HerbBook

150 กระทือ หมยุ ขน »Ç´àÁ×Íè ¡ÅÒŒ Áà¹é×Í-àÊŒ¹à͹ç á¡àŒ Ë¹çºªÒ (S2-62) (S2-63) -------------------- -------------------- ทําลกู ประคบ แกปวดเมอ่ื ยกลา มเนอ้ื และเสน เอน็ แกเ หนบ็ ชา อาการชาตามปลายมือปลายเทา สว นประกอบ สวนประกอบ ไพล (หัว) ขมิ้นออย ขา กระทอื ตะไคร มะกรูด (ผิวผล) ใช จิงจอเหลย่ี ม (เถา) และดปี ลี (ผล) อยา งละ 8 บาท, เปลานอ ย ของสดทุกอยางๆ ละ 100 กรัม หน่ั เปนช้ินขนาดเล็กแลว ตํา (Croton stellatopilosus) (เน้อื ไม) และพริกไทยขาว อยา งละ หยาบๆ, กานพลู และพิมเสน อยา งละ 30 กรัม บดใหล ะเอยี ด, 7 บาท, หมุยขนหรอื หัสคณุ (Mic_pub) (เน้อื ไม) ดองดึง (หัว) ผสมตัวยาทกุ อยางใหเขา กัน แลว หอดวยผาขาวบาง เจตมูลเพลงิ แดง (ราก) เถาวัลยเ ปรียง (เถา) ยา นเอ็น (เถา) มดั ทาํ ลูกประคบ โคคลาน (Mal_rep) (เถา) เถาเอน็ ออน (เถา) สมอท้งั 3 อยา ง ละ 4 บาท, ขิง (หวั ) และจามจรุ ี (เนือ้ ไม) อยา งละ 2 บาท, วิธใี ช ตะคา นเล็กหรอื สะคา น (เถา) ชา พลู (ทง้ั ตน) วานนาํ้ (Acorus นาํ ลูกประคบไปนึ่งในซง้ึ ท่ีกาํ ลงั มีน้ําเดือดประมาณ 10 นาที calamus) (เหงา ) ขา ลิง (หวั ) เทียนเยาวพาณี โกฐนาํ้ เตา รอใหอ ุนแลวใชป ระคบและนวดตามรา งกาย โกฐสอ เกลือเยาวกาสา อยา งละ 1 บาท, เกลือทะเล และ เกลือสินเธาว อยางละ 2 บาท, มหาหงิ ค 8 บาท ใชข องสดหรือตากแหง วิธีใช ตม นาํ้ ดมื่ ครัง้ ละ 1 แกวชา กอนอาหาร เชาและเยน็

151 สะบา พนั งูเขียว âä¼ÇÔ Ë¹§Ñ ¨Ò¡àªé×ÍÃÒ/ᡤŒ ѹ âä¡Ã´äËÅŒ͹ ¨Ò¡¡ÒÃᾌ (S2-65) (S2-64) -------------------- -------------------- แกโรคกรดไหลยอย ยาขผ้ี ้ึงหรอื ยาหมอ งทารักษาโรคผวิ หนังจากเชอื้ รา เชน กลาก เกลื้อน แกอ าการคนั ตามผิวหนังท่ัวไป สวนประกอบ จากอาการแพ ผนื่ คัน คันจากแมลงสตั วกดั ตอย ชมุ เห็ดเทศ (ใบ) สกั (Tectona grandis) (ใบ) พนั งเู ขียว สวนประกอบ (Stachytarpheta jamaicensis) (ทง้ั 5) อยางละเทาๆ กนั ตากแหง แลว บดเปนผงละเอยี ด บรรจใุ สแคปซลู ขนาด 400 mg. หนอนตายหยาก (Stemona sp.) (ราก) ไพล (หัว) สะบาหรอื สะบา มอญ (เนอื้ ในเมล็ด) ขันทองพยาบาท (ราก) เลอื ดแรดหรือ วธิ ีใช หัน (เมล็ด) กระเบียน (Ceriscoides turgida) (เมล็ด) กระเบา น้ํา หรือใช กระเบาใต หรือใช งายอย กไ็ ด (เมลด็ ) ทองพันชัง่ ทานครง้ั ละ 3-4 เมด็ กอนอาหาร 3 เวลา (ทั้ง 5) ชมุ เห็ดเทศ (ใบ) เขยตาย (Gly_pen) (ราก) อยางละ เทา ๆ กนั ใชข องสดหรือตากแหง ห่นั เปน ช้ินบางๆ หรอื ขนาด เล็ก, เติมนํ้ามันมะพราวใหพ อทวมตวั ยา เคี่ยวดว ยไฟออนจน หอม รอใหอ ุนๆ แลวกรองดวยผาขาวบาง รอใหตกตะกอน แยก เอาสว นของน้ํามันมาผสมกบั พาราฟน และลาโนลีน กวนให ละลายเขากนั ดี แลว ตามดวยพมิ เสน การบูร เมนทอล กวนจน ละลายเขา ดี แลวบรรจลุ งขวดขณะท่ียงั อุนอยู เมอ่ื เย็นจะแข็งตวั วิธใี ช ทาบรเิ วณท่มี อี าการวนั ละ 2-3 เวลา

152 กําจัดตน ¡Ãд١·ÑºàÊŒ¹ กะออก (S2-66) ÃÑ¡ÉÒÍÒ¡ÒúÇÁÍ¡Ñ àʺ¨Ò¡¾ÉÔ ºÒ´á¼Å/á¼ÅÍ¡Ñ àʺ -------------------- (S2-67) รกั ษาอาการกระดกู ทับเสน -------------------- สวนประกอบ รักษาอาการบวมอักเสบจากพษิ บาดแผล พรกิ ไทย ดีปลี (ผล) กาํ จดั ตน หรือพริกหอม (ผล) อยา งละ 10 รกั ษาแผลผพุ อง เปน หนอง บาท, ตะคา นเลก็ หรอื สะคา น (เถา) เจตมลู เพลิงแดงหรือขาว (ราก), ชา พลูหรอื ชะพลู (ราก) 5 บาท, จันทนเทศ (ผลและดอก) สวนประกอบ กานพลู ขิงแหง (Zingiber ligulatum) โคคลาน (Mal_rep) (เถา) เถาวัลยเ ปรียง (เถา) มาทลายโรง (เถา) ลิ้นกวางหรอื เจตมูลเพลงิ แดง (ราก) 1 ถวยแกง, ชา พลู ตะคานเลก็ หรือ คอนตีหมา (เถา) กระวานหรอื ใชกระวานขาวกไ็ ด ขเี้ หล็ก (แกน) สะคา น (เถา) ดีปลี (ผล) พรกิ ขิง ไพล กระทอื ไทรยอ ย มะหาด (แกน) มะตูม (ผล) ผกั เสี้ยนผี (Cleome viscosa) (ทั้ง (Fic_ben) (รากอากาศ/รากยอย) กะออก (ราก) อบเชยจนี หรอื ใชอ บเชยญวน ก็ได (เปลือก) อยา งละ 4 บาท, ขม้ินออ ย และ 5) ฮอสะพายควายหรือยานดูก (เถา) หญาปากควาย ขม้ินชัน อยางละ 2 บาท, ยาดาํ 12 บาท ทาํ เปน ยาตม (Dactyloctenium aegyptium) (ท้ัง 5) หญา ขัด (ราก) ยาน เอ็น (เถา) สงั วาลยพ ระอนิ ทร (เถา) สนกระหรือกระดกู ไกปา หรอื ยาดองกับเหลาขาวกไ็ ด (Pri_tet_mal) (ราก) สมลุ แวง (เปลอื ก) อยางละ 2 บาท, ยาดาํ วธิ ีใช มหาหงิ ค และการบรู อยางละ 2 บาท, ตากใหแหง บดใหล ะเอยี ดแลว บรรจุใสแ คปซลู ขนาด 400 mg. ยาตมดืม่ ครงั้ ละ 1 แกวชา กอนอาหาร 3 เวลา, ยาดองดม่ื คร้ังละ 1 จอก กอ นนอน วิธีใช คาํ เตอื น ทานครั้งละ 3-4 เมด็ กอ นอาหาร 3 เวลา ไมควรใชก บั สตรีมีครรภ คาํ เตอื น ไมค วรใชกับสตรมี คี รรภ

153 หวายลงิ หญาตนี กา äÊàŒ Å×Íè ¹ §ÙÊÇÑ´/àÃÔÁ (S2-68) (S2-71) -------------------- -------------------- รักษาโรคไสเลื่อนท้งั ชายและหญิง หรือโรคไขลงฝก รักษาโรคงูสวัด โรคเริม สวนประกอบ สวนประกอบ ไขเ นา (พชื ) (ใชแ กน) ปลาไหลเผือก (ราก) ดูกไกย านหรือ กระทอน (ใชใบสีแดงท่ีเพงิ่ รว งจากตน โดยมีเคลด็ วา จะตองเก็บ ตองแหง (ใบ) หวายลงิ (ราก) หวายขรงิ (ราก) พญามูลเหลก็ เฉพาะใบท่ีหงายดา นผิวใบท่ีมีขนขึ้นฟา) และหญา ตีนกา หรือพญามอื เหลก็ (แกน ) มะแวงตนหรือใชมะแวง เครอื ก็ได (ราก) ไผส ีสกุ (Bambusa blumeana) (ตา) อยางละเทา ๆ กัน (Ele_ind) (ใชทัง้ ตน โดยมีเคล็ดวา ตอนถอนหามไมใ หเงาของ คนเก็บไปทับตน หญา), นําใบสดของกระทอนลางใหส ะอาด ใชของสดหรือตากแหง ตําใหล ะเอียด แลว ละลายกบั น้ําซาวขาวใหข นเล็กนอย วธิ ีใช วธิ ใี ช ตม นา้ํ ดม่ื ครงั้ ละ 1 แกวชา กอนอาหาร 3 เวลา ลางตน หญา ตีนกาใหส ะอาด ผงึ่ ในรมใหแ หง ทุบรากเล็กนอ ย ใชสวนรากชบุ น้าํ ยาทาบริเวณที่มอี าการ วนั ละ 3-4 ครงั้

154 หญาสามคม ชิงชา ชาลี ºíÒÃ§Ø ¡íÒÅ§Ñ á¡äŒ ¢ŒμÇÑ ÃÍŒ ¹ (S2-74) (S2-79) -------------------- -------------------- ชว ยบาํ รุงกําลงั ชวยแกไข ตวั รอน สวนประกอบ สว นประกอบ ยา นนมควาย (เถา) หญา สามคม (เหงา ) ขา วเมา เหลก็ หรือ ชงิ ชา ชาลี (เถา) 2 บาท, ชํามะเลยี ง (ราก) เตาราง (ราก) มะปรงิ เมาเหลก็ (เปลือก) ตองขาวตม (Sta_lat) หรือใช กาเลด็ กาเวา หรอื ใชม ะปราง กไ็ ด (ราก) มะฮอกกานี (เมลด็ ) สตั บรรณ (Sta_rep) กไ็ ด (หัว) วานนางตัด (หวั ) เนระพูสีไทย (Tac_cha) (Als_sch) หรือใชต ีนเปดดาํ (Als_ang) ก็ได (เปลือก) หรือใช วา นพังพอน (Tac_int) ก็ได (หวั ) ฤๅษผี สมแกว (เถา) อยา งละ 1 บาท ใชข องสดหรอื ตากแหง อวดเชอื ก (ผล) สาเหลา (ราก) สายหยดุ (ราก) จําปนู (ราก) วธิ ีใช อายบาว (ท้ัง 5) อยางละเทา ๆ กัน ใชของสดหรอื ตากแหง เติมเหลาขาวใหพอทวมตัวยา ดองไวอยางนอย 7 วันจงึ ใชไ ด ตมนํ้าดื่มครั้งละ 1 แกวชา กอ นอาหาร 3 เวลา วิธีใช ดืม่ ครัง้ ละ 1 จอก กอ นอาหารเชาหรอื เย็นก็ได

155 ยางนา á¡Œ»Ç´¿¹˜ -à˧×Í¡ ชาพลู (S2-79) ÂÒàºÞ¨¡ÅÙ -------------------- (S2-90) แกปวดฟน-เหงอื ก เหงือกอักเสบ -------------------- รกั ษาโรคเหงอื กและฟน บาํ รงุ ธาตุ ปรับสมดลุ ธาตุ (ดนิ น้าํ ลม ไฟ) สว นประกอบ ยาอายวุ ัฒนะ น้าํ มันยางของพชื ในสกลุ ยางนา (Dipterocarpus spp.) เชน สวนประกอบ ยางนา ยางแดง ยางยูง ยางวาด ยางมันหมู เปน ตน นาํ มาคลกุ ดีปลี (ดอก) ชา พลู (ธาตุนา้ํ ) (ราก) ตะคานเล็กหรอื สะคานพรกิ เคลากบั เมล็ดกยุ ชาย อยา งละเทา ๆ กัน ค่ัวใหเ มลด็ (ธาตุลม) (เถา) เจตมูลเพลิงแดง (ธาตไุ ฟ) (ราก) ขิงแหง กุยชา ยเกรยี ม แลวบด/ตําเปน ผงละเอียด (Zingiber ligulatum) (อากาศธาตุ) (หัว) อยา งละเทา ๆ กนั วิธีใช ตากแดดใหแ หง แลว บดเปนผงละเอียด บรรจุใส แคปซูลขนาด 400 mg. ใชอ ุดฟน /เหงือก และทาบริเวณทม่ี อี าการ 3 เวลา หลงั อาหาร และกอ นนอน วธิ ใี ช ทานครง้ั ละ 3-4 เม็ด กอ นหรอื หลงั อาหาร 3 เวลา คาํ เตอื น ไมควรใชกับสตรีมีครรภ คนมีไข หรอื เด็กเลก็ และ ไมควรใชยาติดตอ กันนานเกนิ 10 วัน

156 หญาล้นิ งู เสมด็ ชุน ÁÐàÃç§ ÊÁÒ¹á¼Å (S2-93) (S2-100) -------------------- -------------------- ชวยรกั ษาโรคมะเรง็ ชว ยสมานและรกั ษาบาดแผล สว นประกอบ สวนประกอบ หญาลนิ้ งู (ท้ัง 5) สกั (เนอ้ื ไม) อยา งละเทาๆ กนั เสมด็ ชนุ หรอื ผักเมก็ (เปลอื ก) ขนุน (ใบ) ตากแหง ใชของสดหรอื ตากแหง บดเปน ผงละเอยี ด แลว ผสมใหเขากัน วิธใี ช วิธีใช ตมนํ้าดืม่ ครง้ั ละ 1 แกวชา 3 เวลา กอ นหรอื หลงั อาหาร ละลายผงยากบั นาํ้ สุก ใชพอกบาดแผล วันละ 2-3 คร้ัง

157 ขาไก อวดน้ํา á¡Œä¢μŒ ÇÑ ÃÍŒ ¹ ¢ÑºÅÁ-àÊÁËÐ-âÅËÔμ/¶Ò‹ ÂàʹŒ àÍç¹ (S2-113) (S2-105) -------------------- -------------------- แกไข ตัวรอน ชวยขบั ลม ขับเสมหะ ขับโลหิต ถา ยเสน เอ็น สว นประกอบ ทําใหเ สนเอ็นหยอน ลดอาการเสน ตงึ กรดนาํ้ (ท้งั 5) ขาไกห รือขาไกแดง (Str_sch) (ราก) อยา งละ สว นประกอบ เทาๆ กนั ใชข องสดหรอื ตากแหง อวดน้าํ (Der_ele) (เถา) มะลวิ ลั ยเถา (Jasminum sp.) (ดอก) วธิ ีใช เปราะใหญหรือวานนกคมุ (หัว) อยางละเทาๆ กนั ใชข องสดหรือตากแหง ตมนํา้ ด่มื ครั้งละ 1 แกว ชา กอ นหรอื หลังอาหาร 3 เวลา และกอนนอน วิธใี ช ตมนํ้าดืม่ คร้ังละ 1 แกว ชา กอ นหรือหลงั อาหาร เชาและเยน็ คําเตอื น หามใชกบั สตรมี ีครรภ

158 ชะลดู มะระขีน้ ก ÂÒËÍÁ¹Çâ¡° ÂÒà¢ÕÂÇËÍÁ (S3-01) (S3-02) -------------------- -------------------- แกค ล่นื เหยี นอาเจยี น วิงเวียน ลมจกุ แนนในอก แกไ ข ตัวรอน รอนในกระหายนาํ้ แกพ ษิ ไขห ดั แกล มปลายไข แกอาการสะบัดรอนสะบัดหนาว หรอื ไขเ หือด (หดั เยอรมนั ) ไขอีสุกอีใส ครั่นเนอ้ื คร่นั ตัว รอนวูบวาบเหมอื นจะเปน ไข สว นประกอบ บํารงุ ประสาท พิมเสน (Pogostemon cablin) (พืชชนดิ หนง่ึ ใชใบ) 25 บาท, สวนประกอบ ฟก ทอง หรือ นาํ้ เตา หรือฟก เขียว ก็ได (Cucurbita moscha- ta) (ใบ) 8 บาท, มะระ หรอื มะระขนี้ ก กไ็ ด (ใบ) 6 บาท, พรมมิ เกสรทง้ั 5 เบญจกลู โกฐทัง้ 7 โกฐพงุ ปลา โกฐนํ้าเตา เทียนทง้ั (Trianthema triquetrum) 5 บาท, สมี (Sesbania sesban) 5 เทียนเยาวพาณี เทยี นเกลด็ หอย จนั ทนเ ทศ (ผล) จันทนเทศ (ใบ) เถามวกขาว (เถา) เถามวกแดง (เถา) ฝายแดง (Gossypi- (ดอก) จันทนเทศ (เนือ้ ไม) จนั ทนแดง (แกน ) ครห้ี รอื สักขี (แกน um arboreum) (ใบ) คคุ ะ (Cro_cau) (เถา) กูดพรา วหรอื หัสดาํ (Cya_lat) (หัว) ละอองไฟฟาหรอื หัสแดง (Cib_bar) (หัว) เนระ หรอื ราก) หญา แหว หมู (หัว) ราชดัด (ผล) สารพดั พษิ พูสไี ทย (Tac_cha) (หวั ) เปราะหอม (Kaempferia galanga) (Sophora tomentosa) (ราก) กระวาน (ผล) กานพลู อบเชย อยางละ 1 บาท ตากแหง แลวบดเปน ผงละเอียด ญวนหรอื ใชอ บเชยจนี (เปลอื ก) สมลุ แวง (เปลอื ก) ผสมผงยาใหเขา กนั หญา ตีนกา (Ele_ind) (ท้งั 5) แฝกหอม (ราก) ชะลูด (เปลือก เถา) เปราะหอม (Kaempferia galanga) มะขามปอ ม (ผล) วธิ ีใช สมอพิเภก (ผล) ชะเอมเทศ (เน้ือไม) ผกั ชี (เมลด็ ) กะดอม (ผล) บอระเพด็ (เถา) สนเทศหรือสนแผง (แกน ) ขอนดอกพิกลุ (เนื้อ ผใู หญใชย าผงครัง้ ละ 1 ชอนชา เด็กอายุต่าํ กวา 10 ชวบ ใช 0.5 ชอนชา ละลายกับน้ําอนุ หรอื นํ้าสุก 0.5-1 แกวชา ดืม่ 4-6 ครง้ั / ไมพ ิกุลท่ีมีเชื้อรา) กะลาํ พัก (แกนไมสลดั ไดปาทีม่ เี ชื้อรา) นาํ้ ประสานทองสตุ อยา งละ 4 บาท ตากแหงแลว บดเปนผง วนั หรอื ด่มื ทุกๆ 3-4 ชั่วโมง เมอ่ื ยังมอี าการ, และเพือ่ เพิม่ ประสิทธภิ าพใหผ สมยา 1 ชอ นโตะกบั นา้ํ สกุ 1 ถว ย ละเอยี ด ผสมผงยาใหเ ขากนั ใชผา ชุบนํา้ เช็ดตัวอกี ดว ย วิธใี ช คาํ เตือน ใชยาผง 0.5-1 ชอนชา ละลายกับนํ้าอนุ หรือน้าํ สกุ 0.5-1 แกว หา มใชกบั ผูปว ยทส่ี งสัยวาอาจจะเปน ไขเลือดออก ชา ดม่ื เม่อื มอี าการ หรือทกุ ๆ 3 ชัว่ โมงเมอ่ื ยงั มีอาการ

159 สมอพิเภก กฤษณา ÂÒμÃÕËÍÁ ÂÒËÍÁÍÔ¹·¨¡Ñ Ï (S3-03) (S3-04) -------------------- -------------------- แกทองผกู ในเด็ก ชวยระบายความรอนระบายพษิ ไข แกค ลน่ื เหยี นอาเจยี น หนา มืดจะเปนลม ลมจุกเสยี ด แนนหนาอก แนนทอง ทอ งอืด อาหารไมย อ ย สวนประกอบ ปรบั ระบบการหมุนเวียนเลือดใหด ี ชวยบาํ รงุ หัวใจ สมอไทย (เน้อื ผล) และโกฐนํา้ เตา (นึ่งจนสกุ กอน) อยางละ 22 บาท, สมอพิเภก (เนอื้ ผล) สมอเทศ (เนอื้ ผล) มะขามปอ ม (เน้ือ สว นประกอบ ผล) ผกั ชลี า (เมล็ด) อยางละ 4 บาท, ชะเอมเทศ (เปลอื กและ เน้อื ไม) โกฐสอ น้ําประสานทองสตุ และลูกซัด (ใชเมลด็ ที่คว่ั เบญจกูล เกสรทัง้ 7 (ยกเวน เกสรบวั หลวง) เทยี นท้ัง 5 โกฐ กกั กรา โกฐน้ําเตา โกฐทง้ั 9 (ยกเวน โกฐหัวบัว และโกฐชฎา แลว ) อยางละ 1 บาท ตากแหงแลว บดใหเปน ผงละเอียด มังษ)ี จันทนแดง (แกน) จันทนา (แกน) จันทนเทศ (ผล) จนั ทน แลวนํามาอัดหรือปน เปน เม็ด หนักเม็ดละ 0.2 กรมั เทศ (ดอก) เถามวกขาว (เถา) เถามวกแดง (เถา) เถายานาง วธิ ีใช (ราก) ชะลูด (เปลอื กเถา) ผักชี (เมล็ด) อบเชยญวนหรอื อบเชยจนี (เปลอื ก) สมลุ แวง (เปลือก) กฤษณา (เนื้อไม) ฝาง ทานกอนอาหาร เด็กอายุ 1-2 เดอื น คร้ังละ 2-3 เมด็ , เด็กอายุ (แกน ) กะลําพกั (แกนไมส ลัดไดทม่ี เี ชื้อรา) ขอนดอกพิกุล (เนอ้ื 3-5 เดือน คร้งั ละ 4-5 เมด็ , เดก็ อายุ 6-12 เดอื น ไมพ ิกุลท่มี เี ชือ้ รา) กะดอม (ผล) กระวาน (ผล) กานพลู อําพัน คร้งั ละ 6-8 เม็ด แดงหรอื ลําพันแดง (Enhalus acoroides) (เหงา ) คาํ แสดหรอื คําไทย (Bixa orellana) (ดอก) หญา ฝรั่น (Crocus sativus) (ทัง้ 5) กาํ ยาน (ยางไม) อาํ พนั ทอง (อวกวาฬ) ชะมดเชยี ง เลอื ดแรด (สัตวไมใชพชื ) ดีงูเหา (สัตว) ดีหมปู า (สตั ว) ดีววั (สัตว) พิมเสน (แรธ าต)ุ อยางละเทา ๆ กัน ตากแหงแลว บดให เปนผงละเอยี ด ผสมผงยาใหเขา กัน วิธีใช ใชย า 1-2 ชอนชา ละลายกับน้าํ อนุ หรอื นํ้าสุก 0.5-1 แกวชา ดื่มเมอื่ มีอาการ หรอื ทุกๆ 3-4 ชัว่ โมงเมือ่ ยงั มอี าการ

160 เพกา กะเพราแดง ÂÒ»ÃÐÊСҹ¾ÅÙ ÂÒ»ÃÐÊСÐà¾ÃÒ (S3-05) (S3-06) -------------------- -------------------- แกปวดทองจากอาการจุกเสียดแนน ทองอืดทองเฟอ แกปวดทอ งจากอาการจกุ เสยี ดแนน ทอ งอดื ทองเฟอ อาหารไมยอย หรอื ธาตุไมปกติ ชวยขับลม อาหารไมย อ ย ชวยขบั ลม สว นประกอบ สว นประกอบ กานพลู (ดอก) 130 สว น, ครห้ี รอื สกั ขี (เปลอื ก) 10 สวน, พริกไทย ดปี ลี (ผล) กระเทยี ม (หวั ) วานน้ํา (เหงา ) มหาหงิ ค จนั ทนเทศ (เนอ้ื ไม) จนั ทนเทศ (ผล) ขมิ้นชัน (หวั ) ขา วสาร และยาดํา อยางละ 1 บาท, กะเพราแดง (ใชใ บของกะเพราสาย (รากของตน ไมชนดิ หนง่ึ ) อยางละ 8 สว น, เพกา (เปลือก) ขอี้ า ย (เปลอื ก) ผักชลี า (เมลด็ ) แฝกหอม (ราก) กระวาน (ผล) วานน้าํ พนั ธุทมี่ ีกา นใบและกิง่ ออนสีแดง) หนกั เทากับตวั ยาอืน่ ๆ (หัว) กระชาย (หัว) เปราะหอม (หัว) แจง (ราก) กรงุ เขมา (ราก) รวมกัน, ตากแหงแลวบดเปนผงละเอยี ด ใชเ ปนยาแบบผง หรือ เทยี นแดง เทียนขาว โกฐสอ โกฐกระดูก อยา งละ 4 สว น, ไพล (หัว) เบญจกูล อยา งละ 2 สว น, ตรกี ฏก อยางละ 1 สว น, อดั เม็ดขนาดเทา เม็ดพรกิ ไทย หรือประมาณ 100 mg. กํามะถันเหลือง และการบรู อยางละ 4 สวน, น้ําประสานทอง วิธีใช สตุ 2 สวน, ตากแหงแลว บดใหเ ปนผงละเอยี ด ทานกอ น/หลงั อาหาร 2 เวลา เชาและเยน็ หรอื เมือ่ มีอาการ, วิธีใช เดก็ 1-3 เดอื น ครงั้ ละ 1-2 เม็ด, อายุ 4-6 เดือน ครงั้ ละ 2-3 เม็ด, อายุ 7-12 เดือน ครั้งละ 4-6 เมด็ , ผใู หญทานครง้ั ละ 1 ใชยา 1 ชอ นชา ละลายกับนํ้าอนุ หรือน้าํ สุก 0.5-1 แกวชา ดมื่ เม่ือมอี าการ หลงั อาหาร หรอื ทกุ ๆ 3-4 ช่วั โมงเม่อื ยงั มีอาการ ชอ นชา หรือ 6-10 เม็ด, ถา แกอ าการทอ งอดื ทอ งเฟอให กระสายกับนาํ้ สุกหรอื น้ํากระเพราแดงตม แตถ า เปน อาการปวด คําเตอื น ทองแนนทองใหกระสายดว ยหวั ไพลเผาไฟพอสุกฝนกับ หามใชก บั สตรีมีครรภ หรือผทู ม่ี ีไข, ผูทีม่ ีความผิดปกติของตบั นา้ํ สุราหรอื นา้ํ สกุ หรือไตไมค วรใชย าตอเนือ่ งยาวนาน คําเตือน หามใชก ับสตรมี ีครรภ หรือผูที่มีไข

161 ไพล สวาด ÂÒ»ÃÐÊÐä¾Å ÂÒ»ÃÐÊÐÁÐáǧŒ (S3-07) (S3-08) -------------------- -------------------- แกป วดประจําเดือน แกประจําเดอื นมานอ ยกวาปกติ แกไ อ ขับเสมหะ ทําใหชุมคอ ขบั น้ําคาวปลาหลังคลอด สว นประกอบ สวนประกอบ มะแวงตน (ผล) และ มะแวงเครอื (ผล) อยา งละ 8 บาท (ทงั้ มะกรูด กระเทียม หัวหอม วานน้ํา พริกไทย ดปี ลี ขิงแหง สองชนดิ หนกั เทากับตัวยาอ่ืนๆ รวมกัน), สวาด (ใบ) ตานหมอน (Zingiber ligulatum) ขม้นิ ออย เทียนดาํ และเกลอื สนิ เธาว อยา งละ 1 สวน หรือเทาๆ กัน, การบรู 1/8 สวน, ไพล (หัว) (ใบ) กะเพรา (ใบ) หนักอยา งละ 4 บาท, ขมนิ้ ออ ย 3 บาท, หนกั เทากบั ตวั ยาอน่ื ๆ รวมกัน, ตากแหงแลว บดเปน ผงละเอยี ด สารสมสตุ 1 บาท, ตากแหงแลวบดเปนผงละเอียด แทรกดีงู เหลอื ม (สัตว) และพิมเสน (แรธ าต)ุ เลก็ นอย ใชเปน ยาแบบผง ใชเ ปน ยาแบบผง หรอื บรรจแุ คปซลู ขนาด 400 mg. หรือผสมนํา้ สุกปน เปน ลกู กลอนหนัก 200 mg. วิธีใช วธิ ีใช ทานกอนอาหาร 3 เวลา ยาผงคร้งั ละ 1 ชอ นชา ละลายกับนํ้า อุน 1 แกว ถา แคปซลู ครง้ั ละ 2-3 เมด็ , กรณปี วดประจาํ เดือน วันละ 3 คร้งั หรอื เมือ่ มอี าการ เดก็ อายุ 6-12 ป คร้งั ละ 1-2 ทาน 2-3 วนั กอนมปี ระจาํ เดอื น และตอไปจนถึงวนั ที่ 1-2 ทม่ี ี เม็ด หรอื 0.5 ชอ นชา, ผูใหญค รั้งละ 5-7 เม็ด หรือ 1-1.5 ชอ น ประจาํ เดือน, กรณีระดมู านอ ยกวา ปกติ ทาน 3-5 วนั กอ น ชา, โดยใชย าลกู กลอนหรือยาผงละลายกับนํ้ามะขามเปยกหรอื ประจําเดอื นมา แลว หยุดทานเมอื่ ประจาํ เดือนมา, กรณขี ับนา้ํ นํ้ามะนาว 1 ซีก แทรกเกลือเล็กนอ ย ไดข องเหลวประมาณ 1 คาวปลา ทานจนกวา นาํ้ คาวปลาจะหมด แตไมเกิน 15 วัน ชอ นโตะ ใชดื่ม หรอื ผสมยาใหมลี ักษณะขน เหนยี วใชสําหรบั คําเตือน กวาดคอ หากไมส ะดวกสามารถใชยาลกู กลอนอมเฉยๆ กไ็ ด หา มใชก บั สตรมี คี รรภ สตรตี กเลอื ดหลงั คลอด หรอื ผูท ่มี ไี ข และ หามใชกบั ผูท มี่ ีประจําเดอื นมามากกวาปกติ (เพราะยาจะทําใหมี การขับประจาํ เดอื นมากกวาปกตยิ งิ่ ขน้ึ )

162 แกน ไมจันทนแ ดง ฝก ดปี ลี ÂÒ»ÃÐÊШѹ·¹á ´§ ÂÒÇÔÊÑÁ¾ÂÒãËÞ‹ (S3-09) (S3-10) -------------------- -------------------- แกไข ตวั รอ น รอนในกระหายนํา้ ไขเซื่องซึม แกทองอืดทอ งเฟอ จกุ เสียดแนนทอ ง ไขเปลย่ี นฤดู ขบั ลมในกระเพาะอาหาร สวนประกอบ สว นประกอบ จันทนแดง (แกน) 32 สวน (หนกั เทากับตวั ยาอนื่ ๆ รวมกัน), ดีปลี (ผล) 27 สวน หรือเทา กบั ตวั ยาอื่นๆ รวมกัน, จันทนเ ทศ มะไฟแรดหรอื เหมือดคน (Scl_pen) (ราก) มะปรางหวาน (ผล) จันทนเ ทศ (ดอก) และ ผกั ชลี า (เมลด็ ) อยา งละ 4 สวน, (ราก) มะนาวหวาน (ราก) เปราะหอม (หวั ) จนั ทนเทศ (เนื้อไม) กระวาน (ผล) อบเชยญวนหรือใชอบเชยจนี (เปลือก) สมุลแวง ฝาง (แกน) และโกฐหัวบวั อยางละ 4 สวน, บวั หลวง (เกสร) (เปลือก) สมอไทย (เนื้อผล) สมอเทศ (เนอ้ื ผล) วานน้ํา (เหงา ) บนุ นาค (ดอก) สารภี (ดอก) มะลิ (ดอก) อยา งละ 1 บาท, ตาก บอระเพด็ (เถา) ขงิ แหง (Zingiber ligulatum) (หัว) กานพลู แหงแลว บดเปนผงละเอยี ด แทรกชะมดเช็ด (ไขมนั สตั ว) และ พญารากขาว (ไมทราบชนดิ ) (ราก) และ โกฐทั้ง 5 อยางละ 1 พมิ เสน (แรธาต)ุ เลก็ นอย ใชเ ปนยาแบบผง หรือผสมนา้ํ สุก สวน, ตากแหงแลว บดเปน ผงละเอยี ด แทรกดวยนํ้าประสาน ปนเปน ลกู กลอนหนกั 250 mg. ทองสตุ เลก็ นอ ย ใชเปนยาแบบผง หรือผสมน้ําสกุ ปนเปนลกู กลอนหนกั 250 mg. วิธีใช วธิ ใี ช ทานกอ นหรือหลังอาหาร วันละ 3 ครงั้ และกอ นนอน หรอื ทกุ ๆ 3-4 ช่ัวโมง, เดก็ อายุ 6-12 ป ครง้ั ละ 1-2 เม็ด หรือ 0.5 ชอ น ทานกอ นหรอื หลังอาหาร เมอ่ื มีอาการหรอื ทกุ ๆ 3-4 ชวั่ โมง, ชา, ผใู หญครง้ั ละ 2-4 เมด็ หรือ 1 ชอนชา, ยาแบบผง ถา ใชแก เด็กอายุ 1-12 ป คร้ังละ 1-2 เม็ด หรือ 0.3-0.5 ชอ นชา, ผูใหญ ไขรอนในใหกระสายดว ยน้าํ ดอกมะลหิ รอื นํ้าสุก แกไขเซ่ืองซมึ ให ครั้งละ 3-4 เม็ด หรือ 1 ชอ นชา, ยาแบบผง กระสายผลจนั ทนเทศฝนกบั นํ้าสกุ ละลายกบั นาํ้ สุก 0.5-1 แกว ชา คาํ เตอื น คําเตือน ไมควรใชกบั ผปู ว ยไขเ ลอื ดออก ไมค วรใชก บั สตรีมคี รรภ และผมู ไี ข

มะคําดีควาย 163 ขอนดอกพกิ ลุ ÂÒà·¾Á§¤Å ÂÒÁËÒ¹ÅÔ á·‹§·Í§ (S3-11) (S3-12) -------------------- -------------------- แกไขต ัวรอ น ถอนพษิ ไข ไขกาฬ, แกอ าการชกั - แกไ ขตัวรอ น ไขหัด ไขอสี ุกอใี ส แกรอนในกระหายนา้ํ ลน้ิ กระดางคางแข็ง-แนน งิ่ หนาเปลยี่ นสี-มีอาการ แกปากเปอ ยเพราะพิษรอนหรอื รอ นใน มึน-กระหายนํา้ หอบพกั , แกโรคหละ-โรคละออง- สวนประกอบ โรคซางในเดก็ มะกอก (Spo_pin) (เมล็ด) มะไฟ (ราก) มะปรางหวาน (ราก) สว นประกอบ กระทอน (ราก) ลําโพงกาสลกั (Datura metel) (ราก) สกั (Tec_gra) (ไม) ขมนิ้ ออ ย (หัว) ละหุงแดง (ใชร ากของละหุงสาย บุนนาค (ดอก) บวั หลวง (เกสร) กฤษณา (เน้อื ไม) กะลาํ พกั (แกนไม พันธทุ ี่มีกงิ่ ออนและกานใบสีแดง) อยางละเทาๆ กนั ทุกอยา งนาํ สลดั ไดปาท่ีมเี ชื้อรา) ขอนดอกพกิ ุล (เนื้อไมพิกุลท่ีมีเชื้อรา) หวาย- ไปสมุ ไฟใหเปนถานสีดํา, ทองหลางใบมน (ใบ) มะคําดคี วาย (ผล) อยางละเทา ๆ กนั ทง้ั สองนาํ ไปค่วั ใหไ หมเกรยี ม, นาํ สวน ตะครา (เถา) จันทนแดง (แกน ) จนั ทนา (แกน) เทียนดํา และ ผสมทุกอยา งบดเปน ผง คลกุ เคลาใหเ ขา กัน ผสมนา้ํ ดอกมะลิ โกฐพงุ ปลา อยางละ 1 บาท, ดจี ระเข (สัตว) ดงี เู หลอื ม (สัตว) ชะเมด็ - ปน เปน เม็ดลกู กลอน นํ้าหนัก 500 mg. แลว ปด ทองคาํ เปลว เช็ด (ไขมนั จากสตั ว) หญายองไฟ (หยากไยท ี่ตดิ เขมา ไฟตามหลงั คา ครวั ) ชาดหรคณุ จีน (แรธาต)ุ พิมเสน (แรธาตุ) และนา้ํ ประสานทอง วธิ ีใช สตุ อยา งละ 1 บาท ตากแหง แลวบดเปนผงละเอยี ด, ขแี้ มลงสาบ เดก็ อายุ 6-12 ป ทานครัง้ ละ 1-2 เมด็ ผูใหญค รงั้ ละ 3-4 เม็ด (สัตว) และ เข้ียวจระเข อยา งละ 1 บาท ทงั้ สองนาํ มาคั่วหรอื ปง ให กอ นหรอื หลังอาหาร 2 เวลา เชาและเยน็ , แกไขต ัวรอนให รอนระอุ แลว บดใหเ ปน ผงละเอยี ด, คลุกเคลา ตวั ยาทง้ั หมดใหเขากนั กระสายกบั น้าํ สุกหรอื นํา้ ดอกมะลิ, แกพิษไขห ดั อีสุกอีใส ให กระสายนา้ํ รากผกั ชีตม, แกป ากเปอ ยเพราะพิษรอนไขใ ห ผสมกับนา้ํ สุกปนเปน ลกู กลอนหนัก 100 mg. แลวปดรอบดวยทองคาํ เปลว กระสายลกู เบญจกานีฝนแลว ทาแผล วิธีใช คาํ เตอื น ทานทกุ ๆ 3-4 ชว่ั โมง ไมจาํ กัดเวลา เดก็ อายุ 1-3 เดอื น ครงั้ ละ 1 ไมค วรใชกับผปู วยไขเ ลือดออก เมด็ , เดก็ อายุ 4-6 เดอื น คร้งั ละ 2 เมด็ , เด็กอายุ 7-12 เดือน ครง้ั ละ 3 เมด็ , ผใู หญค ร้ังละ 7-10 เม็ด, แกอาการชกั -ล้ินกระดา งคางแข็ง แน นง่ิ ตาแขง็ ใหกระสายกบั นา้ํ ดอกไม, แกอ าการแนนิง่ หนา สแี ดงให ละลายกับนํ้าฝางแลวกวาดคอ, แกแนน ง่ิ หนาเหลืองตัวเหลอื งให กระสายกับนํ้าขมิน้ เครือกวาดคอ, แกแนนงิ่ หนาเขยี วใหดงั กบั ควนั เทียน แลว กระสายกับน้ําหัวหอมและดงี ูเหลอื มกวาดคอ, แกแ นน่ิง สีหนา คลา ยดอกตะแบกช้ํา ใหกระสายกับน้าํ ดอกมะลิ แกโรคหละ โรคละออง โรคซางใหก ระสายกับน้าํ หวั หอมตม

164 กะดอม หวั หญา แหว หมู ÂҨѹ·¹Å ÕÅÒ ÂÒàËÅ×ͧ»´ÊÁØ·Ã (S3-13) (S3-14) -------------------- -------------------- แกไ ขต ัวรอ น ไขหวดั ไขเปลี่ยนฤดู รกั ษาอาการทองเสยี ทไี่ มม สี าเหตจุ ากการติดเชื้อ ไมม ไี ขแทรก อุจจาระไมเ ปน มูกหรือมีเลือดปน สวนประกอบ สวนประกอบ จันทนแ ดง (แกน ) จันทนา (เนือ้ ไม) กะดอม (Gymnopetalum chinense) (ผล) ปลาไหลเผือก (ราก) โกฐสอ โกฐเขมา โกฐจุฬา ขม้ินชัน (หัว) 6 สว น, ขมน้ิ ออ ย (หวั ) ทบั ทมิ (ใบ) หญาแหวหมู ลมั พา และพมิ เสน (แรธาต)ุ อยา งละเทา ๆ กนั ทกุ อยางบดเปน (หวั ) เพกา (เปลือก) กลวยตบี (Musa × paradisiaca ‘Tib Ta Nod’) ถา ไมมีใชก ลว ยนาํ้ วา ก็ได (ราก) กระเทียม (หัว) เทียน- ผง แทรกดว ยชะมดเชด็ (สะตุ) เล็กนอย คลุกเคลา ใหเ ขา กนั ใชแบบยาผง หรืออดั เปน เมด็ นา้ํ หนกั 250 mg. บา น (Impatiens balsamina) (ใบ) สเี สยี ดแกน (Acacia catechu) (เปลอื กตน) สีเสียดแกน (Acacia catechu) (กอ น วธิ ใี ช ยางสเี สียด) ชนั ของไมตะเคยี น อยางละ 1 สว น ตากแหงแลวบด เดก็ อายุ 6-12 ป ทานคร้งั ละ 2-4 เม็ด หรอื 0.5-1 ชอ นชา เปนผง อัดเปนเมด็ นาํ้ หนัก 250 mg. ผูใหญค รง้ั ละ 4-6 เม็ด หรอื 1-2 ชอ นชาละลายกบั นํา้ อุน กอ น หรอื หลงั อาหาร 3 เวลา และกอนนอน หรือทกุ ๆ 3-4 ชั่วโมง วธิ ีใช เมอื่ ยังมีอาการ รับประทานเมือ่ มอี าการ ทกุ ๆ 3-4 ช่ัวโมง, เดก็ อายุ 1-2 เดือน ครงั้ ละ 1 เมด็ , อายุ 3-5 เดอื น ครัง้ ละ 2 เมด็ , อายุ 5-12 เดือน คําเตอื น คร้ังละ 3 เม็ด เดก็ โตและผใู หญ ครงั้ ละ 3-4 เม็ด, ถา แกท อ งเดิน ใหก ระสายเปลอื กแคตมกบั น้าํ ปูนใส, แกอุจจาระเปนมกู เลอื ดใช ไมค วรใชกับผูป ว ยไขเ ลอื ดออก กระทอื กับกระชายเผาไฟพอสุกฝนกบั น้ําปนู ใส, หรือ ถาไมส ะดวกสามารถกระสายกบั นาํ้ สุกได

165 หญา ขดั เนือ้ ผลมะขามปอมแหง ÂÒ¸ÒμغÃèº ÂÒÍÒí ÁĤÇÒ·/Õ ÍÁĤÇÒ·Õ (S3-15) (S3-16) -------------------- -------------------- แกทองเดิน ทองเสียท่ีไมมสี าเหตจุ ากการตดิ เช้อื แกไอ ชวยขับเสมหะ ไมม ีไขแ ทรก, แกทองอืด ทองเฟอ แกธาตไุ มปกติ สว นประกอบ หรอื ธาตพุ กิ าร ชะเอมเทศ (เปลอื กหรอื ราก) 7 สว น, มะขามปอ ม (เนอื้ ผล) สวนประกอบ สมอพเิ ภก (เนอื้ ผล) ผกั ชีลา (เมด็ ) โกฐพงุ ปลา เทยี นขาว และ จนั ทนแดง (แกน) จนั ทนเทศ (ผล) จันทนเ ทศ (ดอก) จันทนเทศ นาํ้ ประสานทองสตุ อยางละ 1 สวน, ทุกอยา งบดเปน ผง (เนื้อไม) กระวาน (ผล) กานพลู (ดอก) ขงิ (หัว) ดีปลี (ผล) คลกุ เคลา ใหเ ขากัน ใชแ บบยาผง ตะคา นเล็กหรือสะคา น (เถา) เจตมูลเพลงิ แดง (ราก) หญาขดั (ราก) หญาแหว หมู (หวั ) มะตมู (ผลออ น) อบเชยเทศหรือ วธิ ใี ช อบเชยลงั กา (Cinnamomum verum) (เปลอื ก) สมลุ แวง (เปลอื ก) เปราะหอม (หัว) แฝกหอม (Chrysopogon ใชด่มื จบิ หรอื กวาดคอ หลงั อาหาร 3-4 เวลา หรอื เมอื่ มอี าการ, zizanioides) (ราก) ตรผี ลา โกฐท้งั 5 เทยี นทั้ง 5 และน้าํ เดก็ อายุ 6-12 ป ทานครัง้ ละ 0.5-1 ชอนชา ผใู หญครง้ั ละ 1-2 ประสานทองสตุ อยา งละเทา ๆ กนั ทุกอยางบดเปนผง ชอ นชา, ละลายกับน้ําอุน หรอื นาํ้ กระสายเปนนาํ้ สมซา หรือ คลกุ เคลาใหเ ขากนั ใชแบบยาผง นา้ํ มะขามเปยก หรือน้าํ มะนาว แทรกเกลอื เล็กนอ ย วธิ ีใช ทานกอ นอาหาร 3 เวลา, เดก็ อายุ 6-12 ป ทานครงั้ ละ 0.5 ชอ นชา ผใู หญครั้งละ 1 ชอ นชาละลายกบั นาํ้ อนุ หรอื ละลายกับ นา้ํ กระสาย ถา ทอ งอดื ทอ งเฟอ ใหกระสายกบั กระเทียมทบุ 3 กลบี ชงกับน้ําอนุ หรอื ชงกบั ใบกะเพรา 1 กํามือ, ถา แกท องเดนิ ใหก ระสายเปลอื กแคตมกับนํ้าปนู ใส คาํ เตือน ไมควรใชก บั สตรีมคี รรภ หรือผทู ่มี ีไข

166 ฝายแดง ประคาํ ไก ÂÒà¢ÕÂÇàºÞ¨¢Ñ¹¸ ÂÒà¢ÕÂÇàºÞ¨¢Ñ¹¸ (¤ÑÁÀÃÕ à ÇªÈÖ¡ÉÒ) (S3-17) (S3-18) -------------------- -------------------- แกไขห วดั ไขอ ีสุกอีใส ไขด ําแดง ไขห ดั ไขตวั รอน แกไขตวั รอ น ไขหวดั ไขหัด ไขอีสกุ อีใส รอ นใน กระหายนํ้า ทมี่ อี าการเพอ ดวย สวนประกอบ สว นประกอบ พมิ เสน (Pogostemon cablin) (ใบ) ฝา ยแดง (Gossypium สนั พรามอญหรือปกไกดํา (Justicia gendarussa) สนั พรา หอม arboreum) (ใบ) ทองพนั ช่งั (ใบ) ผักกะโฉม (Limnophila (Eupatorium fortunei) ประคําไก (ใบ) พมิ เสน (Pogoste- rugosa) (ใบ) หญาใตใ บ (Phy_uri) หรือใช ลูกใตใ บ (Phy_ mon cablin) (ใบ) ฝา ยแดง (Gossypium arboreum) (ใบ) ผักกะโฉม (Limnophila rugosa) (ใบ) พรมมิ (Trianthema ama) กไ็ ด (ท้ัง 5) อยางละเทาๆ กัน, ตากแหง แลวบดเปนผงอะเอียด triquetrum) ใชใบของพชื ทง้ั 7 ชนดิ อยางละเทา ๆ กนั , ตากแหง แลวบดเปนผงอะเอียด วิธใี ช วิธใี ช รบั ประทานกอนอาหาร 3 เวลา และกอนนอน เด็กใช 0.5 ชอน ชา ผูใ หญใช 1 ชอนชา แกไ ขห วัดใหก ระสายกับน้ําดอกมะลิหรือ รบั ประทานกอนอาหาร 3 เวลา และกอนนอน เด็กใช 0.5 ชอ น จันทนแ ดง, แกไ ขห ัด ไขอ สี กุ อีใส ไขดําแดง กระสายนํ้ารากผักช,ี ชา ผใู หญใช 1 ชอ นชา ถาใชก ระทุง ไขหดั หรอื ไขอ สี กุ อใี สใชน ้าํ ถา แกไขห วัดใหญ ไขก าฬ ใชเ ขีย้ วสัตวตางๆ ฝนเปนนาํ้ กระสาย, กระสายจากรากผักชีตม ถา แกไขท่มี อี าการเพอกลมุ ดวยให ยาแกไขอ าเจยี น ใชน ้ําลกู ยอตมเปน นา้ํ กระสาย, แกไ ขต ัวรอนให กระสายกับนํ้าซาวขา ว 1 ถว ยแกว ใชพน ตัวคนไขช วยลดอาการ กระสายกบั นํ้าซาวขา วใชท งั้ กินทั้งชะโลมรางกาย ไขร อนในไดดี

167 จันทนเทศ กะเมง็ á¡ÅŒ ÁÍØ·¸§Ñ ¤ÁÒÇÒμРᡌ䢌μÑÇÃÍŒ ¹¨Ñ´/á¡âŒ ä«Ò§ª¡Ñ (S3-19) (S3-20) -------------------- -------------------- แกล มอุทธังคมาวาตะ หรือลมตขี ึ้นปะทะอกหายใจ แกไ ขต วั รอ นจดั แกไขซางชัก ไมอ อกราวจะสนิ้ ใจ (มอี าการเรอรวมกับแนน ทอ ง รุนแรง ลนิ้ กระดางคางแข็ง ชกั เกร็ง มอื กาํ เทา กาํ ) สวนประกอบ สวนประกอบ ตาํ ลงึ ผกั เปดแดง (Alternanthera sessilis) กะเมง็ โหระพา แมงลัก ใชใบของพืชทง้ั 5 ชนดิ อยา งละเทา ๆ กนั , ตากแหงแลว จนั ทนเทศ (ผล) จนั ทนเ ทศ (ดอก) กระวาน (ผล) กานพลู (ดอก) อบเชยเทศ (Cinnamomum verum) สมอท้งั 3 รงทอง (ยางสี บดเปนผงอะเอยี ด เหลอื งใหสะตกุ อน โดยบดเปน ผงแลว หอ ดวยใบขาหรือใบบวั 7 วิธีใช ช้นั ยางไฟจนใบไมกรอบเกรยี มทงั้ 7 ชนั้ ) และมหาหงิ ค อยา งละเทา ๆ กนั , ตากแหงแลวบดเปนผงละเอยี ด ทานคร้ังละ 1 ชอนชา ละลายกับนาํ้ อุน 1 แกวชา กอนหรือหลงั อาหาร 3 เวลา และกอ นนอน หรอื ทุกๆ 3-4 ชัว่ โมง วธิ ีใช ทานคร้ังละ 1 ชอนชา เมอื่ มอี าการ โดยละลายกบั น้าํ อุน หรอื ผสมกบั นาํ้ ผึง้ ใหไดนํ้า 1 แกว ชา

168 ฝาง บุนนาค ÂÒÍØ·ÑÂâÍʶ á¡äŒ ¢ŒμÇÑ ÃŒÍ¹ (S3-22) (S3-23) -------------------- -------------------- แกไขตวั รอน แกร อ นในกระหายนํ้า แกออนเพลยี แกไขตวั รอ น ระเหี่ยใจ เพมิ่ ความสดชนื่ บาํ รุงหัวใจ สว นประกอบ สว นประกอบ จนั ทนา (เน้ือไม) จนั ทนแดง (แกน ) พกิ ุล (ดอก) บนุ นาค (ดอก) ฝาง (แกน) เทา กับน้าํ หนกั ตัวยาท้งั หมด, จันทนแ ดง (แกน) ครง่ึ อญั ชันดอกขาว (ดอก) อัญชันดอกมว ง (ดอก) พมิ เสน หนึ่งของตัวยาทั้งหมด, มะเด่ืออุททุ พร (ราก) และบวั หลวง (ใช รากสดหรืออบแหง) อยา งละ 8 บาท, บัวหลวง (เมลด็ ) แหวจีน (Pogostemon cablin) (ใบ) หญา ชันกาศ (Pan_rep) (ราก (Eleocharis dulcis) (ใชห วั สดหรืออบแหง ) โกฐหัวบวั โกฐสอ และเหงา ) หญาปากควาย (Dactyloctenium aegyptium) โกฐเชยี ง ชะเอมเทศ (เปลือกและไม) คําฝอย (ดอก) และเกสร (ทง้ั 5) อยางละเทา ๆ กัน, ตากแหง แลว บดเปน ผงละเอยี ด ทัง้ 5 อยา งละ 3 บาท, กฤษณา (เน้อื ไม) จนั ทนเ ทศ (เนื้อไม) จันทนา (เนอ้ื ไม) จันทนชะมด (Man_gag) (แกน ) ขอนดอกพิกุล วธิ ีใช (เน้อื ไมพ ิกลุ ที่มเี ชอ้ื รา) คนทา (ราก) ชะเอมปา หรอื ชะเอมไทย (เปลือก) อบเชยเทศ (Cinnamomum verum) เชยี ดหรือ ทานกอ นหรือหลงั อาหาร 3 เวลา และกอ นนอน, เด็กคร้ังละ อบเชยไทย (Cin_ine) แหวกระดาน (ไมทราบชนดิ ) (หวั ) และ 0.5 ชอนชา ผใู หญค ร้ังละ 1 ชอนชา ละลายกบั นา้ํ อุนหรอื กระจบั (Trapa natans) (เนอ้ื ในผลสดหรอื อบแหง) อยางละ 1 บาท, นาํ ไปอบหรอื ตากแหง , ตมนํา้ ฝาง ใสนํา้ พอทว มแกน ฝาง น้าํ ดอกไมเ ทศ 1 แกว ชา ใชไฟปานกลางเค่ยี วจนงวดเหลอื น้ํา 1 ใน 3 สวน แลวกรอง ตะกอนและกากออก, ตมตวั ยาอน่ื ๆ แยกกับน้ําฝาง เค่ยี วจนงวด เหลือน้าํ 1 ใน 3 สว น, ผสมนํ้ายาสองสว นเขา ดว ยกัน ลอยดวย ดอกมะลิ และดอกกระดังงาในหมอปดฝา 1 คืน กรองตะกอน อกี คร้ัง แทรกดวยชะมดเชด็ (สะตุ) และพมิ เสน เล็กนอย วิธใี ช แกก ระหายน้าํ เพิม่ ความสดชื่น ใชผสมกบั น้าํ ดื่ม 3-4 หยด/แกว ดื่มแทนนาํ้ , แกไ ขตวั รอน ใชคร้ังละ 1 ชอนโตะ ผสมนํา้ ดม่ื 1 แกว ดืม่ 3 เวลากอนหรอื หลังอาหาร และกอ นนอน หรอื ทกุ ๆ 3-4 ชั่วโมง

169 ขม้ินออย ขงิ ·ÍŒ §Í´× -·ŒÍ§à¿Í‡ ·ŒÍ§Í´× -·ÍŒ §à¿‡Í (S3-24) (S3-25) -------------------- -------------------- แกทอ งอืด ทองเฟอ ชว ยขบั ลม ชว ยยอยอาหาร แกทอ งอืด ทองเฟอ ชว ยขบั ลม ทาํ ใหผ ายลม สว นประกอบ สว นประกอบ ขม้ินออย (หวั ) ขงิ (หัว) กระชาย (หัว) ไพล (หวั ) ขา (หัว) ขิง (หวั ) ถั่วลิสง (เมลด็ ค่ัวใหสุก) กานพลู ชาพลู (ใบ) สะคา น กะเพรา (ทงั้ 5) พริกไทย (เมลด็ ) ดปี ลี (ฝก) กระเทยี ม (หวั ) (เถา) กระเทยี ม (หัว) มะกรดู (ผวิ ผล) การบูร (แรธาต)ุ และมหา ผักคราด (Acmella oleracea) (ราก) การบูร (แรธ าตุ) หิงค อยา งละเทาๆ กัน, ตากแหงแลวบดเปนผงละเอียด อยางละเทาๆ กัน, ตากแหงแลวบดเปน ผงละเอยี ด วธิ ใี ช วิธีใช ทานเมื่อมีอาการ หรือกอ นอาหาร 3 เวลา, เด็กครัง้ ละ 0.5 ชอน ทานเมือ่ มอี าการ หรอื กอ นอาหาร 3 เวลา, เด็กครัง้ ละ 0.5 ชอ น ชา ผูใหญครง้ั ละ 1 ชอ นชา ละลายกับนํ้าอุน 1 แกวชา ชา ผูใหญค ร้งั ละ 1 ชอนชา ละลายกบั นา้ํ อนุ 1 แกว ชา

170 ใบเงนิ วา นพังพอน á¡Œ¾ÉÔ ¡Ô¹¼´Ô ÊÒí á´§ á¡·Œ ÍŒ §àÊÂÕ áººÁäÕ ¢Œ (S3-35) (S3-36) -------------------- -------------------- แกพษิ กนิ ผดิ สําแดง กินของแสลง แกท อ งเสยี แบบมไี ข อาหารเปน พษิ สวนประกอบ สวนประกอบ หญาคา (ราก) มะกรดู (ราก) มะนาว (ราก) มะปรางหวาน มะเดอื่ อทุ มพร (ราก) ชงิ ชี่ (ราก) เถายานาง (ราก) มะพรา ว (ราก) รางจดื (เถา) หญาแหว หมู (หัว) ใบเงนิ (Graptophyl- (ราก) กลว ยตบี (Musa × paradisiaca ‘Tib Ta Nod’) ถา lum pictum) (ใบ) เถายานาง (เถา) จนั ทนา (เนอ้ื ไม) จนั ทน ไมม ีใชก ลวยน้ําวา กไ็ ด (ราก) ขม้นิ ออ ย (หัว) เนระพูสีไทย หรือ แดง (แกน) เกสรทั้ง 5 และเทยี นท้งั 5 อยางละเทา ๆ กนั , ใช วานพังพอน ก็ได (เหงา ) และขอี้ าย (เปลอื ก) อยา งละ ใชของสดหรือตากแหง เทาๆ กนั , ใชข องสดหรือตากแหง วิธีใช วธิ ีใช ตม น้าํ ดื่มครัง้ ละ 1 แกวชา เมอ่ื มีอาการ หรอื กอ นอาหาร ตม นา้ํ ดืม่ คร้ังละ 1 แกวชา เมือ่ มีอาการ และกอนอาหาร หากยงั มีอาการ 3 เวลา และกอนนอน

171 ชิงชี่ พุดทุง á¡·Œ ÍŒ §¼Ù¡ ·ŒÍ§Í´× -·ŒÍ§à¿Í‡ (S3-37) (S3-39) -------------------- -------------------- แกท อ งผกู ชวยระบายทอ ง แกทองอดื ทอ งเฟอ ชวยขบั ลมในลําไส สวนประกอบ สว นประกอบ เถายา นาง (ราก) เทา ยายมอม (Cle_ind) (ราก) ชิงช่ี (ราก) จันทนเ ทศ (ผล) พริกไทย (เมลด็ ) กะเพรา (ราก) ตะคา นเลก็ สมอไทย (รากหรอื ผลสด) มะกาหรอื ใชม ะกาตน (ใบ) ราชพฤกษ หรอื สะคาน (เถา) สมอไทย (ผล) วา นน้าํ (Acorus calamus) หรือคูน (เนอื้ ในสดี าํ ของฝกแก) จันทนแ ดง (แกน) จันทนา (เน้ือ ไม) กะดอม (ผล) บนุ นาค (ดอก) มะลิ (ดอก) อยา งละเทา ๆ กนั , (เหงา) พดุ ทงุ หรอื หัสคุณเทศ (Hol_cur) (ราก) อยา งละ เทาๆ กนั , ตากแหงแลว บดเปน ผงละเอยี ด ใชข องสดหรือตากแหง วธิ ใี ช วธิ ีใช ทานกอ นอาหาร 3 เวลา ผใู หญค รงั้ ละ 1 ชอ นโตะ เด็กครั้งละ ตมนํ้าดมื่ เม่ือมีอาการ คร้งั ละ 1 แกวชา แทรกดเี กลือประมาณ 1-3 ชอนชา ละลายกบั น้ําอนุ 0.5-1 แกวชา หยิบมือ (ปรับปรมิ าณตามธาตุหนกั -เบาของผปู วย)

172 สลดั ได มะตูม ÂÒËÍÁ á¡Œ·ŒÍ§¼Ù¡/¾Ãô֡ (S3-40) (S3-41) -------------------- -------------------- แกเปน ลม วงิ เวียนศรษี ะ หนามืดตาลาย แกอ าการทอ งผกู หรอื พรรดกึ (อาการทองผูกรนุ แรง มอี ุจจาระเปน กอนกลมแขง็ ) สว นประกอบ สวนประกอบ จันทนแ ดง (แกน ) จันทนา (เน้ือไม) จนั ทนเทศ (ดอก) กฤษณา (เนื้อไม) อบเชยเทศ (Cinnamomum verum) หรอื ใชอ บเชย มะตูม (ผลออน) ประคาํ ไก (ทัง้ 5) ขี้เหลก็ (ท้ัง 5) มะกา หรอื ใช จีนหรือญวนกไ็ ด (เปลือก) ขอนดอกพิกลุ (เนอ้ื ไมทมี่ เี ช้อื รา) มะกาตน ก็ได (ใบ) หญา แหว หมู (หัว) เถาวัลยเ ปรียง (เถา) กะลาํ พกั (แกน ไมส ลัดไดปา ทมี่ ีเช้ือรา) เกสรทั้ง 5 โกฐกระดกู สมอเทศ (เนื้อผล) สมอไทย (เนอ้ื ผล) มะขามปอม (ผล) และ โกฐจฬุ าลัมพา โกฐพุงปลา พิมเสน (แรธาต)ุ อยา งละเทา ๆ กนั ยาดํา อยางละเทาๆ กนั ใชข องสดหรือตากแหง ตากแหง แลว บดเปนผงละเอียด แทรกดว ยอาํ พนั ทอง (อวกวาฬ) วธิ ใี ช และชะมดเช็ด (สะตกุ อ น) ใชแ บบยาผง หรอื อัดเปน เมด็ ขนาดเทา เมด็ ขา วโพด ตม นํา้ ดมื่ คร้ังละ 1 แกว ชา กอ นอาหาร 3 เวลา วธิ ใี ช ทานเมอ่ื มีอาการ หรือทุกๆ 2-3 ช่วั โมง หากยงั มอี าการ, ครงั้ ละ 1 ชอนชาหรอื 3 เม็ด กระสายหรือละลายกับ นาํ้ ดอกไมเ ทศ หรือใชน้าํ อุน ก็ได

173 ยอบา น แคบาน ᡤŒ Åè¹× àËÂÕ ¹-ÍÒà¨Õ¹ á¡·Œ ÍŒ §ÃÇ‹ §-·ÍŒ §àÊÂÕ -ºÔ´ (S3-42) (S3-43) -------------------- -------------------- แกคลน่ื เหยี น อาเจยี น แกท อ งรว ง-ทองเสีย แกบิด ชว ยคมุ ธาตุ สวนประกอบ สวนประกอบ ยอบา น (ผลออ นเผาไฟใหสุกกอ นนําไปใช) ผักชี (เมลด็ ) มะตมู สมอพเิ ภก (เน้อื ผล) แคบา น (เปลือก) ทับทมิ (เปลือกผล) (ผลออ น) หญาแหว หมู (หวั ) เพกา (เปลือก เผาไฟใหห อมกอ น ขม้ินออย (หัว) พิกลุ (ดอก) บนุ นาค (ดอก) บัวหลวง (เกสร) นําไปใช) เทียนดาํ อยางละเทา ๆ กนั ใชข องสดหรอื ตากแหง ข้เี หลก็ (ทง้ั 5) เบญจโลกวิเชียร (หรอื ยาหาราก) อยา งละเทาๆ วิธใี ช กัน ใชข องสดหรือตากแหง ตม นาํ้ ดมื่ คร้งั ละ 1 แกวชา เม่อื มีอาการ หรอื ทานตอเน่อื ง วธิ ใี ช กอ นอาหาร 3 เวลา หากยงั มอี าการ ตมนํ้าดื่ม คร้ังละ 1 แกว ชา กอ นอาหาร 3 เวลา และกอนนอน

174 ไมจ นั ทนา สะเดา á¡Œμ¹Œ 䢌 (䢌ÃÐÂÐáá) á¡»Œ ÅÒÂ䢌 (䢌ÃÐÂлÅÒÂ) (S3-44) (S3-45) -------------------- -------------------- แกตน ไข (ไขเบ้ืองตนหรือไขร ะยะแรก เชน ไขต วั แกปลายไข (ไขในระยะปลาย เปนไขต วั รอน ไขกาฬ รอ น ไขก าฬ ไขพิษ ไขก ําเดา) ไขก ําเดา มาแลวหลายวนั ชวยทําใหหายไขเรว็ ข้นึ ชวยแกธ าตุ คมุ ธาตใุ หส มดุล เปนยาระบายออ นๆ สวนประกอบ และชวยใหเจรญิ อาหาร) จนั ทนเ ทศ (ดอกหรือผล) จันทนา (เน้ือไม) มะกรูด (ราก) มะนาว (ราก) มะปรางหวาน (ราก) กะดอม (ผล) บอระเพด็ สว นประกอบ (เถา) เกสรทั้ง 5 และ เบญจโลกวเิ ชยี ร อยางละเทา ๆ กนั ใชข องสดหรอื ตากแหง ใชเ ปนยาตม หรือบดเปน ผงละเอยี ด สะเดา (ใบและกา นใบ) บอระเพ็ด (เถา) กะดอม (ผล) ขเี้ หล็ก (ท้ัง 5) ขมิน้ ออ ย (หวั ) เถายา นาง (ทัง้ 5) มะกาหรอื ใชม ะกาตน บรรจุแคปซลู ขนาด 400 mg. ก็ได (ใบ) ราชพฤกษหรือคนู (ใบ) หญา แหวหมู (หวั ) มะตมู (ผล ออน) จนั ทนแ ดง (แกน) ตรผี ลา เกสรท้งั 5 โกฐทั้ง 5 และเทียน วธิ ีใช ทงั้ 5, ใชข องสดหรอื ตากแหง ใชเปน ยาตม หรือบดเปนผง ทานกอนหรือหลังอาหาร 3 เวลา และกอนนอน หรอื ทกุ ๆ 3-4 ละเอยี ดบรรจแุ คปซูลขนาด 400 mg. ชวั่ โมง, ยาตม เดก็ อายุ 6-12 ขวบ ดม่ื ครง้ั ละ 0.5 แกวชา ผูใหญ 1 แกว ชา, ยาเมด็ เด็กทานครั้งละ 1-3 เมด็ วธิ ีใช ผใู หญทานคร้ังละ 3-5 เม็ด ทานกอนหรือหลงั อาหาร 3 เวลา และกอ นนอน, ยาตม เด็กอายุ คาํ เตือน 6-12 ขวบ ด่มื ครง้ั ละ 0.5 แกว ชา ผใู หญ 1 แกว ชา, ยาเม็ด เดก็ ทานคร้งั ละ 1-3 เมด็ ผใู หญท านครั้งละ 3-5 เม็ด ไมควรใชก บั ผูปว ยไขเ ลือดออก คําเตอื น ไมควรใชกบั ผูปวยไขเลือดออก

175 คนทา หญา ปากควาย 䢌ËÇÑ´ 䢌ÃÍŒ ¹ã¹¡ÃÐËÒ¹íéÒ/·ŒÍ§àÊÕÂẺÁäÕ ¢Œ (S3-46) (S3-47) -------------------- -------------------- แกไ ขหวัด แกไขรอนในกระหายน้ํา แกทอ งเสยี แบบมไี ข แกไ ขอ าเจียน แกไขน อนไมหลับ สว นประกอบ สว นประกอบ เถายา นาง (ราก) คนทา (ราก) ชงิ ชี่ (ราก) จนั ทนแ ดง (แกน ) จันทนเทศ (แกน) กะดอม (ผล) บอระเพ็ด (เถา) สะเดา (ใบและ หญา แพรก (Cynodon dactylon) (ท้งั 5) หญา ปากควาย (Dactyloctenium aegyptium) (ทงั้ 5) เถายา นาง (ทงั้ 5) กานใบเพสลาด) ชะเอมเทศ (เปลือกและเนือ้ ไม) ตรผี ลา เทา ยายมอม (ราก) สวาด (ใบ) ทับทมิ (เปลือกผล) จนั ทนแ ดง โกฐเขมา โกฐจุฬาลมั พา อยางละเทา ๆ กัน ใชข องสดหรอื (แกน ) จันทนเทศ (ผล) บอระเพ็ด (ใบ) ตานหมอน (ใบ) ราม หรอื พลิ ังกาสา (Ard_ell) (เมล็ด) ขมน้ิ ออย (หวั ) อยางละเทา ๆ ตากแหง , ใชเ ปน ยาตม หรอื บดเปน ผงละเอียด บรรจแุ คปซลู ขนาด 400 mg. กัน ตากแหง แลวบดเปน ผงละเอยี ด วิธใี ช วิธใี ช ทานกอ นหรือหลังอาหาร 3 เวลา และกอ นนอน หรือทกุ ๆ 3-4 ทานกอนอาหาร 3 เวลา และกอ นนอน หรอื ทกุ ๆ 3-4 ช่ัวโมง, ชว่ั โมง, ยาตม เดก็ อายุ 6-12 ขวบ ดื่มคร้ังละ 0.5 แกว ชา ครั้งละ 1 ชอ นชา กระสายกบั นาํ้ อุน 1 แกวชา, หรือใหไ ดผ ลดี ผใู หญ 1 แกวชา, ยาเม็ด เด็กทานคร้งั ละ 1-3 เมด็ ผูใหญท านครัง้ ละ 3-5 เมด็ แกไขสาํ รอกอาเจยี นใชล ูกยอเผาไฟตมกับลูกผักชีเปน น้าํ กระสาย, แกไขทองเสีย ใชเปลอื กแคบา นกับใบกะเพราตมเปน คาํ เตือน น้ํากระสาย, แกไขรอนในกระหายนาํ้ ใชรากตาลหรอื ราก ไมค วรใชก บั ผปู ว ยไขเลอื ดออก มะพรา วตม เปน นา้ํ กระสาย, แกไ ขนอนไมหลบั ใชใ บชุมเหด็ ไทย (Senna tora) ตม เปน น้าํ กระสาย

176 ทองหลางใบมน ä¢ŒË´Ñ /ä¢ÍŒ ÕÊØ¡ÍãÕ Ê/䢌ÍÕ´íÒÍáÕ ´§ ระยอม (S3-48) ᡹Œ Òíé ¹ÁáËŒ§/¢Ñº¹éÒí ¹Á -------------------- (S3-50) แกไ ขหัด ไขเหอื ด (หดั เยอรมนั ) ไขอ ีสุกอีใส -------------------- ไขอ ดี าํ อีแดง กระทงุ พิษไข แกน า้ํ นมแหง ชว ยขบั น้าํ นมในสตรีหลงั คลอด สว นประกอบ สว นประกอบ จนั ทนแดง (แกน ) จันทนา (เนื้อไม) เบญจโลกวิเชียร (หรอื ยาหา ราก) พิมเสน (Pogostemon cablin) (ใบ) มะระ หรอื มะระ- ระยอม (Rau_ser) (ราก) นํ้านมราชสีห (ทัง้ ตน ) บนุ นาค (ดอก) ขี้นก ก็ได (ใบ) มะยม (ใบ) พรมมิ (Trianthema triquetrum) กระวาน (ใบ) เรวใหญ (Alp_mut_nob) (ผล) อบเชยเทศหรอื สมี (Sesbania sesban) (ใบ) ฝายแดง (Gossypium ใชอบเชยจีนหรือญวนก็ได (เปลือก) ขิงแหง (Zingiber arboreum) (ใบ) สนั พรา มอญ (Justicia gendarussa) ligulatum) (หัว) อยางละเทาๆ กัน, ใชข องสดหรือ ทองหลางใบมน (ใบ) เถามวกขาว (เถา) เถามวกแดง (เถา) ตากแหงแลวใชเปนยาตม อยา งละเทาๆ กัน, ตากแหงแลว ใชเปนยาตม หรือ บดเปน ผงละเอียดใชเ ปน ยาผง วิธใี ช วิธีใช ตมนาํ้ ดืม่ ครัง้ ละ 1 แกวชา กอนอาหาร เชา และเย็น ผใู หญใ ช ยาตม ดื่มครั้งละ 1 แกวชา ยาผงคร้งั ละ 1 ชอ นชา, เดก็ อายตุ ่าํ กวา 10 ชวบ ยาตม ด่มื ครงั้ ละ 0.5 แกวชา ยาผงครัง้ ละ 0.5 ชอนชา, ยาผงใหก ระสายกบั นํ้าอุนหรอื นํ้ารากผักชีตม 0.5-1 แกว ชา ดืม่ 4-5 ครั้ง/วนั หรือด่มื ทุกๆ 3-4 ชัว่ โมง เม่ือยงั มอี าการ, และเพอื่ เพ่ิมประสิทธภิ าพใหผ สมยา 1 ชอนโตะกับ นํา้ สกุ 1 ถวย ใชผ าชบุ นาํ้ เชด็ ตวั อกี ดวย คาํ เตอื น หา มใชก บั ผูปวยทส่ี งสัยวาอาจจะเปนไขเ ลอื ดออก

177 กําจาย ลกู ใตใบ á¡ŒÁ´ÅÙ¡¾¡Ô ÒÃ-ÍÑ¡àʺ/ ´Õ«Ò‹ ¹ ¢ºÑ ¹éíÒ¤ÒÇ»ÅÒ (S3-52) (S3-51) -------------------- -------------------- รักษาโรคดซี าน แกมดลูกพกิ าร มดลูกอักเสบ ชวยบํารุงรกั ษามดลกู บํารุงสตรีหลังคลอด ชว ยขับนํ้าคาวปลา สว นประกอบ ขบั เลือดเสีย แจง (ราก) จนั ทนแ ดง (แกน ) กรงุ เขมา (หวั ) กะดอม (ผล) สว นประกอบ หญาใตใ บ (Phy_uri) หรือใชล กู ใตใ บ (Phy_ama) ก็ได (ทง้ั ตน) พงั โหม (Pae_foe) (ใบและเถา) สนสองใบ (Pin_lat) หรอื ใช จันทนเทศ (ผล) จันทนเทศ (ดอก) วานชกั มดลูก (Curcuma zanthorrhiza) (หัว) วา นสากเหล็ก (เหงา) ขี้เหล็ก (แกน ) สนสามใบ (Pin_kes) ก็ได (แกน ) อยางละเทาๆ กัน ตะคานเล็กหรือสะคาน (เถา) ขงิ แหง (Zingiber ligulatum) ใชของสดหรือตากแหง (หวั ) ดปี ลี (ผลหรือดอก) กานพลู กระวาน (ผล) กําจดั ตน (แกน ) กาํ จาย (แกน) พุดทงุ หรือหัสคณุ เทศ (ราก) หางไหลแดง วิธีใช (ราก) และเทยี นดาํ อยางละเทาๆ กนั ใชของสดหรอื ตากแหง บดหรอื ตาํ ใหแหลกหยาบๆ หอดว ยผา ขาวบาง ใสเ หลาขาว ตม นาํ้ ด่มื ครง้ั ละ 1 แกวชา กอนหรือหลงั อาหาร 3 เวลา พอทวมตวั ยา ดองไวอยา งนอย 7 วนั ใชไ ด วิธีใช ด่มื ครง้ั ละ 1 จอก หลังอาหาร 3 เวลา คาํ เตือน หา มใชก ับสตรมี ีครรภ และผมู ไี ข

178 กระดึงชา งเผือก/ขี้กาแดง ÁÐàçç μѺ/½‚ã¹μºÑ /μÑºÍ¡Ñ àʺ (S3-74) -------------------- รกั ษาโรคมะเร็งตบั (ระยะที่ 1-3), โรคฝในตับ, โรคตับอักเสบ, โรคกาฬลงตบั (มีอาการเพอคลมุ คลงั่ และนัยตาเปนสีแดงรวมดวย) สว นประกอบ หญาแหว หมู (หวั ) 8 บาท, สมอทง้ั 3 (เนอ้ื ผล) และ โมกมนั (Wri_arb) (เปลือก) อยา งละ 4 บาท, มะตมู (ราก) มะดกู (ราก) ทองพนั ช่งั (ตน ใบ กง่ิ ) ชา พลู (ราก) ดปี ลี (ผล) ตะคา นเลก็ หรอื สะคา น (เถา) กระดงึ ชางเผอื กหรือขีก้ าแดง (Tri_tri_tri) (ราก) โคกกระสนุ (Tribulus terrestris) (ทง้ั ตน ) ผักชีลา (เมล็ด) ผักชลี อม (เมล็ด) โกฐทง้ั 5 และสารสม อยางละ 2 บาท, ใชข องสดหรือตากแหง, ใชเปนยาตม หรอื บดเปน ผงละเอยี ดเปน ยาผง วธิ ีใช ทาน 3 เวลา กอนอาหาร, ยาตม ดื่มคร้งั ละ 1 แกวชา, ยาผง ทานครงั้ ละ 1 ชอ นชา กระสายกบั นาํ้ มะนาวหรือสม ซา คาํ เตอื น ผปู วยโรคมะเรง็ ตบั ควรไดรับการประเมินอาการหรือระยะ ลุกลามของโรคจากแพทยผเู ช่ยี วชาญกอ นการใชยาน้ี



180

181 สว่ นที่ 3 พืชปา่ สมุนไพร ( 512 ชนดิ เรยี งตามอกั ษรชอื่ ไทย )

182 กรวยปา่ ชอื่ ทอ งถิน่ : กรวยปา (อดุ รธานี, พิษณุโลก) ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Casearia grewiifolia Vent. ชื่อวงศ : SALICACEAE ลักษณะเดน : ไมต น มขี นสน้ั นมุ ตามก่งิ และแผนใบดานลาง ใบ เรียงสลับ รูปขอบขนาน โคนใบเบย้ี ว ขอบใบหยักซีฟ่ น ผลรปู รี สุกสเี หลอื ง แตก 3 ซกี สรรพคณุ สรรพคณุ • ผลสด : แกผ ดผื่นคัน แกตุมคนั จากไขอีสกุ อไี ส (N1) • ตาํ รบั ยาหอมอนิ ทจกั ร : ใชดอกเขา ยา แกคลน่ื เหียนอาเจียน • ใบหรอื ราก : แกไ ข แกท องรวง (NE3) หนามืดจะเปนลม ลมจกุ เสยี ดแนน หนา อก แนน ทอง ทอ งอืด • ราก : แกริดสีดวงจมกู รกั ษาอาการอักเสบของทางเดินหายใจ อาหารไมยอ ย ปรบั ระบบการหมุนเวียนเลอื ดใหด ี ชวยบํารงุ (S2) หวั ใจ, หรือใชดอกกระดงั งาสงขลา (Cananga odorata var. fruticosa) แทนได ซึง่ กระดังงาสงขลาเปน ไมพ ุม แตกกง่ิ ต่ํา สงู ถึง 5 ม. มีกลบี ดอกจํานวนมากกวา 6 กลีบ และมีปลายกลีบ ดอกเรียวยาวและมวนบดิ งอมากกวา, ไมพ บในปาธรรมชาติ เปน ไมป ลูกประดบั และทําสมนุ ไพร (S3-04) กระดงั งาไทย กระดึงช้างเผอื ก ช่อื ทอ งถนิ่ : กระดงั งา (พทั ลงุ , ตรัง) ชอื่ ทอ งถิน่ : ขีก้ าแดง (พทั ลุง, ตรัง) ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Cananga odorata (Lam.) Hook. f. & ชื่อวิทยาศาสตร : Trichosanthes tricuspidata Lour. var. Thomson var. odorata tricuspidata ช่อื วงศ : ANNONACEAE ช่อื วงศ : CUCURBITACEAE ลักษณะเดน : ไมต น สูงถงึ 30 ม. เปลอื กเรยี บ ตามกิ่งออนและ ลักษณะเดน : ไมเ ถาเนอ้ื ออน ยาวถึง 20 ม. ตามปลายก่ิงมมี ือ เสนแขนงใบมีขนสั้น ใบเรยี งสลับ รปู ไข โคนใบเบ้ยี ว ปลายใบ พันออกจากซอกใบ ใบเรียงสลับ รปู ไขกวาง ปลายหยัก 3–5 พู เรยี วแหลม ดอกสเี ขยี ว-เหลอื ง มี 6 กลีบ มกี ลนิ่ หอมแรงเมือ่ ถกู แผน ใบสากดานบน กลบี ดอกสีขาว มี 5 กลีบ ปลายกลีบเปนฝอย ความรอน พบตามชายปาดงดบิ ชน้ื ในภาคใตต อนลา ง ผลรูปไขก วาง ยาว 6–7 ซม. สุกสีแดง ผิวมันเงา สรรพคณุ • ตาํ รับยาขบั น่วิ ในถงุ น้ําดี : รกั ษาน่วิ ในถุงนา้ํ ดี (S2-11)

183 • ตํารับยาแกไ ขต ัวรอ น : แกไข ตวั รอน ไขเปลีย่ นฤดู (S2-17) กระดูกกบ • ตํารบั ยาบํารุงเลอื ด/หวั ใจ/รา งกาย : บํารุงเลอื ด ดมู เี ลือดฝาด กระโดน บาํ รงุ หวั ใจ บํารงุ รา งกายทงั้ ชาย-หญิง แกอาการซบู ผอม ชอื่ ทองถิ่น : กระโดน (พิษณุโลก), กระโดน โดน (S2-51) (ตรงั ) • ตํารบั ยาโรคมะเรง็ ตบั /ฝในตับ/ตับอักเสบ : รักษาโรคมะเรง็ ชื่อวิทยาศาสตร : Careya arborea Roxb. ตับ (ระยะที่ 1–3), โรคฝในตับ, โรคตับอักเสบ, โรคกาฬลงตับ ช่อื วงศ : LECYTHIDACEAE (มอี าการเพอ คลุมคลง่ั และนัยตาเปนสีแดงรว มดว ย) (S3-74) ลักษณะเดน : ไมตนผลัดใบ สงู ถึง 20 ม. เปลือกขรุขระ เปลอื ก กระดกู กบ ในมีเสน ใยออนนุม ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปไขก ลบั ขอบใบจกั ฟน ชอื่ ทอ งถ่ิน : โคคลานตวั ผู เหล่อื มบันดง (สระแกว ) เลอ่ื ย โคนใบสอบ ใบเกล้ยี ง มักเปลี่ยนเปน สสี ม -แดงกอ นรว ง มี ชื่อวิทยาศาสตร : Hymenopyramis brachiata Wall. ex กลีบดอกสีขาว 4 กลีบ เกสรเพศผูเปนเสนจํานวนมาก สีขาว Griff. โคนกลีบสีแดง ผลทรงกลม กวาง 5-7 ซม. ปลายผลมีจุกของ ชื่อวงศ : LAMIACEAE กลบี เลี้ยงตดิ คงทน ลกั ษณะเดน : ไมเถาเนื้อแข็ง ยาวถึง 20 ม. กิ่งเปนสเ่ี หลย่ี ม มีขน สั้นหนานุมตามกิ่งออ น ชอดอก กานใบและแผน ใบ, ใบเดี่ยว เรยี ง ตรงขา มต้งั ฉาก รูปรี-รปู ไข ยาว 7-15 ซม. กลีบดอกสขี าว มี 4 กลบี ยาว 7 มม. ผลรูปไขกวาง ยาว 1-1.5 ซม. เปนถงุ มี 4 เหลี่ยม ภายในปอ งมเี มลด็ แขง็ 1 เมล็ด สรรพคณุ สรรพคณุ • เถา : แกปวดประดง แกปวดขอเขา (E2) • เปลือก : ชว ยสมานแผลภายนอก หรอื แผลภายใน (N1) • ใบ : สมานแผล ปดแผล (S2)

184 กระแตไตไ่ ม้ กระแตไตไม (สระแกว, อดุ รธาน)ี , กระแตไตไ ม หวั รอ ยรู (พษิ ณุโลก), หัววา ว (ตรัง) ชือ่ วิทยาศาสตร : Drynaria quercifolia (L.) Sm. ชือ่ วงศ : POLYPODIACEAE ลักษณะเดน : ไมล มลกุ อิงอาศยั มเี หงา ทอดเลอ้ื ย ตามตน ไมห รอื บนกอ นหิน เนอื้ อวบน้ํา ใบมีสองแบบ คอื ใบทไี่ มสรา งสปอรจ ะ ไมมีกา นใบ รปู ไข ยาว 15–30 ซม. ขอบหยักเปน พตู ้ืนแบบขนนก ใบสรางสปอรร ูปขอบขนาน ยาว 40–150 ซม. ขอบหยักลกึ แบบ ขนนกเกือบถึงเสนกลางใบ สรรพคุณ ไมเถาเนื้อแข็ง ยาวถึง 15 ม. ใบเดี่ยวเรียงสลับ • เหงา : บํารงุ กําลงั (E2) กงิ่ ออนมีชองอากาศสขี าว ขอบใบจกั ฟน เลือ้ ยถ่ี ผลกลม กวาง • เหงา : แกโรคฝห นอง (N1) 8–10 มม. สกุ สีเหลอื ง แตกอา 3 แฉก มเี นอื้ ในสีแดง • เหงา : ขบั ปสสาวะ แกไ ตพิการ ชวยลดความดนั โลหิตสูง รกั ษา สรรพคุณ แผลไฟไหม นํา้ รอ นลวก (NE3) • เถาและใบ : บํารงุ เสน เอน็ (N1) • ตํารบั ยาขับนวิ่ ในไต-ทางเดินปส สาวะ : ชวยขับนิว่ ในไต และ • เถา : รกั ษาแผลมะเร็งเตา นม ตาํ หรือบดผสมกับแกนชายชู ทางเดินปส สาวะ ชวยลางไต รักษาทางเดนิ ปสสาวะอักเสบ ตัวผู และชายชูตัวเมยี (ท้ังสองเปน พืชสกุลชงิ ชี่ Capparis (S2-14) spp.) ผสมนํา้ ใหข น ใชท าแผลมะเร็งเตา นม (NE3) • ตาํ รบั ยาไขอีสุกอีใส : แกโ รคอสี ุกอีใส หรือไขสกุ ใส (S2-38) • เปลือกตน ผล และเมลด็ มฤี ทธ์ิทําใหอาเจยี น ยาระบาย ใช กระทงลาย เปนยาพอกฝม ะมว ง เปน ยาบํารุง กินแกปวดทอ งในเด็ก; ใบ : ชือ่ ทองถ่นิ : มะแตกเครือ (พิษณุโลก), หมากแตก แกไ ข พอกแผล; ผล : เปน ยาเยน็ แกก ระหายนํ้า, ผลดิบเปนยา (อุดรธานี) ฝาดสมาน แกบิด เปนยาพอกชว ยสมานแผล ตมนาํ้ ลางแผล ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Celastrus paniculatus Willd. รักษาอาการปวดกระเพาะ ยาขับน้ํานม รักษาโรคผิวหนงั เรอ้ื รงั ชอื่ วงศ : CELASTRACEAE โรคโลหิตจาง (R3)

185 กระท่อมเลอื ด กระทือ ช่อื ทองถ่นิ : กล้ิงกลางดง สบเู ลือด (ฉะเชงิ เทรา) ชอื่ ทองถิ่น : กระทอื (ตรัง, สระแกว, พิษณุโลก) ชื่อวิทยาศาสตร : Stephania venosa (Blume) Spreng. ชื่อวิทยาศาสตร : Zingiber zerumbet (L.) ช่อื วงศ : MENISPERMACEAE Roscoe ex Sm. subsp. zerumbet ลกั ษณะเดน : ไมเถาเนอื้ ออน ยาวถงึ 7 ม. เถาเกลี้ยงและมีนํา้ ช่อื วงศ : ZINGIBERACEAE ยางสีแดงคลายเลอื ด มีหวั อยูใกลผวิ ดนิ ทรงกลม กวา งไดถงึ 40 ลกั ษณะเดน : ไมล ม ลกุ สูงถึง 1.5 ม. มเี หงาใตด ิน เน้อื ในเหงาสี ซม. ผิวคอ นขางบางเรยี บมีตมุ เล็กกระจาย ใบรปู หัวใจ แผน ใบ เหลืองออ น ใบประกอบแบบขนนก มีใบยอ ยขา งละ 5–10 ใบ รปู ดานลา งเกลี้ยงและมนี วล กานใบติดแบบใบบัว ขอบขนาน ยาวถึง 40 ซม. ชอ ดอกออกจากเหงา สงู ประมาณ 30 ซม. รูปไข-ทรงกระบอก ใบประดบั ซอ นกนั แนน สีเขยี ว-แดง ดอก สเี หลืองครมี สรรพคณุ สรรพคณุ • ตาํ รับยาอยูไฟ/มดลกู เขาอ/ู ไสเลื่อน : ใชแทนการอยูไฟ มดลกู • เหงา : รักษาอาการหดื หอบ แกบิด แกท อ งอืดทองเฟอ ชว ยขับ เขาอูไว แกไสเ ลื่อนทั้งชายและหญิง (E3-01) ลม; หนอ ออ น : ทานเปนผักสดหรอื ลวก (E2) • เหงา : รกั ษาฝหนอง แตถาฝยังเปนหนองจะชว ยเรง ใหฝ สุกแตก เร็ว (N1) • ตาํ รับยาปรบั ธาต/ุ ปวดเมอ่ื ย/ปวดขอ -เอ็น : ชวยปรบั ธาตุ แก ปวดเมอ่ื ย ปวดเขา-ขอ -เอ็น แกเอ็นพกิ าร (S2-26) • ตาํ รบั ยาบํารงุ รักษามดลูก : ชวยบาํ รงุ รกั ษามดลูก บาํ รงุ สตรี หลังคลอด มดลูกพิการ (S2-60) • ตาํ รบั ยาแกปวดเมอ่ื ยกลามเน้อื -เสนเอน็ : ทําลูกประคบ แก ปวดเมือ่ ยกลามเนอื้ และเสนเอน็ (S2-62) • ตาํ รับยารกั ษาอาการบวมอักเสบจากพษิ บาดแผล/แผล อักเสบ : รกั ษาอาการบวมอักเสบจากพษิ บาดแผล รักษาแผลผุ พอง เปน หนอง (S2-67)

186 กระทมุ่ สรรพคุณ ชอ่ื ทอ งถ่ิน : กระทมุ บก (ตรงั ), โกสม ตะกู • เปลอื กและใบ : ตม น้ําดืม่ ชวยลดความดนั โลหิต แกไข ใชอ ม (อดุ รธาน)ี , ตะกู (สระแกว ) กล้วั คอแกอ าการอักเสบของเยือ่ เมอื กในปาก รกั ษาโรคในลาํ ไส ชื่อวิทยาศาสตร : Neolamarckia cadamba (Roxb.) Bosser แกอาการปวดมดลูก (R51) ชือ่ วงศ : RUBIACEAE • เปลือก : เปลอื กกระทมุ หรือกระทุม โคก รากกา นเหลือง ราก ลักษณะเดน : ไมตน สูงถงึ 30 ม. แตกก่ิงต้ังฉากกับลําตน ตอ ไส รากทองแมว รากกะเจียน ตมรวมกนั มีสรรพคุณบํารงุ เปลือกแตกเปนรอ งตน้ื ตามยาว ใบเรยี งตรงขาม รปู ไข ยาว เลอื ด ขับนาํ้ คาวปลาหลงั คลอด แกปวดเม่อื ย (R35) 17-30 ซม. ปลายใบแหลม มีขนประปราย-เกล้ยี ง มีหูใบที่ยอด • ผลสุก : ทานเน้ือหมุ เมล็ดสุกทีม่ สี สี ม ชว ยบํารุงเลือด บาํ รุง ชอ ดอกทรงกลม กวา ง 4–5 ซม. สีเหลอื ง สายตา (E2) • ราก : รักษาโรคเบาหวาน แกป วดทอง (NE3) • ตาํ รบั ยาบํารงุ นา้ํ นม : บํารงุ นาํ้ นม (NE4-025) • ตาํ รับยาแกป วดเม่ือยเสนเอน็ : แกปวดเม่ือยตามเสนเอ็น เสนเอน็ อักเสบ บรรเทาอาการอัมพฤกษ-อมั พาต (S2-31) กระทมุ่ เนิน ชือ่ ทอ งถิ่น : กระทุม (พิษณุโลก) ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Mitragyna rotundifolia (Roxb.) Kuntze ชอื่ วงศ : RUBIACEAE ลักษณะเดน : ไมต นผลัดใบ สูงถงึ 20 ม. เปลอื กเรยี บ-รอนเปน แผน บาง ตามก่งิ แผน ใบและกานใบคอ นขางเกลี้ยง มีหูใบรปู ไข กลับทยี่ อด ใบเรยี งตรงขา มรูปไขกลับ ชอดอกทรงกลม สเี หลอื ง กวา ง 2–3 ซม.

187 กระบก ชอื่ ทอ งถ่นิ : กระบก (ตรงั , สระแกว, พิษณุโลก), หมากบก (อดุ รธาน)ี ชือ่ วิทยาศาสตร : Irvingia malayana Oliv. ex A. W. Benn. ชอ่ื วงศ : IRVINGIACEAE ลักษณะเดน : ไมต น สงู ถึง 30 ม. โคนตน เปน พูพอนจํานวนมาก เปลอื กคอนขางเรียบ-ขรุขระ ปลายกงิ่ มหี ูใบเรียวยาวและโคง คลายเคียว ใบรูปรีแกมไข ยาว 5-11 ซม. โคนใบเบยี้ วเล็กนอ ย ผิวใบเกลย้ี ง ผลรปู รี-ไข ยาว 3–6 ซม. สกุ สเี หลือง สรรพคุณ • เปลือก : แกทอ งรวงทองเสยี ชว ยสมานแผลภายนอก หรอื แผล ภายใน (N1) กระเทยี มชา้ ง ช่อื ทองถ่นิ : พลับพลงึ ปา (พิษณโุ ลก) ชื่อวทิ ยาศาสตร : Crinum amoenum Roxb. ex Ker Gawl. ชือ่ วงศ : AMARYLLIDACEAE ลกั ษณะเดน : ไมลมลุก มีหวั ใตด ินทรงกลม ใบเปน กระจุก เรียง เวียนชิดผวิ ดนิ รปู แถบยาว 0.5–0.9 ม. เนอ้ื ใบออนนุม ชอดอกสี ขาว ยาวถึง 0.6 ซม. สรรพคณุ บน : ผล, ลา งซา ย : หใู บ, ลา งขวา : เมลด็ กระบกค่ัว • ใบ : แกปวดขอ ปวดหัวฝ (N1) สรรพคณุ • เนอ้ื ในเมล็ด : รกั ษาโรคเบาหวาน ความดนั โลหิต บํารงุ หัวใจ (E2) • เน้ือไม : บาํ รงุ กําลงั บาํ รุงเสน เอ็น (N1) • เนือ้ ในเมลด็ : ยาถายพยาธใิ นลาํ ไส (S2) • ตํารับยาแกไอ : แกไ อ (NE2-167)

188 กระเบากลัก ดา นลางแผนใบนนู ชัดเจน ผลทรงกลม กวาง 8–12 ซม. มขี นสน้ั ช่ือทอ งถ่ิน : กระเบากลกั (สระแกว , พิษณุโลก) และชองอากาศสีน้าํ ตาลแดงหนาแนน , พบขึ้นตามริมหว ยหรอื ชื่อวทิ ยาศาสตร : Hydnocarpus ilicifolius King หุบเขาในภาคใต ชื่อวงศ : ACHARIACEAE ลกั ษณะเดน : ไมต น สูงถงึ 30 ม. ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไข- ขอบ ขนาน ยาว 10-17 ซม. ขอบใบจกั ฟนเล่ือยหาง ปลายใบเรยี ว แหลม โคนใบสมมาตร ผิวเกลี้ยง เนื้อใบคอนขา งหนา ผลทรง กลม กวาง 4–7 ซม. มีขนกาํ มะหย่ีสีดาํ หนาแนน สรรพคุณ สรรพคุณ • เมลด็ แก : รักษาผิวหนังทคี่ ันอักเสบ รักษาโรคผวิ หนงั เรือ้ รัง; • ตํารบั ยาโรคผวิ หนังจากเชื้อรา/แผลติดเช้ือ : แกก ลาก เกลอื้ น แกนหรือราก : ยาอายุวฒั นะ บาํ รงุ เลอื ด บาํ รงุ สายตา (E2) แกพษิ บาดแผล แผลติดเชอื้ (S1-42) • เมลด็ : แกโ รคกลาก เกลือ้ น อาการคนั จากเชื้อรา (N1) • ตาํ รับยาโรคผวิ หนงั จากเช้ือรา/แกคนั จากการแพ : ยาข้ีผงึ้ กระเบาใต้ หรอื ยาหมอ งทารักษาโรคผิวหนงั จากเช้ือรา เชน กลาก เกลือ้ น ชอ่ื ทอ งถนิ่ : กระเบา กระเบาใหญ (ตรัง) แกอาการคนั ตามผวิ หนังทั่วไปจากอาการแพ ผ่ืนคัน คันจาก ชื่อวิทยาศาสตร : Hydnocarpus calvipetalus Craib แมลงสัตวกดั ตอย (S2-64) ช่อื วงศ : ACHARIACEAE กระเบาน้าํ ลกั ษณะเดน : ไมต น สงู ถงึ 30 ม. ใบเด่ยี ว เรยี งสลับ รูปใบ ช่อื ทอ งถนิ่ : กระเบา กระเบาใหญ (ตรัง) หอก-ขอบขนาน ขอบใบเรียบ โคนใบเบย้ี วเลก็ นอย เสนแขนงใบ ชือ่ วิทยาศาสตร : Hydnocarpus castaneus Hook. f. & Thomson ช่อื วงศ : ACHARIACEAE ลกั ษณะเดน : ไมต น สูงถงึ 20 ม. เปลือกเรยี บ ใบรูปขอบ ขนาน-รปู ใบหอก ยาว 15-25 ซม. ขอบใบเรียบ โคนใบเบยี้ วเล็ก นอยและมเี สนแขนงใบดานลา งแผนใบเรียบเห็นไมช ดั เจน (จุด ตา งจากกระเบาใต Hyd_cal) ผลทรงกลม กวา ง 8–12 ซม. มีขน สน้ั และชอ งอากาศสีนํ้าตาลแดงหนาแนน, พบข้นึ ตามริมคูคลอง ในเขตที่ราบนา้ํ ทวมถงึ ทั่วประเทศ

189 สรรพคุณ สรรพคุณ • ตํารบั ยาโรคผิวหนังจากเชือ้ รา/แผลตดิ เชื้อ : แกกลาก เกลอื้ น • เนอ้ื ไม : บํารุงเสน เอน็ ; ผล : แกเ บอ่ื แกเมา (N1) แกพ ษิ บาดแผล แผลตดิ เช้อื (S1-42) • เนือ้ ไม เปลอื ก หรือราก : บาํ รงุ รางกาย (NE3) • ตาํ รบั ยาโรคผวิ หนงั จากเชอ้ื รา/แกค นั จากการแพ : ยาข้ผี ้งึ • ตํารบั ยารักษาแผลเบาหวาน/แผลอักเสบเรอ้ื รัง : รักษาแผล หรอื ยาหมอ งทารักษาโรคผวิ หนังจากเชอ้ื รา เชน กลาก เกลื้อน เบาหวาน หรือแผลอกั เสบเร้อื รัง (NE2-015) แกอาการคันตามผวิ หนังทัว่ ไปจากอาการแพ ผ่นื คัน คนั จาก • ตาํ รับยาแกบิด/ทอ งเสยี : แกบ ดิ ถา ยเปน มกู เลือด หรอื ทอ ง แมลงสตั วกัดตอ ย (S2-64) เสีย (NE3-010) กระมอบ กระวาน ชอ่ื ทอ งถิน่ : สดี าโคก (พษิ ณโุ ลก), สดี าโคก สีดาปา ชอื่ ทองถน่ิ : กระวาน (พัทลุง, ตรงั , ฉะเชงิ เทรา) (อดุ รธานี) ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Amomum verum Blackw. ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Gardenia obtusifolia Roxb. ex Hook. f. ช่อื วงศ : ZINGIBERACEAE ชอื่ วงศ : RUBIACEAE ลกั ษณะเดน : ไมลมลุก สูงถึง 1.3 ม. มีเหงาใตดิน มีกลิ่นหอม ลกั ษณะเดน : ไมพุมผลดั ใบ สูงถึง 4 ม. ยอดมชี ันสเี หลืองใสหมุ ใบประกอบแบบขนนก ยาว 1.5–2 ม. มีใบยอ ยขางละ 4–9 ใบ ใบเดี่ยวเรียงตรงขา ม รปู ไขก ลบั -หอกกลบั ยาว ผิวคอนขา งเกลี้ยง รูปขอบขนาน ยาว 30–70 ซม. ชอ ดอกออกจากเหงา ยาวไมเ กนิ กา นใบยาวไมเกนิ 5 มม. ดอกเปน หลอดยาวสีขาว เมื่อใกลโรยสี 30 ซม. ใบประดับรปู ไขปลายแหลม เปน แผนบางแหง สีขาวคลาํ้ เหลืองออน มกี ลนิ่ หอม ผลทรงกลม กวาง 2 ซม. ผิวมชี องอากาศ ดอกสีขาว กลีบปากมสี ีเหลอื งแตม ท่ปี ลายกลบี ผลสขี าว ทรงกลม ขรุขระสีนาํ้ ตาลแดง กวาง 1 ซม. เมือ่ แกแ หง แตก 3 ซกี เมล็ดสดี ําและมีกลิน่ หอม, พบในปา ดงดบิ ชืน้ ในภาคตะวันออก, ชอ่ื สามญั วา Siamese Cardamon , นยิ มปลกู บนเขาสอยดาว จงั หวดั จนั ทบุรี ชอบ อากาศชืน้ และเย็น ใชเ มลด็ เปนเคร่อื งเทศและสมุนไพร หรือใช หนอออนปรุงอาหาร ผลกระวาน

190 สรรพคุณ กระวานขาว • ผล : แกไขเด็ก (S3) ช่ือทองถน่ิ : กระวาน (ตรงั ) • ตาํ รบั ยาปถวผี ง : แกลมปวง จุกเสียดแนน ทอง แกถ ายทอ ง ทอง ชื่อวทิ ยาศาสตร : Amomum testaceum Ridl. รว ง แกเคลด็ ฟกชํา้ แกป วดฟนจากฟนผุ แกรํามะนาด แกพษิ ช่ือวงศ : ZINGIBERACEAE แมลงสตั วก ัดตอ ย (E1-07) ลกั ษณะเดน : ไมลม ลกุ สูงถงึ 1.5 ม. มีเหงา ใตดิน มีกลิน่ หอม ใบ • ตํารับยารกั ษากระดูกทบั เสน : รักษาอาการกระดกู ทับเสน ประกอบแบบขนนก ยาว 1.5–2 ม. มีใบยอ ยขางละ 4–9 ใบ รปู (S2-04) ขอบขนาน ยาว 20–60 ซม. ชอดอกออกจากเหงา ยาว 15–50 • ตาํ รบั ยาขับเสมหะในลาํ คอ-อก/แกโ รคหอบหดื : ชวยขบั ซม. ลักษณะทัว่ ไปคลายกระวาน (Amo_ver) แตกตา งตรง เสมหะในลาํ คอ-อก แกห อบหดื (S2-08) กระวานขาวทีก่ ลบี ปากมีสเี หลืองแตมท่ปี ลายกลีบและมเี สน สีแดง • ตํารับยาละลายลิ่มเลือด : ชวยละลายลมิ่ เลือด บรรเทาอาการ ขนาบแถบสเี หลอื งทั้งสองดา น, พบในปาดงดิบชืน้ ในภาคตะวัน เสนเลอื ดตบี (S2-30) ตกและภาคใต (ไมพ บในภาคตะวนั ออก), กระวานขาวมสี รรพคณุ • ตาํ รับยาโรคอัมพฤกษ- อัมพาต : รกั ษาอมั พฤกษ- อัมพาต คลา ยกนั สามารถใชแ ทนกระวานได (S2-33) สรรพคณุ • ตาํ รบั ยาบํารงุ เลอื ด/หัวใจ/รางกาย : บํารุงเลือด ดูมีเลือดฝาด • ผล : แกไ ขเดก็ (S3) บาํ รงุ หวั ใจ บํารงุ รา งกายท้งั ชาย-หญงิ แกอาการซบู ผอม (S2-51) • ตํารับยาแกลมอทุ ธงั คมาวาตะ : แกลมอุทธังคมาวาตะ หรอื ลม • ตํารับยาซอ มแซม/เสริมสรางเสน เอน็ พิการ : ชวยซอมแซม ตีขน้ึ ปะทะอกหายใจไมอ อกราวจะสนิ้ ใจ (มีอาการเรอรวมกบั และเสรมิ สรางเสนเอ็นท่พี กิ าร แกอาการกระษยั เสน ในทอ ง (เสน แนนทอ งรนุ แรง ลิน้ กระดา งคางแข็ง ชกั เกร็ง มอื กําเทากาํ ) ทองแขง็ ) (S2-54) (S3-19) • ตาํ รับยาบาํ รงุ โลหิตระดู : บาํ รุงโลหติ ระดู (S2-56) • ตาํ รับยาแกน ํ้านมแหง/ขบั น้ํานม : แกนาํ้ นมแหง ชว ยขับ • ตาํ รบั ยารักษากระดกู ทบั เสน : รักษาอาการกระดูกทับเสน นา้ํ นมในสตรหี ลังคลอด (S3-50) (S2-66) • ตํารับยารักษามดลกู พกิ าร-อกั เสบ/ขับนํา้ คาวปลา : แกมดลกู • ตาํ รบั ยาหอมนวโกฐ : แกคลน่ื เหยี นอาเจียน วิงเวยี น ลมจกุ แนน พิการ มดลกู อักเสบ ชวยบาํ รงุ รกั ษามดลูก บาํ รุงสตรหี ลงั คลอด ในอก แกลมปลายไข แกอาการสะบัดรอ นสะบัดหนาว หรอื ครั่น ชวยขับน้าํ คาวปลา ขับเลือดเสีย (S3-51) เน้ือครั่นตัว รอนวบู วาบเหมือนจะเปน ไข บาํ รุงประสาท (S3-01) • ตํารับยารักษากระดูกทบั เสน : รกั ษาอาการกระดกู ทบั เสน • ตํารบั ยาหอมอนิ ทจักร : แกค ลืน่ เหยี นอาเจียน หนามืดจะเปน (S2-04) ลม ลมจุกเสยี ดแนน หนาอก แนน ทอ ง ทอ งอืด อาหารไมย อย • ตํารบั ยาขบั เสมหะในลาํ คอ-อก/แกโรคหอบหืด : ชวยขับ ปรบั ระบบการหมนุ เวียนเลือดใหดี ชว ยบาํ รงุ หวั ใจ (S3-04) เสมหะในลําคอ-อก แกห อบหดื (S2-08) • ตํารบั ยาประสะกานพลู : แกป วดทองจากอาการจุกเสยี ดแนน • ตาํ รบั ยาละลายลมิ่ เลือด : ชว ยละลายลมิ่ เลือด บรรเทาอาการ ทองอดื ทอ งเฟอ อาหารไมยอ ย หรือธาตุไมปกติ ชว ยขับลม เสน เลอื ดตบี (S2-30) (S3-05) • ตํารับยาธาตบุ รรจบ : แกท องเดนิ ทอ งเสยี ท่ไี มม สี าเหตุจากการ ติดเชอื้ ไมมีไขแทรก, แกท องอดื ทองเฟอ แกธาตไุ มปกติหรอื พกิ าร (S3-15) • ตํารับยาแกล มอุทธังคมาวาตะ : แกลมอทุ ธังคมาวาตะ หรอื ลม ตขี ึน้ ปะทะอกหายใจไมออกราวจะสิน้ ใจ (มอี าการเรอรวมกบั แนนทอ งรุนแรง ลิ้นกระดา งคางแขง็ ชกั เกรง็ มอื กําเทากาํ ) (S3-19) • ตํารับยาแกน า้ํ นมแหง /ขบั น้ํานม : แกนํ้านมแหง ชวยขบั นํ้านม ในสตรหี ลงั คลอด (S3-50) • ตาํ รับยารักษามดลูกพกิ าร-อักเสบ/ขบั นาํ้ คาวปลา : แกม ดลกู พิการ มดลกู อกั เสบ ชวยบํารุงรกั ษามดลูก บํารุงสตรีหลังคลอด ชวยขับนาํ้ คาวปลา ขบั เลอื ดเสีย (S3-51)

191 • ตาํ รับยาโรคอมั พฤกษ-อมั พาต : รักษาอมั พฤกษ- อมั พาต สรรพคณุ (S2-33) • หวั หรอื ราก : แกไ ขท รพิษ แกฝดาด; ใบ : แกร อ นใน รักษาโรค • ตํารบั ยาบํารงุ เลือด/หวั ใจ/รางกาย : บํารงุ เลอื ด ดูมเี ลอื ดฝาด ปากนกกระจอก (N1) บาํ รุงหวั ใจ บาํ รงุ รา งกายทั้งชาย-หญิง แกอาการซบู ผอม • ใบ : แกรอ นใน แกไ ขตัวรอน บาํ รงุ รา งกาย (NE2) (S2-51) • ใบ : ค้ันนาํ้ ดืม่ แกไ ข แกไขก าํ เดา บาํ รุงรา งกาย เปน ยาอายุ • ตํารบั ยาบาํ รงุ โลหิตระดู : บาํ รุงโลหติ ระดู (S2-56) วัฒนะ; ราก : ตม นํ้าดมื่ บํารุงอวยั วะเพศชาย (NE5) • ตาํ รบั ยารกั ษากระดูกทบั เสน : รกั ษาอาการกระดูกทับเสน • ใบ : แชในนํ้า หยอดตา แกอาการเจ็บตา น้าํ ตม จากใบเปนพิษ (S2-66) ตอหญิงมคี รรภทาํ ใหแ ทงลกู ได; เน้อื ไม หรอื แกน : ตํารายาไทย • ตาํ รับยาหอมนวโกฐ : แกค ลน่ื เหียนอาเจยี น วิงเวยี น ลมจกุ ใชขบั เหงอื่ แกไขตวั รอน แกป วดศรี ษะ ลดความรอ นชว ยขบั แนน ในอก แกล มปลายไข แกอาการสะบดั รอนสะบัดหนาว เหงอ่ื , ชาวเขาเผา กะเหรยี่ งจะใชรากสะสมอาหารหรอื หวั ใบ หรือครน่ั เน้อื คร่ันตวั รอ นวูบวาบเหมอื นจะเปน ไข บาํ รงุ และราก ตมน้ําด่ืมและอาบ รกั ษาไขมาลาเรียหรอื แกไข (R7) ประสาท (S3-01) • ตาํ รับยาบํารงุ นาํ้ นม : บํารุงน้ํานม (NE4-025) • ตาํ รบั ยาหอมอินทจกั ร : แกคล่ืนเหยี นอาเจยี น หนา มืดจะเปน • ตาํ รบั ยาขบั นิ่วในถุงนํา้ ดี : รักษาน่ิวในถงุ น้ําดี (S2-11) ลม ลมจุกเสยี ดแนน หนา อก แนนทอง ทอ งอดื อาหารไมยอย • ตํารบั ยาแกไ ขตวั รอ น : แกไ ข ตัวรอน ไขเ ปล่ียนฤดู (S2-17) ปรบั ระบบการหมุนเวียนเลือดใหดี ชว ยบาํ รุงหวั ใจ (S3-04) • ตาํ รบั ยาไขก าํ เดาใหญ : แกไ ขกาํ เดาใหญ (S2-47) • ตาํ รับยาประสะกานพลู : แกปวดทองจากอาการจุกเสียดแนน • ตํารับยาแกปวดเมอ่ื ยกลามเนอ้ื -เสน เอ็น/บํารุงกําลัง : แกป วด ทอ งอดื ทอ งเฟอ อาหารไมย อ ย หรอื ธาตุไมปกติ ชวยขับลม เมอ่ื ยกลามเนือ้ -เสนเอ็น บํารงุ กาํ ลัง (S2-61) (S3-05) • ตาํ รบั ยาประสะกานพลู : แกปวดทอ งจากอาการจกุ เสียดแนน • ตาํ รบั ยาธาตุบรรจบ : แกทองเดนิ ทองเสียที่ไมมสี าเหตุจาก ทอ งอดื ทอ งเฟอ อาหารไมย อย หรอื ธาตไุ มปกติ ชวยขบั ลม การติดเชื้อ ไมมีไขแ ทรก, แกท อ งอดื ทองเฟอ แกธ าตไุ มปกติ (S3-05) หรือพกิ าร (S3-15) • ตาํ รับยาโรคดซี าน : รักษาโรคดีซา น (S3-52) กรุงเขมา (กรงุ เข-มา) กฤษณา ชอ่ื ทอ งถ่นิ : กรุงเขมา (กรงุ ขะเหมา) (พทั ลงุ , ตรัง), ชอื่ ทอ งถน่ิ : กฤษณา (สระแกว, พษิ ณุโลก) เครอื หมอนอ ย (พษิ ณุโลก), หมานอ ย (อุดรธาน)ี ช่อื วทิ ยาศาสตร : Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte ชื่อวทิ ยาศาสตร : Cissampelos pareira L. var. hirsuta ชอ่ื วงศ : THYMELAEACEAE (Buch. ex DC.) Forman ลักษณะเดน : ไมตน สูงถึง 30 ม. เปลือกเรียบและบางมเี สนใย ชื่อวงศ : MENISPERMACEAE เหนียว ใบมเี สน ใยเหนยี วสขี าวตามแนวขวาง แผนใบมีขน ลักษณะเดน : ไมเถาเนอ้ื ออ น ยาวถึง 5 ม. มีรากสะสมอาหาร ประปรายตามขอบใบและเสน กลางใบ ผลคอ นขางกลม กวา งและ ใตดนิ เปน แทง ยาวอวบ เน้ือในสขี าว เถาและใบมีขนยาวสากคาย ยาว 2.5–3.5 ซม. ผิวมีขนกาํ มะหยี่หนาแนนปกคลุม, พบตาม หนาแนน (จดุ ตางกับยานปด Ste_jap_dis) ใบรปู ไขแ กม ปา ดงดิบทั่วประเทศ ยกเวนภาคใต สามเหลยี่ ม กา นใบติดแบบใบบัว, ใบและเถาขยาํ นาํ้ แลวใหว ุน ใส ใชประกอบอาหาร

192 (S3-21) • ตํารบั ยาหอม (สูตรพนื้ บา น) : แกเปนลม วิงเวียนศรษี ะ หนา มดื ตาลาย (S3-40) กฤษณาใต้ ช่ือทองถิน่ : กฤษณา ไมหอม (พัทลุง), กฤษณา ไมหอม พวมพราว (ตรงั ) ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Aquilaria malaccensis Lam. ชอ่ื วงศ : THYMELAEACEAE ลกั ษณะเดน : ไมตน สูงถงึ 30 ม. เปลอื กเรยี บและบางมีเสนใย เหนยี ว ใบมเี สนใยเหนียวสขี าวตามแนวขวาง แผนใบเกลี้ยงท้ัง สองดา น คลายกบั กฤษณา (Aqu_cra) มจี ดุ ตางทก่ี ฤษณาใตม ผี ล รปู รี ยาว 2.5–4 ซม. ผิวมีขนประปราย-เกลี้ยง, พบตามปา ดงดบิ ในภาคใต, มสี รรพคณุ คลายกฤษณาใชแทนกนั ได สรรพคณุ สรรพคณุ • เนอื้ ไม หรอื แกน : แกอาการรอ นในกระหายนํา้ ขบั เสมหะ • เนอื้ ไม : บํารงุ หวั ใจ (S1) บํารงุ หัวใจ (E2) • เนอ้ื ไม : แกไ ขเ ด็ก (S3) • เน้อื ไม : ชว ยบาํ รุงเลือด บาํ รุงกําลงั เปนยาอายวุ ฒั นะ (N1) • ตํารับยาโรคไมเกรน/วงิ เวียนศรีษะ : แกโรคไมเกรน แกวงิ • เนื้อไม : บาํ รงุ หัวใจ (S1) เวียนศรษี ะ (S2-21) • เน้อื ไม : แกไขเ ดก็ (S3) • ตาํ รับยาละลายลม่ิ เลือด : ชว ยละลายลิ่มเลอื ด บรรเทาอาการ • ตาํ รับยาไขทับระดู : แกไขท ับระดู ระดูผา ไข แกพ ษิ โลหิตระดู เสนเลือดตบี (S2-30) แกร อนใน แกค ลุมคลั่ง (E1-06) • ตํารับยาไขกาํ เดาใหญ : แกไขกาํ เดาใหญ (S2-47) • ตํารับยาโรคไมเกรน/วงิ เวยี นศรษี ะ : แกโ รคไมเกรน แกว งิ • ตํารบั ยาบํารงุ เลือด/หัวใจ/รางกาย : บํารงุ เลอื ด ดมู ีเลือดฝาด เวยี นศรษี ะ (S2-21) บาํ รงุ หัวใจ บํารงุ รา งกายทง้ั ชาย-หญิง แกอ าการซบู ผอม • ตํารับยาละลายลม่ิ เลือด : ชวยละลายล่ิมเลอื ด บรรเทาอาการ (S2-51) เสนเลอื ดตีบ (S2-30) • ตํารับยาบํารุงโลหิตระดู : บาํ รงุ โลหิตระดู (S2-56) • ตาํ รับยาไขก าํ เดาใหญ : แกไขกาํ เดาใหญ (S2-47) • ตํารับยาบํารงุ เลือด/หัวใจ/รางกาย : บาํ รุงเลอื ด ดมู ีเลือดฝาด บาํ รงุ หวั ใจ บาํ รงุ รา งกายทั้งชาย-หญงิ แกอ าการซบู ผอม (S2-51) • ตาํ รบั ยาบํารุงโลหติ ระดู : บํารุงโลหิตระดู (S2-56) • ตํารบั ยาหอมอินทจกั ร : แกค ล่ืนเหียนอาเจียน หนามดื จะเปน ลม ลมจกุ เสยี ดแนนหนาอก แนนทอ ง ทองอดื อาหารไมยอย ปรับระบบการหมนุ เวยี นเลือดใหดี ชว ยบาํ รงุ หัวใจ (S3-04) • ตํารบั ยาเทพมงคล : แกไ ขตวั รอ น ถอนพิษไข ไขกาฬ, แก อาการชกั -ล้นิ กระดางคางแขง็ -แนน ง่ิ หนา เปลี่ยนส-ี มอี าการ มนึ -กระหายนา้ํ หอบพกั , แกโรคหละ-โรคละออง-โรคซางในเด็ก

193 • ตาํ รบั ยาหอมอินทจักร : แกคล่นื เหยี นอาเจยี น หนามดื จะเปน ลักษณะเดน : ไมลม ลุก ลาํ ตน สงู 2–8 ม. กา นใบยาว 1–2 ม. ลม ลมจุกเสียดแนนหนา อก แนนทอ ง ทองอดื อาหารไมย อย แผนใบยาวถึง 3 ม. แผน ใบดา นลา งมกั จะไมม นี วลแปง ปลีสแี ดง ปรบั ระบบการหมุนเวียนเลอื ดใหด ี ชว ยบาํ รงุ หัวใจ (S3-04) อมมว ง ชอ้ี อกดานขางแลวจงึ หอ ยลงเม่ือตดิ ผลหมดแลว กานชอ • ตาํ รบั ยาเทพมงคล : แกไ ขต วั รอ น ถอนพษิ ไข ไขก าฬ, แก ดอกมขี นสน้ั ผลรปู ทรงกระบอก ยาว 6–10 ซม. มี 4–5 เหลย่ี ม อาการชัก-ลิ้นกระดา งคางแขง็ -แนน ิง่ หนา เปลย่ี นส-ี มอี าการ ตามแนวยาว ปลายผลมักโคงขึ้นชที้ องฟา มีจกุ ที่ปลายชดั เจน มนึ -กระหายนาํ้ หอบพกั , แกโรคหละ-โรคละออง-โรคซางในเดก็ กลวยปา มีลักษณะคลายกบั กลว ยไขแตภ ายในมีเมลด็ แข็งสีดาํ (S3-11) จาํ นวนมาก • ตํารบั ยาหอม (สตู รพ้นื บาน) : แกเ ปนลม วิงเวียนศรีษะ หนา มดื ตาลาย (S3-40) กลว้ ยเต่า กน ครก (อุดรธาน)ี , ตบั เตาเตย้ี ไขเตา (พิษณุโลก) ช่ือวทิ ยาศาสตร : Polyalthia debilis (Pierre) Finet & Gagnep. ชือ่ วงศ : ANNONACEAE ลกั ษณะเดน : ไมพ มุ สงู 0.3–1 ม. ตามกงิ่ ออน แผน ใบดานลา ง และผลมีขนสัน้ หนาแนน ใบรูปไขก ลบั ยาว 5–10 ซม. ดอกสี เหลอื งออ น ผลรปู ทรงกระบอก ยาว 2–3 ซม. ออกเปนกลุม 1–5 ผล/กลุม สกุ สีเหลอื ง สรรพคุณ สรรพคณุ • รากและตน : แกผ ดิ สาํ แดง บํารุงนํา้ นม (NE3) • หัวปลี : ยาแกทอ งเสีย โรคเกีย่ วกับลาํ ไส (S2) • ตํารบั ยาโรคตับ : รกั ษาโรคตบั ตบั อกั เสบ ตับแข็ง (N1-136) • ตํารบั ยาโรคไทรอยดเ ปนพษิ : รกั ษาโรคไทรอยดเปนพษิ กลว้ ยปา่ (N1-119) ชอื่ ทองถ่ิน : กลว ยเถอ่ื น (ตรงั ), กลวยปา กลอย (พิษณุโลก) ชื่อทองถิน่ : กลอย (ตรัง, อดุ รธาน)ี , กลอย กลอย ชื่อวิทยาศาสตร : Musa acuminata Colla subsp. เบื่อเมา (พษิ ณุโลก) acuminata ช่ือวิทยาศาสตร : Dioscorea hispida Dennst. ชอ่ื วงศ : MUSACEAE ชอ่ื วงศ : DIOSCOREACEAE ลกั ษณะเดน : ไมเถาลมลุก ยาวถงึ 7 ม. มีหวั ใตด นิ คอนขางกลม กวางไดถ ึง 40 ซม. เนอื้ ในสีขาว-เหลอื งออน เถาและกา นใบมี หนาม ใบเรยี งสลับ ใบประกอบมี 3 ใบยอย รูปไข- รี มีเสนใบออก จากโคนใบ 3–5 เสน แผน ใบดา นลางมขี นสั้นหนาแนน ผลรปู ทรง กระบอก ยาว 5 ซม. มี 3 ครบี ตามแนวยาว มขี น เมือ่ แกจ ะแหง แลวแตกอา 3 ซกี

194 ซม. ดอกเด่ยี ว สีเหลืองออน ยาวประมาณ 1 ซม. ผลทรงกลม กวาง 5–7 ซม. ติดเปน กลมุ 20–30 ผล/กลมุ กานผลยอ ยยาว 7–15 มม. สุกสดี ํา รสหวานทานได, พบตามปา ดงดิบใกลนํ้า ท่ัว ประเทศ สรรพคณุ สรรพคุณ • เปลือกและดอก : ตมนาํ้ อาบแกอาการตมุ คนั โรคผวิ หนงั โรค • ตาํ รับยาบํารุงนาํ้ นม : บํารุงนา้ํ นม ขับน้าํ นม (N1-155) หิด ดมื่ เปน ยาแกเ บาหวาน; แกน : ตมนํา้ ดื่มแกป วดเม่อื ย คลาย • ตํารับยาบาํ รงุ น้ํานม : บาํ รงุ น้าํ นม ชว ยขบั นํา้ นม (N1-255) เสนเอน็ ขบั ฟอกโลหิตระดู บาํ รุงโลหิต ขบั ปส สาวะ แกก ระษยั • ตํารับยาบาํ รงุ นํา้ นม : บํารงุ น้ํานม (N1-270) ไตพกิ าร แกกลอมลงฝก อนั ทําใหอ ณั ฑะขา งหนึง่ บวม (R18) • ตํารับยาหาราก (สตู รพนื้ บา น) : แกไ ข ตวั รอ น แกป วดหวั • หัว : ชว ยคลายเสน เอ็น รกั ษาโรคคดุ ทะราด โรคชนั นะตุ (N1) (S1-06) • หวั : รักษาแผลภายนอกเทานัน้ แผลอกั เสบ ฝอักเสบ กดั หนอง • ตํารบั ยาแกไ ขต วั รอ น : แกไ ขต ัวรอ น ปวดหัว ถอนพษิ ไข ไข (NE2) หวัด ไขป อดบวม (S2-01) • หวั ใตด ิน : แกเ ถาดาน (อาการแข็งเปน ลําในทอง) หงุ เปน นาํ้ มัน • ตาํ รบั ยาขบั นว่ิ ในไต-ทางเดินปสสาวะ : ชว ยขบั นิ่วในไต และ ใสแผล กัดฝา กดั หนอง, ราก : บดผสมกบั นํ้ามันมะพรา ว ใบ ทางเดินปสสาวะ (S2-13) ยาสบู ใบลําโพงหรอื พรกิ ใชท าหรือพอกฆา หนอนในแผลสตั ว กอมขม เลี้ยง, หัว : ตากแหง ปรงุ เปนยาแกนา้ํ เหลืองเสีย ขบั ปสสาวะ ชือ่ ทอ งถ่นิ : ดงี ตู น (พิษณโุ ลก) (R37) ชอื่ วทิ ยาศาสตร : Picrasma javanica Blume • ตาํ รบั ยาไขม าลาเรยี : แกไ ขมาลาเรีย ไขจับสน่ั หรือไขป า ชอ่ื วงศ : SIMAROUBACEAE (NE3-012) ลกั ษณะเดน : ไมต น สูงถึง 20 ม. ใบเรียงสลับ ใบประกอบแบบ • ตาํ รับยาแกไ ขกาํ เดา/ไขห วดั ใหญ : แกไขกําเดา ไขห วัดใหญ ขนนกปลายค่ี ใบยอ ยเรยี งตรงขาม มี 5 ใบ รูปขอบขนาน-ไขก ลับ (NE3-072) ขอบใบเรยี บ ปลายใบเรยี วแหลม กา นใบยอ ยโคง ขึน้ และไมบวม กลงึ กลอ่ ม พอง ใบมรี สขมมาก ผลมีกลีบเล้ียงขยายตัวหมุ เมล็ดสีขาว มี 3–4 ชอ่ื ทองถน่ิ : นํ้านอง นาํ้ นองตน (ตรงั ), นํ้านอย เมล็ด เม่ือสกุ สีดาํ (พิษณุโลก) ชื่อวิทยาศาสตร : Polyalthia suberosa (Roxb.) Thwaites ชอื่ วงศ : ANNONACEAE ลกั ษณะเดน : ไมพ ุมสงู 2–5 ม. ตามกิ่งออน กานใบและทองใบมี ขนสนั้ ประปราย-เกลย้ี ง ใบรูปหอกกลับ-ขอบขนาน ยาว 5–10

195 สรรพคณุ • เปลือก : รักษาแผลในปาก (NE2) • ราก : รากกานเหลือง เปลือกกระทมุ โคก รากตอไส รากทอง แมว รากกะเจียน ตม รวมกนั มีสรรพคุณบาํ รงุ เลือด ขบั นา้ํ คาวปลาหลงั คลอด แกปวดเมือ่ ย (R35) สรรพคุณ กะตังใบ • เนื้อไม : แกไ ข แกโรคเบาหวาน (N1) ชื่อทอ งถิ่น : กะตงั ใบ (ตรัง, พษิ ณุโลก), ตา งไก • เปลือก เนือ้ ไม และใบ : มีรสขม เปนยาแกไ ข ไขม าลาเรีย ไข (อดุ รธาน)ี , ยาหวั ขอ (สระแกว) จับส่นั ไขป าง และไขทุกชนิด; ผล : บดเปนยากวาดคอเดก็ มี ชื่อวิทยาศาสตร : Leea indica (Burm. f.) Merr. รสขม ชวยแกอ าการเจบ็ คอ; ใบและเปลอื ก : ใชต ม กับน้าํ อาบ ชอื่ วงศ : VITACEAE รักษาอาการผ่นื คนั หรอื แกพิษบุง (R52) ลกั ษณะเดน : ไมล ม ลกุ สงู ถงึ 1.5 ม. มีเหงาใตด ิน ใบประกอบ แบบขนนก 1–2 ชัน้ กา นใบยอยมกั มสี แี ดง ดอกสขี าวอมเขยี ว ผลรูปกลมแบนปลายบมุ คลา ยผลมะยม กะเจยี น สรรพคุณ ช่อื ทอ งถนิ่ : ชางสรอย (อุดรธานี) • ทงั้ 5 : แกโรคเบาหวาน (E2) ชื่อวทิ ยาศาสตร : Hubera cerasoides (Roxb.) Chaowasku • หวั หรอื ราก : ชวยขบั เหงือ่ แกไ ขต ัวรอน แกทอ งรว ง; ใบ : แก ช่ือวงศ : ANNONACEAE วิงเวียน (N1) ลกั ษณะเดน : ไมตนผลดั ใบ สงู ถงึ 30 ม. เปลอื กแตกรอยปรติ าม • ใบออ น : ในมาเลเซียใชท ํายาสมานแผล; รากและใบ : ใน ยาว ตามกิง่ ออน กา นใบ ดอก และแผน ใบดา นลา งมขี นสน้ั หนา มาเลเซยี ใชทํายาลดไข (R29) นุม ใบเดีย่ ว เรียงสลบั รปู ไข-ขอบขนาน ยาว 9-18 ซม. ดอก • ตํารับยาไขม าลาเรยี : แกไขม าลาเรยี ไขจ ับสั่น หรอื ไขปา เดีย่ ว สเี หลอื งอมเขยี ว กลบี ดอกหนา ยาว 1 ซม. ผลทรงกลมรี (NE3-012) ตดิ เปน กลมุ 20–30 ผล/กลุม กานผลยอ ยยาว 1.5–2 ซม. • ตํารับยาไขห วดั ใหญ : แกไขหวดั ใหญ (S2-57)

196 กะอวม ชอ่ื ทองถน่ิ : - ช่อื วทิ ยาศาสตร : Acronychia pedunculata (L.) Miq. ชื่อวงศ : RUTACEAE ลกั ษณะเดน : ไมพุม สงู ถึง 5 ม. ใบเดีย่ ว เรยี งตรงขา มตั้งฉาก ใบ รปู ขอบขนานแกมรี ยาว 10–20 ซม. ผวิ เกลย้ี ง ขยใ้ี บมีกลนิ่ หอม ดอกสขี าวอมเขียว ผลทรงกลม กวาง 1–1.5 ซม. สรรพคุณ สรรพคุณ • เปลอื ก : รกั ษาโรคผวิ หนงั จากเช้อื รา กลาก เกลอื้ น (NE3) • เนือ้ ไมห รอื ราก : แกเ สนเอ็นพกิ าร แกปวดเม่อื ย บาํ รงุ เสน เอน็ (NE3) • ผลสกุ : รสหวานเปน ผลไม หรือตาํ สมผสมกับผลตะโกนา, ทาน ชว ยรกั ษาแผลในทางเดนิ อาหาร, ราก ชวยขับลมในลําไส; เปลือก : ชวยหา มเลอื ด สมานแผล ตม ทํานํา้ ลางแผล; ราก : แก เสนเอ็นพิการ บํารงุ เสนเอ็น แกปวดเมอ่ื ย (R54) • ตํารับยารกั ษาโรคตบั โต/โรคตบั อักเสบ : รักษาตับโต/ตบั อกั เสบ (NE2-020) กันเกรา ชือ่ ทอ งถน่ิ : กนั เกรา (สระแกว, พิษณโุ ลก), ตาํ เสา (ตรงั ) ช่ือวทิ ยาศาสตร : Fagraea fragrans Roxb. ชื่อวงศ : GENTIANACEAE ลกั ษณะเดน : ไมตน สงู ถึง 30 ม. เปลือกแตกเปนรอ งลกึ ตามยาว ใบเดย่ี ว เรียงตรงขา มต้ังฉาก รูปร-ี ไข ยาว 10–17 ซม. ผวิ ใบ เกล้ียง โคนกานใบโอบก่งิ ดอกสขี าว-เหลืองออน มีกล่นิ หอม ผล ทรงกลม กวาง 1 ซม. สุกสีแดง กดั ลิน้ ชอ่ื ทองถิ่น : กัดลนิ้ (พษิ ณุโลก), กัดลิ้น คาลิน้ ฆา ลิ้น (อดุ รธานี) ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Walsura trichostemon Miq. ช่ือวงศ : MELIACEAE ลักษณะเดน : ไมต น สงู ถงึ 15 ม. ใบประกอบแบบขนนกปลายค่ี เรียงสลับ มีใบยอย 5 ใบ เรียงตรงขา ม รปู ไข- รี ยาว 4–10 ซม. ผวิ ใบเกลี้ยง กา นใบยอยบวมนนู ทปี่ ลายทงั้ สองดา น ผลกลมรี ยาว 2–3 ซม. สกุ สีเหลอื งคล้ํา

197 สรรพคณุ ก้างปลาขาว • แกน : ขบั ลม บาํ รงุ โลหิต บาํ รุงรางกาย (E2) ชือ่ ทอ งถ่นิ : กางปลาขาว (ตรงั ), กา งปลาแดง • แกน : มรี สฝาดเฝอ น และขม ชว ยบาํ รุงไขมัน บาํ รุงธาตุใน (พิษณโุ ลก) รา งกาย แกเ ลือดพกิ าร ยาอายุวฒั นะ แกไ ขจบั สน่ั (มาลาเรยี ); ชอ่ื วทิ ยาศาสตร : Flueggea virosa (Roxb. ex Willd.) Voigt เปลือก : บํารุงโลหติ รกั ษาผวิ หนงั ผุพอง ปวดแสบปวดรอ นตาม ชอ่ื วงศ : PHYLLANTHACEAE ผิวหนงั (R55) ลักษณะเดน : ไมพมุ สูง 2–5 ม. กงิ่ ออน และแผนใบเกล้ียง ก่ิง • ตาํ รบั ยาแกไข/ แกร อ นใน : แกไ ข ตวั รอน แกรอนใน (S1-25) เปน เหลีย่ ม ใบเด่ียว เรียงสลับ รูปรี-ไขกลับ ยาว 3–8 ซม. ผลก • ตํารับยาโรคเกาท : รกั ษาโรคเกาท แกป วดขอ ปวดเขา แกพ ิษ ลม กวา ง 7 มม. สีขาว, ในทางสมุนไพรไทย กางปลาขาวจะมีกง่ิ สี ในกระดกู บาํ รงุ กระดกู (S2-03) เขยี วออน สว นกางปลาแดงมีกิ่งสแี ดง แตด า นอนุกรมวิธานพชื ทง้ั • ตํารบั ยาโรครดิ สีดวงทวาร : รักษาโรครดิ สีดวงทวาร (S2-42) สองถอื เปนชนดิ เดยี วกนั • ตาํ รับยาแกป วดเมื่อยกลา มเน้ือ-เสน เอ็น/บํารงุ กําลัง : แกปวด เมื่อยกลา มเนื้อ-เสน เอ็น บาํ รงุ กาํ ลัง (S2-61) กาเล็ดกาเว๊า ช่อื ทองถนิ่ : ตองขา วตม (พษิ ณโุ ลก), เล็ดหนู (ตรัง), วา นกาเหวาลาย (สระแกว ) ชอ่ื วิทยาศาสตร : Stachyphrynium repens (Körn.) Suksathan & Borchs. ช่ือวงศ : MARANTACEAE ลกั ษณะเดน : ไมลมลกุ สงู 30–40 ซม. มีเหงา ใตด ิน ใบรปู ขอบ ขนาน ยาว 15–30 ซม. ผิวเกล้ียง มันเงา ดานบนสีเขียวมลี ายสี เขียวเขม แตม ตามแนวเสน แขนงใบ กา นใบยาว 10–30 ซม. ปลายกานใบบวมพอง ชอดอกออกท่กี า นใบ รปู เรียวยาว ยาว 4–7 ซม. กาบใบสเี ขยี วออน ดอกสีขาว สรรพคณุ • ราก : แกไ ขอีสกุ อีใส (N1) • ตาํ รบั ยาไขอ ีสุกอีใส : แกโ รคอสี ุกอีใส หรือไขส กุ ใส (S2-38) สรรพคณุ กา้ งปลาเครือ • ท้งั 5 : บาํ รุงกําลงั ; เหงา : ตาํ พอกแผลชวยสมานแผล หรือแก ชื่อทองถ่นิ : กางปลาเครอื (ตรัง), กางปลาเครอื พษิ งูลาย (E2) กา งปลาแดง (สระแกว ) • เหงาหรือหวั : บํารุงกาํ ลัง บาํ รุงเสน เอน็ (N1) ชือ่ วทิ ยาศาสตร : Phyllanthus reticulatus Poir. • ตาํ รบั ยาบาํ รงุ กําลงั : ชว ยบาํ รุงกําลัง (S2-74) ชอ่ื วงศ : PHYLLANTHACEAE ลักษณะเดน : ไมพ มุ รอเลือ้ ย-ไมเ ถา ยาวไดถงึ 10 ม. กิ่งออน และใบมขี นสน้ั ประราย-หนาแนน ใบเดย่ี ว เรยี งสลบั ระนาบเดยี ว ใบรปู ไขก วา ง-ขอบขนาน ยาว 2–5 ซม. ปลายใบมน-แหลม ผลอ อกใตซ อกใบ ทรงกลมแบน กวาง 1 ซม. สุกสมี ว ง-ดํา เนื้อผลฉํา่ นา้ํ สีดาํ

198 สรรพคุณ • ราก : รากกานเหลือง เปลอื กกระทุม โคก รากตอ ไส รากทอง แมว รากกะเจยี น ตม รวมกันมสี รรพคณุ บํารุงเลอื ด ขบั นํา้ คาวปลาหลังคลอด แกป วดเมื่อย (R35) • ตาํ รับยาโรคตับ : รักษาโรคตับ ตับอักเสบ ตบั แขง็ (N1-136) สรรพคุณ กาฝากมะม่วง • ทัง้ 5 : รกั ษาเบาหวาน ความดนั โลหิตสงู แกไ ขต วั รอ น (E2) ช่อื ทองถ่นิ : กาฝาก กาฝากมะนาว (พิษณโุ ลก), • ราก : รักษาเบาหวาน ชวยลดน้ําตาลในเลือด (S2) กาฝากมะมวงคนั กาฝากมะมว งปา (ตรงั ) • ตาํ รับยาอยูไ ฟ/มดลูกเขา อ/ู ไสเ ลอื่ น : ใชแทนการอยไู ฟ มดลกู ชือ่ วิทยาศาสตร : Dendrophthoe pentandra (L.) Miq. เขาอไู ว แกไสเลอ่ื นทัง้ ชายและหญงิ (E3-01) ช่อื วงศ : LORANTHACEAE ลักษณะเดน : ไมพุม ยาวถึง 2 ม. เปนกาฝากอาศยั บนตนไมอื่น ๆ ตามสวนออ นๆ มขี นสีนา้ํ ตาลแดงปกคลุม ใบเด่ยี ว เรยี งเกอื บ ตรงขา ม รูปไข- รปู รี ยาว 15–20 ซม. เน้ือใบหนาและกรอบ ดอก สเี ขยี วอมเหลอื ง ผลรปู ไข ยาว 1–1.5 ซม. เนอื้ ในผลมยี างเหนยี วใส ก้านเหลอื ง ช่ือทอ งถิน่ : ตบั เตานอย (พษิ ณโุ ลก) ชื่อวทิ ยาศาสตร : Nauclea orientalis (L.) L. ช่ือวงศ : RUBIACEAE ลกั ษณะเดน : ไมต น สงู ถงึ 30 ม. เปลือกแตกสะเก็ดเลก็ เน้ือไมม ี สีเหลอื งขมนิ้ กิง่ และใบมขี นประปราย-หนาแนน ปลายก่ิงมหี ูใบ รปู รกี วา งหุม ยอด ใบรูปไขกวา ง ยาว 15–22 ซม. ปลายใบมน ชอ ดอกทรงกลม กวา ง 5 ซม. สีเหลือง มกี ลนิ่ หอม, ชอบขึน้ ตามริม นาํ้ ทั่วประเทศ สรรพคณุ • ตาํ รับยาแกเ ลอื ดกําเดาไหล/โรคเลอื ดออกตามไรฟน : แก เลือดกาํ เดาไหล-เลือดออกตามไรฟน (N1-189) • ตาํ รบั ยาโรคความดนั โลหติ สงู /โรคเบาหวาน : ชว ยลดความ ดนั โลหิตสูง เบาหวาน ลดไขมนั ในเลือด (S1-15) • ตาํ รับยาโรคความดนั โลหติ : ชว ยลดความดันโลหิตสูง (S2-39)

199 กาสามปีก สรรพคุณ ชื่อทอ งถน่ิ : - • รากหรือเปลอื ก : แกท อ งเสีย แกปวดฟน ชว ยสมานแผล รักษา ชื่อวิทยาศาสตร : Vitex peduncularis Wall. ex Schauer แผลพพุ อง ตม นา้ํ ใชลางแผล (NE3) ชือ่ วงศ : LAMIACEAE • ทุกสว น : เปน ยาขบั ปส สาวะ; ราก : ตมกับเน้อื สัตว ทานเปน ลกั ษณะเดน : ไมต น สูงถึง 30 ม. เปลือกเรียบ ใบเรยี งตรงขา ม ยาขับนํา้ นม; เปลอื ก : เปน ยาหามเลือด แกโ รคบิด แกโรคบวม ต้ังฉาก ใบประกอบมี 3 ใบยอย ใบยอ ยรปู หอก ยาว 6–12 ซม. นํา้ ประจําเดือนมามาก; ใบ : แกเลอื ดกาํ เดาไหล ยาขบั เหงอ่ื แผนใบดา นลางเกลี้ยง มตี อ มสีเหลืองขนาดเล็กกระจาย กานใบ ยาระบาย และยาฝาดสมาน แกทองรว ง; ผล : แกปวดทอง แกไ มพ บปก ผลกลม กวา ง 1 ซม. (R3) กุ่มน้าํ สรรพคุณ ชื่อทองถิ่น : กมุ นา้ํ (พัทลุง, ตรัง, พิษณโุ ลก) • ใบ เปลือก และราก : รกั ษาริดสีดวงจมูก, เนอื้ ไมและราก : ช่อื วทิ ยาศาสตร : Crateva magna (Lour.) DC. รักษาโรคกระเพาะ (NE3) ชื่อวงศ : CAPPARACEAE ลักษณะเดน : ไมต น สงู 7–20 ม. เปลือกเรียบ ใบเรียงเวยี น ใบ ประกอบมี 3 ใบยอ ย รปู ใบหอก ปลายใบเรียวแหลม แผน ใบดา น ลางเกล้ียง มสี ีเขยี วนวล ดอกสขี าว-เหลอื งครีม ผลรูปรีกวาง ปลายกลม ยาว 4–6 ซม. ผวิ ผลมีสะเกด็ สขี าวขรุขระ กกุ๊ ชอ่ื ทอ งถนิ่ : ออ ยชาง ชอื่ วิทยาศาสตร : Lannea coromandelica (Houtt.) Merr. ชอ่ื วงศ : ANACARDIACEAE ลกั ษณะเดน : ไมต นผลัดใบ สูง 10–30 ม. เปลือกเรียบ มีน้ํายาง เปน สีดําเมอ่ื ถูกอากาศ ใบเรยี งเวยี น ใบประกอบแบบขนนกปลาย ค่ี ใบยอ ย 7–11 ใบ เรยี งตรงขา ม กานใบยอยยาว 0.5 ซม. แผน ใบมขี นประปราย-หนาแนน ผลทรงรยี าวและเบ้ยี วเลก็ นอ ย ยาว 1–1.5 ซม. สรรพคณุ • เปลือก : รสรอ น ชว ยเพิ่มอณุ ภูมิในรางกาย ทาํ ใหร างกาย อบอนุ (N1) • ใบ : ชวยขับเหงอื่ (S3) • ตาํ รบั ยาแกล มกองหยาบ/วงิ เวยี น-ใจสนั่ : แกว งิ เวียนศรี ษะ ใจส่นั อาการบานหมุน หนามืดตาลาย ลมข้นึ แนน หนาอก (ประเภทลมกองหยาบ) (S1-38)