ฉันอยากร้องกริ๊ดดด

การให้ความรูเ้ รื่องโรคเบาหวาน การให้ความรู้เรอ่ื งโรคความดันโลหติ สงู การออกกาลงั กาย

โรงบาลส่งเสริมสขุ ภาพตาบล บ้านบอม คู่มือการดูแลตนเองเกยี่ วกับโรคเรอื้ รัง (โรคเบาหวานและโรคความดนั โลหติ สูง) ช่ือ-นามสกลุ …………………………………………………………………………………… โรคประจาตวั …………………………………………………………………………………. ทอ่ี ยู่………………………………………………………………………………………….

คานา ค่มู ือการดูแลตนเองเกี่ยวกบั โรคเรื้อรัง เป็นสว่ นหนง่ึ ของรายวิชา ปฏิบตั ิการพยาบาลชุมชน 2 จดั ทาขึ้นเพอ่ื ให้ความรแู้ ละเปน็ แนวทางในการ ปฏิบตั ติ ัวทถี่ กู ตอ้ งเกย่ี วกบั โรคเรอื้ รงั ซงึ่ ประกอบไปดว้ ย ความรทู้ วั่ ไปเก่ียวกับ โรคเบาหวาน ความดัน ไดแ้ ก่ สาเหตุ อาการ การรักษา และคาแนะนาการ ปฏิบัตติ วั ทางผู้จดั ทาหวังเป็นอย่างย่ิงว่าคมู่ ือเล่มนจ้ี ะเปน็ ประโยชน์แก่ผูอ้ ่านไม่ มากก็น้อย หากมคี วามผดิ พลาดประการใดขออภัยไว้ ณ ท่นี ้ีดว้ ย ผจู้ ัดทา นางสาวพชั รี กรนิ สงู เนิน และคณะ

สารบัญ เรือ่ ง หน้า ความรทู้ ัว่ ไปเกยี่ วกับโรคโรคเบาหวาน 3 สาเหตุ 4 อาการ 6 ภาวะน้าตาลในเลือดสงู และภาวะนา้ ตาลในเลือดต่า 7 ภาวะแทรกซอ้ น 12 หลัก 7 ประการชว่ ยควบคมุ โรคเบาหวาน 18 วธิ ีการปฏิบตั ิตวั ชว่ ยปอ้ งกนั โรคเบาหวาน 19 อาหารที่เหมาะกับผ้ปู ว่ ยโรคเบาหวาน 21 ความรทู้ ่วั ไปเกย่ี วกบั โรคโรคความดนั โลหติ สูง 24 ชนิดของโรคความดนั โลหิตสงู 24 ปัจจยั โรคความดนั โลหติ สงู 25 อาการ 26 วิธีการปฏบิ ัตติ ัวชว่ ยปอ้ งกันโรคความดนั โลหติ สูง 27 ภาวะแทรกซ้อน 28 อาหารท่ีเหมาะกบั ผปู้ ว่ ยโรคความดนั โลหติ สงู 29 แนวทางการปรบั ปล่ียนพฤตกิ รรมสุขภาพตาม “ปงิ ปองจราจรชีวติ 7 ส”ี 30

ออกกาลังกาย : -ควรออกกาลงั กายอย่างสม่าเสมอ อย่างน้อยสัปดาห์ละ 3 วนั 1 วนั ละอยา่ งนอ้ ย 30 นาที เชน่ การเดนิ การแกว่งแขน อารมณ์ : -ทาจิตใจใหแ้ จ่มใสอยูเ่ สมอ หาวธิ คี ลายเครยี ด หรอื ทากจิ กรรม รว่ มกับครอบครัว เช่น ปลกู ตน้ ไม้ เลน่ ดนตรี วาดภาพ ทอ่ งเทีย่ ว หรือปฏิบัติ ศาสนกิจ เปน็ ตน้ รวมทงั้ ควรพักผอ่ นใหเ้ พยี งพอ วนั ละ 6-8 ชั่วโมง อบายมขุ : -ลด/เลิกบหุ รี่ และเครื่องด่มื แอลกอฮอลล์ เปา้ หมาย/ผลลพั ธ์ : FPG <130 mg% หรอื HbA1C <7 ระดบั ความดนั ใหอ้ ยู่ ในเกณฑป์ กตโิ ดยระดับความดันน้อยกว่าหรอื เท่ากบั 140/90มลิ ลิเมตรปรอท การตดิ ตาม/พบแพทย์ : นดั สปั ดาห์ท่ี 2,4 (ทุก 1 เดอื น) ผู้ดแู ล : รพช. 40

2 เปา้ หมาย/ผลลพั ธ์ : FPG <130 mg% หรือ HbA1C <7 ระดับความดนั ให้อยใู่ นเกณฑป์ กตโิ ดยระดับความดนั น้อยกว่าหรอื เทา่ กบั 140/90 mmHg การตดิ ตาม/พบแพทย์ : -พบแพทย์ตามนัดทกุ 2-4สปั ดาหห์ รอื เมอ่ื มี อาการผิดปกติและไดร้ ับการโทร/ตดิ ตามเยย่ี มบา้ นปรบั ยา/ยาฉดี ราย ใหม่/ HbA1C > 9 ผดู้ ูแล : รพ สีดา อาหาร :รบั ประทานผัก ผลไม้ครึ่งหนงึ่ อยา่ งอนื่ ครง่ึ หน่ึง รบั ประทานขา้ วแปง้ 5-8 ทพั พี/วนั -รบั ประทานผักวันละ 3 ทพั พี (กรณขี องผักใบเขยี ว รบั ประทานไดไ้ มจ่ ากัด จานวน เช่น ผกั กาด, คะนา้ , ผกั บ้งุ , ถั่วฝักยาว) -รับประทานผลไม้ไมเ่ กนิ 2-3 สว่ น (จากดั จานวน)/วนั -ดื่มนมจืดพรอ่ งมันเนยวันละ 1 แกว้ และหลีกเลี่ยงเคร่ืองดื่มท่ีมีนา้ ตาล 39

สแี ดง โรคเบาหวานและโรคความ ดันโลหิตสูงเป็นอยา่ งไร อาหาร : รบั ประทานผกั ผลไมค้ ร่งึ หน่ึง อยา่ งอ่นื คร่ึงหนงึ่ รับประทานขา้ วไมข่ ดั สี เช่นขา้ วกล้อง 5-8 ทพั พี แ ล ะ ค ว ร ดู แ ล ต น ป้ อ ง กั น -ผกั วนั ละ 3 ทพั พี (กรณขี องผักใบเขียว รับประทานได้ไมจ่ ากัดจานวน เชน่ ตนเองอยา่ งไร? ผกั กาด ,คะนา้ ,ผักบงุ้ ,ถ่วั ฝักยาว) -รับประทานผลไม้ไมเ่ กิน 2-3 สว่ น (จากดั จานวน)/วนั 3 -ดม่ื นมจืดพร่องมันเนยวนั ละ 1 แกว้ และหลกี เล่ยี งเครือ่ งดมื่ ทม่ี ีน้าตาล -ควรหลีกเลย่ี งเนอ้ื สัตว์ที่ตดิ มัน, เคร่ืองในสตั ว์, อาหารทะเลยกเวน้ เนอื้ ปลา ออกกาลงั กาย : สัปดาห์ละ 3 วนั อยา่ งน้อย 30 นาทตี ่อวัน -ควรออกกาลงั กายอยา่ งสมา่ เสมอ อยา่ งน้อยสัปดาหล์ ะ 3 วนั วนั ละอยา่ งนอ้ ย 30 นาที เช่น การเดิน การวง่ิ เหยาะ ไทเก๊ก ปั่นจักรยาน เปน็ ตน้ ผู้สงู อายคุ วร หลกี เลย่ี งการเหวย่ี ง การกระแทก การแกวง่ แขน -ควบคุมนา้ หนัก BMI <25 Kg/m2วดั รอบเอวในผชู้ ายน้อยกวา่ หรือเท่ากับ 90 เซนตเิ มตร ,รอบเอวในผหู้ ญิงนอ้ ยกว่าหรอื เท่ากับ 80 เซนติเมตร อารมณ์ : สงบ เยือกเยน็ -ทาจิตใจให้แจ่มใสอยเู่ สมอ หาวธิ ีคลายเครยี ด หรอื ทา กิจกรรมร่วมกบั ครอบครวั เชน่ ปลกู ต้นไม้ เล่นดนตรี วาดภาพ ท่องเที่ยว หรือ ปฏบิ ตั ศิ าสนกจิ เปน็ ตน้ รวมทัง้ ควรพกั ผอ่ นใหเ้ พยี งพอ วันละ 6-8 ช่ัวโมง อบายมขุ : -ลดอ้วน ลดพุงให้ได้ -ลด/เลิกบหุ รี่ และเครอ่ื งดืม่ แอลกอฮอลล์ -วัดความดนั ทกุ เดอื น ตรวจวดั ระดับน้าตาลทกุ 1-3 เดือน -ลดการบริโภคนา้ ตาลหรอื เครอ่ื งต่างๆทม่ี นี า้ ตาลสาหรับผปู้ ว่ ยเบาหวาน -ลดการบริโภคอาหาร มนั เคม็ สาหรับผปู้ ว่ ยความดนั โลหิตสูง 38

ความรู้ทัว่ ไปเกีย่ วกบั โรคโรคเบาหวาน อารมณ์ : สงบ เยือกเยน็ -ทาจิตใจใหแ้ จม่ ใสอยเู่ สมอ หาวธิ ีคลายเครียด หรือทากิจกรรมร่วมกบั โรคเบาหวาน หมายถงึ การที่น้าตาลกลูโคสในกระแสเลอื ดเพมิ่ สูงขนึ้ เน่อื งจาก ครอบครัว เชน่ ปลกู ตน้ ไม้ เลน่ ดนตรี วาดภาพ ท่องเทีย่ ว หรือปฏิบัตศิ าสนกจิ รา่ งกายไมส่ ามารถใช้กลโู คสได้อยา่ งมี ประสิทธภิ าพ เปน็ ต้น รวมทั้งควรพักผ่อนใหเ้ พยี งพอ วันละ 6-8 ชว่ั โมง ทาไมถึงเปน็ เบาหวาน? อบายมขุ : -ลดอ้วน ลดพงุ ให้ได้ -ลด/เลกิ บหุ รี่ และเคร่อื งดม่ื แอลกอฮอลล์ โดยปกติ ร่างกายของคนเราจะมฮี อรโ์ มนอินซูลินซึ่งผลิตจากตบั อ่อน ทา -วัดความดนั ทกุ เดอื น ตรวจวัดระดบั น้าตาลทกุ 1-3 เดอื น หนา้ ทพ่ี าน้าตาลจากอาหารทเี่ รากนิ เข้าไปส่เู นื้อเยื่อเพอื่ ให้ ร่างกายใช้เป็น -ลดการบรโิ ภคน้าตาลหรอื เครื่องต่างๆทม่ี นี า้ ตาลสาหรบั ผู้ป่วยเบาหวาน พลงั งาน หากร่างกายไมส่ ามารถผลติ อินซูลนิ ได้เลย จะเปน็ โรคเบาหวานชนดิ ที่ 1 -ลดการบรโิ ภคอาหาร มัน เค็ม สาหรับผปู้ ว่ ยความดนั โลหิตสูง ซึง่ ตอ้ งฉีดอินซลู ินตลอดชีวิต -ตรวจภาวะแทรกซ้อน ตา เท้าในผปู้ ว่ ยเบาหวานและไต หัวใจ สมองอย่างนอ้ ยปี ละ 1 คร้ังในผู้ป่วยเบาหวานและความดนั โลหิตสงู แตห่ ากร่างกายผลิตอนิ ซลู นิ ไม่เพียงพอหรอื อนิ ซูลินทางานได้ ไมเ่ ต็มทจี่ ะ เปา้ หมาย/ผลลพั ธ์ : FPG <130 mg% หรอื HbA1C <7 ระดับ ทาใหน้ ้าตาลในกระแสเลอื ดสงู ขน้ึ ผิดปกติ เรยี กว่า “เบาหวานชนดิ ที่ 2” ซึ่งพบ ความดนั ให้อย่ใู นเกณฑป์ กตโิ ดยระดบั ความดนั น้อยกวา่ หรอื เท่ากับ มากถึง รอ้ ยละ95 ของผู้ป่วยเบาหวานท้ังหมด 140/90 มิลลเิ มตรปรอท การติดตาม/พบแพทย์ : พบแพทย์ตามนดั ทกุ 4-8 สปั ดาห์หรือเม่อื มี ปัจจยั เส่ียงตอ่ การเกดิ โรคเบาหวานชนดิ ที่ 2 อาการผดิ ปกตแิ ละตดิ ตามเย่ยี มบา้ น ผูด้ ูแล : รพ. ☼กรรมพันธุ์ (พ่อ แม่ พี่ นอ้ ง เปน็ โรคเบาหวาน) ☼ อายมุ ากกวา่ 35 ปี ☼ อ้วน ☼ขาดการออกกาลังกาย ☼ ความดนั โลหติ สูง ☼ เคยเป็นโรคเบาหวานขณะตง้ั ครรภ์ ☼ เคยคลอดบตุ รนา้ หนักมากกวา่ 4 กโิ ลกรัม 4 37

สสี ้ม สาเหตขุ องโรคไมต่ ดิ ตอ่ เร้ือรัง อาหาร : รบั ประทานข้าวไมข่ ัดสี เชน่ ขา้ วกล้อง 5-8 ทพั พี/มือ้ สาเหตุทีส่ าคัญของโรคไมต่ ิดต่อเรื้อรัง คือ 3อ. 2ส. ไดแ้ ก่ -รับประทานผักวันละ 3 ทัพพี(กรณขี องผกั ใบเขยี ว รบั ประทานได้ไมจ่ ากัด อ. อร่อยเกนิ อ. อยสู่ บายเกนิ อ. เอาแต่ใจเกนิ และ ส. สูบบุหร่ี ส. สรุ า จานวน เช่น ผกั กาด,คะนา้ ,ผกั บุ้ง,ถ่ัวฝักยาว) -รบั ประทานผลไมไ้ มเ่ กิน 2-3 ส่วน(จากัดจานวน)/วนั เปน็ ประจา -ด่มื นมจดื พรอ่ งมนั เนยวนั ละ ๑ แก้วและหลีกเลยี่ งเครอ่ื งดม่ื ที่มนี า้ ตาล 1. อว้ นทมี่ ีพงุ -ควรหลกี เล่ียงเนอ้ื สตั วท์ ตี่ ดิ มัน,เครื่องในสัตว์,อาหารทะเลยกเว้นเนอื้ ปลา 2. น้าหนักเกนิ ออกกาลงั กาย : สัปดาหล์ ะ 3 วัน อยา่ งนอ้ ย 30 นาทีต่อวนั 3. ดม่ื สุรา แอลกอฮอล์ เปน็ ประจา -ควรออกกาลังกายอยา่ งสม่าเสมอ อย่างน้อยสปั ดาห์ละ 3 วัน วันละอย่าง 4. สูบบุหร่ี หรอื ดมควันบุหร่ีเปน็ ประจา นอ้ ย 30 นาที เช่น การเดิน การวิง่ เหยาะ ไทเก็ก ปัน่ จักรยาน เป็นตน้ ผสู้ งู อายุ 5. เปน็ โรคไมต่ ิดตอ่ อยูแ่ ลว้ โดยเฉพาะควบคมุ โรคทเี่ ปน็ อยไู่ มด่ ี ควรหลีกเล่ียงการเหว่ยี ง การกระแทก การแกว่งแขน 6. มปี ระวตั คิ นในครอบครวั เป็นโรคไมต่ ดิ ตอ่ เรื่อรงั หรอื เคย -ควบคุมน้าหนกั BMI <25 Kg/ ขยาย/ ใสข่ ดหลอด/ ผ่าตัดหลอดเลือดหวั ใจ ทาบอลลูน/ บายพาส หรือ วัดรอบเอวในผชู้ ายนอ้ ยกวา่ หรือเท่ากับ 90 เซนติเมตร ตายเฉียบพลันโดยไมร่ ูส้ าเหตุ ตอนอายนุ ้อย (ชายไมเ่ กิน 55 ปี หญงิ ไม่ รอบเอวในผู้หญงิ น้อยกว่าหรือเท่ากบั 80 เซนติเมตร เกนิ 65 ปี) 36 5

ระดบั นา้ ตาลเท่าไหรถ่ ึงจะ กลโู คสด้วย เฉพาะผทู้ ่ีมีระดบั นา้ ตาล 100-125 mg% ถ้ามี 200 mg% ขึ้นไปถอื ถือวา่ เปน็ โรคเบาหวาน วา่ เปน็ เบาหวาน ระดับนา้ ตาลในเลือดก่อนอาหารเช้า (อดอาหารอยา่ งนอ้ ย 8 ชัว่ โมงกอ่ นรบั การ อารมณ์ : สงบ เยอื กเย็น ตรวจ) - ทาจิตใจใหแ้ จม่ ใสอย่เู สมอ หาวิธีคลายเครียด หรอื ทากจิ กรรม ร่วมกบั ครอบครวั เช่น ปลูกตน้ ไม้ เลน่ ผลการตรวจพบวา่ น้าตาลในเลอื ดต่ากว่า ปกติ 100 มิลลกิ รมั เปอรเ์ ซน ดนตรี วาดภาพ ทอ่ งเท่ยี ว หรอื ปฏบิ ัตศิ าสนกิจ เป็นตน้ รวมทง้ั ควรพกั ผอ่ นให้ เริม่ เปน็ เพยี งพอ วนั ละ 6-8 ช่ัวโมง ผลน้าตาลในเลือดอยูร่ ะหว่าง 100-125 มิลลิกรัมเปอร์เซน อบายมขุ : - ลดอว้ น ลดพุงให้ได้ - ลด/เลกิ บุหร่ี และเครอ่ื งดมื่ แอลกอฮอลล์ ผลการตรวจพบวา่ ระดบั น้าตาลในเลือด / เป็น คร้ัง มีคา่ ตัง้ แต่ 126 มิลลิกรมั เปอร์เซน เบาหวาน เปา้ หมาย/ผลลพั ธ์ : FPG <130 mg% หรอื HbA1C <7 ระดับความดนั ให้อย่ใู นเกณฑ์ปกตโิ ดยระดบั ความดนั น้อยกวา่ หรอื เท่ากบั 140/90มลิ ลิเมตรปรอท การตดิ ตาม/พบแพทย์ : นดั พบแพทย์ 2-3 เดือน/คร้ัง(ตามวันคลินกิ ปงิ ปองสีเขยี วเหลือง) ผดู้ แู ล : รพ./ รพสต. การตรวจระดบั น้าตาลในเลือดกอ่ นอาหารเชา้ เพยี งอยา่ งเดยี วไมเ่ พียง พอทจี่ ะสรุปได้วา่ ท่านเป็นโรคเบาหวานหรือไม่ ควรทดสอบความทนต่อระดบั 6 35

สเี หลือง อาการของ อาหาร :รบั ประทานผกั ผลไมค้ รง่ึ หนึง่ อย่างอน่ื ครึ่งหนึง่ โรคเบาหวาน รบั ประทานข้าวไมข่ ดั สี เชน่ ขา้ วกล่อง 5-8 ทพั พี/วัน -รบั ประทานผักวนั ละ 3 ทัพพี (กรณขี องผักใบเขียว รบั ประทานไดไ้ มจ่ ากัดจาน  ปสั สาวะบ่อย โดยเฉพาะตอ้ งตนื่ มาปสั สาวะตอนกลางคืน วน เช่น ผักกาด, คะนา้ , ผกั บุ้ง, ถัว่ ฝกั ยาว)  หวิ นา้ บ่อย - ผลไม้ (ควรหลีกเล่ยี งผลไม้ทมี่ ีรสหวานจัด)  หิวบ่อย รับประทานจุ แตน่ า้ หนกั ลด - ถว่ั ธัญพืช วนั ละประมาณครึ่งถงึ 1 ทพั พี  ผิวแหง้ - ควรหลีกเล่ียงเนือ้ สตั ว์ทีต่ ดิ มนั ,เคร่อื งในสตั ว์,อาหารทะเลยกเว้นเนอื้ ปลา  เป็นแผลแลว้ หายยาก ออกกาลังกาย : สปั ดาห์ละ 3 วัน อยา่ งน้อย 30 นาทีตอ่ วัน  ตาพร่ามวั -ควรออกกาลงั กายอย่างสม่าเสมอ อยา่ งน้อยสปั ดาห์ละ 3 วนั วนั ละ  ชาบรเิ วณปลายมอื ปลายเท้า อย่างน้อย 30 นาที เช่น การเดิน การว่งิ เหยาะ ไทเกก็ ปั่นจักรยาน เป็นตน้  หยอ่ นสมรรถภาพทางเพศ ผสู้ ูงอายุควรหลกี เล่ียงการเหวยี่ ง การกระแทก การแกว่งแขน -ควบคมุ น้าหนัก BMI <25 Kg/m2 วดั รอบเอวในผชู้ ายน้อยกวา่ หรือเท่ากับ 90 เซนติเมตร รอบเอวในผูห้ ญิงนอ้ ยกว่าหรือเทา่ กบั 80 เซนติเมตร 34 7

ภาวะนา้ ตาลในเลือดสงู อบายมขุ : -ลดอ้วน ลดพุงใหไ้ ด้ -รบั ประทานยาต่อเนอื่ ง คอื การทร่ี า่ งกายมีระดบั น้าตาลในเลือดสูงเกนิ กวา่ เกณฑป์ กตหิ รอื -ลดการบริโภคน้าตาลหรอื เครอ่ื งตา่ งๆท่ีมนี ้าตาลสาหรบั ผปู้ ว่ ย มากกว่า 99 มก./ ดล. หลงั อดอาหารมา 8 ช่ัวโมง และเกิน 140 มก./ดล. หลัง เบาหวาน มือ้ อาหาร 2 ชวั่ โมง ภาวะเช่นนี้เสย่ี งต่อการเป็นเบาหวาน ซงึ่ อาจก่อใหเ้ กดิ -ลดการบริโภคอาหาร มนั เค็ม สาหรบั ผูป้ ว่ ยความดนั โลหิตสงู ภาวะแทรกซอ้ นอ่ืนๆได้ อาจส่งผลใหเ้ ส้นประสาท หลอดเลอื ด หรอื อวัยวะต่างๆ เปา้ หมาย/ผลลพั ธ์ : FPG <130 mg% หรือ HbA1C <7 ถกู ทาลายจนมปี ญั หาสุขภาพร้ายแรงตามมาไดเ้ ช่นกัน ระดบั ความดันให้อยู่ในเกณฑ์ปกตโิ ดยระดับความดนั นอ้ ยกวา่ หรอื เทา่ กับ 140/90มิลลเิ มตรปรอท สาเหตขุ องภาวะนา้ ตาลในเลอื ดสงู การติดตาม/พบแพทย์ : นัดพบแพทย์ 2-3เดือน/คร้ัง มักเกิดจาก โรคเบาหวานเป็นหลักเพราะผปู้ ว่ ยโรคเบาหวานนน้ั มรี ะดบั นา้ ตาล สูงขึ้นไดง้ า่ ย เนือ่ งจากร่างกายมฮี อรโ์ มนอนิ ซลู ินไมเ่ พยี งพอหรือเกิดภาวะด้อื อนิ ซูลิน ทาให้ ผดู้ ูแล : รพ./รพสต. การควบคุมระดบั นา้ ตาลผดิ ปกติ สว่ นผ้ทู ี่ไมไ่ ด้เป็นโรคเบาหวานก็เกิดภาวะน้ีไดเ้ ช่นกัน โดย อาจมสี าเหตมุ าจากโรคหรอื พฤติกรรมการใช้ชวี ิตบางอย่าง เชน่ * การรบั ประทานอาหารท่มี นี า้ ตาลและคารโ์ บไฮเดรตเป็นสว่ นประกอบมาก เกนิ ไป * โรคเครยี ด หรือมภี าวะเครียดตลอดเวลา * ไมช่ อบ หรือไมเ่ คยออกกาลงั กาย * การติดเช้อื มีไข้ * เปน็ โรคเกี่ยวกบั ตบั อ่อน ทาให้ร่างกายไมส่ ามารถผลิตอนิ ซูลินได้ * การรบั ประทานยาบางชนดิ เชน่ สเตียรอยด์ ยากดภมู ติ ้านทาน 8 33

สเี ขียวเข้ม สัญญาณเตอื นอันตรายระดบั นา้ ตาลในเลือดสูง อาหาร : รับประทานข้าวไมข่ ดั สี เช่นข้าวกล้อง 5-8 ทพั พี/วนั 1.เหนอื่ ย อ่อนล้าผิดปกติ -รับประทานผักวนั ละ 3 ทพั พี (กรณขี องผักใบเขียว รบั ประทานไดไ้ ม่จากดั 2.กระหายน้าบ่อย จานวน เช่น ผกั กาด,คะน้า,ผกั บุ้ง,ถ่ัวฝกั ยาว) 3.ปัสสาวะบ่อย - ผลไม้(ควรหลกี เลย่ี งผลไมท้ ่ีมรี สหวานจัด) 4.อยากทานอาหารมากขึ้น -ถว่ั ธญั พืช วนั ละประมาณครึง่ ถงึ 1 ทพั พี 5.สายตาพรา่ มัว ตาลาย -ควรหลีกเล่ียงเน้ือสตั ว์ทีต่ ิดมนั ,เครือ่ งในสตั ว์,อาหารทะเลยกเวน้ เน้ือปลา 6.ผวิ แหง้ และคัน 7.ปวดศรีษะ ปวดเม่ือยตวั เหมอื นเป็นไข้หวดั ออกกาลังกาย: สัปดาห์ละ 3 วัน อยา่ งนอ้ ย 30 นาทตี อ่ วนั 8.ปวดมวนท้องอยา่ งไรส้ าเหตุ - ควรออกกาลงั กายอย่างสม่าเสมออยา่ งน้อยสปั ดาหล์ ะ 3 วนั วนั ละ 9.แผลหายชา้ อักเสบงา่ ย อยา่ งนอ้ ย 30 นาที เชน่ การเดิน การว่ิงเหยาะ ไทเกก็ ปจั ักรยาน เปน็ ตน้ โดยเรามีวิธีป้องกนั ไม่ใหภ้ าวะน้าตาลในเลอื ดสงู เกนิ ไป ดังนี้ ผ้สู งู อายุควรหลกี เล่ยี งการเหวย่ี ง การกระแทก การแกวง่ แขน -ควบคมุ น้าหนัก BMI <25 Kg/ m2 1.ปรับพฤตกิ รรมการรบั ประทานอาหารและดมื่ นา้ ใหม้ ากขึ้น วดั รอบเอวในผชู้ ายน้อยกวา่ หรอื เท่ากบั 90 เซนตเิ มตร ลดพฤติกรรมการรบั ประทานอาหารประเภทคารโ์ บไฮเดรต และด่มื น้า รอบเอวในผ้หู ญิงนอ้ ยกวา่ หรือเทา่ กับ 80 เซนตเิ มตร ใหเ้ พียงพอในแต่ละวัน จะชว่ ยขจัดน้าตาลออกจากรา่ งกายผา่ นทางปสั สาวะและ อารมณ์ : สงบ เยือกเยน็ ป้องกันภาวะขาดนา้ -ทาจติ ใจใหแ้ จม่ ใสอยู่เสมอ หาวิธีคลายเครยี ด หรอื ทากจิ กรรมร่วมกบั ครอบครวั เช่น ปลกู ต้นไม้ เล่นดนตรี วาดภาพ ท่องเทย่ี ว หรือปฏิบตั ศิ าสนกิจ เปน็ ต้น รวมทง้ั ควรพกั ผอ่ นให้เพยี งพอ วนั ละ 6-8 ช่วั โมง 9 32

2.ออกกาลงั กายเปน็ ประจา สเี ขยี ว การออกกาลงั กายจะช่วยใหร้ า่ งกายใช้พลังงาน และทาใหน้ า้ ตาลถกู นา อ่อน 1 ออกมาใชง้ าน แตผ่ ้ทู ี่มีโรคประจาตวั บางชนดิ ควรระมัดระวังในการเลือก อาหาร : กินผกั 2-3 ม้อื /วนั งดน้าอดั ลม ลดการกินผลไมก้ วน ทุเรยี น ประเภทของการออกกาลังกาย ลาไย ลน้ิ จี่ ขนุน องุน่ น้อยหน่า หมกึ ก้งุ ตวั ใหญ่ เนอ้ื สัตวต์ ิดมนั ปลาเคม็ ไข่เคม็ ลดการบรโิ ภคผงชูรส รสดี ซอสปรุงรส งดการเติมนา้ ปลา ลดดมื่ กาแฟ 3.เปล่ียนชนิดของยาท่ีใช้ สาเรจ็ รูป ลดเครือ่ งด่ืมชกู าลงั มามา่ ยาบางชนิดท่ใี ชอ้ าจมผี ลต่อระดับนา้ ตาลในเลอื ด ดังนน้ั ควรขอ ออกกาลงั กาย : สัปดาห์ละ 3 คร้ังๆละ 30 นาที ควบคมุ นา้ หนกั ไมใ่ ห้ คาปรึกษาแพทยใ์ นการเลือกใช้ยา เพ่ิมขึ้น และเน้นการลดน้าหนัก โดยการ ต้ังเปา้ หมายรว่ มกัน 4.ควบคมุ ระดบั นา้ ตาลให้อยู่ในเกณฑป์ กติ อารมณ์ : สวดมนตก์ ่อนนอนทุกวันตามบริบทศาสนา น่งั สมาธิ 10 การตรวจและจดบนั ทึกระดับนา้ ตาลในเลอื ดอยา่ งสมา่ เสมอ จะช่วยให้ นาที/วัน และเวลาเครียด แพทยต์ ิดตามการรักษาคุณไดอ้ ย่างมปี ระสทิ ธภิ าพ อบายมขุ : ลด/เลกิ บุหร่ี และเครื่องดม่ื แอลกอฮอล์ในวนั สาคัญ เชน่ วนั เข้าพรรษา ปใี หม่ สงกรานต์ คัดกรองผ้ตู อ้ งการเลกิ บุหร่ี-สุรา และสง่ เข้า คลนิ กิ อดบุหร่ี-สุรา เปา้ หมาย/ผลลพั ธ์ : ลดเส่ยี งและไม่เปน็ โรค ผลลัพธ์ : สีขาว/สีเขียว1 การตดิ ตาม/พบแพทย์ : 3-6เดอื น ผดู้ ูแล :อสม./รพ.สต./รพ. 10 31

แนวทางการปรบั เปลี่ยนพฤตกิ รรมสุขภาพตาม ภาวะนา้ ตาลในเลอื ดตา่ “ปงิ ปองจราจรชวี ิต 7 สี” 1. มรี ะดับน้าตาลในเลอื ดตา่ กว่า 50 มิลลิกรมั ต่อเดซลิ ติ รในคนปกติ สีขาว หรอื ต่ากว่า 70 มลิ ลิกรมั ต่อเดชลิ ติ รในกรณีของผู้ปว่ ยเบาหวาน ซงึ่ ควรรบี แก้ไข้ เพื่อป้องกันไม่ให้ตกอย่ใู นภาวะร้ายแรงฉุกเฉิน อาหาร : ปลูกผักกินเอง งดน้าอัดลม รับประทานผลไม้รสไม่หวานจัด หลกี เลี่ยงหอยนางรม หมกึ กงุ้ ตวั ใหญ่ เนื้อสตั ว์ตดิ มนั ลดการ 2. มอี าการท่ีเป็นผลจากภาวะน้าตาลในเลอื ดตา่ ซง่ึ แบ่งออกได้เปน็ 2 บรโิ ภคผงชรู ส รสดี ซอสปรุงรส ลดดม่ื กาแฟสาเรจ็ รปู เครอ่ื งดมื่ ประเภท คือ ชกู าลงั มาม่า ลดการเตมิ น้าปลา อาการทางระบบประสาทอัตโนมตั ิ เช่น ใจส่ัน หวั ใจเตน้ เรว็ หวิวๆ เหงอ่ื ออก ออกกาลังกาย : สปั ดาหล์ ะ 3 ครั้งๆละ 30 นาที ควบคุมน้าหนกั ไม่ใหเ้ พมิ่ ขน้ึ หวิ อารมณ์ : สวดมนต์ก่อนนอนทุกวันตามบรบิ ทศาสนา อาการทางระบบประสาทส่วนกลาง เชน่ เซอื่ งซมึ หลงลมื สบั สน อบายมุข : ลด/เลิกบุหรี่ และเครอื่ งด่ืมแอลกอฮอล์ในวันสาคัญ เช่น วนั เข้าพรรษา ปใี หม่ สงกรานต์ เป้าหมาย/ผลลัพธ์ : ลดเส่ียง/ ผลลพั ธ์ : สขี าว การติดตาม/พบแพทย์ : ตรวจสขุ ภาพอย่างน้อยปลี ะคร้งั (ตามแนวทาง) ผดู้ แู ล : อสม/รพ.สต./รพ. 30 11

การปอ้ งกนั ภาวะนา้ ตาลในเลือดตา่ สาหรบั ผทู้ เ่ี ปน็ เบาหวาน อาหารท่เี หมาะสมกับผปู้ ่วยความดนั โลหิตสงู 12 29

ความดันโลหิตสงู เสี่ยงโรคแทรกซ้อน ภาวะแทรกซอ้ นท่พี บบอ่ ยและการปอ้ งกนั 1.ภาวะแทรกซอ้ นต่อหัวใจและหลอดเลอื ด หวั ใจคนเรา ทาหนา้ ท่คี ล้ายเครอ่ื งปัม๊ น้าโดยสูบฉีดเลอื ดส่งไปเลยี้ ง อวัยวะสว่ นตา่ งๆ ของร่างกายหลอดเลอื ดทาหน้าท่ีคล้ายทอ่ น้าโดยสง่ ผา่ นเลือด จากหวั ใจไปยงั อวยั วะทวั่ รา่ งกายการมนี ้าตาลในเลือดสงู ทาใหเ้ ลอื ดมคี วามหนดื การไหลเวียนช้าลง หลอดเลอื ดแขง็ และตบี แคบไมย่ ืดหยุ่น เลอื ดจะไหลผา่ น ลาบากการอักเสบของผนังหลอดเลอื ดเป็นสาเหตสุ าคญั ทาใหห้ ลอดเลือดอดุ ตนั และอาจนาไปสู่ภาวะหัวใจวาย นอกจากน้ียังทาให้เส้นเลอื ดสมองแตกหรอื อุดตนั เลือดไปเลี้ยงแขนและขาไดไ้ มด่ ี รวมถงึ ส่งผลต่อภาวะหย่อนสมรรถภาพทางเพศ 28 13

ภาวะกลา้ มเนื้อหวั ใจขาดเลือด มกั มอี าการดงั นี้ี การปฏิบัตติ วั เม่ือเป็นโรคความดันโลหติ สงู -เจบ็ หนา้ อก หรือร้าวไปทไี่ หล่ -เหนือ่ ยง่าย เม่ือออกแรง หายใจหอบถ่ี 1. ปรบั เปลี่ยนพฤตกิ รรมการดาเนนิ ชีวิตใหเ้ หมาะสม -อาจเกดิ อาการหัวใจวาย หรอื หวั ใจหยดุ เต้น การปรับเปลีย่ นพฤตกิ รรมถือเป็นการรกั ษาขัน้ แรกในการดแู ล รักษาผปู้ ่วยความ ผูป้ ่วยเบาหวานมโี อกาสเกิดโรคหลอดเลือดหวั ใจโดยไมม่ อี าการ ดนั โลหติ สงู ซึ่งประกอบดว้ ย เจ็บหน้าอก บางรายอาจมีการทางานผดิ ปกตขิ องกลา้ มเน้ือหัวใจแมจ้ ะ ไมม่ ีการตบี ของหลอดเลอื ดหวั ใจ แต่หากมีความดนั โลหิตสงู รว่ มกับ เปลย่ี นแปลงพฤติกรรมการบรโิ ภค หลอดเลือดหัวใจตีบจะเกดิ ความผดิ ปกติในการทางานของกล้ามเนอื้ หวั ไไดง้ า่ ยและอาจเกดิ หวั ใจวายตามมา การลดนา้ หนกั ในผทู้ ีม่ ีนา้ หนักเกนิ องค์การอนามัยโลก ความผิดปกติท่ีเกิดจากสมองขาดเลือดไปเล้ยี ง จะขน้ึ อยูก่ บั แนะนาว่าในขนั้ ต้นควรลดน้าหนกั อยา่ งนอ้ ย 5 กโิ ลกรมั ตาแหน่งและขนาดของสมองส่วนทข่ี าดเลือด โดยอาจมีอาการ ในผปู้ ่วยความดันโลหติ สูง ทมี่ ีนา้ หนกั เกนิ ดังต่อไปนี้ การลดปริมาณโซเดยี มในอาหาร ลดโซเดียมในอาหาร เหลอื วนั ละ 0.5 - 2.3 กรัม หรอื เกลอื โซเดียมคลอไรด์ O เวยี นศีรษะ หรือเป็นลม 1.2 - 5.8 กรมั O ตามัวหรอื มองไมเ่ ห็น ลดปรมิ าณแอลกอฮอล์ หรือจากัดปริมาณแอลกอฮอล์ O ชาหรืออ่อนแรงที่แขนหรือขาขา้ งใดขา้ งหนงึ่ ไม่เกนิ 20 - 30 กรมั ตอ่ วัน ในเพศชาย หรือ 10 - 20 กรมั O บางรายอาจพูดไมช่ ัดหรอื พดู ไมไ่ ด้ ปากเบ้ยี ว ในเพศหญิง O ถ้าหลอดเลอื ดสมองแตกหรือตบี ตนั จะเปน็ อมั พาต หรอื อาจรนุ แรงจนถึงเสียชีวติ ได้ 27 14

อาการของโรคความดนั โลหติ สงู การป้องกันภาวะแทรกซอ้ นต่อระบบหัวใจและหลอดเลอื ด ปวดศีรษะ O ควบคมุ น้าตาลในเลอื ดกอ่ นอาหารใหอ้ ย่รู ะหว่าง 90-130 มนึ งงศีรษะ มลิ ลิกรมั เปอรเ์ ซ็นต์ ควบคุมความดนั โลหติ ไมใ่ ห้เกิน 130/80 มิลลิเมตร ปรอท คลื่นไส้, อาเจยี น เหนือ่ ยงา่ ย O ควบคุมน้าหนักตัวใหด้ ชั นีมวลกายนอ้ ยกว่า 23 กิโลกรมั /ตร. เมตร ควบคุมระดบั ไขมนั ในเลอื ดไมใ่ หเ้ กินมาตรฐาน (ให้คอเลสเตอรอล หน้ามดื เป็นลม น้อยกว่า 200, แอลดแี อล นอ้ ยกว่า 100, เอช ดี แอล มากกว่า 40และ ไตรกลีเซอไรด์ น้อยกว่า 150 มิลลกิ รมั ตอ่ เดซิลิตร) 26 O ออกกาลังกายเปน็ ประจาทุกวันเพอ่ื ใหห้ ัวใจและหลอดเลอื ด แขง็ แรง O งดอาหารที่มนี ้าตาลสูง เชน่ ขนมหวาน เครอ่ื งดื่มรสหวาน O งดอาหารทีม่ เี กลือสงู ช่น ของหมกั ดอง ตากแห้ง อาหารเค็ม O งดอาหารทมี่ ไี ขมนั และคอเลสเตอรอลสงู 15

2.ภาวะแทรกซ้อนทางตา ปัจจยั ที่ควบคมุ ไมไ่ ด้ อาการตามัว พบไดบ้ ่อยในผู้ท่เี ปน็ เบาหวานโดยเฉพาะชว่ งท่ี 1. กรรมพนั ธุ์ จากการสารวจความถ่ีในการเกดิ โรค พบว่า ผู้ทมี่ ีพ่อแม่ น้าตาลสงู มาก เป็นโรคความดันโลหิตสงู มีโอกาสและความเสยี่ งในการเป็นโรคความดนั โลหติ สูง ต้อกระจก ผ้ทู ่เี ปน็ เบาหวาน เลนสต์ าจะข่นุ ทาใหก้ น้ั ทางเดินของแสงและมองเหน็ ภาพ ได้มากกวา่ ไมช่ ัด ถา้ เปน็ มากจาเปน็ ตอ้ งรับการผา่ ตดั เพอื่ เปลยี่ นเลนสต์ า การควบคุมระดบั น้าตาลในเลือดให้อยใู่ นภาวะปกติ 2. เพศและอายุ เกดิ จากการเปล่ียนแปลงของรา่ งกาย มีข้อมูลบ่งบอกวา่ เปน็ การชะลอการเกดิ ตอ้ กระจกได้ พบในผู้ชายมากกว่าผ้หู ญิง ในชว่ งก่อนอายุ 50 ปี แตเ่ มอื่ อายุเลย 50 ปี ผหู้ ญิงจะ กล้ามเน้ือลกู ตา การเปน็ โรคเบาหวานอาจทาใหเ้ ส้นประสาทที่ มีโอกาสเกิดโรคความดันโลหิตสูงมากกว่าผูช้ าย เนื่องจากผู้หญิงมีฮอรโ์ มนเอ ควบคมุ การทางานของกลา้ มเน้ือเสยี หนา้ ที่ซ่งึ จะทาใหก้ ารดึงลูกตา สโทรเจนลดลง ซงึ่ มผี ลตอ่ ความยดื หยนุ่ ของเส้นเลือด สว่ นในผทู้ ่มี ีอายมุ ากกวา่ เสียไป ปวดตา และมองเห็นภาพซอ้ น 60 ปีข้นึ ไป พบความดันโลหติ สูงเท่ากนั ทัง้ 2 เพศ การป้องกัน ปจั จัยทค่ี วบคมุ ได้ -ควบคมุ น้าตาลในเลอื ดใหใ้ กลเ้ คยี งปกติใหม้ ากท่สี ุดคอื 90-130 มิลลกิ รัม 1. อว้ นหรือมนี ้าหนักเกนิ เปอร์เซน็ ต์ 2. ไขมันในเลือดสูง -ควบคุมความดนั โลหติ ไมใ่ หเ้ กิน 130/80 มิลลเิ มตรปรอท 3. ดื่มแอลกอฮอล์อย่างหนกั -ตรวจตาอย่างนอ้ ยปีละคร้ัง 4. กนิ เคม็ เป็นประจา 5. ขาดการออกกาลังกาย ภาวะฉกุ เฉนิ ทางตาทีต่ ้องไปพบจกั ษุแพทยโ์ ดยด่วน 6. มภี าวะด้อื อนิ ซลู นิ หรือเปน็ เบาหวาน Oการมองเห็นเปลี่ยนแปลงกระทันหัน Oเหน็ จดุ ดาลอยไปมา Oเหน็ แสงวบู วาบ Oสูญเสียการมองเหน็ อย่างรวดเรว็ 16 25

ความดันโลหติ 3.ภาวะแทรกซอ้ นทางไต สูง ภาวะทม่ี กี ารเปลยี่ นแปลงความดนั ในหลอดเลอื ดทส่ี ูงขึน้ ซง่ึ ปัจจบุ ัน โดยปกตเิ ลือดภายในร่างกายจะต้องผา่ นการกรองท่ีไตเพือ่ กาจัดของเสยี แพทย์วนิ จิ ฉัยวา่ ในภาวะปกตผิ ทู้ ม่ี คี วามดนั เท่ากบั หรือมากกว่า 140/90 ออกพรอ้ มกบั ปสั สาวะไตท่ตี ้องกรองเลอื ดซ่งึ มีน้าตาลสูงเป็นเวลานานไตจะ มิลลเิ มตรปรอท เปน็ ผู้ที่มคี วามดนั โลหติ สูง หากปล่อยทิ้งไว้ใหอ้ ยู่ในระดบั นี้ ทางานหนกั ทาใหม้ ีสภาพเสือ่ มลง ทาใหม้ ีโปรตนี รั่วปนออกมากับปัสสาวะ นานๆ อาจทาให้อวัยวะต่างๆในรา่ งกายเสือ่ ม เชน่ มีโอกาสเปน็ โรคหวั ใจตบี ตนั ต่อมาโปรตีนจะรั่วออกมามากข้ึน และค่อยๆเสยี หน้าท่ีจนถงึ ขั้นไตวาย 3-4เท่า และโรคหลอดเลือดสมองตีบตัน 7 เทา่ ของผู้ท่มี คี วามดันปกติ และถา้ อาการ ซีด ออ่ นเพลยี ไมม่ ีแรง เหนือ่ ยคลืน่ ไส้อาเจยี น ปล่อยทิง้ ไวค้ วามดันจะเพิม่ ขึ้นทกุ ๆ 10 มลิ ลิเมตรปรอทตอ่ ปี บวมที่ หน้า หนังตา หลงั เท้า ถ้ารนุ แรงมากอาจบวมท้ังตวั หากมคี วามดันโลหิตสงู หรอื มภี าวะไขมนั ในเลอื ดสงู หรอื ชนดิ ของโรคความดนั สูบบุหรีด่ ว้ ย จะทาให้ไตเส่ือมเร็วขนึ้ 1. ชนโลดิ หทิตี่ไมสทู่งราบสาเหตชุ ัดเจน สว่ นใหญ่เช่อื กนั วา่ เกิดจาก 2 ปจั จยั คือ การปอ้ งกัน กรรมพันธุ์ หยุดสบู บหุ รี่ 2. หรือสิง่ แวดลอ้ ม โดยส่วนใหญเ่ กิดจากปจั จัยสง่ เสริม เช่น ภาวะอ้วน งดอาหารเค็ม ของหมักดอง เบาหวาน ทานอาหารเคม็ ดื่มสรุ า สบู บุหร่ี เครียด เป็นตน้ งดด่มื แอลกอฮอล์ ออกกาลงั กายสม่าเสมอ 3. ชนิดทีท่ ราบสาเหตุ เปน็ โรคความดนั โลหิตสงู ซึ่งเปน็ ผลมาจาก ท่ีเป็นโรคอื่นมา รับประทานยาควบคุมความดันโลหติ ก่อนและมักต้องรกั ษาโรคทเ่ี ป็นสาเหตุดว้ ย เชน่ เนอื้ งอกท่ีต่อมหมวกไต ไตวาย ตรวจระดับอลั บมู ินในปัสสาวะและการทางานของไตปลี ะครัง้ เรื้อรงั หลอดเลอื ดแดงที่ไปเลยี้ งไตตบี หลอดเลือดแดงใหญ่ตบี ในสว่ นของชอ่ งอก รวมถึงผ้ทู ใ่ี ช้ยาสเตยี รอยด์เปน็ ประจา ซึง่ มกั พบในผปู้ ่วยทม่ี ีอายนุ ้อยกว่า 45 ปี 17 24

4.ภาวะแทรกซ้อนทางระบบประสาท อาหารทเ่ี หมาะสมกบั ผปู้ ว่ ยโรคเบาหวาน การมีภาวะนา้ ตาลในเลอื ดสูงจะทาลายระบบประสาท ทาใหส้ ง่ สญั ญาณ บอกความเจบ็ ปวดไมถ่ ูกต้อง โดยเฉพาะที่เทา้ ทาให้เกดิ แผลโดยไมร่ ตู้ ัว อาการ ถา้ มีความบุกพร่องของประสาทสว่ นปลาย จะมอี าการชา ไม่มีความรูส้ ึก รอ้ นหรือเย็น หรือเจ็บแปบ คลา้ ยเข็มตาโดยเฉพาะบรเิ วณขา เปน็ ตะคริว กล้ามเนอ้ื ออ่ นแรงเสยี การทรงตวั อาจหกล้มไดง้ ่าย การดแู ลเทา้ สาหรับผู้ป่วยโรคเบาหวาน 18 23

อาหารทเ่ี หมาะสมกบั ผ้ปู ่วยโรคเบาหวาน หลัก 7 ประการชว่ ยในการควบคมุ โรคเบาหวาน 1. รับประทานอาหารทเ่ี หมาะสม 2. ออกกาลงั กายสม่าเสมอ 3.ใชย้ าอยา่ งถูกต้อง 4. เฝ้าระวังอาการ หรือตรวจเช็คระดบั นา้ ตาลในเลอื ดดว้ ยตนเอง 5. ลดหรือจดั การกับความเครียด 6. แก้ปัญหาเม่ือมนี า้ ตาลสูงหรอื ตา่ เกินไปและเวลาเจ็บปว่ ยอย่าง เหมาะสม 7. ควบคุมปจั จัยเสี่ยงอน่ื ๆเพยี งแตส่ ามารถควบคมุ นา้ ตาลในเลอื ดให้อยู่ ในระดับปกตติ ลอดเวลาก็จะมสี ขุ ภาพที่ดไี ดเ้ หมอื นคนปกติ 22 19

วิธกี ารจดั การตนเองทจ่ี ะชว่ ยใหค้ วบคมุ โรคเบาหวานไดส้ าเรจ็ อาหารทเ่ี หมาะสมกับผปู้ ่วยโรคเบาหวาน 1. ตง้ั เป้าหมายในการควบคุมโรคเบาหวาน 2. ปรบั เปลี่ยนพฤตกิ รรมตามเป้าหมายทกี่ าหนดและตดิ ตามความก้าวหนา้ ใน เรอ่ื ง -การรบั ประทานอาหารออกกาลงั กาย/กจิ กรรม -การใชย้ า -การเฝา้ ระวังอาการหรือระดับนา้ ตาลในเลอื ด -การจัดการความเครียด -การแก้ไขภาวะนา้ ตาลในเลือดสงู หรือตา่ เกินไป -การควบคมุ ปจั จัยเสยี่ งอ่ืนๆ 3. คดิ และตดั สนิ ใจในการปรับเปล่ยี นวธิ ีการให้ เหมาะสมเพื่อให้ประสบความสาเร็จในการควบคุม โรคเบาหวาน 21 20

ผลไม้ที่ผู้ป่วยโรคเบาหวานควรระวงั อาหารทผ่ี ้ปู ่วยโรคเบาหวานควรระวงั 22 21