Hpmd

รายการบรรณานกุ รมส�ำ เรจ็ รปู (CIP) รายการบรรณานกุ รมส�ำเรจ็ รูป (CIP) ของหอ้ งสมุดคณะแพทยศาสตร์ มข. จนั จริ าภรณ์ วชิ ัย ความรูเ้ ร่อื งโรคความดันโลหิตสงู = Hypertension / จนั จิราภรณ์ วิชัย, สายสมร พลดงนอก, กติ ตศิ กั ด์ิ สวรรยาวสิ ทุ ธ์.ิ - - พมิ พค์ รั้งท่ี 1. - - ขอนแก่น : หน่วยสรา้ งเสริมสุขภาพ งานเวชกรรมสังคม โรงพยาบาลศรีนครินทร,์ 2558. 10 หน้า : ภาพประกอบ 1. ความดนั เลอื ดสงู . (1) ชือ่ เร่อื ง. (2) สายสมร พลดงนอก. (3) กติ ตศิ ักด์ สวรรยาวิสุทธ์ิ. (4) โรงพยาบาลศรนี ครนิ ทร.์ งานเวชกรรมสงั คม. หนว่ ยสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ. [WG340 จ238 2558]

ค�ำ น�ำ โรคความดันโลหิตสูงเป็นโรคเรื้อรังท่ีป้องกันได้ แต่ปัจจุบันพบว่า ประชาชนมีปัจจัยเสี่ยง ท้ังปัจจัยพันธุกรรมและส่ิงแวดล้อมมากขึ้น จากวถิ ชี วี ติ ทมี่ กี ารเปลย่ี นแปลง เชน่  การเรง่ รบี กบั การทำ� งานการบรโิ ภคอาหาร โดยไม่ได้ค�ำนึงถึงคุณค่าทางโภชนาการ มีการเคลื่อนไหวร่างกายน้อยลง ขาดการออกกำ� ลงั กาย เครยี ดทำ� ใหแ้ นวโนม้ ของการเกดิ โรคเพมิ่ มากขน้ึ การใหค้ วามรสู้ รา้ งความเขา้ ใจเรอ่ื งโรค รวมทง้ั การปฏบิ ตั ติ วั ทถ่ี กู ตอ้ ง ถือเป็นการส่งเสริมการพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพของประชาชน ทำ� ใหส้ ามารถปอ้ งกนั การเกดิ โรค หรอื ผทู้ เ่ี ปน็ โรคอยแู่ ลว้ สามารถดแู ลตนเอง ไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ งและเหมาะสม ทำ� ใหส้ ขุ ภาพแขง็ แรง โดยไมม่ โี รคแทรกซอ้ น คณะผจู้ ัดท�ำ กรกฎาคม 2558

กิตติกรรมประกาศ ขอขอบคุณ รศ.นพ.สมศักดิ์ เทียมเก่า และนางกาญจนศรี สิงห์ภู่ ท่ใี หค้ �ำปรกึ ษาและคำ� แนะน�ำในการจดั ท�ำค่มู อื ขอขอบคณุ โรงพยาบาลศรนี ครนิ ทร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น ทส่ี นบั สนุนงบประมาณในการจดั ทำ� ค่มู อื ฉบับนี้

สารบัญ หนา้ โรคความดันโลหติ สูง  1 การวัดความดนั โลหิต 2 ชนิดความดนั โลหิตสูง 3 สาเหตุของโรคความดันโลหิตสงู 4 ปจั จยั เส่ยี งท่ีทำ�ใหเ้ กดิ โรคความดันโลหติ สงู 4 อาการของโรคความดนั โลหิตสงู 5 การปฏิบัตติ วั เม่อื เปน็ โรคความดนั โลหิตสูง 5 ภาวะแทรกซ้อนจากความดันโลหติ สูง ถ้าไมร่ ับการรกั ษา 9

ง

ความรเู้ รอื่ ง โรคความดันโลหติ สงู (Hypertension) 1 คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแก่น คว�มดนั โลหิตสูง (Hypertension) โรคความดันโลหิตสูง (Hypertension) เป็นภาวะที่ตรวจพบ ความดนั โลหติ อย่ใู นระดับมากกวา่ 140 /90 มม.ปรอท สมาคมความดนั โลหติ สูงแหงประเทศไทย ไดแ้ บง ระดบั ความรนุ แรง ของความดันโลหติ สูง ดังนี้ ระดับคว�มรุนแรง คว�มดนั โลหิตตัวบน คว�มดันโลหิตตัวล�่ ง ความดนั โลหิตปกติ น้อยกว่า 120 และ นอ้ ยกว่า 80 ระยะก่อนความดนั โลหติ 120 - 139 /หรอื 80 – 89 ความดนั โลหติ สูงระยะที่ 1 140 - 159 /หรือ 90 – 99 ความดันโลหติ สูงระยะที่ 2 มากกวา่ 160 /หรอื มากกว่า 100 หม�ยเหตุ : หนว่ ยวดั ความดนั โลหติ เปน็ มลิ ลเิ มตรปรอท

2 ความรเู้ รอื่ ง โรคความดันโลหิตสูง (Hypertension) คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแกน่ การวัดความดนั โลหิต ก�รวดั คว�มดนั โลหิตของสม�คมโลหิตแหง่ ประเทศไทย 1. ควรวดั ความดนั โลหติ ทแี่ ขนทงั้ 2 ขา้ งเสมอ เพราะความดนั โลหติ แขนซ้ายและแขนขวาอาจมีค่าแตกต่างกนั 2. กอ่ นเรมิ่ วดั ความดนั โลหติ ใหน้ ง่ั พกั 5 – 10 นาทกี อ่ นวดั และใหเ้ ครอ่ื งวดั ความดันโลหิตอยู่ระดับเดียวกับหัวใจ ท่าทเี่ หมาะสม คือ ทา่ นง่ั 3. เครื่องวัดความดันโลหิต ทั้งชนิดปรอทและระบบอัตโนมัติ จะต้องได้รับการตรวจเช็คมาตรฐานอย่างสม�่าเสมอและเลือกใช้ขนาด ผ้าพนั แขน (cuff) ใหเ้ หมาะสมกับแขนของ ผู้ถูกวัด กล่าวคือส่วนท่ีเป็นผ้าพันแขนจะ ตอ้ งครอบคลมุ รอบแขนของผ้ทู ถี่ กู วดั 80% 4. การวัดความดันโลหิตด้วยตัวเองมีประโยชน์ แตต่ อ้ งระวงั ผลผดิ พลาด จากเทคนคิ ของผวู้ ดั เองและ/ หรืออุปกรณ์การวัด ซ่ึงผลจากการวัดความดันโลหิต ทบี่ า้ นนนั้ มกั จะสมั พนั ธโ์ ดยตรงกบั ระบบการไหลเวยี น โลหิต การบีบตัวและคลายตัวของหัวใจมากกว่าการ วดั ที่คลินกิ

ความรู้เรอ่ื ง โรคความดันโลหิตสงู (Hypertension) 3 คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแก่น ความดนั โลหติ จะมกี ารเปลยี่ นแปลง อยู่ตลอดเวลา ขน้ึ อยกู่ ับทา่ ทางของผ้ทู ่ี ถูกวัดความดัน โดยท่านอนจะสูงกว่า ทา่ นง่ั ทา่ นงั่ จะสงู กวา่ ทา่ ยนื นอกจากน้ี ยังขึ้นอยู่กับสิ่งแวดล้อม และปัจจัยกระตุ้นในขณะที่วัดความดันโลหิต เชน่ กิจกรรมทกี่ �าลังทา� อาหาร บุหรี่ อารมณ์ เป็นตน้ ชนิดความดันโลหติ สูง ความดันโลหิตสูงมี 2 ชนิด ไดแ้ ก่ 1.ชนดิ ไมพ บสาเหตุพบไดป้ ระมาณรอ้ ยละ50 ซง่ึ เปน็ ความดนั โลหติ ทไ่ี มท่ ราบสาเหตแุ นช่ ัด โดยทั่วไปมกั ไม่มีอาการผดิ ปกติ 2.ชนิดที่มีสาเหตุ เป็นความดันโลหิตสูงท่ีทราบสาเหตุ พบได้ ประมาณร้อยละ 50 โดยสาเหตทุ ่พี บไดบ้ อ่ ยทสี่ ุด คือ ภาวะหยุดหายใจ ขณะนอนหลบั (Obstructive sleep apnea) พบได้ถึงร้อยละ 50

4 ความร้เู รอ่ื ง โรคความดนั โลหิตสงู (Hypertension) คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแกน่ สาเหตขุ องโรคความดันโลหติ สูง โรคความดันโลหิตสูงส่วนใหญ่จะไม่มีสาเหตุ การควบคุมระดับ ความดนั โลหติ ไดด้ ี จะสามารถชว่ ยลดภาวะแทรกซอ้ น และการเสยี ชวี ติ จากโรคระบบหัวใจ และหลอดเลอื ดลงได้ ปจ จยั เสีย่ งท่ที ําใหเกิดโรคความดนั โลหติ สงู 1. การนอนกรน เป็นสาเหตุของความดันโลหิตสูงที่พบได้บ่อยท่ีสุด ประมาณรอ้ ยละ 50 ของผู้ป่วยโรคความดนั โลหติ สงู ที่ทราบสาเหตุ 2. พนั ธกุ รรม 3. อายุที่มากขึน้ 4. ผทู ่มี รี ปู รา งอวน 5. การขาดการออกกาํ ลังกาย 6. ผูท ีม่ โี รคเบาหวาน 7. เวลา ความดนั โลหติ ไมเ่ ทา่ กนั ตลอดวนั เช่น ในตอนเชา้ ความดันซสิ โตลิกตา�่ กวา่ ตอนชว่ งบา่ ย 8. เพศ พบว่าเพศชายจะเปน็ โรคความดันโลหติ สงู ได้บ่อยกวา่ เพศหญงิ 9. ความเครียด 10. ผูท่ชี อบรับประทานอาหารเค็ม 11. การสูบบุหรี่

ความรเู้ รอื่ ง โรคความดันโลหติ สูง (Hypertension) 5 คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ อาการของโรคความดนั โลหติ สงู ส่วนใหญ่โรคความดันโลหิตสูงมักจะไม่มีอาการที่จำ�เพาะชัดเจน แต่อาจมาด้วยอาการปวดศีรษะรุนแรง มักปวดบริเวณท้ายทอย จะเปน็ ชว่ งเชา้ คลน่ื ไส้ อาเจยี น ใจสนั่ เหนอ่ื ยงา่ ย ความรสู้ กึ ทางเพศลดลง การปฏบิ ตั ิตัวเมือ่ เปน็ โรคความดันโลหติ สูง 1. ปรบั เปลีย่ นพฤตกิ รรมการดำ�เนินชีวิตใหเ้ หมาะสม การปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมถอื เปน็ การรกั ษาขนั้ แรกในการดแู ล รกั ษา ผู้ป่วยความดันโลหติ สงู ซ่งึ ประกอบด้วย ❖ เปลยี่ นแปลงพฤตกิ รรมการบรโิ ภค ➣ การลดน้ําหนักในผู้ที่มีนํ้าหนักเกิน องค์การอนามัยโลก แนะนำ�วา่ ในขน้ั ตน้ ควรลดนาํ้ หนกั อยา่ งนอ้ ย 5 กโิ ลกรมั ในผ้ปู ว่ ยความดนั โลหิตสงู ที่มนี ้ําหนักเกิน ➣ การลดปริมาณโซเดียมในอาหาร ลดโซเดียมในอาหาร เหลอื วันละ 0.5 – 2.3 กรัม หรือ เกลือโซเดียมคลอไรด์ 1.2 – 5.8 กรมั ➣ ลดปริมาณแอลกอฮอล์ หรือจำ�กัดปริมาณแอลกอฮอล์ ไมเ่ กนิ 20 – 30 กรมั ตอ่ วนั ในเพศชาย หรอื 10 – 20 กรมั ในเพศหญงิ การปรับเปลี่ยนอาหารโดยรวม ต้องทำ�ควบคูก่ นั ไป รวมทั้งการกินผัก ผลไม้ เส้นใยอาหารในปริมาณมาก และลดไขมันอ่ิมตัวด้วย จึงจะเห็นผล ได้ชดั เจน

6 ความรู้เรอ่ื ง โรคความดนั โลหติ สูง (Hypertension) คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแกน่ จากการศึกษาอาหารส�าหรับผู้เป็นโรคความดันโลหิตสูงเรามักจะ ได้ยินช่ือ DASH (Dietary Approaches to stop Hypertension) เป็นอาหารท่ีอุดมไปด้วยผัก ผลไม้ และผลิตภัณฑ์นมไขมันต่�า ร่วมกับ การลดปรมิ าณไขมนั และไขมันอ่มิ ตัวในอาหาร ต�ร�งแสดงตวั อย� งอ�ห�ร DASH diet/ตอ วัน ได้พลังง�น 2100 กโิ ลแคลอรี่ หมวดอ�ห�ร ตวั อย�่ งอ�ห�รในแต่ละส่วน ผกั ผกั ดบิ ประมาณ 1 ถว้ ยตวง ผักสุกประมาณ ½ ถ้วยตวง ผลไม้ มะมว่ ง ½ ผล, สม้ 1 ลกู , เงาะ 6 ผล, กล้วยน้�าว้า 1 ผล, แตงโม 10 ชน้ิ , ฝร่งั 1 ผลเลก็ , มงั คดุ 1 ผลเลก็ นม -นมพรอ่ งมันเนย 1 กล่อง (240 ซซี )ี -นมครบสว่ น 1 กล่อง (240 ซีซี) ไขมัน -น้า� มัน 5 ซซี ี, เนย/มาการีน 5 กรมั ปลาและสัตวป์ ก -ปรมิ าณ 30 กรมั (ปริมาณ 2 ชอ้ นโตะ) แปง้ ,ข้าว,ธัญพืช -ขนมปงั 1 แผ่น, ขา้ วสวย 1 ทัพพี

ความร้เู รอื่ ง โรคความดันโลหติ สงู (Hypertension) 7 คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ❖ ออกกำ�ลงั ก�ย การออกกา� ลงั กายสา� หรบั ผทู้ มี่ คี วามดนั โลหติ สงู ควรออกกา� ลงั กาย แบบแอโรบคิ (แบบใชอ้ อกซเิ จน) คอื การออกกา� ลงั กายทม่ี กี ารเคลอ่ื นไหว อยา่ งตอ่ เนอื่ ง ในชว่ งระยะเวลาหนง่ึ ของกลา้ มเนอ้ื มดั ใหญๆ่ ซงึ่ เปน็ การใช้ ออกซิเจนในการให้พลังงาน จะได้ประโยชน์ต่อระบบหัวใจและ หลอดเลอื ดไดแ้ ก่เดนิ วง่ิ วา่ ยนา้� ปนั จกั รยานเปน็ ตน้ ซง่ึ การออกกา� ลงั กาย ควรปฏิบตั ิทกุ วัน อยา่ งนอ้ ยวันละ 20 นาที หากไม่มีขอ้ ห้าม การออกกาํ ลงั กายแบบแอโรบคิ มีผลลดความดนั โลหติ ไดอยา งไร ● การเปลย่ี นแปลงทางดา้ นกายภาพของหลอดเลอื ดทก่ี ลา้ มเนอ้ื ความต้านทานของหลอดเลอื ดลดลง ● การลดลงของระบบการสะสมของไขมนั ในร่างกาย หลกั ปฏบิ ัตใิ นการออกกาํ ลังกายทถ่ี ูกตอง 1. มกี ารอนุ่ เครอ่ื งและผอ่ นคลายอยา่ งถกู ตอ้ งอยา่ งนอ้ ย 5–10 นาที กอ่ นและหลงั ออกกา� ลังกาย 2. พยายามออกก�าลังกายสม่�าเสมอ 3. หลักในการออกกา� ลงั กายอยา่ งถกู ต้อง ไดแ้ ก่ 3.1 ออกก�าลังกายเม่ือรู้สึกว่าร่างกายปกติ ถ้ารู้สึกไม่สบาย รอใหห้ ายกอ่ น อย่างน้อย 2 วนั

8 ความรเู้ รอ่ื ง โรคความดันโลหติ สูง (Hypertension) คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ 3.2 ไม่ควรออกก�าลังกายทันที หลังจากรับประทานอาหาร อม่ิ ใหม่ๆ ควรห่างอยา่ งนอ้ ย 2 ชวั่ โมง 3.3 ด่มื น�า้ ใหเ้ พยี งพอ 3.4 ระวังเร่ืองอากาศร้อน ไม่ใส่เส้ือผ้าที่คับ หรือ อึดอดั จนเกินไป 3.5 เตรยี มอปุ กรณท์ เี่ หมาะสม สา� หรบั การออกกา� ลงั กาย ให้พรอ้ ม 3.6 ไมค่ วรออกกา� ลงั กาย และควรปรกึ ษาแพทย์ หากมอี าการ ดงั น้ี ● รู้สึกอึดอัด หรือไม่ปกติบริเวณส่วนบนของร่างกาย อาจจะมีอาการแน่น ปวด เจ็บ ตึง หรือร้าวก็ได้ มนึ ศรี ษะ เวยี นศรี ษะ ● เจบ็ ปวด ตงึ ตามกลา้ มเนื้อ กระดูก ขอ้ ● เหนื่อยมาก หอบ ขณะออกกา� ลังกาย ❖ บรหิ ารคลายเครียด การจัดการคลายเครียดในชีวิตประจ�าวัน ตามหลักเหตุผลและ หลกั จติ วิทยามีอยู่ 2 วธิ ี 1. พยายามหลีกเล่ียงเหตุการณ์หรือสภาพท่ีจะท�าให้เกิด ความเครยี ดมาก 2. ควบคมุ ปฏกิ ิริยาของตวั เอง ตอ่ ส่ิงที่รู้สกึ ทา� ให้เราเครียด

ความรูเ้ รอื่ ง โรคความดันโลหติ สงู (Hypertension) 9 คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ 2. รับประทานยาและรบั การรักษาตอ เนอ่ื ง รบั ประทานยาตามแพทยส์ ง่ั สมา่� เสมอ ไม่ขาดยา และพบแพทย์ตามนัดทุกคร้ัง ไม่ควรหยุดยาหรือปรับเปลี่ยนยาด้วยตัวเอง ส�าหรับผู้ป่วยที่ทานยา ขับปัสสาวะ ควรรับประทานส้มหรือกล้วยเป็นประจ�า เพื่อทดแทน โปตสั เซียมท่สี ญู เสียไปในปัสสาวะ ภาวะแทรกซอนจากความดนั โลหติ สูงถาไมรบั การรักษา ● ภาวะหวั ใจลม้ เหลว ● ไตวาย ● หลอดเลอื ดสมองแตก หลอดเลือดแดงสว่ นปลายตีบ ● อมั พาต ● ประสาทตาเส่ือม สรุป พึงระลึกไว้เสมอว่า โรคความดันโลหิตสูง ไม่จ�าเป็นต้องมีอาการ ปวดศีรษะ และเป็นโรคที่ไม่มีอาการเฉพาะเจาะจง จึงควรจะปฏิบัตติ วั ใหถ้ กู ตอ้ งรบั ประทานยาใหส้ มา�่ เสมอและพบแพทยต์ ามนดั ไมค่ วรปรบั ยา หรือหยุดยาด้วยตัวเอง ทั้งนี้เพ่ือลดภาวะ แทรกซอ้ นทจ่ี ะเกดิ กบั อวยั วะตา่ งๆ และสง่ ผล ท�าให้ผู้ท่ีเป็นโรคน้ีสามารถมีชีวิตอย่างเป็น ปกติสุขได้

10 ความรูเ้ รื่อง โรคความดนั โลหติ สงู (Hypertension) คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยขอนแกน่ บรรณานุกรม จันจิราภรณ์ วิชัย, สายสมร พลดงนอก และธนพล ต่อปัญญาเรือง. (2557) ความรเู้ ร่อื งโรคความดนั โลหิตสูง (Hypertension) ขอนแก่น : โรงพิมพ์คลงั นานาวิทยา. ทรงขวัญ ศิลารักษ์, รัชนี โชติมงคล, สมจิตร ชุ่มจันทร์ และดารารัตน์ จันทา. (2552). คู่มือประชาชน เร่ือง โรคความดันโลหิตสูงและโรคเบาหวาน. ขอนแก่น: โรงพิมพ์คลังนานาวิทยา. เมวิตา วงศ์วิเชียรชัย. (2553). ความดันโลหิตสูง. ใน เมวิตา วงศ์วิเชียรชัย. ชวี ติ ปลอดโรค. กรงุ เทพฯ: รีดเดอรส์ ไดเจสท.์ วชิ ยั เทยี นถาวร. (2555). ต�ำ ราการสร้างเสรมิ สขุ ภาพแนวใหม.่ พิมพ์คร้ังท่ี 2. กรุงเทพฯ: สำ�นกั งานกจิ การโรงพมิ พอ์ งค์การสงเคราะห์ทหารผา่ นศกึ . สมาคมความดันโลหิตสูงแห่งประเทศไทย. (2555). แนวทางการรักษา โรคความดันโลหิตสงู ในเวชปฏิบตั ิท่ัวไป. กรุงเทพฯ: ฮ่ัวนาํ้ พริ้นติง้ จำ�กัด. สิทธชิ ัย อาชายนิ ด.ี (2555). ความรเู้ บ้ืองตน้ เกย่ี วกบั ภาวะความดันโลหิตสงู ใน คู่มือการให้ความรู้เพ่ือการจัดการภาวะความดันโลหิตสูงด้วยตนเอง. (หน้า 15-27). กรุงเทพฯ : สำ�นักงานกิจการโรงพิมพ์ องค์การสงเคราะห์ ทหารผ่านศกึ .

ความรเู้ รือ่ ง โรคความดันโลหิตสูง (Hypertension) 11 คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแก่น Giuseppe M, et al. (2007). 2007 Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the Management of Arterial Hypertension of the European Society of Hypertension (ESH) and of the European Society of Cardiology (ESC). European Heart Journal, 28, 1462–1536 World Health Organization, International Society of Hypertension Writing Group. (2003). 2003 World Health Organization (WHO)/ International Society of Hypertension (ISH) statement on man agement of hypertension. J Hypertens, 21(11), 1983-92. World Health Organization. (2013). A global brief on hypertension. Geneva: World Health Organization

ง ประวัติผ้เู ขยี น นางสาวจนั จิราภรณ์ วชิ ยั คุณวฒุ ิ : สาธารณสุขศาสตรมหาบัณฑิต (วทิ ยาการระบาด) คณะสาธารณสขุ ศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแกน่ ตำ�แหน่ง : นกั วิชาการสาธารณสุขปฏบิ ัติการ หนว่ ยสร้างเสรมิ สุขภาพ งานเวชกรรมสงั คม โรงพยาบาลศรนี ครนิ ทร์ คณะแพทยศาสตร์ หมายเลขโทรศพั ท์ตดิ ต่อ (043) 363077-9 นางสายสมร พลดงนอก คุณวุฒิ : พยาบาลศาสตรมหาบัณฑิต (การพยาบาลผใู้ หญ)่ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ ตำ�แหน่ง : พยาบาลชำ�นาญการพเิ ศษ หน่วยสร้างเสรมิ สุขภาพ งานเวชกรรมสงั คม โรงพยาบาลศรนี ครินทร์ คณะแพทยศาสตร์ หมายเลขโทรศพั ทต์ ดิ ต่อ (043) 363077-9

ประวตั ิผ้เู ขยี น รศ.นพ.กิตตศิ ักด์ิ สวรรยาวิสุทธ์ิ คุณวฒุ ิ : แพทยศาสตรบณั ฑติ คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ MAS (Clinical research), University of California, San Diego PhD, University of Occupational and Environment Health, Japan MHPE, University of Ilinois, Chicago ต�ำ แหน่ง : รองศาสตราจารย์ หัวหน้าสาขาวิชาเวชศาสตร์ผู้ป่วยนอก ภาควชิ าอายรุ ศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่

ง พมิ พท์ ่ี : โรงพิมพค์ ลังนานาวิทยา 232/199 ถ.ศรจี นั ทร์ ต.ในเมือง อ.เมือง จ.ขอนแก่น 40000 Tel. 0-4332-8589-91 Fax. 0-4332-8592 E-mail : [email protected] 83/2558