i s¨n, mét kÎ chØ nh»m tiªu diÖt ®èi thñ cña m×nh ? H·y t×m nh÷ng chi tiÕt chøng tá mét c¶m nhËn kh¸c l¹ ë ®©y, tõ ®ã nhËn xÐt vÒ mèi liªn hÖ gi÷a «ng l·o vμ con c¸ kiÕm. 4. So s¸nh h×nh ¶nh con c¸ kiÕm tr−íc vμ sau khi «ng l·o chiÕm ®−îc nã. §iÒu nμy gîi cho anh (chÞ) suy nghÜ g× ? V× sao cã thÓ coi con c¸ kiÕm nh− mét biÓu t−îng ? Ghi nhí H×nh ¶nh «ng l·o ®¸nh c¸ ®¬n ®éc dòng c¶m s¨n ®uæi con c¸ lín nhÊt ®êi lμ mét biÓu t−îng vÒ vÎ ®Ñp cña −íc m¬ vμ hμnh tr×nh gian khæ cña con ng−êi ®Ó biÕn −íc m¬ thμnh hiÖn thùc. Sù chuyÓn ho¸ tõ bøc tranh víi nh÷ng nÐt trÇn trôi, ch©n thùc, gi¶n dÞ sang mét líp nghÜa hμm Èn, réng lín  ®ã chÝnh lμ phong c¸ch cña Hª-minh-uª vμ còng lμ sù thÓ hiÖn nguyªn lÝ s¸ng t¸c cña «ng : t¸c phÈm nghÖ thuËt nh− mét “t¶ng b¨ng tr«i”. LuyÖn tËp 1. Ngoμi viÖc miªu t¶ b»ng lêi cña ng−êi kÓ chuyÖn, cßn cã lo¹i ng«n tõ nμo trùc tiÕp nãi lªn hμnh ®éng vμ th¸i ®é cña «ng l·o tr−íc con c¸ kiÕm n÷a kh«ng ? Sö dông lo¹i ng«n tõ nμy cã t¸c dông g× khi nãi lªn mèi quan hÖ gi÷a «ng l·o vμ con c¸ kiÕm ? 2. Tªn t¸c phÈm (nguyªn v¨n tiÕng Anh : The old man and the sea) trong c¸c b¶n dÞch ë ViÖt Nam ®Òu ®−îc bæ sung thªm mét ®Þnh ng÷ : ¤ng giμ vμ biÓn c¶. NÕu dÞch ®óng nguyªn v¨n, chØ cßn : ¤ng giμ vμ biÓn. Anh (chÞ) thÝch c¸ch dÞch nμo h¬n ? V× sao ? 135

diÔn ®¹t TRONG V¡N NGHÞ LUËN KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m ®−îc nh÷ng chuÈn mùc diÔn ®¹t cña bμi v¨n nghÞ luËn.  BiÕt c¸ch tr¸nh c¸c lçi vÒ dïng tõ, viÕt c©u, sö dông giäng ®iÖu kh«ng phï hîp víi chuÈn mùc diÔn ®¹t cña bμi v¨n nghÞ luËn.  N©ng cao kÜ n¨ng vËn dông nh÷ng c¸ch diÔn ®¹t kh¸c nhau ®Ó tr×nh bμy vÊn ®Ò linh ho¹t, s¸ng t¹o. I  C¸CH sö DôNG Tõ NG÷ TRONG V¡N NGHÞ LUËN 1. T×m hiÓu c¸c vÝ dô sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi. §Ò tμi : VÎ ®Ñp t©m hån Hå ChÝ Minh qua mét sè bμi th¬ cña tËp NhËt kÝ trong tï : ChiÒu tèi ; Gi¶i ®i sím ; Míi ra tï, tËp leo nói. (1) Chóng ta h¼n ai còng nghe nãi vÒ tËp th¬ NhËt kÝ trong tï cña Hå ChÝ Minh. TËp th¬ gåm nh÷ng bμi ®−îc B¸c lμm trong lóc nhμn rçi ë nhμ lao cùc khæ cña bän T−ëng Giíi Th¹ch. B¸c vèn ch¼ng thÝch lμm th¬ : “Ng©m th¬ ta vèn kh«ng ham...”. Nh−ng trong hoμn c¶nh nhμ tï khæ së, t¨m tèi, t©m hån t¸c gi¶ Hå ChÝ Minh vÉn mang mét vÎ ®Ñp lung linh. VÎ ®Ñp Êy thÓ hiÖn râ trong c¸c bμi th¬ : ChiÒu tèi ; Gi¶i ®i sím ; Míi ra tï, tËp leo nói. (2) Nh¾c tíi sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Hå ChÝ Minh, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi tËp th¬ NhËt kÝ trong tï. TËp th¬ ®−îc viÕt trong nh÷ng thêi kh¾c hiÕm hoi  ®−îc thanh nhμn bÊt ®¾c dÜ cña B¸c gi÷a chèn lao tï. Th¬ kh«ng ph¶i lμ môc ®Ých cao nhÊt cña ng−êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng, nh− Ng−êi ®· tù b¹ch mét c¸ch thËt khiªm tèn : “Ng©m th¬ ta vèn kh«ng ham Nh−ng v× trong ngôc biÕt lμm chi ®©y ?” Nh−ng nh÷ng vÇn th¬ vang lªn trong c¶nh tï ®μy, “tª t¸i g«ng cïm” l¹i lμ nh÷ng “vÇn th¬ thÐp” “mμ vÉn mªnh m«ng b¸t ng¸t t×nh”. Bëi lÏ, víi ng−êi nghÖ sÜ  136

chiÕn sÜ Êy, chØ cã “th©n thÓ ë trong lao”, cßn tinh thÇn Ng−êi vÉn v−ît tho¸t qua chÊn song, qua xiÒng xÝch, qua d©y trãi cña nhμ tï. ChiÒu tèi ; Gi¶i ®i sím ; Míi ra tï, tËp leo nói,... lμ nh÷ng thi phÈm tiªu biÓu cho tinh thÇn ®ã. Yªu cÇu : a) Cïng tr×nh bμy mét néi dung c¬ b¶n gièng nhau nh−ng c¸ch dïng tõ ng÷ trong hai vÝ dô trªn kh¸c nhau nh− thÕ nμo ? H·y chØ râ −u ®iÓm hoÆc nh−îc ®iÓm trong c¸ch dïng tõ ng÷ cña mçi vÝ dô. b) ChØ râ nh÷ng tõ ng÷ dïng kh«ng phï hîp víi ®èi t−îng nghÞ luËn trong c¸c vÝ dô trªn. Theo anh (chÞ), cã thÓ söa l¹i nh÷ng tõ ng÷ nμy nh− thÕ nμo ®Ó viÖc diÔn ®¹t ®¶m b¶o yªu cÇu cña v¨n nghÞ luËn mμ vÉn gi÷ nguyªn ®−îc ý chÝnh cña c©u v¨n, ®o¹n v¨n ? c) H·y viÕt mét ®o¹n v¨n cã néi dung c¬ b¶n t−¬ng tù nh− c¸c vÝ dô trªn nh−ng dïng mét sè tõ ng÷ kh¸c ®Ó thay ®æi c¸ch diÔn ®¹t. 2. T×m hiÓu ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi c©u hái nªu ë d−íi. Êy lμ Huy CËn ®ã  nh−ng mét thi sÜ “thiªn nhiªn” nh− chμng th× ë n¬i nμo ch¼ng ®−îc, ë thêi nay còng nh− ë thêi x−a ; chμng nh− kh«ng ë trong thêi gian mμ chØ ë trong kh«ng gian ; ng−êi ta muèn t−ëng linh hån Huy CËn lμ ®¸m m©y kia, lμ nçi h¾t hiu trong câi trêi, lμ h¬i giã nhí th−¬ng... Trong th¬ ViÖt Nam, nghe bay dËy mét tiÕng ®Þch buån. Kh«ng ph¶i s¸o Thiªn Thai, kh«ng ph¶i ®iÖu ¸i t×nh, kh«ng ph¶i lêi li tao(1) kÓ chuyÖn mét c¸i “t«i” ; mμ Êy lμ mét b¶n ngËm ngïi dμi : cã ph¶i tiÕng ®×u hiu cña khãm tróc, b«ng lau ; cã ph¶i niÒm than van cña bê s«ng, b·i c¸t ; cã ph¶i mÆt tr¨ng mét m×nh ®ang c¶m th−¬ng cïng c¸c v× sao ? (Xu©n DiÖu, Lêi tùa cho tËp Löa thiªng, NXB Héi Nhμ v¨n, Hμ Néi, 1995) C©u hái : a) Nh÷ng tõ ng÷ in ®Ëm trong ®o¹n trÝch trªn cã t¸c dông biÓu hiÖn c¶m xóc cña ng−êi viÕt nh− thÕ nμo vμ gîi lªn ®iÒu g× vÒ ®èi t−îng nghÞ luËn ? b) S¾c th¸i biÓu c¶m cña c¸c tõ ng÷ ®ã cã phï hîp víi ®èi t−îng nghÞ luËn cña ®o¹n trÝch kh«ng ? T¹i sao ? (1) Li tao : tªn mét t¸c phÈm tiªu biÓu cña nhμ th¬ Trung Quèc KhuÊt Nguyªn (340  278 tr−íc C«ng nguyªn) ; ë ®©y dïng ®Ó chØ th¬ ca, ©m nh¹c nãi chung. 137

3. ChØ ra nh÷ng tõ ng÷ dïng kh«ng phï hîp trong ®o¹n v¨n sau, thay thÕ b»ng c¸c tõ ng÷ thÝch hîp víi yªu cÇu cña v¨n nghÞ luËn vμ vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn. ViÕt l¹i ®o¹n v¨n sau khi ®· söa l¹i nh÷ng tõ ng÷ kh«ng thÝch hîp. §Ò bμi : Tr×nh bμy nh÷ng suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ mèi quan hÖ gi÷a linh hån vμ thÓ x¸c con ng−êi qua ®o¹n trÝch c¶nh VII cña vë kÞch Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt (L−u Quang Vò). L−u Quang Vò lμ mét kÞch t¸c gia vÜ ®¹i. Vë kÞch Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt xøng ®¸ng lμ mét kiÖt t¸c trong kho tμng v¨n häc n−íc nhμ. Nhμ v¨n ®· nªu lªn mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa s©u s¾c : sù tranh chÊp gi÷a linh hån vμ thÓ x¸c trong qu¸ tr×nh con ng−êi sèng vμ h−íng tíi sù hoμn thiÖn. Thùc ra, ng−êi ta ai mμ ch¼ng ph¶i sèng b»ng c¶ linh hån vμ thÓ x¸c. Linh hån cã cao khiÕt, ®Ñp ®Ï thÕ nμo còng ch¼ng lμ g× c¶ khi kh«ng cã thÓ x¸c. Anh chμng Tr−¬ng Ba trong vë kÞch Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt còng thÕ mμ th«i. Anh ta kh«ng thÓ sèng chØ b»ng phÇn hån. Nh−ng phÇn hån Êy, v× nh÷ng trí trªu, Ðo le cña sè phËn, l¹i bÞ nhËp vμo x¸c cña tªn hμng thÞt. Ch¼ng qua ®ã chØ lμ mét c¸i x¸c “©m u ®ui mï” nÕu kh«ng cã hån Tr−¬ng Ba. Nh−ng nã còng kh«ng ®Ó cho hån Tr−¬ng Ba ®−îc yªn mμ l¹i cßn lμm anh ta ph¸t bÖnh v× nh÷ng ®ßi hái, ham muèn qu¸ qu¾t cña nã. 4. Qua viÖc t×m hiÓu nh÷ng vÝ dô ®· nªu, theo anh (chÞ), khi sö dông tõ ng÷ trong v¨n nghÞ luËn cÇn chó ý nh÷ng yªu cÇu g× ? II  C¸CH sö DôNG KÕT HîP C¸C KIÓU C¢U TRONG V¡N NGHÞ LUËN 1. T×m hiÓu c¸c vÝ dô sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi. §Ò bμi : Ph©n tÝch nh©n vËt Träng Thuû trong TruyÖn An D−¬ng V−¬ng vμ MÞ Ch©u  Träng Thuû. (1) ë phÇn ®Çu truyÒn thuyÕt, khi Träng Thuû t×m c¸ch ®¸nh c¾p ná thÇn, nh÷ng ©m m−u vμ tham väng t¨m tèi x©m chiÕm con ng−êi chμng. Sau khi ®¹t ®−îc ©m m−u, phÇn con ng−êi trong chμng míi lªn tiÕng. Giê ®©y, chμng ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng mÊt m¸t lín. Chμng mÊt MÞ Ch©u, ng−êi vî hiÒn dÞu, ng©y th¬, hÕt lßng v× chång. §Õn lóc nμy chμng míi nhËn ra sù tμn khèc cña nh÷ng ©m m−u x©m l−îc mμ chμng lμ kÎ thõa hμnh vμ lμ thñ ph¹m. Träng Thuû lu«n nh×n thÊy h×nh bãng MÞ Ch©u n¬i giÕng n−íc v× chμng kh«ng muèn tin vμ kh«ng chÊp nhËn 138

c¸i chÕt cña nμng, còng v× thÕ chμng kh«ng thÓ tha thø cho b¶n th©n m×nh. Tuy ®· muén, nh−ng trong nçi ©n hËn, Träng Thuû ®μnh lùa chän c¸i chÕt ®Ó s¸m hèi vμ mong chuéc l¹i lçi lÇm, tù trõng ph¹t vμ thanh tÈy téi lçi. (2) NÕu nh− tõ ®Çu truyÒn thuyÕt, khi Träng Thuû t×m c¸ch ®¸nh c¾p ná thÇn, nh÷ng ©m m−u vμ tham väng t¨m tèi x©m chiÕm con ng−êi chμng th× sau khi ©m m−u hoμn tÊt, phÇn con ng−êi trong chμng míi lªn tiÕng. Giê ®©y, Träng Thuû ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng mÊt m¸t lín. MÊt MÞ Ch©u  ng−êi vî hiÒn dÞu, ng©y th¬, hÕt lßng v× chång, chμng nhËn ra sù tμn khèc cña nh÷ng ©m m−u x©m l−îc mμ chμng lμ kÎ thõa hμnh, h¬n thÕ, chÝnh lμ thñ ph¹m. V× sao Träng Thuû lu«n nh×n thÊy h×nh bãng MÞ Ch©u n¬i giÕng n−íc ? V× chμng kh«ng muèn tin vμ kh«ng chÊp nhËn r»ng : “Nμng ®· chÕt !”. Kh«ng thÓ tha thø cho b¶n th©n m×nh, chμng ®· lùa chän c¸i chÕt. C¸i chÕt s¸m hèi. C¸i chÕt trong ©n hËn muén m»n. C¸i chÕt víi khao kh¸t ®−îc chuéc l¹i lçi lÇm. §ã chÝnh lμ c¸i chÕt cña sù tù trõng ph¹t. C¸i chÕt Êy cã gi¸ trÞ thanh tÈy nh÷ng téi lçi cña Träng Thuû. Yªu cÇu : a) So s¸nh c¸ch sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u cña hai ®o¹n v¨n vμ chØ ra hiÖu qu¶ diÔn ®¹t cña c¸ch sö dông nμy. b) V× sao trong mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn nªn sö dông kÕt hîp nhiÒu kiÓu c©u kh¸c nhau ? c) §o¹n v¨n nμo trong hai ®o¹n v¨n trªn sö dông phÐp tu tõ có ph¸p ? §ã lμ nh÷ng phÐp tu tõ nμo ? Ph©n tÝch ng¾n gän hiÖu qu¶ cña nh÷ng phÐp tu tõ ®ã trong viÖc tr×nh bμy ®Ò tμi vμ biÓu hiÖn c¶m xóc cña ng−êi viÕt. d) V× sao trong bμi v¨n nghÞ luËn nªn sö dông mét sè phÐp tu tõ có ph¸p ? C¸c phÐp tu tõ có ph¸p th−êng ®−îc sö dông trong v¨n nghÞ luËn lμ nh÷ng phÐp tu tõ nμo ? Nªu mét sè vÝ dô vμ ph©n tÝch ng¾n gän. 2. T×m hiÓu vÝ dô sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi. C¸i lμng ThiÖn VÞnh trong th¬ NguyÔn BÝnh còng chØ lμ mét bãng m¬. Lμng ThiÖn VÞnh thËt cã gi÷a vïng chiªm khª mïa thèi ®Êt Nam §Þnh, Th¸i B×nh, ®©u ®©u còng x¬ x¸c n−íc tr¾ng ®ång, giã lïa sãng ®ång cên lªn, qu»n l¹i, lËt thuyÒn m¶ng, c¶ ®Õn ng−êi ra cøu lóa còng chÕt ®uèi. Mçi n¨m, mçi mïa, biÕt bao ng−êi ®· bá lμng ®i tha ph−¬ng. Nhμ th¬ bã gèi ngåi nh×n vμo trong ®ªm. ChØ nghÜ l¹i còng ®· se lßng. Nhμ th¬ t−ëng t−îng, trªn nh÷ng khæ cùc Êy, phÊp phíi nh÷ng løa tuæi ®−¬ng t¬, hoa c¶i vμng th¸ng ch¹p, m−a d©y m−a dî, tr¨ng r»m s¸ng nh− ban ngμy vμ nh÷ng ®ªm chÌo h¸t... 139

Th¬ lμ niÒm khao kh¸t, lμ −íc nguyÖn cña con ng−êi. Khi ch−a quen NguyÔn BÝnh, t«i còng kh«ng thËt hiÓu ®−îc nh÷ng bμi th¬ viÕt vÒ ®ång quª cña NguyÔn BÝnh vμ còng ch−a ph©n biÖt ®−îc ®©u lμ chót lßng méc m¹c thiÕt tha cña ng−êi lμm th¬, ®©u lμ c¸i hoa hoÌ hoa sãi cña chμng trai quª ra tØnh. (T« Hoμi, Lêi giíi thiÖu TuyÓn tËp NguyÔn BÝnh, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1986) Yªu cÇu : a) Trong ®o¹n trÝch trªn, ng−êi viÕt chñ yÕu sö dông kiÓu c©u nμo cña tiÕng ViÖt ? KiÓu c©u ®ã cã hiÖu qu¶ thÕ nμo trong viÖc truyÒn ®¹t néi dung th«ng b¸o ? b) So s¸nh kiÓu c©u cña c©u v¨n “ChØ nghÜ l¹i còng ®· se lßng.” víi nh÷ng c©u kh¸c trong ®o¹n trÝch vμ ph©n tÝch ng¾n gän hiÖu qu¶ cña kiÓu c©u nμy trong viÖc truyÒn ®¹t néi dung th«ng b¸o vμ biÓu hiÖn c¶m xóc cña ng−êi viÕt. 3. ChØ râ nh÷ng nh−îc ®iÓm trong viÖc sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u cña c¸c ®o¹n v¨n sau vμ nªu c¸ch kh¾c phôc nh÷ng nh−îc ®iÓm ®ã ®Ó viÖc diÔn ®¹t néi dung s¸ng râ vμ linh ho¹t h¬n. (1) Qua viÖc x©y dùng t×nh huèng, kh¾c ho¹ nh©n vËt vμ thÓ hiÖn t©m tr¹ng cïng víi viÖc sö dông h×nh ¶nh giμu ý nghÜa biÓu t−îng, gîi nh÷ng liªn t−ëng s©u s¾c cho ng−êi ®äc, NguyÔn Minh Ch©u ®· s¸ng t¹o nªn mét truyÖn ng¾n hay vμ ®Æc s¾c. Qua nh©n vËt NhÜ trong BÕn quª, nhμ v¨n ®· nãi lªn nh÷ng suy t−, tr¨n trë cña con ng−êi trong thêi kh¾c mong manh gi÷a sù sèng vμ c¸i chÕt. Qua nh©n vËt nμy, t¸c gi¶ muèn nh¾n nhñ : h·y biÕt tr©n träng nh÷ng gi¸ trÞ, nh÷ng ®iÒu b×nh dÞ vμ gÇn gòi nhÊt trong cuéc ®êi. (2) Kho tμng v¨n häc d©n gian ViÖt Nam rÊt ®å sé, gåm nh÷ng t¸c phÈm cña nhiÒu d©n téc trªn kh¾p miÒn ®Êt n−íc, víi nhiÒu thÓ lo¹i : thÇn tho¹i, sö thi, truyÒn thuyÕt, truyÖn cæ tÝch, ca dao, d©n ca,… cã gi¸ trÞ nhËn thøc, gi¸o dôc vμ thÈm mÜ to lín. Kho tμng v¨n häc d©n gian ViÖt Nam lμ cuèn “b¸ch khoa th−” vÒ cuéc sèng, cung cÊp cho nh©n d©n vèn hiÓu biÕt phong phó, toμn diÖn vÒ thÕ giíi tù nhiªn, con ng−êi vμ cuéc sèng. V¨n häc d©n gian gãp phÇn b¶o tån vμ nu«i d−ìng con ng−êi : c¸c t¸c phÈm v¨n häc d©n gian th−êng h−íng tíi ch©n, thiÖn, mÜ ; gãp phÇn x©y dùng vμ hoμn thiÖn nh©n c¸ch con ng−êi, gióp con ng−êi ph©n biÖt ®iÒu hay, ®iÒu dë, c¸i thiÖn, c¸i ¸c. Ngoμi ra, v¨n häc d©n gian cßn b¶o tån, g×n gi÷ tiÕng nãi chung, nÒn v¨n ho¸ d©n téc, 140

lμ c¬ së, nguån gèc cña v¨n häc viÕt trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam. 4. Tõ nh÷ng néi dung ®· t×m hiÓu ë c¸c môc 1, 2, 3, theo anh (chÞ), khi sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u trong v¨n nghÞ luËn cÇn chó ý nh÷ng yªu cÇu g× ? Ghi nhí Khi viÕt bμi v¨n nghÞ luËn, cÇn chó ý :  VÒ c¸ch dïng tõ ng÷ : + Lùa chän tõ ng÷ chÝnh x¸c, phï hîp víi vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn ; tr¸nh dïng tõ l¹c phong c¸ch hoÆc nh÷ng tõ ng÷ s¸o rçng, cÇu k×. + KÕt hîp sö dông c¸c phÐp tu tõ tõ vùng vμ mét sè tõ ng÷ mang tÝnh biÓu c¶m, gîi h×nh t−îng ®Ó béc lé c¶m xóc phï hîp.  VÒ c¸ch sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u : + KÕt hîp mét sè kiÓu c©u trong ®o¹n, trong bμi ®Ó t¹o nªn giäng ®iÖu linh ho¹t, biÓu hiÖn c¶m xóc. + Sö dông c¸c phÐp tu tõ có ph¸p ®Ó t¹o nhÞp ®iÖu, nhÊn m¹nh râ h¬n th¸i ®é, c¶m xóc. 141

Hån Tr−¬ng Ba, da Hμng thÞt L−u quang vò (TrÝch) KÕt qu¶ cÇn ®¹t  C¶m nhËn ®−îc : bi kÞch cña con ng−êi khi bÞ ®Æt vμo nghÞch c¶nh ph¶i sèng nhê, sèng t¹m vμ tr¸i tù nhiªn khiÕn t©m hån nh©n hËu, thanh cao bÞ nhiÔm ®éc vμ tha ho¸ tr−íc sù lÊn ¸t cña thÓ x¸c th« lç, phμm tôc ; vÎ ®Ñp t©m hån ng−êi lao ®éng trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i sù gi¶ t¹o vμ dung tôc, b¶o vÖ quyÒn ®−îc sèng ®Ých thùc vμ kh¸t väng hoμn thiÖn nh©n c¸ch.  ThÊy ®−îc kÞch L−u Quang Vò ®Æc s¾c trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn : sù hÊp dÉn cña kÞch b¶n v¨n häc vμ nghÖ thuËt s©n khÊu, sù kÕt hîp gi÷a tÝnh hiÖn ®¹i víi c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng, sù phª ph¸n m¹nh mÏ, quyÕt liÖt vμ chÊt tr÷ t×nh ®»m th¾m, bay bæng. TiÓu dÉn L−u Quang Vò (1948  1988), quª gèc ë §μ N½ng, sinh t¹i Phó Thä trong mét gia ®×nh trÝ thøc, cha lμ nhμ viÕt kÞch L−u Quang ThuËn, nªn thiªn h−íng vμ n¨ng khiÕu nghÖ thuËt cña «ng ®· sím béc lé tõ nhá. Tõ n¨m 1965 ®Õn n¨m 1970, «ng vμo bé ®éi, phôc vô trong qu©n chñng Phßng kh«ng  Kh«ng qu©n. Tõ n¨m 1970 ®Õn n¨m 1978 «ng xuÊt ngò vμ lμm ®ñ mäi nghÒ ®Ó m−u sinh, nh− lμm hîp ®ång cho Nhμ xuÊt b¶n Gi¶i phãng, chÊm c«ng trong mét ®éi cÇu ®−êng, vÏ pa-n«, ¸p-phÝch,... Tõ n¨m 1978 ®Õn n¨m 1988, «ng lμ biªn tËp viªn t¹p chÝ S©n khÊu vμ b¾t ®Çu s¸ng t¸c kÞch nãi  víi vë kÞch ®Çu tay Sèng m·i tuæi 17 (viÕt l¹i theo kÞch b¶n cña Vò Duy Kú). Nh−ng sau ®ã, mét nguån lùc s¸ng t¹o ®ét khëi m¹nh mÏ ®· bïng ch¸y d−íi ngßi bót L−u Quang Vò. Víi nh÷ng vë kÞch g©y chÊn ®éng d− luËn nh− : L−u quang vò Lêi nãi dèi cuèi cïng, Nμng Xi-ta, ChÕt cho ®iÒu ch−a cã, NÕu anh kh«ng ®èt löa, Lêi thÒ thø 9, Kho¶nh kh¾c vμ v« tËn, BÖnh sÜ, T«i vμ chóng ta,... L−u Quang Vò kh«ng chØ trë thμnh mét hiÖn t−îng ®Æc biÖt cña s©n khÊu kÞch tr−êng nh÷ng n¨m t¸m m−¬i cña thÕ kØ XX mμ cßn ®−îc coi lμ mét trong nh÷ng nhμ so¹n kÞch tμi n¨ng nhÊt cña nÒn v¨n häc nghÖ thuËt ViÖt Nam hiÖn ®¹i. ¤ng qua ®êi gi÷a lóc tμi n¨ng 142

®ang vμo ®é chÝn, ngμy 29  8  1988, trong mét tai n¹n « t« trªn quèc lé 5 cïng víi ng−êi b¹n ®êi lμ nhμ th¬ Xu©n Quúnh vμ con trai L−u Quúnh Th¬. Tr−íc khi ®Õn víi thÓ lo¹i kÞch nãi, L−u Quang Vò tõng lμm th¬, s¸ng t¸c truyÖn ng¾n, vÏ tranh. Th¬ L−u Quang Vò kh«ng s¾c s¶o vμ d÷ déi nh− kÞch nh−ng giμu c¶m xóc, tr¨n trë, kh¸t khao. RÊt nhiÒu bμi th¬ cña «ng ®−îc b¹n ®äc yªu thÝch nh− : Vμ anh tån t¹i, TiÕng ViÖt, V−ên trong phè, BÇy ong trong ®ªm s©u,... ¤ng cßn lμ t¸c gi¶ cña mét sè truyÖn ng¾n mang ®Ëm phong c¸ch riªng. T¸c phÈm chÝnh : H−¬ng c©y (th¬, 1968  in chung trong tËp H−¬ng c©y  BÕp löa), M©y tr¾ng cña ®êi t«i (th¬, 1989), BÇy ong trong ®ªm s©u (th¬, 1993) cïng nhiÒu bμi th¬ kh¸c ch−a ®−îc in thμnh tËp vμ mét tËp tiÓu luËn : DiÔn viªn vμ s©n khÊu (tiÓu luËn, 1979  in chung). N¨m 2000 «ng ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt. Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt (viÕt n¨m 1981 nh−ng ®Õn n¨m 1984 míi ra m¾t c«ng chóng) lμ mét trong nh÷ng vë kÞch ®Æc s¾c nhÊt cña L−u Quang Vò, ®· c«ng diÔn nhiÒu lÇn trªn s©n khÊu trong vμ ngoμi n−íc. Tõ mét cèt truyÖn d©n gian, L−u Quang Vò ®· x©y dùng thμnh mét vë kÞch nãi hiÖn ®¹i, ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò míi mÎ, cã ý nghÜa t− t−ëng, triÕt lÝ vμ nh©n v¨n s©u s¾c. (Tãm t¾t néi dung : Tr−¬ng Ba giái ®¸nh cê bÞ Nam Tμo b¾t chÕt nhÇm. V× muèn söa sai, nªn Nam Tμo vμ §Õ ThÝch cho hån Tr−¬ng Ba sèng l¹i, nhËp vμo x¸c hμng thÞt võa míi chÕt. Tró nhê linh hån trong thÓ x¸c hμng thÞt, Tr−¬ng Ba gÆp rÊt nhiÒu phiÒn to¸i : lÝ tr−ëng s¸ch nhiÔu, chÞ hμng thÞt ®ßi chång, gia ®×nh Tr−¬ng Ba còng c¶m thÊy xa l¹... mμ b¶n th©n Tr−¬ng Ba th× ®au khæ v× ph¶i sèng tr¸i tù nhiªn, gi¶ t¹o. §Æc biÖt th©n x¸c hμng thÞt lμm Tr−¬ng Ba nhiÔm mét sè thãi xÊu vμ cã nh÷ng nhu cÇu vèn kh«ng ph¶i cña chÝnh b¶n th©n «ng. Tr−íc nguy c¬ tha ho¸ vÒ nh©n c¸ch vμ sù phiÒn to¸i do m−în th©n x¸c cña kÎ kh¸c, Tr−¬ng Ba quyÕt ®Þnh tr¶ l¹i x¸c cho hμng thÞt vμ chÊp nhËn c¸i chÕt.) V¨n b¶n d−íi ®©y trÝch tõ c¶nh VII vμ ®o¹n kÕt cña vë kÞch. V¨n b¶n VII Nhμ tr−¬ng Ba Tãm l−îc c¸c líp (Tr−¬ng Ba  Tr−ëng Ho¹t ; Tr−¬ng Ba  lÝ tr−ëng  con trai Tr−¬ng Ba ; Tr−¬ng Ba  con d©u  ch¸u g¸i) : Tr−ëng Ho¹t sang nhμ Tr−¬ng Ba, phª ph¸n Tr−¬ng Ba d¹o nμy ®æi tÝnh, ®æi nÕt. LÝ tr−ëng l¹i ®Õn s¸ch nhiÔu. Con trai tá ra h− háng h¬n. Ch¸u g¸i kh«ng nhËn «ng. Con d©u than phiÒn bè chång thay ®æi. Tr−¬ng Ba rÊt ®au khæ. Hån Tr−¬ng Ba : (ngåi «m ®Çu mét håi l©u råi ®øng vôt dËy) Kh«ng ! Kh«ng ! T«i kh«ng muèn sèng nh− thÕ nμy m·i ! (nh×n ch©n tay, th©n thÓ) T«i ch¸n c¸i chç ë kh«ng ph¶i cña t«i nμy l¾m råi, ch¸n l¾m råi ! C¸i th©n thÓ kÒnh cμng th« lç nμy, ta b¾t ®Çu sî mi, ta chØ muèn rêi xa mi tøc kh¾c ! NÕu c¸i hån cña ta cã h×nh thï riªng nhØ, ®Ó nã ®−îc t¸ch ra khái c¸i x¸c nμy, dï chØ mét l¸t ! 143

(Tíi ®©y, b¾t ®Çu líp kÞch “Cuéc ®èi tho¹i gi÷a Hån vμ X¸c”. Trªn s©n khÊu, hån Tr−¬ng Ba t¸ch ra khái x¸c anh hμng thÞt vμ hiÖn h×nh lê mê trong d¸ng nh©n vËt Tr−¬ng Ba thËt. Th©n x¸c b»ng thÞt vÉn ngåi nguyªn trªn châng vμ lóc nμy chØ cßn lμ th©n x¸c.) X¸c hμng thÞt : (b¾t ®Çu) V« Ých, c¸i linh hån mê nh¹t cña «ng Tr−¬ng Ba khèn khæ kia ¬i, «ng kh«ng t¸ch ra khái t«i ®−îc ®©u, dï t«i chØ lμ th©n x¸c... Hån Tr−¬ng Ba : A, mμy còng biÕt nãi kia μ ? V« lÝ, mμy kh«ng thÓ biÕt nãi ! Mμy kh«ng cã tiÕng nãi, mμ chØ lμ x¸c thÞt ©m u ®ui mï... X¸c hμng thÞt : Cã ®Êy ! X¸c thÞt cã tiÕng nãi ®Êy ! ¤ng ®· biÕt tiÕng nãi cña t«i råi, ®· lu«n lu«n bÞ tiÕng nãi Êy sai khiÕn. ChÝnh v× ©m u, ®ui mï mμ t«i cã søc m¹nh ghª gím, l¾m khi ¸t c¶ c¸i linh hån cao khiÕt cña «ng ®Êy ! Hån Tr−¬ng Ba : Nãi l¸o ! Mμy chØ lμ c¸i vá bªn ngoμi, kh«ng cã ý nghÜa g× hÕt, kh«ng cã t− t−ëng, kh«ng cã c¶m xóc ! X¸c hμng thÞt : Cã thËt thÕ kh«ng ? Hån Tr−¬ng Ba : HoÆc nÕu cã, th× chØ lμ nh÷ng thø thÊp kÐm, mμ bÊt cø con thó nμo còng cã ®−îc : thÌm ¨n ngon, thÌm r−îu thÞt... X¸c hμng thÞt : TÊt nhiªn, tÊt nhiªn. Sao «ng kh«ng kÓ tiÕp : Khi «ng ë bªn nhμ t«i... Khi «ng ®øng bªn c¹nh vî t«i, tay ch©n run rÈy, h¬i thë nãng rùc, cæ nghÑn l¹i... §ªm h«m ®ã, suýt n÷a th×... Hån Tr−¬ng Ba : Im ®i ! §Êy lμ mμy chø, ch©n tay mμy, h¬i thë cña mμy... X¸c hμng thÞt : Th× t«i cã ghen ®©u ! Ai l¹i ghen víi chÝnh th©n thÓ m×nh nhØ ! T«i chØ tr¸ch lμ sao ®ªm Êy «ng l¹i tù d−ng bá ch¹y, hoμi cña !... Nμy, nh−ng ta nªn thμnh thËt víi nhau mét chót : Ch¼ng lÏ «ng kh«ng xao xuyÕn chót g× ? Hμ hμ, c¸i mãn tiÕt canh, cæ hò, khÊu ®u«i, vμ ®ñ c¸c thø thó vÞ kh¸c kh«ng lμm hån «ng l©ng l©ng c¶m xóc sao ? §Ó tho¶ m·n t«i, ch¼ng lÏ «ng kh«ng tham dù vμo chót ®Ønh g× ? Nμo, h·y thμnh thËt tr¶ lêi ! Hån Tr−¬ng Ba : Ta... ta... ®· b¶o mμy im ®i ! X¸c hμng thÞt : Râ lμ «ng kh«ng d¸m tr¶ lêi. GiÊu ai chø kh«ng thÓ giÊu t«i ®−îc ! Hai ta ®· hoμ víi nhau lμm mét råi ! Hån Tr−¬ng Ba : Kh«ng ! Ta vÉn cã mét ®êi sèng riªng : nguyªn vÑn, trong s¹ch, th¼ng th¾n... X¸c hμng thÞt : Nùc c−êi thËt ! Khi «ng ph¶i tån t¹i nhê t«i, chiÒu theo nh÷ng ®ßi hái cña t«i, mμ cßn nhËn lμ nguyªn vÑn, trong s¹ch, th¼ng th¾n ! 144

Hån Tr−¬ng Ba : (bÞt tai l¹i) Ta kh«ng muèn nghe mμy n÷a ! X¸c hμng thÞt : (l¾c ®Çu) ¤ng cø viÖc bÞt tai l¹i ! Ch¼ng cã c¸ch nμo chèi bá t«i ®−îc ®©u ! Mμ ®¸ng lÏ «ng ph¶i c¶m ¬n t«i. T«i ®· cho «ng søc m¹nh. ¤ng cã nhí h«m «ng t¸t th»ng con «ng toÐ m¸u måm m¸u mòi kh«ng ? C¬n giËn cña «ng l¹i cã thªm søc m¹nh cña t«i... Ha ha ! Hån Tr−¬ng Ba : Ta cÇn g× ®Õn c¸i søc m¹nh lμm ta trë thμnh tμn b¹o. X¸c hμng thÞt : Nh−ng t«i lμ c¸i hoμn c¶nh mμ «ng buéc ph¶i quy phôc ! §©u ph¶i lçi t¹i t«i... (buån rÇu) Sao «ng cã vÎ khinh th−êng t«i thÕ nhØ ? T«i còng ®¸ng ®−îc quý träng chø ! T«i lμ c¸i b×nh ®Ó chøa ®ùng linh hån. Nhê t«i mμ «ng cã thÓ lμm lông, cuèc xíi. ¤ng nh×n ng¾m trêi ®Êt, c©y cèi, nh÷ng ng−êi th©n... Nhê cã ®«i m¾t cña t«i, «ng c¶m nhËn thÕ giíi nμy qua nh÷ng gi¸c quan cña t«i... Khi muèn hμnh h¹ t©m hån con ng−êi, ng−êi ta xóc ph¹m thÓ x¸c... Nh÷ng vÞ l¾m ch÷ nhiÒu s¸ch nh− c¸c «ng lμ hay vin vμo cí t©m hån lμ quý, khuyªn con ng−êi ta sèng v× phÇn hån, ®Ó råi bá bª cho th©n x¸c hä m·i khæ së, nhÕch nh¸c... Mçi b÷a t«i ®ßi ¨n t¸m, chÝn b¸t c¬m, t«i thÌm ¨n thÞt, hái cã g× lμ téi lçi nμo ? Lçi lμ ë chç kh«ng cã ®ñ t¸m, chÝn b¸t c¬m cho t«i ¨n chø ! Hån Tr−¬ng Ba : Nh−ng... Nh−ng... X¸c hμng thÞt : H·y c«ng b»ng h¬n, «ng Tr−¬ng Ba ¹ ! Tõ n·y tíi giê chØ cã «ng nÆng lêi víi t«i, chø t«i th× vÉn nh· nhÆn víi «ng ®Êy chø. (th× thÇm) T«i rÊt biÕt c¸ch chiÒu chuéng linh hån... Hån Tr−¬ng Ba : ChiÒu chuéng ? X¸c hμng thÞt : Chø sao ? T«i th«ng c¶m víi nh÷ng “trß ch¬i t©m hån cña «ng”. NghÜa lμ : Nh÷ng lóc mét m×nh mét bãng, «ng cø viÖc nghÜ r»ng «ng cã mét t©m hån bªn trong cao khiÕt, ch¼ng qua v× hoμn c¶nh, v× ®Ó sèng mμ «ng ph¶i nh©n nh−îng t«i. Lμm xong ®iÒu xÊu g× «ng cø viÖc ®æ téi cho t«i, ®Ó «ng ®−îc thanh th¶n. T«i biÕt : CÇn ph¶i ®Ó cho tÝnh tù ¸i cña «ng ®−îc ve vuèt. T©m hån lμ thø l¾m sÜ diÖn ! Hμ hμ, miÔn lμ... «ng vÉn lμm ®ñ mäi viÖc ®Ó tho¶ m·n nh÷ng thÌm kh¸t cña t«i ! Hån Tr−¬ng Ba : LÝ lÏ cña anh thËt ti tiÖn ! X¸c hμng thÞt : Êy ®Êy, «ng b¾t ®Çu gäi t«i lμ anh råi ®Êy ! Cã ph¶i lÝ lÏ cña t«i ®©u, t«i chØ nh¾c l¹i nh÷ng ®iÒu «ng vÉn tù nãi víi m×nh vμ víi ng−êi kh¸c ®Êy chø ! §· b¶o chóng ta tuy hai mμ mét ! Hån Tr−¬ng Ba : (nh− tuyÖt väng) Trêi ! 145

X¸c hμng thÞt : (an ñi) ¤ng ®õng nªn tù d»n vÆt lμm g× ! T«i ®©u muèn lμm khæ «ng, bëi t«i còng rÊt cÇn ®Õn «ng. Th«i, ®õng c·i cä nhau n÷a ! Ch¼ng cßn c¸ch nμo kh¸c ®©u ! Ph¶i sèng hoμ thuËn víi nhau th«i ! C¸i hån vÝa −¬ng b−íng cña t«i ¬i, h·y vÒ víi t«i nμy ! (Hån Tr−¬ng Ba bÇn thÇn nhËp l¹i vμo x¸c hμng thÞt. Trªn s©n khÊu, nh©n vËt Tr−¬ng Ba biÕn ®i. ChØ cßn l¹i x¸c hμng thÞt mang hån Tr−¬ng Ba ngåi lÆng lÏ bªn châng... Vî Tr−¬ng Ba vμo.) Vî Tr−¬ng Ba : C¸i G¸i ch−a vÒ h¶ «ng ? Hån Tr−¬ng Ba : (thÉn thê) Ch−a. Vî Tr−¬ng Ba : Nã sang nhμ cu TÞ tõ sím. Cu TÞ bÞ èm nÆng. Hån Tr−¬ng Ba : èm nÆng ? VËy mμ t«i kh«ng biÕt ! Vî Tr−¬ng Ba : «ng b©y giê cßn biÕt ®Õn ai n÷a ! Cu TÞ èm thËp tö nhÊt sinh, tõ ®ªm qua tíi giê b¾t ®Çu mª man, mÑ nã khãc ®á con m¾t. Khæ ! Th»ng bÐ ngoan lμ thÕ ! C¸i G¸i th−¬ng b¹n, ng¬ ngÈn c¶ ng−êi... Kh«ng hiÓu th»ng bÐ cã qua khái ®−îc kh«ng, khÐo mμ... (mét l¸t) C¸i th©n t«i th× sao trêi l¹i kh«ng b¾t ®i cho r¶nh ! Hån Tr−¬ng Ba : Sao bμ l¹i nãi thÕ ? Vî Tr−¬ng Ba : (nghÜ ngîi) T«i nãi thËt ®Êy... «ng Tr−¬ng Ba ¹, t«i ®· nghÜ kÜ : Cã lÏ t«i ph¶i ®i... Hån Tr−¬ng Ba : §i ®©u ? Vî Tr−¬ng Ba : Ch−a biÕt ! §i cÊy thuª lμm m−ín ë ®©u còng ®−îc... ®i biÖt... (r−ng r−ng). §Ó «ng ®−îc th¶nh th¬i... víi c« vî ng−êi hμng thÞt... Cßn h¬n lμ thÕ nμy... (khãc) Hån Tr−¬ng Ba : Bμ ! (sau mét håi l©u) Sao l¹i ®Õn n«ng nçi nμy ? Vî Tr−¬ng Ba : T«i biÕt, «ng vèn lμ ng−êi hÕt lßng th−¬ng yªu vî con... ChØ t¹i b©y giê... (khãc) ¤ng ®©u cßn lμ «ng, ®©u cßn lμ «ng Tr−¬ng Ba lμm v−ên ngμy x−a, «ng biÕt kh«ng : Th»ng C¶ ®· quyÕt ®Þnh døt kho¸t sÏ b¸n khu v−ên ®Ó cã tiÒn më thªm vèn liÕng cöa hμng thÞt. Hån Tr−¬ng Ba : ThËt sao ? Kh«ng ®−îc ! Vî Tr−¬ng Ba : «ng b¶o kh«ng ®−îc nh−ng t«i biÕt råi sù thÓ sÏ cø dÉn ®Õn nh− vËy, «ng sÏ ®μnh −ng chÞu nh− vËy... Th«i tuú «ng, t«i chØ muèn «ng ®−îc th¶nh th¬i sung s−íng... T«i kh«ng cßn gióp g× «ng ®−îc, tèt nhÊt lμ... lμ... kh«ng cã t«i n÷a, còng nh− kh«ng cã khu v−ên n÷a ! (bá ra) 146

Hån Tr−¬ng Ba : Bμ ! (ngåi xuèng, tay «m ®Çu). (Khi Hån Tr−¬ng Ba ngÈng lªn th× ®· thÊy c¸i G¸i ®øng tr−íc mÆt víi c¸i nh×n lÆng lÏ, soi mãi.) Hån Tr−¬ng Ba : (nh− cÇu cøu) G¸i, ch¸u... C¸i G¸i : (lïi l¹i) T«i kh«ng ph¶i lμ ch¸u cña «ng ! Hån Tr−¬ng Ba : (nhÉn nhôc) G¸i, råi lín lªn ch¸u sÏ hiÓu... «ng ®óng lμ «ng néi ch¸u... C¸i G¸i : ¤ng néi t«i chÕt råi. NÕu «ng néi t«i hiÖn vÒ ®−îc, hån «ng néi t«i sÏ bãp cæ «ng ! ¤ng d¸m nhËn lμ «ng néi, d¸m ®ông vμo c©y cèi trong v−ên cña «ng néi t«i. Hån Tr−¬ng Ba : Dï sao... Ch¸u... S¸ng nμo «ng còng ra cuèc xíi ch¨m chót c©y cèi ngoμi v−ên, ch¸u kh«ng thÊy sao : ChØ cã «ng néi ch¸u míi biÕt quý c©y nh− thÕ... C¸i G¸i : Quý c©y ! Hõ, t«i ph¶i r×nh lóc nμy, c¶ nhμ ®i v¾ng hÕt ®Ó ®Õn nãi víi «ng : Tõ nay «ng kh«ng ®−îc ®éng vμo c©y cèi trong v−ên «ng t«i n÷a ! ¤ng mμ quý c©y μ ? S¸ng qua, t«i ®Ó ý lóc «ng chiÕt c©y cam, bμn tay giÕt lîn cña «ng lμm g·y tiÖt c¸i chåi non, ch©n «ng to bÌ nh− c¸i xÎng, giÉm lªn n¸t c¶ c©y s©m quý míi −¬m ! ¤ng néi ®êi nμo th« lç phò phμng nh− vËy ! Hån Tr−¬ng Ba : ¤ng kh«ng dÌ... §Êy lμ... t¹i... C¸i G¸i : Cßn c¸i diÒu cña cu TÞ n÷a, chiÒu h«m kia nã mang diÒu sang ®©y ch¬i, «ng cÇm lÊy ®ßi ch÷a cho nã, thÕ lμ «ng lμm g·y c¶ nan, r¸ch c¶ giÊy, háng mÊt c¸i diÒu ®Ñp mμ cu TÞ rÊt quý ! Lóc n·y, trong c¬n sèt mª man, cu TÞ cø khãc b¾t ®Òn c¸i diÒu, nã tiÕc... Hån Tr−¬ng Ba : ThÕ − ? Khæ qu¸... C¸i G¸i : §õng vê ! ChÝnh «ng lμm cu TÞ thªm khæ th× cã ! Cu TÞ nã còng rÊt ghÐt «ng ! ¤ng xÊu l¾m, ¸c l¾m ! Cót ®i ! L·o ®å tÓ, cót ®i ! (võa khãc võa ch¹y vôt ®i) (ChÞ con d©u Tr−¬ng Ba ë trong nhμ ra, nghe thÊy nh÷ng lêi cuèi cïng cña c¸i G¸i.) ChÞ con d©u : (gäi theo con) G¸i, quay l¹i ®©y, G¸i ! (nh×n thÊy Hån Tr−¬ng Ba ®ang run rÈy, liÒn ®i tíi bªn c¹nh) ThÇy, thÇy ®õng giËn con trÎ... Nã rÊt yªu th−¬ng «ng néi. §ªm nμo nã còng khãc th−¬ng «ng... Nã cÊt gi÷ n©ng niu tõng chót kØ niÖm cña «ng : ®«i guèc gç, bã ®ãm thuèc lμo, nhÊt lμ nh÷ng c©y 147

thuèc trong v−ên... ChØ t¹i nã nghÜ thÇy kh«ng ph¶i lμ «ng néi cña nã, con dç dμnh thÕ nμo nã còng kh«ng nghe... (r−ng r−ng) Khæ th©n thÇy... Hån Tr−¬ng Ba : §Õn lóc nμy, c¶ nhμ chØ cßn m×nh con vÉn th−¬ng thÇy nh− x−a. ChÞ con d©u : H¬n x−a n÷a, th−a thÇy. H¬n c¶ h«m thÇy míi tõ nhμ ng−êi hμng thÞt trë vÒ. Bëi con biÕt giê thÇy khæ h¬n x−a nhiÒu l¾m... (khÏ) Mμ u con còng khæ h¬n nhiÒu l¾m. U ®· ®Þnh bá ®i ®©u thËt xa, cho thÇy ®−îc th¶nh th¬i. Nhμ ta nh− s¾p tan hoang ra c¶... Hån Tr−¬ng Ba : ThÇy ®· lμm u khæ. Cã lÏ c¸i ngμy u ch«n x¸c thÇy xuèng ®Êt, t−ëng thÇy ®· chÕt h¼n, u còng kh«ng khæ b»ng b©y giê. ChÞ con d©u : ThÇy b¶o con : C¸i bªn ngoμi lμ kh«ng ®¸ng kÓ, chØ cã c¸i bªn trong, nh−ng thÇy ¬i, con sî l¾m, bëi con c¶m thÊy, ®au ®ín thÊy... mçi ngμy thÇy mét ®æi kh¸c dÇn, mÊt m¸t dÇn, tÊt c¶ cø nh− lÖch l¹c, nhoμ mê dÇn ®i, ®Õn nçi cã lóc chÝnh con còng kh«ng nhËn ra thÇy n÷a... Con cμng th−¬ng thÇy, nh−ng thÇy ¬i, lμm sao, lμm sao gi÷ ®−îc thÇy ë l¹i, hiÒn hËu, vui vÎ, tèt lμnh nh− thÇy cña chóng con x−a kia ? Lμm thÕ nμo, thÇy ¬i ? Hån Tr−¬ng Ba : (mÆt lÆng ng¾t nh− t¶ng ®¸) Giê th× c¶ con còng... ChÞ con d©u : ThÇy ®õng giËn nÕu con ®· nãi ®iÒu g× kh«ng ph¶i. Hån Tr−¬ng Ba : Kh«ng, ta kh«ng giËn. C¶m ¬n con ®· nãi thËt. B©y giê th×... ®i ®i, cho ta ®−îc ngåi yªn mét l¸t. §i ®i ! (ChÞ con d©u tõ tõ lui ra.) Hån Tr−¬ng Ba : (mét m×nh) Mμy ®· th¾ng thÕ råi ®Êy, c¸i th©n x¸c kh«ng ph¶i cña ta ¹, mμy ®· t×m ®−îc ®ñ mäi c¸ch ®Ó lÊn ¸t ta... (sau mét l¸t) Nh−ng lÏ nμo ta l¹i chÞu thua mμy, khuÊt phôc mμy vμ tù ®¸nh mÊt m×nh ? “Ch¼ng cßn c¸ch nμo kh¸c” ! Mμy nãi nh− thÕ h¶ ? Nh−ng cã thËt lμ kh«ng cßn c¸ch nμo kh¸c ? Kh«ng cÇn ®Õn c¸i ®êi sèng do mμy mang l¹i ! Kh«ng cÇn ! (§øng dËy, lËp cËp nh−ng qu¶ quyÕt, ®Õn bªn cét nhμ, lÊy mét nÐn h−¬ng ch©m löa, th¾p lªn. §Õ ThÝch xuÊt hiÖn.) §Õ ThÝch : ¤ng Tr−¬ng Ba ! (thÊy vÎ nhît nh¹t cña Hån Tr−¬ng Ba) ¤ng cã èm ®au g× kh«ng ? Mét tuÇn nay t«i bÞ canh gi÷ chÆt qu¸, kh«ng xuèng ®¸nh cê víi «ng ®−îc, nh−ng «ng ®èt h−¬ng gäi, ®o¸n lμ «ng cã chuyÖn khÈn, t«i liÒu m¹ng xuèng ngay. Cã viÖc g× thÕ ? 148

Hån Tr−¬ng Ba : (sau mét l¸t) ¤ng §Õ ThÝch ¹, t«i kh«ng thÓ tiÕp tôc mang th©n anh hμng thÞt ®−îc n÷a, kh«ng thÓ ®−îc ! §Õ ThÝch : Sao thÕ ? Cã g× kh«ng æn ®©u ! Hån Tr−¬ng Ba : Kh«ng thÓ bªn trong mét ®»ng, bªn ngoμi mét nÎo ®−îc. T«i muèn ®−îc lμ t«i toμn vÑn. §Õ ThÝch : ThÕ «ng ngì tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu ®−îc lμ m×nh toμn vÑn c¶ − ? Ngay c¶ t«i ®©y. ë bªn ngoμi, t«i ®©u cã ®−îc sèng theo nh÷ng ®iÒu t«i nghÜ bªn trong. Mμ c¶ Ngäc Hoμng n÷a, chÝnh ng−êi l¾m khi còng ph¶i khu«n Ðp m×nh cho xøng víi danh vÞ Ngäc Hoμng. D−íi ®Êt, trªn trêi ®Òu thÕ c¶, n÷a lμ «ng. ¤ng ®· bÞ g¹ch tªn khái sæ Nam Tμo. Th©n thÓ thËt cña «ng ®· tan r÷a trong bïn ®Êt, cßn chót h×nh thï g× cña «ng ®©u ! Hån Tr−¬ng Ba : Sèng nhê vμo ®å ®¹c, cña c¶i ng−êi kh¸c, ®· lμ chuyÖn kh«ng nªn, ®»ng nμy ®Õn c¸i th©n t«i còng ph¶i sèng nhê anh hμng thÞt. ¤ng chØ nghÜ ®¬n gi¶n lμ cho t«i sèng, nh−ng sèng nh− thÕ nμo th× «ng ch¼ng cÇn biÕt ! §Õ ThÝch : (kh«ng hiÓu) Nh−ng mμ «ng muèn g× ? Hån Tr−¬ng Ba : ¤ng tõng nãi : NÕu th©n thÓ ng−êi chÕt cßn nguyªn vÑn, «ng cã thÓ lμm cho hån ng−êi ®ã trë vÒ. Th× ®©y, (chØ vμo ng−êi m×nh) th©n thÓ anh hμng thÞt cßn lμnh lÆn nguyªn xi ®©y, t«i tr¶ l¹i cho anh ta. ¤ng h·y lμm cho hån anh ta ®−îc sèng l¹i víi th©n x¸c nμy. §Õ ThÝch : Sao l¹i cã thÓ ®æi t©m hån ®¸ng quý cña b¸c lÊy chç cho c¸i phÇn hån tÇm th−êng cña anh hμng thÞt ? Hån Tr−¬ng Ba : TÇm th−êng, nh−ng ®óng lμ cña anh ta, sÏ sèng hoμ thuËn ®−îc víi th©n anh ta, chóng sinh ra lμ ®Ó sèng víi nhau. V¶ l¹i, cßn... cßn chÞ vî anh ta n÷a... chÞ ta thËt ®¸ng th−¬ng ! §Õ ThÝch : Nh−ng thÕ hån «ng muèn tró vμo ®©u ? Hån Tr−¬ng Ba : ë ®©u còng ®−îc, chø kh«ng ë ®©y n÷a. NÕu «ng kh«ng gióp, t«i sÏ... t«i sÏ... nh¶y xuèng s«ng hay ®©m mét nh¸t dao vμo cæ, lóc ®ã th× hån t«i ch¼ng cßn, x¸c anh hμng thÞt còng mÊt... §Õ ThÝch : Sao «ng l¹i tÝnh n−íc Êy ! R¾c rèi thËt ! T«i ®· ph¹m phÐp giêi mét lÇn. Trªn thiªn ®×nh ng−êi ta cßn ®ang treo téi t«i ®Êy ®Ó chê xÐt xö. T«i ch¼ng sî, hä do¹ thÕ chø ch−a ch¾c ®· lμm g× ®−îc t«i. TrÞ téi hÕt tiªn hÕt thÇn th× lÊy g× cho d©n chóng hä thê ! C¸i khã nghÜ b©y giê lμ s¾p xÕp cho hån «ng nhËp vμo ®©u ®©y ? (®i l¹i, suy nghÜ, bçng l¾ng nghe) Cã tiÕng khãc ran lªn tõ ®©u Êy nhØ ? Tõ nhμ ai ? 149