4

โครงการบริการวิชาการแกสังคม ประจําป 2551 สถานีฟารมฝกนกั ศึกษา คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน การเพาะเลยี้ งสตั วน ้าํ จืด ผชู ว ยศาสตราจารย ดร.คณิต ชคู ันหอม คณะสัตวแพทยศาตร มหาวทิ ยาลัยขอนแกน 1. การเลอื กสถานทีข่ ดุ บอเลยี้ งปลา  นาํ้ ใกลแหลงนํา้ ธรรมชาติ มนี า้ํ ตลอดป  ดิน ควรเปนดนิ เหนยี วหรือเหนียวปนทราย  เปนที่ลุม ลาดกวา ง  หา งไกลจากโรงงานอตุ สาหกรรมหรอื แหลงน้าํ เสยี  มกี ารคมนาคมขนสงที่ดี  ไมมโี รคระบาด ใกลแ หลง อาหารและปลอดภัยจากขโมย 2. ประเภทของบอและขนาดบอ ท่ีเหมาะสม  บอดนิ ขนาด 2 งาน – 2 ไร ลกึ 1.5 – 2.0 เมตร  บอ ซีเมนต ขนาด 4 – 50 ตารางเมตร ลกึ 1 เมตร 3. ชนิดปลาและอัตราการปลอ ยที่เหมาะสม  บอดิน ชนิดปลาทีเ่ หมาะสม ไดแก ปลานลิ ปลาไน ปลาตะเพยี น ปลากดหลวง ฯลฯ อตั ราปลอ ย ปลานิล ปลาตะเพยี น 3 – 5 ตัว/ตารางเมตร ปลากดหลวง 1.5 ตวั /ตารางเมตร  บอ ซีเมนต ชนดิ ปลาทเ่ี หมาะสม ไดแ ก ปลานิล ปลาดกุ อตั ราปลอย ปลานลิ 50 ตัว/ตารางเมตร ปลาดุก 50 – 100 ตัว/ตารางเมตร 4. การแบงประเภทปลาตามชนิดของอาหารทกี่ ิน  ปลากนิ พืช ไดแ ก ปลาตะเพยี น ปลาไน ปลาจีน ปลายส่ี ก ปลานวลจนั ทร  ปลากินเนอื้ ไดแก ปลาดกุ ปลากดหลวง ปลาชอน  ปลากินทั้งพชื และเนอ้ื ไดแ ก ปลานลิ ปลาสวาย ปลาแรด คูมือประกอบการอบรมยุวเกษตรเนน ดา นปศุสัตว 1

โครงการบริการวิชาการแกส งั คม ประจําป 2551 สถานฟี ารม ฝก นกั ศึกษา คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน 5. วิธีคดั เลือกพนั ธปุ ลาทจี่ ะนํามาเล้ยี ง  ชนดิ และขนาดเหมาะสมกับประเภทของบอ  วายนาํ้ กระฉบั กระเฉง  ไมมแี ผลและจดุ ขาวตามลาํ ตวั  ซอื้ จากแหลง ผลิตท่ีไวใจได 6. ขัน้ ตอนการเตรียมบอ 6.1 บอใหม 1. หวานปนู ขาวใหท ว่ั บอ ในปริมาณ 80 – 120 กโิ ลกรัม/ไร 2. ตากบอไว 2 – 3 วนั 3. ใสปุยเพ่ือสรา งอาหารธรรมชาติ 4. ปยุ คอก 150 – 200 กโิ ลกรมั /ไร 5. ปุยวิทยาศาสตร เชน ปยุ นา ( 16 – 20 – 0 ) 4.5 กโิ ลกรมั /ไร ปุยยเู รยี (46 – 0 – 0) 2.5 กิโลกรัม/ไร 6. ปลอ ยนํา้ เขา บอ 30 – 50 เซนตเิ มตร ทิ้งไว 5 – 7 วัน น้ําจะเรม่ิ เขยี ว 7. เมื่อน้ําเขียวเพม่ิ ระดับนํา้ ใหล กึ ประมาณ 1.0 – 1.5 เมตร หลังจากนัน้ 3 – 5 วนั ก็นาํ ปลามา ปลอ ยเลย้ี งตามอตั ราที่เหมาะสม 6.2 บอ เกา  ทําความสะอาดบอโดย ลอกเลน กาํ จัดวัชพชื ในบอ และบรเิ วณโดยรอบ  กาํ จัดศัตรปู ลาในบอ โดยใชโ ลตน๊ิ ( หางไหล ) ปริมาณ 1 กโิ ลกรัม ทบุ แลวแชน ้ํา ไว 1 คนื นาํ นํา้ ท่ีไดสาดใหท ัว่ บอ แลว ท้ิงไว 5 – 7 วัน หรือ  ใชกากชาปริมาณ 3 กโิ ลกรัม/ไร ผสมน้าํ สาดใหท ว่ั บอ ทิ้งไว 3 – 5 วัน หรอื  หวา นปนู ขาวใหท วั่ บอ ปริมาณ 80 – 120 กโิ ลกรัม/ไร ตากบอไว 2 – 3 วนั  ใสปุยเพือ่ สรางอาหารธรรมชาติ  ปยุ คอก 150 – 200 กโิ ลกรัม/ไร  ปุยวิทยาศาสตร เชน ปุย นา ( 16 – 20 – 0 ) 4.5 กิโลกรัม/ไร ปยุ ยูเรยี (46 – 0 – 0) 2.5 กโิ ลกรมั /ไร คูมอื ประกอบการอบรมยุวเกษตรเนน ดานปศสุ ตั ว 2

โครงการบริการวิชาการแกสังคม ประจาํ ป 2551 สถานฟี ารมฝก นักศึกษา คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลัยขอนแกน  ปลอยนํา้ เขา บอ 30 – 50 เซนตเิ มตร ท้ิงไว 5 – 7 วนั นํ้าจะเร่ิมเขียว  เม่อื นํา้ เร่ิมเขยี วเพม่ิ ระดบั น้ําใหลกึ ประมาณ 1.0 - 1.5 เมตร หลังจากนนั้ 3 – 5 วัน ก็นาํ ปลามา ปลอ ยเลี้ยงตามอัตราทเ่ี หมาะสม 7. การดแู ลรักษาบอเล้ยี งปลา 1. ถา สีน้ําจาง ใหใ สปยุ 2. ใสปุย คอก 80 – 120 กิโลกรัม/ไร รวมกบั ปยุ นา ( 16 – 20 – 0 ) 2 กโิ ลกรัม/ไร หรอื 3. ใสป ยุ คอก 80 – 120 กิโลกรัม/ไร รวมกับ ปยุ ยูเรยี ( 46 – 0 – 0 ) 2.5 กโิ ลกรมั /ไร หรือถา น้าํ ใน 4. บอมีกลน่ิ เหมน็ (นาํ้ เสยี ) ใหเ ปลีย่ นถา ยนํ้าในปรมิ าณ 1 ใน 2 สว นของนาํ้ ในบอถา น้ํามสี ีเขยี ว เขม ใหเ ปลย่ี นถายนาํ้ ในปรมิ าณ 1 ใน 3 สวนของนํ้าในบอ 5. ทํากองปยุ หมกั บรเิ วณขอบบอเล้ยี งปลา 6. หมั่นสังเกตสขุ ภาพของปลา 7. ใหอ าหารเพียงพอและเหมาะสมกบั ความตอ งการของปลา 8. การลําเลียงลูกปลา  การบรรจลุ กู ปลา  ระยะเวลาขนสงไมเกนิ 8 ชั่วโมง  ควรลําเลยี งลกู ปลาในชวงทอ่ี ากาศไมร อน  พาหนะลาํ เลยี งควรมีวสั ดุทใ่ี ชบ งั แดดได  ถา ลําเลยี งในชว งอากาศรอ นและระยะทางไกล ควรมกี ารพกั และใชน้าํ ฉีดใหทวั่ เพื่อเปน การ ลด อณุ หภมู ิ  การปลอยปลาลงเลีย้ ง จะตอ งปรับอณุ หภมู นิ ้าํ ในถงุ ปลาใหใกลเคยี งกับน้ําในบอ โดยแชถงุ ปลา ไวในบอ ประมาณ 10 – 15 นาที แลวจึงปลอ ยปลาลงเล้ียง จากนั้นปรบั สภาพนา้ํ ในถงุ โดยการ เปดถงุ พบั ปากถงุ มวนลง แลว ใสน ้ําในบอ ลงไปผสมทิ้งไว 5 – 10 นาที เพ่ือใหป ลาปรบั ตัว เขา กบั สภาพนา้ํ ในบอ ได แลว จึงปลอยปลาลงเลยี้ ง 9. อาหารสตั วน ้ํา อาหารสตั วนาํ้ หมายถงึ อาหารสมทบหรอื อาหารผสมหรอื อาหารเมด็ ทท่ี ําขึน้ เพ่ือใชเ ลีย้ งสัตว นาํ้ สว นประกอบของอาหารตองประกอบดว ยสารอาหารที่จําเปน ตอการเจรญิ เตบิ โต ใหกจิ กรรมตา ง ๆ ของรา งกายดําเนินเปนปกติและชว ยซอมแซมสว นที่สึกหรอ คูมือประกอบการอบรมยุวเกษตรเนนดานปศสุ ัตว 3

โครงการบริการวิชาการแกส ังคม ประจําป 2551 สถานฟี ารม ฝกนักศกึ ษา คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน 9.1 ความสําคญั ของอาหาร  เสริมสรา งการเจริญเติบโต  ซอ มแซมสว นท่สี กึ หรอ  ชวยใหกระบวนการตาง ๆ ในรางกายดาํ เนนิ ไปตามปกติ 9.2 ประเภทของอาหารสัตวน า้ํ แบง เปน 2 ประเภท คอื 9.2.1 อาหารธรรมชาติ ( Natural food ) หมายถึง อาหารทีม่ อี ยูในบอ เลยี้ งปลา มไิ ดน ํามาจากแหลง อืน่ ชนดิ ของอาหารธรรมชาตทิ พี่ บในบอ ปลา เชน  แพลงคต อน มี 2 พวก คอื แพลงคตอนพืช และแพลงคตอนสตั ว เชน สาหรายขนาดเล็ก ไร แดง หนอน ลกู ยุง ตวั ออ นแมลง  พรรณไมน าํ้ เปน พชื และสาหรา ยขนาดใหญเ ชน สาหรายพงุ ชะโด สนั ตะวา ผักกระเฉด ผกั บุง  สัตวน ํ้าจําพวกกงุ ปู ขนาดเลก็ เปนอาหารลกู สัตวน ้ํา พบบริเวณหนา ดนิ หรอื ปะปนอยกู บั แพลงคตอน มีชว งชวี ิตประมาณ 2 – 3 สปั ดาห  แมลงและตวั ออ นแมลงในนาํ้ เชน ตวั ออนแมลงปอและหนอนแดง  สตั วจําพวกหนอน เชน ไสเ ดอื นดนิ  สัตวจ ําพวกหอย เกาะตามพรรณไมห รือคบื คลานบริเวณพืน้ กนบอ 9.2.2 อาหารสมทบ ( Artificial food ) หมายถึง อาหารเสรมิ ทใี่ ชเลย้ี งสัตวน ้าํ ทน่ี ํามาจากท่ี อื่น เพ่ือนาํ มาชวยสรางการ เจรญิ เติบโตของสัตวน าํ้ อาจเปนเศษอาหารทีเ่ หลือจากการบริโภคภายใน ครวั เรอื น โรงงานอตุ สาหกรรม การเจรญิ เติบโตจะผันไปตามคณุ ภาพของอาหารท่นี ํามาเลย้ี งและชนดิ ของสตั วนา้ํ ดว ย ในระบบนํ้าไหล อาหารธรรมชาตแิ ทบไมม ีผลตอผลผลิตสตั วน ํา้ เลย รูปแบบของอาหารสมทบ  อาหารสด เปนอาหารผสมทผ่ี เู ลย้ี งเตรียมขนึ้ เอง โดยนาํ วัสดอุ าหารมาสบั ใหล ะเอยี ดแลว คลุกเคลา ใหเขา กันแลว นําไปใชเ ล้ียงปลา ไดแก รํา ปลายขา ว กากถวั่ เหลือง ปลาปน ปลา เปด เศษอาหาร สาเหลา และผกั ตา ง ๆ เปน ตน  อาหารแหง เปน อาหารท่ีผลติ ดว ยเคร่ืองจักรโดยบริษทั ผผู ลติ อาหารสัตวห รือทาํ เองแบบงาย ๆ สามารถเก็บไวไ ดนาน มคี ุณคาทางอาหารสงู เพราะสามารถเตมิ สารอาหารลงไปไดอ ีก เพ่อื ใหเหมาะสมกบั ปลาท่เี ล้ยี ง สะดวกในการใชงาน ลาํ เลียงงาย คูม ือประกอบการอบรมยวุ เกษตรเนนดานปศุสตั ว 4

โครงการบริการวชิ าการแกส ังคม ประจําป 2551 สถานีฟารม ฝก นกั ศกึ ษา คณะสตั วแพทยศาสตร มหาวิทยาลยั ขอนแกน 10. การใหอาหารสัตวนํา้ การใหอาหารสตั วน าํ้ วิธีการใหอาหารทเี่ หมาะสม เปนปจ จยั ท่ีสง ผลตอ การเจริญเติบโตของ สตั วน ํ้า โดยเกษตรกรจะตอ งคํานงึ ถึงปจจยั ตาง ๆ ดังนี้ 1. ขนาดของอาหาร ควรจะมีขนาดทเี่ หมาะกบั ชนิดของปลาหรอื ขนาดปากปลา เชน เลยี้ งปลา ดกุ ขนาดเลก็ ควรใหอ าหารเม็ดเลก็ กวา ขนาดปากปลา 2. ปรมิ าณอาหารทใี่ ห โดยใชหลกั แลว จะคดิ ตามเปอรเซ็นตของน้ําหนกั ตวั คอื เกษตรกรหรือผู เลีย้ งตอ งรจู ํานวนปลาท่ปี ลอ ย นํ้าหนกั เฉลยี่ ของปลาและอตั รารอดของปลา ดังนัน้ เพอื่ ใหง า ยตอการ ปฏิบัติ ใหสังเกตจากมอื้ แรกท่ีใหอ าหารแลวปรับปรมิ าณการใหท กุ 7 วนั ดงั นั้น ปริมาณอาหารทใี่ ห สตั วน ํ้าอาจใชว ิธีดงั ตอ ไปน้ี - กรณแี รก การประมาณจากมอ้ื แรกท่ีใหอาหารแลวปรับเพิ่มปรมิ าณการใหท กุ สปั ดาห เชน มื้อ แรก ใหอ าหารปลา ประมาณ 300 กรัมกอน ถา ภายใน 20-30 นาที ปลากินหมด แสดงวา อาหารไมพ อ ให เพมิ่ อาหารอกี เลก็ นอ ย ถาภายใน 20-30 นาทปี ลากินไมห มด ใหลดอาหารลง ดังนน้ั จะใหอ าหาร 350 กรัม จนครบ 7 วนั กใ็ หป รบั อาหารใหม เพม่ิ อกี 50 กรมั เปน 400 กรมั จนครบ 7 วนั ปรับอาหารใหอ กี คือ ปรับเพม่ิ อาหารทกุ 7 วัน - กรณีท่ีสอง การคํานวณปรมิ าณจากปลาทมี่ ีอยูจ ริงในบอ เลี้ยง ถา ผเู ลย้ี งสามารถคํานวณหรือคดิ ตวั เลขไดก ส็ ามารถใชว ิธที อดแหเดอื นละคร้งั ประมาณ 2-4 จุด เพอ่ื สมุ ดนู ํา้ หนกั ปลาเพอ่ื หาคาเฉลย่ี และ คํานวณเปน นาํ้ หนกั ปลาท้ังหมดในบอ แลวคํานวณปริมาณอาหารตอวนั ทีต่ องการ (น้าํ หนกั แหง) ได ตามเปอรเซ็นตนํา้ หนกั ตวั สตั วน ํา้ ดังน้ี ลูกปลาวยั ออน 10 % ปลาวยั รนุ 5-7 % ปลาโตเต็มวยั 2-5 % พอแมปลา 2 % ตัวอยา งเชน เล้ยี งปลาดุก อายุ 2 เดือน สมุ ชั่งนาํ้ หนกั และคาํ นวณแลว ไดนาํ้ หนักรวมของปลาทั้งบอ 40 กก. ซึง่ ปลาวัยรนุ จะใหอ าหาร 5-7 % แสดงวา ปลาหนัก 100 กก.จะใหอ าหารแหง 5-7 กก. การใหอ าหารแกส ัตวผ เู ลย้ี งตอ งอาศยั การสงั เกตตรวจสอบพฤตกิ รรมการกนิ อาหารของสัตวน ้ําเพอ่ื เปน ขอมลู ในการปรบั เปลี่ยนปรมิ าณและความถ่ีของการใหอ าหารใหถกู ตอ งเหมาะสม วธิ ีงายคือจะอาศยั หลกั การพ้ืนฐาน แตสําหรับปลาแลว อาหารทใ่ี หค วรหมดภายในเวลา 15-20 นาที ถา ไมเ ปนเชน นั้น หมายความวามคี วามผดิ ปรกตเิ กิดขน้ึ กบั ปลา คุณภาพอาหาร หรอื คณุ ภาพน้ํา อยา งใดอยางหนง่ึ คมู ือประกอบการอบรมยุวเกษตรเนนดา นปศุสตั ว 5

โครงการบริการวชิ าการแกสงั คม ประจําป 2551 สถานฟี ารมฝก นกั ศึกษา คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลัยขอนแกน 10.1 ความถขี่ องการใหอาหาร เปนปจ จยั หนง่ึ ทีส่ าํ คัญ การจะกําหนดวา ใหอาหารวนั ละกีค่ รง้ั ผู เลย้ี งจําเปน ตองทราบถึงผลกระทบตา งๆ ทีม่ ตี อ ความตอ งการอาหารของสัตวนาํ้ ดว ย โดยท่ัวไปปลาหรือ สัตวน าํ้ ขนาดเล็กตอ งการอาหารตอนํา้ หนกั ตวั มากกวา ปลาขนาดใหญ ปริมาณอาหารทใ่ี หจ ึงควรถูกแบง ออกใหใ นปรมิ าณนอ ยๆ เปน เวลาหลายๆครั้งตอวัน เนอ่ื งจากทางเดนิ อาหารของปลาขนาดเล็กมีความจุ นอ ยกวา ปลาขนาดใหญ ปลากินพืชบางชนดิ เปน ปลาทไ่ี มม ีกระเพาะแทจึงมีความจขุ องกระเพาะนอย กวาปลากินพชื เชน ปลานิลจงึ มักกนิ อาหารแบบตอเน่ืองครง้ั ละนอยตลอดทงั้ วนั ซึ่งแตกตางจากปลากนิ เนอ้ื เชน ปลาดุกซึง่ มกั กนิ อาหารเปน เวลาอยา งนอ ยวนั ละ 2 คร้ัง 10.2 การกระจายตัวของอาหาร การใหอาหารควรใหทว่ั ถงึ ทงั้ บอ เพอื่ ปองกันไมใหป ลาแยง อาหารกันกนิ ซึง่ อาจทําใหปลาใหญแยงอาหารปลาเลก็ กนิ ทําใหข นาดของปลาในบอ ไมสม่าํ เสมอ ถา เปน บอ ทม่ี ขี นาดไมใหญมากการใหอาหารก็อาจทาํ ไดโ ดยการเดินใหร อบ ๆ บอหรอื สาดหรอื โปรยให ท่ัวถงึ ถา เปนบอท่มี ีขนาดใหญควรสาดอาหารหลาย ๆ จดุ คมู ือประกอบการอบรมยวุ เกษตรเนนดา นปศสุ ัตว 6

โครงการบริการวิชาการแกสงั คม ประจําป 2551 สถานีฟารม ฝก นกั ศึกษา คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวิทยาลยั ขอนแกน การเพาะเลย้ี งปลากดคงั ปลากดคังหรอื กดแกว กดหางแดง กดขา งหมอ กดเขย้ี ว หรอื ปลาคัง มีชือ่ สามัญวา Red tail Mystus และมชี ือ่ วิทยาศาสตรว า Mystus wyckioides (Chaux and Fang,1949) ปลากดคังเปน ปลา เศรษฐกจิ ชนิดหน่ึง เนื่องจากเปนปลาที่มีรสชาติเปนทน่ี ยิ มของผูบรโิ ภคและเล้ียงเปน ปลาสวยงาม ทาํ ให มีราคาจําหนายคอ นขางสูง พบแพรกระจายกวา งขวาง มีถ่นิ อาศัยในแหลง นํา้ ธรรมชาติ บริเวณแมน าํ้ ลาํ คลอง ตลอดจนอางเก็บนาํ้ และเขอ่ื นตา ง ๆ ท่วั ไป ลักษณะท่ัวไป ปลากดคงั เปนปลาท่มี ลี ักษณะรปู รางยาวเพรียว สว นหัวแบนกวาง ดา นบนของหวั เรยี บ ลําตัวดา นบน มสี ีมว ง-เทาปนดาํ สว นทอ งขาว ปากกวาง จงอยปากทู ตาํ แหนง ของปากตั้งอยูตํ่า ฟน คม ตาไมมเี ย่ือหมุ และอยรู ะดบั เดียวกบั มุมปาก มหี นวด 4 คู คอื หนวดทจี่ มกู คอนขา งสัน้ ยาวถึงกงึ่ กลางตาเทา น้ัน หนวดท่ี ขากรรไกรยาวเลยครบี หลังเกอื บถึงครบี ไขมนั โคนหนวดใหญ มเี สน ผา นศนู ยก ลางขนาดใหญก วาคอู ืน่ อยางเหน็ ไดชดั หนวดใตค าง และหนวดทข่ี ากรรไกรลางยาวถึงฐานครีบอก ครบี หลงั มกี านครบี แขง็ 1 กา น มีกา นครีบออ น 7-8 กา น กา นครบี แขง็ อันแรกของครีบหลังทางสวนครึ่งลางของโคนกา นแข็ง มี เง่ียงแหลมคม แตท างสว นครง่ึ บนออ น ทําใหไ มส ามารถทําอันตรายตอคนหรอื สัตวอ นื่ ได ครบี อก ประกอบดว ยกา นครบี แขง็ 1 กาน และกา นครบี ออ น 8-9 กา น ครบี ทอ งประกอบดว ย กา นครีบออน 6 กา น ครบี กนประกอบดว ยกานครบี ออ น 10-11 กา น มีซ่กี รองเหงอื ก จาํ นวน 12 กาน ครบี หูมสี เี ทาดาํ ครบี หางเวาลกึ แฉกบนยาวกวา แฉกลาง ครีบหางมีสแี ดงเขมมากกวาครีบอืน่ ๆ สวนหนาของครบี ทอง และครบี กนมสี ขี าวปนเหลอื ง ปลายครีบสีแดง ครีบไขมนั มีสเี ขมออกมว งอมดาํ ปลากดคังจัดเปน ปลาทมี่ ขี นาดใหญทสี่ ุดในครอบครัวน้ีในธรรมชาติสว นใหญพ บปลาขนาดตงั้ แต 1-3 กิโลกรมั ความ ยาว 30-50 เซนติเมตร ขนาดใหญทีส่ ดุ ท่ีเคยพบมขี นาดความยาวถงึ 150 เซนติเมตร น้ําหนกั 30 กิโลกรัม และเคยมผี ูพบปลาขนาดน้าํ หนกั สงู สดุ 70 กโิ ลกรัม การแพรกระจาย ในประเทศไทยพบแพรก ระจายกวางขวาง มถี ิ่นอาศยั ในแหลงนาํ้ ธรรมชาติบรเิ วณแมน้ําลาํ คลอง เชน แมน า้ํ นาน แมน้ํายม แมนํา้ ปง แมน าํ้ แควนอ ย ตลอดจนอา งเก็บนาํ้ และเขอื่ นตาง ๆ เชน เข่ือนสริ กิ ติ ิ์ เขื่อนภูมิพล เข่ือนรัชชประภา เขื่อนศรีนครินทร เปนตน สว นในตา งประเทศพบในแมน า้ํ โขงและลุมน้ําสาขา เชน ในมณฑลยูนนานประเทศจีน ประเทศลาว และพบในทะเลสาบประเทศเขมร แมน ํา้ สาละวิน ประเทศพมาเปน ตน คมู ือประกอบการอบรมยุวเกษตรเนนดา นปศสุ ัตว 7

โครงการบริการวิชาการแกสงั คม ประจาํ ป 2551 สถานีฟารมฝก นักศกึ ษา คณะสตั วแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน นสิ ยั การกนิ อาหาร ปลากดคังเปนปลาทก่ี ินเนอ้ื เปน อาหาร โดยกนิ สตั วน า้ํ ซากสัตวเ ปน อาหาร และสามารถฝกกนิ ปลา ทะเลสับ อาหารผสม และอาหารเม็ดสาํ เรจ็ รูปสําหรับเลย้ี งสตั วน าํ้ ได การเลีย้ งปลากดคัง การเล้ียงปลากดคงั ในปจ จุบันยงั ไมแ พรห ลายนกั เนอื่ งจากปญ หาการขาดแคลนลกู ปลา เกษตรกรที่ เคยเล้ยี งปลากดคังสว นใหญเลย้ี งในกระชงั ในอางเก็บนาํ้ หรือในแมน ้าํ โดยการรวบรวมลกู ปลาจาก แหลง น้าํ ธรรมชาตทิ ม่ี ีขนาดเล็กไมใ ชขนาดที่ตลาดตอ งการ นํามาเล้ียงตอ ใหไดข นาดตลาด ซง่ึ ทาํ ใหผล ผลิตไมแนนอน ข้นึ อยกู บั จํานวนลูกปลาทจ่ี ับได ปจจุบันสามารถผลติ ลูกปลาจากการเพาะพันธุ โดยวธิ ผี สมเทยี ม ได และพบวาสามารถเลย้ี งไดท ง้ั ใน บอดนิ และในกระชงั โดยผเู ล้ยี งสว นใหญใ ชอ าหารปลาสด เชน ปลาทะเลสด, ปลานา้ํ จดื เบญจพรรณ และอาหารสมทบทเ่ี ปนอาหารสาํ เรจ็ รปู เชน อาหารปลาดุกทหี่ าไดงายมีจาํ หนายตามทอ งตลาด การเล้ียง ปลากดคงั ในกระชงั ในอา งเกบ็ น้าํ แมถาง จงั หวดั แพร เล้ยี งในกระชงั อวนขนาด 5x5x2 เมตร ปลอ ยลูก ปลากดคงั ขนาด 4 นิ้ว ในอตั รา 400 ตวั /กระชัง ใหอาหารเม็ดปลาดกุ วันละ 2 ครัง้ ระยะเวลาการเลี้ยง 10 เดือน ไดผ ลผลติ ปลา 400 กโิ ลกรัม/กระชงั ปลาขนาดเฉล่ีย 1.0-1.2 กิโลกรัม/ตัว การเล้ยี งปลากดคงั ในกระชงั ทแี่ ขวนลอยไวใ นบอดนิ ขนาด 2 ไร จังหวดั สงขลา เลย้ี งในกระชงั อวน ขนาด 5x5 เมตร ปลอยลกู ปลากดคังขนาด 2 นิว้ จาํ นวน 700-800 ตวั /กระชงั (30 ตวั /ตารางเมตร) ใน ปลาขนาดเลก็ ใหอาหารเมด็ ปลาดุก เสรมิ ดวยเนอื้ ปลาบดวนั ละ 2 ครั้ง เมอ่ื ปลามีขนาด 5 น้วิ ใหปลา ทะเลสบั เปน อาหารวันละ 2 ครัง้ ในอัตรา 3-5 เปอรเซน็ ตข องน้ําหนกั ตัว ระยะเวลาการเลยี้ ง 6 เดอื นได ผลผลติ ปลา 300-400 กิโลกรัม/กระชงั ปลาขนาดเฉล่ยี 0.4-0.5 กิโลกรัม/ตวั การเล้ียงปลากดคังในบอดนิ การเล้ียงในบอ ดินขนาด 1,000 ตารางเมตร ปลอยลกู ปลากดคงั ขนาด 6 น้ิว น้ําหนกั เฉลี่ย 15-20 กรัม จาํ นวน 1,100 ตวั ( อัตรา 1.1 ตวั /ตารางเมตร) ใหอ าหารเม็ดปลาดกุ วนั ละ 2 ครง้ั ระยะเวลาการเลยี้ ง 8 เดอื น ไดผลผลติ ปลา 370.4 กิโลกรมั (ปลาขนาดตงั้ แต 0.4-0.7 กโิ ลกรมั /ตัว จํานวน 221.7 กโิ ลกรมั และปลาขนาด 0.3-0.4 กโิ ลกรมั /ตวั จํานวน 148.7 กโิ ลกรัม) อัตรารอดตาย 94.9% มีอัตราการแลกเน้ือประมาณ 2.5 คูมือประกอบการอบรมยุวเกษตรเนน ดานปศสุ ัตว 8

โครงการบริการวชิ าการแกส ังคม ประจาํ ป 2551 สถานฟี ารม ฝกนกั ศกึ ษา คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน การเล้ียงปลากดหลวง ปลากดหลวง เปน ปลาน้ําจดื ชนิดเดยี วทน่ี ิยมเลย้ี งกวา งขวางในประเทศอเมรกิ า และจากการคดั สายพันธุมารวม 30 ป ทาํ ใหไดสายพนั ธทุ ่เี จริญเตบิ โตเร็วและเหมาะสมกับสภาพแวดลอมในประเทศ ไทย อัตราการเปลย่ี นอาหารเปนเนอื้ ต่าํ รวมท้งั เนอื้ ปลามรี สชาดดี ทําอาหารไดหลากหลายรปู แบบ ทาํ ใหป ลาชนิดน้เี ปน ทน่ี ยิ มเลย้ี งจนเปน อุตสาหกรรมขนาดใหญ ตลอดมลรฐั ทางภาคใตข องประเทศ อเมรกิ า โดยเฉพาะมลรฐั มิสซสิ ซปิ ป และมผี ลผลิตมากท่สี ุดในประเทศ โดยมพี นื้ ท่ี มากกวา 250,000 ไร ปลากดหลวงเปน ปลาหนงั เมอื่ เทยี บกับปลาไทยแลว จะมีลกั ษณะคลายปลากดแกว หรอื ปลากดคงั แตห วั ปลากดหลวงจะมีขนาดเลก็ กวา ปลากดไทย เน้อื ปลามีสขี าวใส รสหวาน และสามารถ นํามาปรุงอาหารไทยไดด ีทกุ ชนิด ปลากดหลวงนาํ เขา มาในประเทศไทยโดยสถาบันพัฒนาแหง เอเซีย ศูนยวจิ ยั และพัฒนาประมงน้ําจืดเชยี งใหมไ ดร ับพนั ธุป ลามาครง้ั แรก 50 คู ในป 2533 ไดน าํ มา เลยี้ งและสามารถเพาะพนั ธุไดใ นป 2534 ไดลกู ที่เกิดในเมืองไทยรุนแรก จากนั้นศนู ยฯ ไดน าํ ปลารนุ นี้ ขยายพนั ธุจนถึงปจจบุ ันนี้ ปลารุนทเ่ี กดิ ในเมืองไทยนสี้ ามารถใชเปนพอแมพนั ธุไดด ี และจําหนายให เกษตรกรไปทดลองเลีย้ งพบวา ลูกปลาเจรญิ เตบิ โตไดด ี อัตรารอดตายสงู มีอตั ราแลกเปลย่ี นอาหารเปน เนื้อตํา่ อัตราการเจรญิ เตบิ โต ลกู ปลากดหลวงขนาด 1 นิว้ จํานวน 1,000 ตวั ท่เี ล้ยี งในบอ ดนิ ขนาด 1 ไร ใชเ วลาเลี้ยง 6 เดอื น จะไดล กู ปลา ขนาดเฉล่ยี 766 กรมั ปลาเพศผจู ะโตเรว็ กวาปลาเพศเมยี ปลาเพศผูจะมนี ํ้าหนกั เพ่ิมข้นึ 5.63 กรมั ตอ วัน ปลาเพศเมียจะมนี าํ้ หนกั เพิม่ 4.83 กรัมตอ วัน โดยมีอัตราการเปลย่ี นแปลง อาหารเปนเนอ้ื เฉล่ียตลอดการเลีย้ ง 1.5 หมายความวาเมอ่ื ใหอาหารท่มี เี ปอรเ ซน็ ตโปรตนี 30 % (อาหารปลาดกุ เลก็ ) จํานวน 1.5 กิโลกรมั จะสามารถเปลยี่ นเปนเน้อื ปลาไดป ระมาณ 1 กิโลกรมั อัตราการรอด ปลากดหลวงเปน ปลาทเี่ ลี้ยงงาย โตเร็ว และไมกินกันเอง ดังนนั้ อัตราการรอดตายเกือบ 100% จากการทดลองเลีย้ งของศนู ยฯ พบวาอัตราการรอดตายโดยเฉล่ยี ทงั้ หมดสูงถึง 99 % การสญู เสยี ระหวาง การเลีย้ งมีศัตรเู พียงชนดิ เดยี วคอื งกู นิ ปลา คูม ือประกอบการอบรมยวุ เกษตรเนน ดานปศสุ ตั ว 9

โครงการบริการวชิ าการแกสงั คม ประจําป 2551 สถานฟี ารม ฝก นกั ศึกษา คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน การจดั การบอ ขอควรระวงั ในการเล้ยี งปลากดหลวงกค็ อื ตอ งรกั ษาปรมิ าณออกซเิ จนทล่ี ะลายนา้ํ ให เพยี งพอกับทป่ี ลาตองการ โดยการสังเกตงา ย ๆ คือ ในเวลาเชามืดกอ นพระอาทติ ยข้ึน ผูเล้ียงจะตอ ง สังเกตวา มีปลาขนึ้ มาวา ยนํา้ โดยการลอยหวั บนผวิ น้าํ หรอื ไม หากพบปลาลอยหัว แสดงวา ปลาขาด อากาศหายใจในน้ํา ตอ งขนึ้ มาหายใจทีผ่ ิวนํ้า ผูเล้ยี งควรเปลยี่ นถา ยนาํ้ ประมาณคร่งึ บอ แลวเติมนา้ํ ใหม ทสี่ ะอาดเขาใหเ ต็มบอ หากวนั ตอมาอกี หนึ่งวัน ยงั ลอยหัวอกี แสดงวา ปลอ ยปลาแนน บอ เกินไป ตอง แบง ไปเลย้ี งในบอ อ่นื ใหบางลง วิธกี ารเพ่มิ จํานวนปรมิ าณลูกปลาลงเล้ยี งใหแ นน บอขนึ้ ทาํ ไดโ ดยเพิ่มเคร่ืองเปา ลม หรอื เคร่อื ง ตีน้ํา โดยทว่ั ไปเคร่อื งเปา ลมขนาด 1.5 แรงมา สามารถใชในบอขนาด 1 ไร ไดถ ึง 3 บอ โดยจะเปด เครือ่ งเปาลมตง้ั แตเ ทย่ี งคนื จนกระทง่ั พระอาทติ ยข ึ้นในตอนเชา แลว ปด เครื่อง ปลากดหลวงเปน ปลาทีเ่ จรญิ เตบิ โตไดดที ีอ่ ณุ หภูมนิ ้ําไมสงู มากนกั (ไมเกนิ 29 องศาเซลเซียส) ดังนัน้ ในชวงฤดรู อ นท่อี ากาศรอนจัดควรจะเปลย่ี นเวลาใหอาหารในตอนบายเปน ชวงเย็นแทนทผ่ี ิวหนา น้ําไมรอนจนเกนิ ไป เพอ่ื ปอ งกนั ไมใ หปลาทอ่ี าศยั อยูพนื้ บอ ข้นึ มากนิ อาหารผวิ น้ําท่อี ากาศรอ นเกนิ ไป ทําใหปลาทกี่ นิ อาหารไดน อยลง คูมอื ประกอบการอบรมยวุ เกษตรเนน ดา นปศุสัตว 10

โครงการบริการวชิ าการแกส งั คม ประจาํ ป 2551 สถานีฟารมฝกนักศกึ ษา คณะสตั วแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลัยขอนแกน การเลย้ี งปลาดุก ปลาดุกเปน ปลาทีอ่ าศัยอยูในแหลงน้ําจืด น้ําท่ีคอนขางกรอย หรือแมแตในหนองนํ้าที่มีน้ําเพียง เล็กนอยได เพราะวาปลาดุกเปนปลาที่มีอวัยวะพิเศษชวยในการหายใจเชนเดียวกับปลาชอนจึงสามารถ ดํารงชีวิตอยูในนํ้าท่ีมีออกซิเจนเพียงเล็กนอย ไดเปนอยางดี อีกท้ังเปนปลาน้ําจืดท่ีคนไทยนิยม รับประทาน ปลาดุกจะพบไดท่ัวไปในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต เชน ประเทศอินเดีย พมา ไทย ลาว กัมพูชา ฟลิปปนส เวียดนาม และมาเลเซีย ปลาดุกที่พบในประเทศไทยมีอยูดวยกันท้ังหมด 5 ชนิด ดวยกัน แตที่เปนที่รูจักมีเพียง 2 ชนิด คือปลาดุกอุย และปลาดุกดาน สําหรับผูบริโภคแลว จะนิยมปลา ดกุ อยุ เพราะใหรสชาดดี เนอ้ื ปลานุม ฟู กล่ินดี ประมาณปลายป พ.ศ. 2530 เกษตรกรไดนาํ พนั ธปุ ลาดกุ ชนิดหนึง่ จากประเทศลาวเขา มาเลย้ี งใน ประเทศไทย ซึ่งกรมประมงไดใหชื่อวาปลาดุกเทศ (ปลาดุกยักษ หรือ ปลาดุกรัสเซีย) มีถ่ินกําเนิดใน ทวีปแอฟริกา เปนปลาท่ีมีการเจริญเติบโตรวดเร็วมาก สามารถกินอาหารไดแทบทุกชนิด มีความ ตา นทานโรคและสภาพแวดลอมสงู เปนปลาที่มีขนาดใหญ เมื่อเจริญเติบโตเต็มที่ แตปลาดุกชนิดนี้มีเนื้อ เหลว และมีสีซีดขาว ไมนารับประทาน ตอมานักวิชาการไทยไดประสบความสําเร็จในการผสมเทียม ขามพันธุระหวางปลาดุกอุยเพศเมีย และปลาดุกยักษเพศผู ไดปลาลูกผสมเรียกวา ดุกอุยเทศ หรือ บิ๊กอุย ซึง่ ผลทไ่ี ดน นั้ บ๊ิกอุยเปนทนี่ ยิ มเลยี้ งของเกษตรกร เนอื่ งจากเลี้ยงงา ย มอี ัตราการเจรญิ เติบโตท่ีรวดเรว็ อีก ทั้งทนทานตอโรคและสภาพแวดลอมไดดีกวาปลาดุกชนิดอ่ืน ท้ังยังเปนท่ีนิยมบริโภคของประชาชน เนื่องจากมีรสชาดดีและราคาถูก ทําใหปจจุบันปลาดุกบิ๊กอุยไดรับการนิยมและเขามาแทนที่ตลาดปลา ดุกดา นไปโดยปรยิ าย ลักษณะและนิสยั ของปลาดกุ ปลาดุกมรี ปู รา งเรยี วยาว ไมม ีเกลด็ มอี วยั วะชว ยหายใจลกั ษณะคลายพุมไมสีขาวอยูภายในสวน หัวเรียกวา ดอนไดรท ตามีขนาดเล็กมาก มีหนวด 4 คูอยูที่ริมฝปาก ซึ่งสามารถรับความรูสึกไดดี ใช หนวดมากกวาใชตาในการหาอาหารตามพ้ืนดิน ครีบหลังยาวไมมีกระโดง ครีบอกกานแรก มีลักษณะ ยื่นแหลม และอาจจะมีหรือไมมีลักษณะเปนฟนเลื่อยก็ได สวนนี้ชวยพยุงรางกายใหเกาะอยูในสภาพ ตางๆ ไดดี ปลาดุกสามารถสรางเสียงดวยการเคลื่อนไหวของครีบ ทําใหเกิดการกระทบกันของขอตอ หรือการเคลื่อนไหวของถุงลม ปลาดุกชอบหากินตามหนาดิน มีนิสัยวองไว สามารถจะขึ้นมาอยูบนบก ไดนานกวาปลาชนิดอ่ืนๆ รวมถึงสามารถทจ่ี ะอาศยั อยูในดนิ โคลน เลน และในนํ้าท่มี ีปริมาณออกซิเจน ตํา่ ไดนาน อาหารทป่ี ลาดกุ ชอบกิน สว นมากเปน อาหารจาํ พวกเนือ้ สตั ว แตถานํามาเลี้ยงในบอก็สามารถ ฝกใหกินอาหารจําพวกพืชได รวมถึงสามารถฝกนิสัยใหปลาดุกขึ้นมากินอาหารบริเวณผิวน้ําแทนการ หาอาหารกินตามหนาดนิ ได คูม ือประกอบการอบรมยวุ เกษตรเนนดา นปศสุ ัตว 11

โครงการบริการวิชาการแกส ังคม ประจาํ ป 2551 สถานีฟารมฝก นักศกึ ษา คณะสตั วแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน ลักษณะของปลาดุกอุย มสี ขี องผิวหนงั คอ นขา งเหลอื งถึงเหลอื งอมเทา มจี ุดประตามตัวและ บริเวณดา นขา งของลาํ ตวั อยา งเดนชดั เน้อื สีออกเหลอื ง มีมนั มาก ลาํ ตวั คอนขา งทู สว นปลายของกระดกู ทายทอยจะปา นและสัน้ ในปลาดุกดานสขี องลาํ ตัวคอนขา งคล้าํ เลก็ นอย เนอ้ื มสี ขี าวมมี นั นอ ย สว นหวั คอนขา งแหลมและสว นปลายของกระดูกทายทอยแหลมเปนรูปสามเหล่ยี ม ในปลาดกุ ยกั ษส ขี องลาํ ตัวสี เทา สีเทาอมเหลืองมีลายคลายหนิ ออ นอยทู วั่ ตวั สว นหวั ใหญและแบนกะโหลกจะเปน ตมุ ๆไมเรยี บและ สว นปลายของกระดกู ทายทอยแหลมเปน รปู หยักแหลมมี 3 หยกั สว นลกั ษณะของบก๊ิ อุยนน้ั ตวั โตเตม็ วยั มสี สี ันคลายปลาดุกอุยมาก แตจะสังเกตไดจากกะโหลกศรษี ะ ซง่ึ คอนขางขรุขระและหยกั แหลม การเลี้ยงปลาดกุ ขนาดตลาด 1. การเล้ยี งในบอ ซเี มนต ควรปรับสภาพของน้ําในบอ ทเี่ ล้ยี งใหมสี ภาพเปน กลางหรอื เปนดา งเลก็ นอย แตต อ งแนใจวา บอ ซีเมนตจะตองหมดฤทธ์ิของปูน ระดับนํ้าในบอเมื่อเริ่มปลอยลูกปลาขนาด 2-3 ซม. ควรมีความลึก ประมาณ 20 -30 เซนติเมตร เมื่อลูกปลาเติบโตข้ึนจึงคอยๆ เพ่ิมระดับน้ําใหสูงข้ึนตามลําดับ โดยเพ่ิม ระดับนํ้าประมาณ 5 ซม./อาทิตย ใหอาหารเม็ดประมาณ 3 -7 เปอรเซ็นตของน้ําหนักตัวปลา โดยปลอย ปลาในอัตรา 50-70 ตัว/ตารางเมตร ปลาจะเติบโตไดข นาดประมาณ 100 -200 กรมั /ตวั ในระยะเวลาเลย้ี ง ประมาณ 90 วัน อัตราการรอดประมาณ 80% อาหารที่ใชเล้ียงสามารถใหอาหารชนิดตางๆ ทดแทน อาหารเม็ดได โดยใชอาหารพวกไสไก หรือปลาเปดผสมกับเศษอาหารก็ได แตจําเปนตองถายเทน้ําเพื่อ ปอ งกันนํา้ เสยี เพราะน้าํ จะเสียงา ยกวาเลยี้ งดว ยอาหารเม็ด 2. การเล้ียงในบอดนิ การเล้ียงปลาดุกในบอดินจําเปนตองมีการเตรียมบอท่ีดี มิฉะนั้นอาจเกิดปญหากนบอเนาทําให นํ้าในบอเสียและทําใหเกิดปญหาตอสุขภาพปลาในท่ีสุด บอปลาดุกท่ีเล้ียงมาหลายๆ ป โดยไมมีการ ดูแลบอจะพบปญ หาปลาเปนโรคบอ ยๆ ยากตอ การแกไข การเตรียมบอใหมและบอเกาท่ีเคยเล้ียงปลามา กอ น มขี ้ันตอนการเตรียมแตกตางกนั เลก็ นอ ยดงั นี้ บอขดุ ใหม ปกติแลวดินจะมีสภาพเปนกรดอยางออนๆ หรืออาจจะมีสภาพเปนกรดสูง ขึ้นอยูกับลักษณะ ทองท่ี ใหโ รยปนู ขาวตาม พ-ี เอช (อยางนอย 30 – 50 กก. ตอบอ 800 ตารางเมตร) โดยสาดปูนขาวใหท่ัว บอจากน้ันสูบน้ําเขาบอจนไดระดับนํ้า 30 เซนติเมตร ทิ้งไวประมาณ 7-10 วัน แลวจึงวัดพี-เอช คาท่ี เหมาะสมควรอยูระหวาง 7 – 8.5 แลว จงึ ปลอยปลาลงเลี้ยง บอเกา เมื่อเล้ียงปลาดุกผานไปรุนหนึ่งแลว ควรตากบอใหแหงประมาณ 10 -15 วัน พรอมท้ังโรยปูน ขาวใหท่ัวบอ ในอัตราสวนปูนขาว 1 กก. ตอพื้นที่ 10 ตารางเมตร เพ่ือใหแสงแดดทําลายเชื้อโรคตางๆ และใหจุลินทรียเนาสลายทําใหอินทรียสารท่ีตกคางอยูพื้นบอหมดไปดวย เมื่อเล้ียงปลาดุกไดประมาณ 3-4 รนุ ควรลอกเลนและทําคันบอ ใหม เนื่องจากบออาจต้นื เขนิ และขอบคันอาจะเปนรูเปนโพรงมากทํา คมู ือประกอบการอบรมยวุ เกษตรเนนดานปศสุ ัตว 12

โครงการบริการวชิ าการแกสงั คม ประจาํ ป 2551 สถานฟี ารม ฝก นกั ศึกษา คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวิทยาลยั ขอนแกน ใหบออาจเก็บกักนํ้าไมอยู และไมสะดวกในการจับปลาอีกดวย ควรเก็บปลาเกาออกใหหมด และกําจัด วัชพชื ทีพ่ นื้ บอ และรอบขอบบอ โดยหามใชยาฆาหญาฉีดเด็ดขาด เพราะจะทําใหมีสารเคมีตกคางในดิน จะทําใหเปนอันตรายได หลงั จากนน้ั ก็ตากบอ ใหแหง และลงปูนขาวใหท ่ัวบอ อตั รา 50 กก. ตอ บอ ขนาด 1 ไร จากนั้นใหลงมูลสัตว เชนข้ีไกหรือ ขี้นกกระทาใหทั่วบอ ในปริมาณ 4-5 ถุงตอไร (ขนาดถุงอาหาร ปลา) กอนสูบน้าํ เขา ประมาณ 1-2 วนั หลงั จากนนั้ กส็ ูบนํา้ เขา ประมาณ 60-70 ซม. การเล้ยี งในบอดินน้นั จะมีหลกั การเตรียมบอเล้ยี งปลาทวั่ ๆ ไปดงั น้ี 1. จะตองตากพน้ื บอใหแ หง ปรับสภาพพนื้ บอใหส ะอาด 2. ใสปูนขาวเพ่ือปรับสภาพของดนิ โดยใสในอตั ราประมาณ 60-100 กก./ไร 3. ใสป ุย คอกเพือ่ ใหเ กิดอาหารธรรมชาตสิ ําหรับลูกปลาในอตั ราประมาณ 40-80 กก./ไร 4. สูบน้ําเขาบอโดยกรองไมใหศัตรูของลูกปลาติดเขามากับนํ้าจนมีระดับนํ้าลึก 30-40 ซม. หลังจากน้ัน วันรุงขึ้นจึงปลอยปลาลงบอเลี้ยง จะตองปรับสภาพอุณหภูมิของนํ้าในถุงและนํ้าในบอให เทาๆ กันกอน โดยการแชถุงบรรจุลูกปลาในนํ้าประมาณ 30 นาทีจึงปลอยลูกปลา เวลาที่เหมาะสมใน การปลอยลูกปลาควรเปนตอนเย็นหรือตอนเชา และเพื่อใหลูกปลามีอาหารกินควรเติมไรแดงในอัตรา ประมาณ 5 กิโลกรัม เพ่ือเปนอาหารลูกปลา หลังจากนั้นก็ใหลูกปลากินอาหารผสมตอไป อีกท้ังผูเล้ียง ควรคอยตรวจสขุ ภาพลูกปลาอยา งสมาํ่ เสมอดวย ขน้ั ตอนการเลยี้ ง 1. อัตราปลอยปลาดุก ลูกปลาขนาด 2-3 ซม. ควรปลอยในอัตราประมาณ 40 - 100 ตัว/ตรม. ซึ่ง ขึ้นอยูกับกรรมวิธีในการเล้ียง คือ ชนิดของอาหาร ขนาดของบอและระบบการเปล่ียนถายนํ้าซึ่งปกติ ทั่วๆไป อัตราปลอยเล้ียงประมาณ 50 ตัว/ตรม. และเพื่อปองกันโรคซ่ึงอาจจะติดมากับลูกปลา ใชนํ้ายา ฟอรมาลนิ ใสใ นบอ เลีย้ ง อัตราความเขมขนประมาณ 30 สวนในลาน (3 ลิตร/นํ้า 100 ตัน) ในวันที่ปลอย ลกู ปลาไมจาํ เปนตองใหอาหารควรเรม่ิ ใหอาหารในวนั รุงขึน้ 2. การใหอาหาร เมื่อปลอยลูกปลาดุกลงในบอดินแลว อาหารที่ใหในชวงท่ีลูกปลาดุกมีขนาด เลก็ (2-3 ซม.) ควรใหอ าหารผสมคลุกนาํ้ ปน เปน กอ นใหล กู ปลากิน โดยใหกินวันละ 2 ครั้ง หวานใหกิน ท่ัวบอโดยเฉพาะในบริเวณขอบบอ เมื่อลูกปลามีขนาดโตข้ึนความยาวประมาณ 5-7 ซม. สามารถฝกให กนิ อาหารเมด็ ได หลงั จากน้ันเม่อื ปลาโตขึน้ จนมคี วามยาว 15 ซม.ขนึ้ ไป จะใหอาหารเมด็ เพยี งอยา งเดียว หรืออาหารเสริมชนิดตาง ๆ ได เชน ปลาเปดผสมรําละเอียดอัตรา 9 : 1 หรือใหอาหารที่ลดตนทุน เชน อาหารผสมบดจากสวนผสมตางๆเชน กระดูกไก ไสไก เศษขนมปง เศษเสนหม่ี เศษเลือดหมู เลือดไก เศษเก้ียว หรือเศษอาหารตา งๆเทาท่ีสามารถหาได นาํ มาบดรวมกันแลวผสมใหปลากิน แตการใหอาหาร ประเภทนี้จะตองระวังเรื่องคุณภาพของน้ําในบอเล้ียงใหดี เมื่อเลี้ยงปลาไดประมาณ 3-4 เดือน ปลาจะมี ขนาดประมาณ 200-400 กรัม/ตัว ซ่ึงผลผลิตท่ีไดจะประมาณ 10 - 14 ตัน/ไร อัตรารอดตายประมาณ 40- 70 % คมู ือประกอบการอบรมยวุ เกษตรเนน ดานปศสุ ตั ว 13

โครงการบริการวชิ าการแกสงั คม ประจําป 2551 สถานีฟารม ฝกนักศกึ ษา คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลัยขอนแกน 3. การถายเทน้ํา เม่ือตอนเริ่มเลี้ยงใหมๆ ระดับความลึกของนํ้าในบอควรมีคาประมาณ 30 - 40 ซม. เมอ่ื ลกู ปลาเจรญิ เติบโตข้ึนในเดือนแรกจงึ เพ่ิมระดับนํา้ สงู เปนประมาณ 50 - 60 ซม. หลงั จากยางเขา เดือนที่สองควรเพ่ิมระดับน้ําใหสูงข้ึน 10 ชม./อาทิตย จนระดับน้ําในบอมีความลึก 1.20 - 1.50 เมตร การถายเทน้ําควรเริ่มตั้งแตการเลี้ยงผานไปประมาณ 1 เดือน โดยถายน้ําประมาณ 20 % ของน้ําในบอ 3 วนั /ครั้ง หรอื ถานา้ํ ในบอ เรม่ิ เสียจะตองถายน้าํ มากกวาปกติ 4. การปองกนั โรค การเกิดโรคของปลาดกุ ทเี่ ลย้ี งมักจะเกดิ จากปญ หาคณุ ภาพของนํา้ ในบอเลีย้ ง ไมดี ซงึ่ อาจเกดิ จากสาเหตุของการใหอาหารมากเกนิ ไปจนอาหารเหลอื เนาเสยี เราสามารถปอ งกนั ไมใ ห เกิดโรคไดโ ดยตองหมนั่ สังเกตวา เมอื่ ปลาหยุดกนิ อาหารจะตอ งหยดุ ใหอาหารทันที เพราะปลาดกุ มีนสิ ยั ชอบกินอาหารท่ีใหใ หมโ ดยถึงแมจ ะกนิ อม่ิ แลวถาใหอ าหารใหมอ กี กจ็ ะคายหรือสํารอกอาหารเกาท้ิง แลวกนิ อาหารใหใ หมอ ีกซงึ่ ปรมิ าณอาหาร ทใี่ หไ มค วรเกิน 4 - 5 % ของน้าํ หนักตวั ปลา ในรอบหนึง่ ป ชวงทีต่ อ งระมดั ระวังปลาท่เี ลย้ี งเปน พเิ ศษกค็ ือ ชว งหนา หนาว ปลาจะเปนโรคมากทีส่ ดุ ซ่งึ เกิดจากการ สะสมของเสียทีพ่ ื้นบอ มากเกินไป ผูเลย้ี งจะสามารถลดความเสี่ยงจากโรคไดกต็ องควบคุมคุณภาพนา้ํ ให ดี ตอ งไมใ หนา้ํ สเี ขม เกินไป หากน้ําเขม มากก็แกไขโดยใสปูนขาวลงไปก็จะชว ยลดปญ หานไี้ ด 3. การเล้ียงในกระชัง การเลยี้ งปลาดกุ ในกระชังเปน การใชแ หลงนาํ้ ใหเปน ประโยชนในการเพิม่ อาหารโปรตีนอกี ทางหนึ่ง สามารถเลีย้ งเปนงานอดเิ รกหรือเลี้ยงเปนอาชพี ประจาํ ครอบครวั เพราะจะชว ยเกบ็ เศษอาหารท่ี เหลอื ใหเกิดประโยชน และถาเลยี้ งในกระชงั ขนาดใหญห ลายๆ กระชงั แลว จะสามารถทาํ รายไดใ หกับผู เลี้ยงไดมาก และสามารถยึดเปน อาชีพได ขอ ควรคาํ นึงในการเลี้ยงปลาดกุ ในกระชัง มดี งั นี้ 1. คณุ ภาพของนํา้ ตองดี 2. เปน แหลงที่มีกระแสนํา้ ไหลผา นสะดวก 3. การคมนาคมสะดวก 4. ในบริเวณทใี่ ชเ ลี้ยงปลาในกระชงั ควรปราศจากศตั รูธรรมชาติและโจรผูร าย 5. ฤดูกาลทเ่ี หมาะสม 6. ขนาดของกระชังพอเหมาะประมาณ กวา ง 1½ เมตร ยาว 2 เมตร ลกึ 1.3 เมตร 4. การเล้ียงปลาดุกในบอ พลาสตกิ (บอตนื้ ) เกษตรกรรายยอยที่อยูในพ้ืนท่ีหางไกลและขาดแคลนนํ้า หรือในเขตพื้นท่ีสูง ฐานะยากจนมัก ประสบปญหาขาดแคลนอาหารโปรตีน ดังน้ันการเลี้ยงปลาดุกบิ๊กอุยในบอพลาสติก เปนทางเลือกหน่ึง ที่จะสงเสริมและพัฒนาครอบครัวท่ียากจนไมใหขาดแคลนอาหารโปรตีน ในปจจุบันปลาดุกบ๊ิกอุยเปน ที่นิยมเลี้ยงของเกษตรกรเนื่องจากเล้ียงงาย เจริญเติบโตเร็ว อีกทั้งยังทนทานตอโรคและสภาพแวดลอม เปน ที่นยิ มบรโิ ภคของประชาชนเน่อื งจากรสชาตดิ ี และราคาไมแ พง การเลีย้ งปลาดุก สามารถเลีย้ งไดท ง้ั ในบอดิน บอซีเมนต และบอพลาสติก ถามีพื้นท่ีจํากัด การเลี้ยงในบอพลาสติกก็เปนทางออกท่ีดี และ ประหยัด โดยทใ่ี นบอ พลาสติกจะมอี ายุการใชงานประมาณ 3-5 ป คูม อื ประกอบการอบรมยวุ เกษตรเนน ดา นปศสุ ัตว 14

โครงการบริการวชิ าการแกสงั คม ประจาํ ป 2551 สถานฟี ารมฝก นักศกึ ษา คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน วตั ถปุ ระสงค ของการเลย้ี งปลาดุกในบอพลาสติกกเ็ พอื่ 1. เปนการสง เสริมใหป ระชาชนลดรายจายในครวั เรอื น โดยการเลย้ี งปลา เพอื่ เปนอาหาร บรโิ ภคเอง 2. เปน การสง เสริมและสนบั สนนุ แนวทางเศรษฐกิจพอเพยี ง 3. เปน การพัฒนาอาชพี การลี้ยงปลาแบบพอเพยี งไปสรู ะบบการเลยี้ งปลาเชงิ พาณชิ ย 4. ใหมอี าหารโปรตีนจากปลาบริโภคในครวั เรือนและในชมุ ชน ขอ ดขี องการเล้ยี งปลาดกุ ในบอพลาสติก มดี งั น้ี 1. ใชพน้ื ท่ีเลีย้ งนอย และสามารถเลี้ยงไดท กุ พน้ื ท่ี 2. การกอสรา งบอเลย้ี งงาย สะดวกและรวดเร็ว 3. ใชร ะยะเวลาในการเล้ียงสน้ั แตล ะรุน ใชเวลาเล้ียงเพยี ง 90 – 120 วนั 4. ปลาดกุ เปนปลาทอ่ี ดทนตอสภาพน้ําไดด ี 5. ปลาดกุ สามารถเล้ียงและดูแลรกั ษาไดส ะดวก นอกจากจับมาบริโภคในครัวเรอื นแลว สวนทเี่ หลอื กน็ ําไปขายเปน รายไดเสริมใหกับครอบครัว การเลอื กสถานทสี่ รางบอ ควรจะพจิ ารณาถึงปจจัยตา งๆดงั น้ี 1. บอควรอยูใ กลบ าน หรือทท่ี ีส่ ามารถดแู ลไดสะดวก 2. ควรอยูในทรี่ ม หรอื มีหลงั คาเพราะปลาดกุ เปน ปลาที่ไมช อบแสงแดดจดั และหลังคา จะชว ยปองกนั เศษใบไมร ว งลงสบู อ ปลา 3. มแี หลงนา้ํ สาํ หรบั การเปลี่ยนถา ยนํา้ ไดสะดวกพอสมควร การสรา งบอ ทาํ ได 2 วธิ ตี ามความเหมาะสมของสภาพพนื้ ที่ วิธีที่ 1 เตรียมบอ เล้ยี งขนาด กวา ง 1.5 เมตร ยาว 4 เมตร ขดุ ดนิ ออกเพอ่ื ทําบอ ลกึ ประมาณ 50 เซนติเมตร ดังภาพท่ี 1 วิธที ี่ 2 ทาํ การยกคันบอขน้ึ สงู จากพ้ืนดนิ ประมาณ 50 -60 เซนตเิ มตร แทนการขุดลงไป ในดนิ โดยอาจจะกอคนั บอ ดวยกระสอบทราย ดงั ภาพที่ 2 หลงั จากขดุ ดนิ ออกตามวธิ ที ี่ 1 ทาํ การปรับแตง พน้ื กน บอ ใหเรยี บสมา่ํ เสมอกนั โดยใชทรายปู รองพืน้ เพื่อปอ งกันการรั่วซมึ และทําการปรับแตงดินบรเิ วณขางบอ และขอบบอ ใหเ รยี บ โดยใหมคี วาม ลาดชันของขอบบอ 1 : 2 หลังจากปรบั พนื้ ทก่ี น บอและขอบบอเสรจ็ เรยี บรอยแลว นําพลาสตกิ PVC ขนาดกวา ง 3.5 เมตร ยาว 6 เมตร หนา 0.25 มลิ ลเิ มตร ปูพืน้ บอที่ขุดเตรียมไว เวลาปพู ลาสตกิ ตอง ระมดั ระวงั อยา ใหพ ลาสติกขาดหรือมีรอยรว่ั เมอ่ื ปูพลาสติกเสร็จเรียบรอ ยแลวจะเหลือพนื้ ท่บี อเลีย้ ง ขนาดกวางประมาณ 1.5 เมตร ยาว 4 เมตร ลกึ 50 เมตร เปนพ้ืนทป่ี ระมาณ 6 ตารางเมตร คมู อื ประกอบการอบรมยุวเกษตรเนนดานปศุสัตว 15

โครงการบริการวิชาการแกส ังคม ประจาํ ป 2551 สถานฟี ารมฝก นกั ศึกษา คณะสตั วแพทยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน ภาพท่ี 1 แสดงบอพลาสติกแบบขุดลกึ ลงดิน ภาพที่ 2 แสดงบอ พลาสตกิ แบบยกคนั บอ ขนึ้ 16 คมู อื ประกอบการอบรมยวุ เกษตรเนน ดานปศุสัตว

โครงการบริการวชิ าการแกส ังคม ประจาํ ป 2551 สถานฟี ารมฝกนักศกึ ษา คณะสตั วแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน การเตรียมนํา้ สาํ หรบั นํา้ ท่จี ะนาํ มาใสบอ เพอ่ื เลี้ยงปลาสามารถใชน ้ําจากบอบาดาล นา้ํ บอ นํา้ ใน แหลงนาํ้ ลําคลองไดท ันที หรือถาใชน ํา้ ประปา ควรพักนํา้ ไวในบอ พลาสติกอยา งนอ ย 3 -5 วัน เพือ่ ให ฤทธคิ์ ลอรนี ระเหยหมดไปกอ นนาํ ปลามาปลอ ยลงเลยี้ ง กอ นปลอยลกู ปลาลงเลยี้ งมขี อ ควรคาํ นึง ดังนี้ - ลกู ปลาดุกบกิ๊ อุยท่ีจะนํามาเลี้ยงควรมขี นาด 1.5 นว้ิ ขน้ึ ไป - ในชว งฤดหู นาวไมค วรนาํ ปลาดกุ บกิ๊ อยุ มาเลยี้ งเพราะปลาจะมคี วามตานทานตอโรค ตา่ํ ปลามกั จะเปน โรคตายไดง า ย - ปลอ ยลกู ปลาในอัตรา 50 – 70 ตวั ตอ ตารางเมตร บอ ขนาด 6 ตารางเมตรปลอยลูกปลา จํานวน 300 – 400 ตัว การปลอยลูกปลาลงเล้ียงจะตองปรบั สภาพอณุ หภมู ขิ องน้ําในถุงลูกปลา และนํา้ ในบอ เล้ยี งให เทา ๆกนั กอน โดยการแชถ งุ บรรจลุ กู ปลาในนํา้ ประมาณ 30 นาที จึงคอ ยปลอยลกู ปลาลงบอ และเวลาท่ี เหมาะในการปลอ ยลกุ ปลาควรเปนตอนเยน็ หรอื ตอนเชา การปลอ ยปลาลงเลี้ยงในชว งแรกปลายงั มีขนาดเลก็ อยู ใหเ ตมิ น้ําลงบอ ใหร ะดบั น้ําสงู ประมาณ 10 เซนติเมตร แลว คอยๆเพ่มิ ระดบั นาํ้ ขนึ้ เรอื่ ยๆทุกๆสัปดาห ประมาณ 5 เซนตเิ มตรตอ สัปดาห จนมี ระดับนาํ้ สงู สดุ 30 -50 เซนติเมตร ปลาดุกไมช อบการเปล่ยี นแปลงอณุ หภมู ิอยางกะทันหนั เชน ฝนตก ปลาก็อาจตายได ควรสราง หลังคาบังแดด บังฝน บนบอปลาประมาณครึ่งหนึ่งของบอปลาอยาปดหมด คอยหมัน่ สงั เกตตวั ปลา วา มี อาการผดิ ปกตหิ รือไม เชน ลอยหวั เปนแผลขา งลาํ ตัว เพ่อื จะไดแ กไ ขไดโ ดยเรว็ ในวนั ท่ปี ลอ ยลกู ปลาไมจ ําเปน ตองใหอ าหาร ควรเรม่ิ ใหอ าหารในวันรงุ ขน้ึ โดยใหอ าหารเมด็ ประมาณ 3 – 7 % ของน้าํ หนักตัวปลา เร่ิมแรกใหอ าหารเม็ดเลก็ หากปลาขนาดเล็กมากใหบ บุ อาหารพอ แตก แลว ใหป ลากนิ อาหารสดพวก เศษเนอื้ ทกุ ชนดิ สบั ใหปลากินได ตัวปลวก และแมลงตา งๆ นําไป โปรยใหปลากนิ ไดเ ลย ควรใหอ าหาร 2 มอื้ เชาและเย็น และควรใหเปน เวลา หากใหอ าหารปลาโดยพร่าํ เพร่ือจะทาํ ใหเสยี เงนิ คา อาหารปลาโดยเปลาประโยชน อาหารทเี่ หลอื จะทําใหน้ําในบอ เนาเสียเรว็ ขนึ้ การถา ยเทนาํ้ เมอื่ น้ําเรมิ่ เสยี และสงั เกตดวู า น้าํ เริม่ มกี ล่นิ เหม็น จงึ เปลย่ี นถายนาํ้ โดยปกติ จะตอ งเปลย่ี นถา ยน้ํา สปั ดาหละครงั้ ขน้ึ อยกู บั การใหอ าหารดวย การเปล่ยี นถา ยน้ําไมค วรถา ยนํ้าเกา ออกทั้งหมดควรเหลือน้ําเกา ไว 2 ใน 3 เพื่อใหปลามีความคุนเคยกับนํา้ เกาอยบู าง และอยาทาํ ใหป ลา ตกใจปลาจะไมก ินอาหาร การถา ยน้ําควรทาํ หลังจากใหอ าหารไปแลวไมนอ ยกวา 3 ชว่ั โมง มฉิ ะนนั้ ปลาจะคายอาหารออกหมด และหลังเปลีย่ นนํา้ ใหม ๆ ไมค วรใหอ าหารทันที นํา้ ท่ีถายออกจากบอปลา สามารถนาํ ไปรดพชื ผักสวนครวั หรอื ตน พชื ได ซง่ึ น้ําทถ่ี า ยออกจากบอปลานจี้ ะมีธาตอุ าหารสาํ หรบั พืช สูงดวย คูมอื ประกอบการอบรมยวุ เกษตรเนน ดา นปศสุ ัตว 17

โครงการบริการวชิ าการแกสงั คม ประจําป 2551 สถานีฟารม ฝก นักศกึ ษา คณะสัตวแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน พ้นื ทร่ี อบๆบริเวณบอ เลี้ยงปลา สามารถใชประโยชนในการปลูก พืชผกั สวนครัว เชน พริก มะเขือ ตะไคร กะเพรา มะละกอ บวบ ฯลฯ เพอื่ เปนอาหารได นอกจากนี้ การปลกู พืชรอบ ๆ บรเิ วณบอ ยงั ใหความรม รื่น บริเวณบอ เลย้ี งปลาดว ย (ภาพท่ี 3) ภาพที่ 3 แสดงการปลูกพืชผกั สวนครวั เพ่อื เปน รม เงาแกปลาดุก ปลาดุกที่เลยี้ งในบอพลาสติก นาน 3 -4 เดอื นจะไดป ลาโตขนาดตวั ละประมาณ 100 – 200 กรัม ถาอัตรารอดประมาณ 80 – 90 % จะไดผ ลผลิตปลาประมาณ 30 – 50 กิโลกรมั ตอ บอ ถาปลาดุกกโิ ลกรัม ละ 40 บาท จะมีรายไดประมาณ 1,200 – 2,000 บาท ตอ รนุ เกษตรกรเลี้ยงปลา 1 รนุ กจ็ ะคุมทุนคา ลงทุน สรา งบอ ซงึ่ บอจะมอี ายกุ ารใชง าน 3-5 ป ดังน้ัน เกษตรกรสามารถใชบ อ ในการเลย้ี งปลาตอไปไดอ ีกหลายรนุ พลาสตกิ มหี ลายชนดิ พลาสตกิ PVC จะมอี ายุการใชง านนาน 3 – 5 ป ขึ้นอยูก ับการดแู ลรกั ษา พลาสตกิ ท่วั ไป หรอื พลาสตกิ PE จะมีอายุใชงานไมเกนิ 6 -12 เดอื น ดังนน้ั จึงควรเลือกใชพ ลาสตกิ PVC เทานน้ั เมอ่ื บอมรี อยรัว่ หรอื ฉกี ขาดเปน รู ทําการซอ มแซมรอยรว่ั ของพลาสติก PVC ไดโ ดยใชเ ศษ เนอ้ื พลาสติกดา นขอบๆบอตดิ กาวปะจดุ ทขี่ าด โดยใชก าวตดิ PVC หรือกาวปะยางจกั รยาน โรคของปลาดกุ ที่เล้ยี ง ในกรณีทีม่ กี ารปอ งกันอยางดแี ลว แตปลากย็ งั ปว ยเปน โรค ซึง่ มักจะแสดงออกใหเหน็ โดยแบง อาการของโรคเปนกลมุ ใหญๆ ดงั นี้ 1. การตดิ เชอื้ จากแบคทีเรีย จะมีการตกเลือด มีแผลตามลําตัวและครีบ ครีบกรอน ตาขุน หนวด หงกิ กกหูบวม ทองบวมมีนํ้าในชอ งทอง กนิ อาหารนอยหรือไมกนิ อาหาร ลอยตวั 2. อาการจากปรสิตเขาเกาะตัวปลา จะมีเมือกมาก มีแผลตามลําตัว ตกเลือด ครีบเปอย มีจุดสี ขาวตามลําตัว สีตามลําตัวซีดหรือเขมผดิ ปกติ เหงือกซีด วา ยนํา้ ทรุ นทุราย ควงสวานหรอื ไมตรงทศิ ทาง คมู ือประกอบการอบรมยุวเกษตรเนน ดา นปศุสตั ว 18

โครงการบริการวิชาการแกส งั คม ประจําป 2551 สถานฟี ารม ฝกนักศึกษา คณะสตั วแพทยศาสตร มหาวิทยาลยั ขอนแกน 3. อาการจากอาหารมีคุณภาพไมเหมาะสม ท่ีพบบอยมักจะขาดวิตามินบี จะทําใหกะโหลกราว บริเวณใตคางจะมีการตกเลือด ตัวคด กินอาหารนอยลง ถาขาดวิตามินบี ปลาจะวายนํ้าตัวเกร็งและชัก กระตุก 4. อาการจากคุณภาพนํ้าในบอไมดี ปลาจะวายน้ําขึ้นลงเร็วกวาปกติ ลอย หัว ครีบกรอนเปอย หนวดหงิก เหงือกซีดและบวม ลาํ ตวั ซดี ไมกนิ อาหาร ทอ งบวมมแี ผลตามตวั อน่งึ ในการรกั ษาโรคปลาควรจะไดพ จิ ารณาใหร อบคอบกอ นการตดั สนิ ใจเลือกใชย าหรอื สารเคมี สาเหตขุ องโรค ระยะรักษา คา ใชจา ยในการรกั ษา โรคของปลาดุก มักเกดิ จากปญ หาคุณภาพนาํ้ ในบอ เลย้ี งไมด ี ซึง่ อาจเกิดจากการใหอาหารมาก เกินไปจนอาหารเหลอื เนาเสยี เพราะปลาดกุ มีนสิ ยั กนิ อาหารทใ่ี หใ หมแ ลวสาํ รอกอาหารเกาทิ้ง ควรมี การเปลยี่ นถายนาํ้ จากระดบั กนบออยางสมาํ่ เสมอในปริมาณ 20 -30 % ของน้าํ ในบอ แลวนาํ นา้ํ ท่พี กั ไว เติมลงไปใหไดระดับเดมิ เม่ือปลาเปน โรคแลวจะรกั ษาใหหายไดย ากและสนิ้ เปลอื งคาใชจา ย ดงั นั้นวธิ ีท่ดี ีทส่ี ดุ จึงควร ปอ งกนั ไมใหเ กิดโรค โดยวธิ ตี า งๆดงั นี้ 1. ควรเตรียมบอ และน้าํ ตามวิธีทเี่ หมาะสมกอนการปลอ ยลกู ปลา 2. ซอ้ื พันธุปลาจากแหลงทเี่ ชอื่ ถอื ได ลกู ปลาแข็งแรงปราศจากโรค 3. ไมควรปลอ ยลกู ปลาลงเลีย้ งหนาแนน เกนิ ไป 4. ควรหมน่ั ตรวจอาการของปลาอยางสมํ่าเสมอ ถา เหน็ ผิดปกตติ องรบี หาสาเหตุและ แกไขโดยเรว็ 5. เปลยี่ นถา ยนาํ้ จากระดบั กน บออยางสมํา่ เสมอ โดยเปล่ียนถายน้ําเกาออกปรมิ าณ 20 – 30 % ของนา้ํ ในบอ และนาํ นํ้าทีพ่ กั ไวเตมิ ลงไปใหไ ดร ะดบั เดมิ 6. อยาใหอ าหารจนเหลือ ใหป ริมาณพอดใี นแตล ะมอื้ และระวงั อยาใหอ าหารตกคา ง ในบอ การตลาด ปลาดกุ เปนปลาเศรษฐกจิ ทเ่ี ปนที่นิยมตอ เนือ่ งมาตลอด ท้งั ในแงข องปลาเน้อื และปลาแปรรปู ในปจจุบันมีผูประกอบการมากข้ึน ทําใหตนทุนการเล้ียงไมสูงมากนัก และทําใหมีปลาเขาตลาดไดอยู ตลอดเวลา อีกท้ังยังไดปลาที่ดี มีรสอรอย ขนาดไดมาตรฐาน ทําใหผูบริโภคซื้อปลาที่ราคาไมแพง แนวโนม ตลาดทศิ ทางของการเพาะเล้ยี งบ๊กิ อยุ จึงเปนไปอยางสวยงาม เม่ือเล้ียงปลาดุกไปแลวประมาณ 5 เดือน ก็ถึงเวลาจับปลาขาย ปลาตามทองตลาดจะเรียกช่ือ แตกตางกันไปขึ้นอยูกับขนาด สวนมากจะนิยมเรียกตามขนาดอยู 3 ประเภท คือ ปลาขนาด 3-5 ตัวตอ กิโลกรมั จะเรยี กกนั วาปลายาง (เปนขนาดปลาที่ลูกคาตองการมากท่ีสุด) ปลาขนาด 2 ตัวตอกิโลกรัม จะ เรียกวา ปลาโบ แตไมเปนที่นิยมมากเทาไร เพราะมีขนาดใหญเกินความตองการ และขนาดคร่ึงกิโลกรัม คมู อื ประกอบการอบรมยุวเกษตรเนนดานปศุสัตว 19

โครงการบริการวชิ าการแกสงั คม ประจําป 2551 สถานฟี ารมฝกนักศึกษา คณะสตั วแพทยศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน ขึ้นไปจะเรียกปลาหั่น ซ่ึงราคาปลาไมมีผูใดกําหนดจะเปนไปตามกลไกตลาด ขึ้นอยูกับมีผลผลิตใน ตลาดมากหรอื นอ ย ถา ปลาในตลาดมมี ากราคาก็จะตาํ่ แตถาปลาในตลาดมีนอ ยราคาก็จะสูง และท่ีสําคัญ ที่สุดคือความตองการของผูบริโภค วามีมากหรือนอยเพียงใดดวย แตปจจุบันมีผูนิยมบริโภคปลาดุก เพิม่ ข้ึนเรือ่ ยๆ บรรณานุกรม กรมประมง. ม.ป.ป. การเพาะเลี้ยงปลาดกุ บก๊ิ อุย. เอกสารคําแนะนาํ , กองสง เสริมการประมง, กรมประมง, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. 30 หนา โชคชยั เหลอื งธุวปราณตี . 2547. หลักการเพาะเล้ียงสัตวน ํา้ . แผนกวชิ าเทคโนโลยีการประมง ภาควิชา เทคโนโลยแี ละการอตุ สาหกรรม คณะวทิ ยาศาสตรแ ละเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยสงขลานครนิ ทร วิทยาเขตปตตาน.ี ปต ตานี. 493 หนา ประพนั ธ ธาราเวทย. 2543. การเพาะพันธแุ ละการเลี้ยงปลาดกุ อุย. พมิ พค รัง้ ท่ี 1. อักษรสยามการพิมพ. กรุงเทพมหานคร. 104 หนา พทิ ยา สมทุ รเวช. 254-. คูมือการเพาะเลยี้ งและขยายพนั ธุปลาน้ําจดื . สง เสริมอาชีพธรุ กจิ เพชรกะรัต. กรุงเทพมหานคร. 79 หนา วิศณุพร รตั นตรัยวงศ . 2542. วารสารฟารม มิ่ง ปท ี่ 5 ฉบับที่ 33. ศักดิช์ ยั ชโู ชต.ิ 2536. การเลย้ี งปลาน้ําจืด. พมิ พค ร้งั ที่ 1. โอ.เอส.พร้ินติ้ง เฮา ส. กรุงเทพมหานคร. 201 หนา อทุ ัยรัตน ณ นคร. 2544. ปลาดุก. พมิ พค รั้งที่ 2. มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. กรงุ เทพมหานคร. 140 หนา http://www.doae.go.th/library/html/detail/dook/menu.htm http://www.nicaonline.com/new-96.htm http://www.homepagez.com/koissares/agr10.htm http://irrigation.rid.go.th/rid1/HongKhrai/lifefish.htm http://irrigation.rid.go.th/rid1/HongKhrai/plakod.htm http://www.nicaonline.com/articles1/site/view_article.asp?idarticle=109 คูม อื ประกอบการอบรมยุวเกษตรเนน ดานปศสุ ัตว 20