E-book_601320917_chaiyakon

ประเพณลี �ำ่ คา่ มรดกไทย จัดทำ�โดย นาย ชัยกรสาบุตร รหัสประจำ�ตวั 601320917 โปรแกรมวิชา เทคโนโลยีสารสนเทศ 1

สารบัญ 1 2 ประเพณี 4 ภาค 4 ภาคเหนอื ประเพณยี เ่ี ป็ง 5 ภาคกลาง ประเพณีโยนบวั 6 ภาคกลาง ประเพณกี ำ�ฟ้า 8 ภาคอีสาน ประเพณแี หป่ ราสาทผึง้ 10 ภาคใต้ ประเพณแี ห่นางดาน 11 ประเพณีตา่ งๆ อา้ งอิง 2

ประเพณีไทย 4 ภาค 1

ภาคเหนอื ประเพณียี่เป็ง ประเพณียเ่ี ป็ง หรือ ประเพณีเดือนยี่ คือ ประเพณีลอยกระทงแบบลา้ นนาโดยคำ�วา่ ยี่ แปลว่า สอง สว่ น เป็ง แปลวา่ เพญ็ หรือ คนื พระจนั ทรเ์ ต็มดวง ซ่งึ หมายถึงประเพณีในวนั เพ็ญ เดือนสองของชาวล้านนา ซ่ึงตรงกับเดือนสิบสองของไทย งานประเพณจี ะมสี ามวัน วนั ขน้ึ สิบสามค่ำ� หรอื ชาวพ้นื ถ่ินเรยี กวา่ วันดา จะเป็นวนั ส�ำ หรบั การซอื้ ของ ตระเตรียมส่งิ ตา่ งๆ ไปทำ�บญุ ที่วดั วันขน้ึ สิบสคี่ �ำ่ จะไปทำ�บญุ กันทวี่ ดั พร้อมทำ�กระทงใหญ่ไว้ทวี่ ัดและนำ� ของกินมาใส่กระทงเพื่อท�ำ ทานใหแ้ ก่คนยากจน วันขึ้นสบิ หา้ คำ�่ จะนำ�กระทงใหญท่ ่วี ัดและกระทงเล็กสว่ นตัว ไปลอยในล�ำ น้�ำ ในชว่ งวนั ยเ่ี ป็งจะมกี ารประดบั ตกแตง่ วัด บ้าน เรอื น มีการท�ำ ซุ้มประตูป่า ดว้ ยตน้ กลว้ ย ต้นออ้ ย ทางมะพรา้ ว ดอกไม้ ตุง ช่อประทปี และชกั โคมยเี่ ปง็ แบบต่างๆ 2

รปู แบบโคมไฟท้ัง 4 แบบ แบบแรกเรียก “โคมติ้ว” หรือ โคมไฟเลก็ ที่ห้อยอยกู่ ับซีกไมไ้ ผซ่ ึ่งผู้คนจะถือไป ในขบวนแห่ แบบทส่ี องเรียก “โคมแขวน” ทใี่ ช้แขวนบูชาพระพุทธรปู แบบทส่ี ามเรียก “โคมพัด” ท�ำ ด้วยกระดาษสาเปน็ รปู กรวยสองอนั พนั รอง แกนเดยี วกันดา้ นนอกจะไม่มีลวดลายอะไรสว่ นดา้ นในจะตดั แต่งเป็นรูปทรง ต่างๆ แบบสดุ ทา้ ยเรียก “โคมลอย” ซง่ึ หลายคนอาจจะรู้จกั คุ้นเคยกันอยแู่ ลว้ เปน็ โคมใหญ่มีรูปร่างคลา้ ยบอลลูน สถานทีใ่ ชจ้ ัดงาน ณ ขว่ งประตทู ่าแพ จังหวดั เชยี งใหม่ ณ หนองหวั หงอก จังหวัดล�ำ ปาง 3

ภาคกลาง ประเพณโี ยนบวั ประเพณีรบั บัว-โยนบวั เปน็ ประเพณีทอ้ งถน่ิ ซง่ึ มีเพียงแหง่ เดยี วใน ประเทศไทย เม่ือใกล้ถงึ วนั ออกพรรษา ชาวบางพลี จะพากนั เกบ็ ดอกบัวไว้คอยทา่ เผอ่ื มคี นตา่ งถนิ่ พายเรือมาขอรบั ดอกบัว นานวนั นานปี จากน้�ำ ใจของชาวบ้าน บางพลี ก็กลายมาเปน็ ประเพณรี บั บวั พธิ กี รรม เมือ่ ถึงวนั ขนึ้ 13 ค่ำ� เดือน 11 ชาวบ้านตา่ งอ�ำ เภอจะพากนั พายเรอื มาที่อ�ำ เภอบางพลี พร้อม กับร้องร�ำ ทำ�เพลงและประโคมเครื่องดนตรีกนั อยา่ งคร้นื เครงใครรจู้ ักค้นุ เคยกับบา้ นไหน กจ็ อดเรือ ขน้ึ ไปเยยี่ มเยยี นกัน วนั ขนึ้ 14 ค่ำ� ถือเปน็ วนั รบั บัว-โยนบวั ชาวบา้ นจากต่างอ�ำ เภอจำ�นวนมากจะพากัน พายเรอื มาขอรับดอกบัวจากชาวบางพลี การ ให้และการรับดอกบวั จะกระทำ�กันอยา่ งสุภาพ คือส่งและรบั มอื ตอ่ มือ และก่อนที่จะยืน่ ดอกบวั ให้นนั้ ก็มกั จะมกี ารพนมมืออธิษฐาน 4

ภาคกลาง ประเพณีก�ำ ฟา้ เป็นประเพณที ีส่ �ำ คัญของชาวไทยพวน ค�ำ วา่ ”กำ�” ในภาษาพวนหมายถงึ การนบั ถือสกั การะ ค�ำ ว่า “ฟ้า” หมายถึง เจา้ ฟ้า เจ้าแผ่นดิน ผู้อยสู่ ูงเทียมฟ้า หรือเทวดาและสงิ่ ศักดิ์สิทธ์ิที่มองไม่เห็น คำ�ว่า “ก�ำ ฟา้ ” จึงหมายถงึ การนบั ถอื การบูชาฟา้ ก�ำ หนดงาน ประเพณกี �ำ ฟา้ ยังคงปฏิบัตกิ ันอยูใ่ นหมู่ชาวบ้านพวนทุกจังหวดั ทว่ั ประเทศ แตล่ ะท้องท่จี ะ ก�ำ หนด วัน เวลา คาดเคล่อื นกนั ไปบ้างในหว้ งเวลาของเดือนอ้าย ขึ้น 14 คำ�่ เดือนยี่ ขน้ึ 13 ค่ำ� และเดือน3 ข้นึ 3 ค่ำ� ทง้ั นีเ้ ปน็ การตกลงของชาวพวนในแต่ละทอ้ งที่ กจิ กรรม / พิธี กิจกรรมที่ชาวพวนถือปฏิบัติกนั ในระหวา่ งก�ำ ฟ้ามี 3ประการ ประการที่ 1 งดเว้นจากการงานท่ปี ฏบิ ัติอยูเ่ ป็นประจ�ำ ท้งั หมด ประการที่ 2 ท�ำ บุญใส่บาตร ประการท่ี 3 ประกอบพธิ ี ต้งั บายศรีบชู าฟา้ และประกาศขอพร /รับศีล จากเทพยาดาทร่ี ักษา ท้องฟ้า หรือผฟี ้า 5

ภาคอสี าน ประเพณแี หป่ ราสาทผง้ึ ประเพณีแห่ปราสาทผงึ้ จดั ขน้ึ อยา่ งย่งิ ใหญเ่ ป็นประจำ�ทุกปใี นช่วงเทศกาลวันออก พรรษาและถอื ปฏบิ ัตสิ บื ทอดกันมานาน มีความเชือ่ ว่า พระพทุ ธเจา้ ทรงเสด็จลงจากสวรรคช์ ้ัน ดาวดงึ ส์ในวันปวารณาออกพรรษา งานแหป่ ราสาทผึง้ ในเทศกาล ออกพรรษาของชาวอสี าน แม้วา่ จะ มีอยู่ทัว่ ไปในหลายจงั หวัด แต่กไ็ ม่ จดั ใหญ่โตและปฏบิ ตั ติ อ่ เนอื่ งเชน่ ของเมืองสกลนคร การพฒั นารูป แบบปราสาททรงโบราณ ยุดของปราสาทผงึ้ แบง่ ออกได้ 3 ยคุ 1. ยุคตน้ ผึ้ง - หอผงึ้ พอถึงเวลาเย็น ชาวบ้าน ซ่ึงประกอบด้วย จึงแหห่ อผึ้ง ชาวบ้านจะสรา้ ง 1. ขบวนฆ้อง กลองนำ�หนา้ ตูบผาม ปะรำ�พธิ ไี ว้รับขบวนแห่ 2. ขบวนกองบัง (บงั สกุ ุล) หรือ ซงึ่ ประกอบด้วย พอถงึ เวลาเยน็ ขบวนอฐั ผิ ู้ตาย ชาวบา้ นจงึ แหห่ อผง้ึ ไปยงั วัดท่ี 2. ขบวนหอผงึ้ กำ�หนด 3. ขบวนต้นกัลปพฤกษ์ 6

2. ยุคปราสาทผึ้งทรงหอ ปราสาทผง้ึ ทรงหอเลก็ ๆ มี 2 รูปแบบ สรวงสวรรค์ ปราสาททรงหอ มยี อดประดบั หลังคาแหลมสงู ปราสาทผงึ้ ทรงสมิ หรือทรงศาลพระภมู ิ 3. ยคุ ปราสาทผึ้งเรอื นยอด ประเพณีแหป่ ราสาทผึง้ จัดขนึ้ อยา่ งยิ่ง ใหญ่เป็นประจ�ำ ทุกปใี นช่วงเทศกาลวนั ออก พรรษาและถือปฏิบัติสบื ทอดกันมานาน มีความ เช่อื ว่า พระพทุ ธเจา้ ทรงเสดจ็ ลงจากสวรรคช์ ั้น ดาวดงึ ส์ในวันปวารณาออกพรรษา พธิ กี รรม ไผ่ กาบกล้วย ก้านกลว้ ยประดับดอกผง้ึ น้นั เม่ือน�ำ ไปเพือ่ ถวายพระสงฆ์ ตลอดจน การทำ�ปราสาทผึง้ ทรงหอผี และปราสาทผ้งึ ทรงจตรุ มขุ เมื่อนำ�ไปถวายพระสงฆ์ หลงั จากนั้นจงึ ทง้ิ ปราสาทผงึ้ ไวท้ ่วี ัด ๓ วนั ๗ วัน แล้วจงึ นำ�กลบั บางแห่งกม็ อบถวายท้งิ ไว้ท่ี วดั ในปจั จบุ ันเมือ่ มีการทำ�ปราสาทผง้ึ จตุรมขุ ขนาดใหญล่ งทุนมากเม่อื พระสงฆร์ ับถวาย ปราสาทผึ้งแลว้ จะต้งั ไวใ้ หป้ ระชาชนชมระยะสัน้ ๆ ๑ คืน แลว้ จะน�ำ กลับคมุ้ วดั ของตน 7

ภาคใต้ ประเพณแี หน่ างดาน ประเพณแี ห่นางดาน หรือนางกระดานเป็น สว่ นหน่งึ ของพธิ ีตรียัมปวาย ประเพณีโบราณทาง ศาสนาพราหมณ์ตามความเช่ือในต�ำ นานเร่ืองพระ อิศวรเสด็จลงมาเยีย่ มโลก ซง่ึ บรรดาพราหมณใ์ น เมืองนครศรธี รรมราชและชาวบา้ นทีน่ บั ถอื พระ อศิ วร เปน็ ประเพณีทางศาสนาพราหมณ์ เปน็ ส่วนหนง่ึ ของประเพณีตรียมั ปวาย หรือประเพณี โล้ชงิ ชา้ ถือเปน็ การอญั เชิญเทพช้ันรอง 3 องค์ มารอรับเสดจ็ พระอิศวร ทีจะเสด็จลงมายงั โลกมนุษย์ ในช่วงเดอื นยี่ของทกุ ปี เทพท่ีอัญเชิญรบั เสดจ็ ประกอบด้วย พระอาทติ ย์ หรือพระสรุ ิยา เปน็ ผูส้ ร้างกลางวัน เป็นผู้ ให้แสงสว่าง และความร้อนแกโ่ ลกมนษุ ย์ พระจนั ทร์ หรอื “รัชนกี ร” เปน็ เทพผู้สรา้ งกลางคืน เปน็ สญั ลกั ษณ์แหง่ ความอุดมสมบูรณ์ และงดงามอ่อนละมุน พระธรณี เทพองค์น้ี มหี นา้ ท่รี องรบั นำ�้ หนกั ของสรรพส่งิ และพยุงส่ิงท้ังหลาย สิ่งท่พี ระอิศวร สรา้ งไว้ในจกั รวาลให้ด�ำ รงอยู่เป็นเสมือนพ่อแม่ของ เทพทัง้ หลาย รองรบั ทกุ อยา่ งโดยไมร่ งั เกยี จ 8

พระคงคา เทพองค์นีเ้ ปน็ ธิดาองค์แรกของ พระหิมวตั กบั นางเมนกา พระสวามีของพระคงคา คือ พระอิศวร พระคงคา เป็นเทพผอู้ �ำ นวยความชุ่ม ฉ่�ำ สมบรู ณ์ ใหแ้ ก่สรรพสิ่ง แต่เดิมอยู่บนสวรค์ พิธีกรรม จะเริ่มพธิ บี วงสรวงพระอศิ วร ณ ฐานพระสยม บรเิ วณตลาดท่าชี พระสยม หรือ พระสยมภูวนาถ ก็คือ จะเริ่มพธิ บี วงสรวงพระอิศวร ณ ฐานพระ พระอศิ วร สยม บรเิ วณตลาดท่าชี แหน่ างดาน ศวิ ลิงค์ หรือ ลงิ ค์ หมายถึง เครอื่ งหมาย สญั ลกั ษณ์ เพศ องคชาต การอนุมาน คพั ภะ ท่ีกอ่ เกิดลูกหลานช่ัวนริ นั ดร์ 9

ประเพณีในภาคตา่ งๆ ภาคเหนือ ประเพณียี่เป็ง ประเพณีทานขนั ขา้ ว ประเพณีอมุ้ พระด�ำ น้ำ� ประเพณปี อยส่างลอง(งานบวช ลูกแกว้ ) ประเพณีฟอ้ นผปี ่ยู า่ ประเพณีสลากภตั ภาคกลาง ประเพณตี ักบาตรดอกไม้ ประเพณกี วนขา้ วทพิ ย์ ประเพณีตักบาตรเทโว ประเพณีท�ำ ขวัญขา้ ว ประเพณกี �ำ ฟ้า ประเพณีโยนบวั ประเพณีเผาเทยี นเลน่ ไฟ ภาคอีสาน ประเพณีแซนโฎนตา ประเพณีทอดกฐนิ ประเพณีแห่ปราสาทผึ้ง ประเพณีบุญบง้ั ไฟ ประเพณีแหเ่ ทยี นพรรษา ประเพณีไหลเรอื ไฟ ทอดผ้าป่ากลางน�้ำ ภาคใต้ ประเพณีสวดด้าน ประเพณีแหน่ างดาน ประเพณีกวนขา้ วยาคู ประเพณียกขันหมากพระ ปฐม ประเพณีตกั บาตรธูปเทียน 10

อ้างองิ หอสมุดแหง่ ชาตริ ชั มังคลาภเิ ษก เชยี งใหม.่ (ม.ป.ป.) นานาสาระเก่ยี วกบั “ประเพณีย่เี ป็ง” หรอื ประเพณเี ดอื นย.ี่ [ออนไลน]์ . ไดจ้ าก: http://www.finearts.go.th/chi angmailibrary/ขา่ ว ประชาสัมพันธ/์ 2016-12-14-02-56-05/item/ประเพณียีเ่ ปง็ .html [สบื ค้นเมอ่ื วันที่ 7 เมษายน 2563 ทท่ี ำ�การสบื ค้น]. ประเพณโี ยนบวั . [ออนไลน]์ . ไดจ้ าก: https://sites.google.com/site/praphenithiythailand- tradition/prapheni-thiy-phakh-klang/prapheni-yon-baw.html [สบื คน้ เมื่อ วนั ที่ 8 เมษายน 2563 ท่ีทำ�การสืบค้น]. ประเพณกี �ำ ฟา้ จังหวดั สระบรุ .ี [ออนไลน์]. ได้จาก: https://www.stou.ac.th/offices/rdec/na- kornnayok/main/onlineexhibitions/Saraburi/SaraburiPage3.html [สืบค้นเม่อื วันที่ 9 เมษายน 2563 ทีท่ �ำ การสบื ค้น]. ประเพณไี ทยดอทคอม. (ม.ป.ป.) ประเพณแี ห่ปราสาทผ้ึง. [ออนไลน์]. ได้จาก: http://www. prapayneethai.com/ประเพณแี ห่ปราสาทผึง้ [สืบคน้ เมอื่ วันท่ี 10 เมษายน 2563 ทีท่ �ำ การ สืบคน้ ]. BLOGGERTRIP. (2559.) เทศกาล มหาสงกรานต์ แหน่ างดาน เมอื งนครศรีธรรมราช ประจ�ำ ปี 2559. [ออนไลน์]. ไดจ้ าก: http://www.bloggertrip.com/festival-nakhonsithammarat/ [สบื คน้ เมอื่ วนั ท่ี 11 เมษายน 2563 ที่ท�ำ การสืบค้น]. Admin. (2562.) รายชือ่ ประเพณไี ทย ทัง้ 4 ภาค. [ออนไลน์]. ไดจ้ าก:https://lifestyle.cam- pus-star.com/knowledge/137698.html [สืบค้นเม่ือ วนั ที่ 12 เมษายน 2563 ทที่ �ำ การสบื ค้น]. 11

12