ครูปราณี

กลางคนื โดยนางสาวปราณี มา้ สวุ รรณ

1. การขน้ึ - ตกของดวงอาทิตยแ์ ละดวงจันทร์ การขน้ึ – ตกของดวงอาทิตย์ การขึ้น - ตกของดวงอาทิตย์ เกิดจากการหมุนรอบตัวเองของโลก ตามแกนเหนือ - ใต้ โดยหมุนจากทิศตะวันตกไปยังทิศตะวันออก จึงทาให้ เห็นดวงอาทติ ย์ทางทศิ ตะวันออกในตอนเช้า และเคล่ือนท่ีจนลับขอบฟ้าทาง ทิศตะวันตก และ มีน้อยวันในรอบปีท่ีดวงอาทิตย์ขึ้นและตกตรงกับทิศ ตะวันออกและตะวันตกพอดี โดยมากดวงอาทิตย์จะข้ึนและตกเบี่ยงออกไป ไม่ทางเหนือกท็ างใต้เล็กน้อย ดวงอาทิตย์ขึ้นและตก ไม่ได้ซ้ารอยเดิมทุกวันโดยบางวันก็ขึ้นทาง ทิศตะวนั ออกเฉยี งเหนอื และตกทางทิศตะวนั ตกเฉียงเหนือ บางวนั ขึ้นทางทิศ ตะวันออกเฉียงใต้ และตกทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ ด้วยในรอบ 1 ปีมีเพียง 2 วันเท่านั้นท่ีข้ึนทางทิศตะวันออกพอดี และตกทางทิศตะวันตกพอดีคือวันที่ 21 มีนาคมและวันท่ี 23 กันยายน โดย 2 วันนี้ กลางวันกลางคืนมีเวลา เทา่ กัน วันทด่ี วงอาทติ ยข์ น้ึ ทางทิศตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มาก ท่ีสุดคือวันที่ 22 มิถุนายน ในวนั น้เี วลากลางวนั จะมากกว่ากลางคืน ส่วนในวันท่ี 22 ธันวาคม

ดวงอาทติ ย์จะข้ึนทางทศิ ตะวนั ออกเฉียงใต้มากท่ีสุด และตกทางทิศตะวันตก เฉียงใต้มากที่สุด ช่วงเวลากลางคืนจะมากกว่ากลางวัน ที่เรามองเห็นดวง อาทิตย์ขน้ึ และตกในลกั ษณะท่กี ลา่ วมาแลว้ นั้นเปน็ เพราะโลกตง้ั แกนเอียง การข้นึ และตกของดวงอาทิตยจ์ ะมจี ุดสาคญั 3 จุด ทจี่ ะใชเ้ ป็นหลกั ใน การดูดาวและคน้ หาดวงอาทติ ยบ์ นทอ้ งฟ้า ได้แก่ 1. จดุ ทด่ี วงอาทติ ย์ขน้ึ ทางทอ้ งฟ้าทิศตะวนั ออกพอดี หรือทางทศิ ตะวันออกเฉียงไปทางใต้หรือทางทศิ ตะวนั ออกเฉียงไปทางเหนอื 2. จดุ ท่ีดวงอาทติ ย์ขน้ึ ไปอยสู่ ูงสดุ บนฟา้ ซึง่ ไม่จาเปน็ ต้องอยูต่ รงศรี ษะ พอดี แตจ่ ะอยใู่ นแนวทศิ เหนอื หรือทิศใตท้ เ่ี รยี กวา่ เมรเิ ดียนหรอื เส้นเมรเิ ดยี น ตวั อย่างเชน่ - ดวงอาทิตย์ท่ีข้ึนตรงจุดทิศตะวันออกพอดี จะขึ้นไปสูงสุด ณ จุดที่ อยู่ ทางทศิ ใต้ของจุดเหนือศีรษะประมาณ 15 องศา - ดวงอาทติ ย์ท่ขี ึ้นทางทิศตะวนั ออกเฉียงใต้ จะข้ึนไปสูงสุด ณ จดุ ท่ี อยู่ ทางทิศใต้เป็นมุมเงยประมาณ 30 องศา - ดวงอาทติ ยท์ ี่ขึ้นทางทิศตะวนั ออกเฉียงเหนือ จะขึ้นไปสงู สุด ณ จดุ ทีอ่ ยู่ ทางทศิ เหนือเป็นมุมเงยประมาณ 60 องศา เป็นต้น

การขนึ้ -เวลาตกของดวงจันทร์ เนื่องจากดวงจันทรม์ ีการโคจรไปรอบโลกจากทศิ ตะวันตกไปทศิ ตะวันออกซ่ึงเป็นทิศทางเดียวกันกับการหมุนรอบตัวเองของโลก แตก่ าร หมนุ รอบตัวเองของโลกกับการโคจรของดวงจนั ทร์รอบโลกใช้เวลาไม่ เทา่ กันคอื ดวงจนั ทรโ์ คจรรอบโลกใชเ้ วลามากกว่าจึงทาใหด้ วงจนั ทร์มา ปรากฏให้เหน็ ณ ตาแหนง่ เดมิ ช้าลงทกุ วัน จึงทาให้การขน้ึ และตกของ ดวงจนั ทร์เปลย่ี นแปลงไปทกุ วัน ดวงจนั ทร์ข้นึ หมายถงึ ดวงจันทร์มาปรากฏอยู่ ณ ขอบฟ้าทศิ ตะวันออก ซึ่งจะเปน็ เวลาใดกไ็ ด้ไมจ่ ากัดวา่ จะต้องเป็นเวลากลางวันหรอื กลางคืน ส่วนดวงจนั ทร์ตก หมายถงึ ดวงจันทร์มาปรากฏอยู่ ณ ขอบฟ้า ทศิ ตะวนั ตก เวลาขึน้ เวลาตกของดวงจันทร์มกี ารเปลี่ยนแปลงไป ซง่ึ สามารถสรปุ ได้ดงั น้ี 1. ดวงจนั ทรจ์ ะขน้ึ และตกช้าลงอย่างสมา่ เสมอประมาณวันละ 50 นาที

2. ในวันข้างขึน้ ดวงจนั ทรจ์ ะข้ึนในเวลากลางวันก่อนดวงอาทิตย์ตก และ ตกในเวลากลางคนื 3. ในวนั ขา้ งแรม ดวงจนั ทรจ์ ะข้นึ หลังดวงอาทติ ยต์ ก หรือขึ้นในเวลา กลางคนื และตกในเวลากลางวัน 4. ในวันขนึ้ 8 ค่า ดวงจันทรจ์ ะขน้ึ เวลาประมาณเท่ียงวัน และตกในเวลา เทย่ี งคนื 5. ในวนั แรม 7 ค่า ดวงจนั ทร์ขน้ึ ในเวลาประมาณเทยี่ งคืน และตกในเวลา ประมาณเท่ียงวนั 6. ดวงจันทร์ต้องใช้เวลาประมาณ 30 วันจงึ จะมเี วลาขึน้ และตกใกล้เคยี ง กับเวลาเดิมอกี ครัง้ หนงึ่ สาเหตุที่คนบนโลกเห็นดวงจันทร์ช้าลงประมาณวันละ 50 นาที น้ันเป็นเพราะว่าโลกหมุนรอบตัวเอง 1 รอบ ใช้เวลาเพียง 24 ชั่วโมง แต่ ดวงจันทร์โคจรรอบโลกใช้เวลาถึง 27.32 วัน เราจึงเห็นดวงจันทร์มา ปรากฏ ณ ตาแหน่งเดมิ ชา้ ลงทุกวนั ไม่ว่าจะเปน็ วันขา้ งข้นึ หรือข้างแรมก็ ตาม เราจะพบว่าดวงจันทร์จะหันด้านสว่างเข้าหาดวงอาทิตย์เสมอ เมื่อ สงั เกตดวงจันทร์บนโลกจะพบว่าในวันข้างข้ึน ดวงจันทร์จะหันด้านสว่าง ไปทางทิศตะวันออก ดังนั้นเม่ือเราสังเกตดวงจันทร์เราจะสามารถบอกได้ ว่าดวงจันทรว์ นั นเี้ ปน็ ขา้ งขนึ้ หรือข้างแรม

2. การเกดิ กลาง - วันกลางคืน การเกิดกลางวันกลางคืน เน่อื งจาก โลกเปน็ บรวิ าลของดวงอาทิตย์ โดยโลกจะหมนุ รอบ ดวงอาทติ ยเ์ ปน็ เวลา 365 วัน หรือ 1 ปีในขณะเดียวกัน โลกจะหมุนรอบตัวเองโดยกินเวลา 24 ชั่วโมง จึงส่งผลให้ด้านท่ีโดนแสงจะเป็นเวลากลางวันส่วนด้านที่ไม่ โดนแสงจะเป็นเวลากลางคืน เมื่อโลกหมุนไปเรื่อย ด้านที่ไม่โดนแสง หรือกลางคืนจะค่อยๆหมุนเปล่ียนมาจนกลายมาเป็นกลางวันเรา เรียกปรากฏการณน์ ้วี ่า กลางวัน และกลางคนื * กลางวันกลางคืนเกิดจากการที่โลกหมุนรอบตัวเองเป็นเวลา 24 ชั่วโมง หรือ 1 วัน ในขณะเดียวกันก็หมุนรอบดวงอาทิตย์เป็น เวลา 365 วนั หรอื 1 ปี (ควรแสดงตัวอย่างประกอบ) * ขณะที่โลกหมนุ ไปเรอื่ ยๆ ดา้ นทีห่ นั เขา้ หาดวงอาทิตย์จะเปน็

กลางวันสว่ นด้านทไี่ ม่ได้หันเขา้ หาดวงอาทติ ย์จะเป็นเวลากลางคนื * ความแตกต่างและประโยชนข์ องกลางวันกลางคนื เช่น ในเวลา กลางวัน จะมีดวงอาทิตย์เสมอ ทาหน้าท่ีให้แสงสว่างทาให้เรา มองเหน็ สงิ่ ตา่ ง ๆ ความร้อนจากดวงอาทิตย์ทาให้โลกอบอุ่นผ้าแห้งเร็วและยังนามาถนอม อาหารไดด้ ้วย แสงสว่างจากดวงอาทิตย์สามารถนามาผลิตเป็นกระแสไฟฟ้าให้ความ สว่างในบ้านเรือนได้และเมื่อถึงตอนกลางคืนดวงอาทิตย์จะหายไปในเวลา กลางคืน เม่ือดวงอาทิตย์ตก เราจะมองเห็นดวงจันทร์ และดวงดาวแทน อากาศจะเย็นลงเน่ืองจากไม่มีความอบอุ่นจากดวงอาทิตย์(ดวงจันทร์ สว่างเพราะได้รับแสงจากดวงอาทิตย์ ถ้าไม่มีดวงอาทิตย์เราก็จะมองไม่เห็น ดวงจันทร์) และเม่ือดวงอาทิตย์ข้ึนอีกคร้ังกลางวันและกลางคืนจะหมุนเวียน สลับกนั ไปเสมอ ท้ังเวลากลางวันและกลางคืนต่างก็มีความสาคัญเพราะพืชและสัตว์ ตอ้ งการแสงสวา่ งในการดารงชวี ิต พืชตอ้ งการแสงอาทติ ย์และนา้ เพ่อื การเจริญเตบิ โตท้งั สตั วเ์ ลก็ และสัตว์ ใหญล่ ้วนกินพชื เปน็ อาหาร

แต่ทัง้ พืชและสตั วต์ ่างกต็ อ้ งการเวลาในการพกั ผ่อนเชน่ กนั แม้จะมี 24 ชัว่ โมงเท่ากนั แต่กลางวนั กบั กลางคืนของโลกเราแทบจะไม่ เคยเทา่ กัน ในแตล่ ะปจี ะมชี ่วงเวลาระหว่างความมดื กับความสว่างทเี่ ทา่ เทียมกนั แต่ เพยี ง สองวันเท่านัน้ ปรากฏการณ์ Equinox คือ ปรากฏการณท์ ่ีแสงจากดวงอาทิตยต์ ั้งฉาก กับเส้นศนู ยส์ ตู ร ทาให้เกิดกลางวัน-กลางคืน ท่ีมีระยะเวลาที่เท่ากัน ใน 1 ปี จะเกิดปรากฏการณ์ Equinox 2 ครัง้ ในช่วงวันท่ี 20 หรือ 21 ของเดอื น มนี าคมและช่วงวนั ท่ี 22 หรอื 23 ของเดอื นกันยายน ซงึ่ ปรากฏการณ์ Equinox นจี้ ะเปน็ จดุ แบง่ ฤดกู าลของซีกโลกเหนอื และซกี โลกใต้อีกดว้ ย เหตุท่ีเป็นแบบน้ีเพราะแกนโลกที่เอียงและโลกเราเคลื่อนที่รอบดวง อาทติ ยไ์ มไ่ ดอ้ ยู่ในระนาบเดียวกันกับดวงอาทิตย์ทาให้ช่วงระยะเวลากลางวัน และกลางคืนของแตล่ ะฤดูกาลและภมู ิภาคจึงมคี วามแตกต่างกัน ในฤดูร้อนมัก จะมชี ว่ งเวลากลางวนั ยาวนานกวา่ ปรกติ พระอาทิตย์จะข้ึนไวและตกช้าทาให้เราได้อยู่กับแสงอาทิตย์นานกว่ า ฤดกู าลอ่ืนๆในขณะทฤี่ ดหู นาวกลับแตกต่างออกไป พระอาทิตย์จะขึ้นมาอย่าง เฉอ่ื ยชาและรบี ตกก่อนเวลาอันควร กลางคืนจึงยาวนานกว่าฤดูกาลอ่ืนๆแกน โลกที่เอยี งราว 23.5 องศามีผลทาให้พื้นท่ีต่าง ๆ ทั่วโลก รับแสงอาทิตย์ได้ใน

ปริมาณท่ีไม่เท่ากัน และมีระยะเวลาของกลางวันกลางคืนที่แตกต่างกันด้วย ในแต่ละปี โลกเราจะมีระยะเวลาของกลางวันและกลางคืนท่ีเท่ากัน 2 คร้ัง เท่าน้ัน มีกลางวันและกลางคืนที่ยาวนาน 12 ชั่วโมงเท่ากัน วันนี้ถูกเรียกว่า Equinox ในขณะที่ไทยเราเรียกวนั ดังกล่าววา่ วษิ ุวัต

ใบงานท่ี 1 เรื่อง โลกหมนุ รอบตัวเอง จงตอบคาถามตอ่ ไปน้ใี ห้ถกู ต้อง 1. โลกหมนุ รอบตวั เอง 1 รอบ เทา่ กบั …..............……ชัว่ โมง เท่ากับ ......................วัน 2. โลกหมุนรอบตวั เองจากทิศ................ไปทศิ ..................... 3. โลกหมุนรอบตัวเองทาใหเ้ กดิ ปรากฏการณใ์ ดบ้าง 3.1..………………………………………………………………………………………………… 3.2………………………………………………….……………………………………………… 3.3….………………………………………………………………………………………………… 4. เวลากลางวันบนโลก คือ……………………………………………………………………… 5. เวลากลางคนื บนโลก คอื …............................................................................. 6. แกนของโลกเอียง ............................................................................................

7. จากภาพ นกั เรียนจะอธบิ ายการหมุนรอบตวั เองของโลก การหมนุ รอบ ดวงอาทติ ยข์ องโลก และการหมนุ ของ ดวงจันทร์รอบโลกและรอบดวง อาทติ ย์ไดอ้ ย่างไร …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………..

เฉลย ใบงานที่ 1 เร่อื ง โลกหมุนรอบตวั เอง จงตอบคาถามตอ่ ไปนใ้ี ห้ถกู ต้อง 1. โลกหมุนรอบตวั เอง 1 รอบ เทา่ กับ…24……ชัว่ โมง เท่ากบั ......1.......วนั 2. โลกหมนุ รอบตวั เองจากทิศ...ตะวันตก....ไปทิศ....ตะวันออก....... 3. โลกหมนุ รอบตวั เองทาให้เกดิ ปรากฏการณใ์ ดบ้าง 3.1………กลางวัน-กลางคืน…………………………………………………………………………………………………… 3.2………การขน้ึ และตกของดวงอาทิตย์ ดวงจนั ทรแ์ ละดวงดาว ต่างๆ……………………………………………… 3.3………การเกดิ ทศิ ………………………………………………………………………………………………………………… 4. เวลากลางวันบนโลก คือ…ช่วงเวลาต้ังแต่ดวงอาทิตยท์ างทิศตะวนั ออกในตอนเช้า จนกระท่ังถึง ดวงอาทติ ยต์ ก ทางทิศตะวนั ตกในช่วงเยน็ ..... 5. เวลากลางคืนบนโลก คอื …ช่วงเวลาตั้งแตด่ วงอาทติ ยล์ บั ขอบฟ้า จนกระท่งั กอ่ นทดี่ วงอาทติ ยจ์ ะ ขนึ้ ทางทิศ ตะวนั ออกอกี คร้งั ในวันร่งุ ข้ึน………………... 6. แกนของโลกเอยี ง....23.5....องศา 7. จากภาพ นักเรียนจะอธิบายการหมนุ รอบตัวเองของโลก การหมนุ รอบดวงอาทติ ยข์ องโลก และ การหมุนของ ดวงจันทร์รอบโลกและรอบดวงอาทติ ย์ได้อย่างไร ทมี่ า http://astronomytu78.blogspot.com/ ……โลกมกี ารหมุนรอบตวั เองและโคจรรอบดวงอาทติ ย์ ไปในทิศทางเดียวกนั ดวงจันทรม์ ีการหมนุ รอบตัวเองและ โคจรรอบโลกไปในทศิ ทางเดียวกนั เหมือน โลก(หมนุ ทวนเข็มนาฬิกา)………………