Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Bahasa_Kadazandusun_Tingkatan_2

Bahasa_Kadazandusun_Tingkatan_2

Published by Madzani Saidie, 2021-07-23 08:04:28

Description: Bahasa_Kadazandusun_Tingkatan_2

Search

Read the Text Version

RUKUN NEGARA Bahawasanya Negara Kita Malaysia mendukung cita-cita hendak: Mencapai perpaduan yang lebih erat dalam kalangan seluruh masyarakatnya; Memelihara satu cara hidup demokrasi; Mencipta satu masyarakat yang adil di mana kemakmuran negara akan dapat dinikmati bersama secara adil dan saksama; Menjamin satu cara yang liberal terhadap tradisi-tradisi kebudayaannya yang kaya dan pelbagai corak; Membina satu masyarakat progresif yang akan menggunakan sains dan teknologi moden. MAKA KAMI, rakyat Malaysia, berikrar akan menumpukan seluruh tenaga dan usaha kami untuk mencapai cita-cita tersebut berdasarkan prinsip-prinsip yang berikut: KEPERCAYAAN KEPADA TUHAN KESETIAAN KEPADA RAJA DAN NEGARA KELUHURAN PERLEMBAGAAN KEDAULATAN UNDANG-UNDANG KESOPANAN DAN KESUSILAAN (Sumber: Jabatan Penerangan, Kementerian Komunikasi dan Multimedia Malaysia)

KURIKULUM STANDARD SEKOLAH MENENGAH BAHASA KADAZANDUSUN TINGKATAN 2 BUKU TEKS PENULIS Rosliah Kiting Kisun Tampuling Caroline L. Loven EDITOR Julianah Kuli PEREKA BENTUK Cheryl Courtney Sigah Lizawati Asrudi Zimry Baras Muhamad Saidi Latapa ILUSTRATOR Sabah Animation Creative Content Centre (SAC3) DBP Dewan Bahasa dan Pustaka Kuala Lumpur 2017

KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA No. Siri Buku: 0072 PENGHARGAAN KK 499-221-0102071-49-1654-30101 ISBN 978-983-49-1654-1 Penerbitan buku teks ini melibatkan kerjasama banyak pihak. Sekalung penghargaan dan Cetakan Pertama 2017 terima kasih ditujukan kepada semua pihak © Kementerian Pendidikan Malaysia 2017 yang terlibat: Hak Cipta Terpelihara. Mana-mana bahan dalam buku ini tidak dibenarkan diterbitkan Jawatankuasa Penambahbaikan Pruf semula, disimpan dengan cara yang boleh Muka Surat, Bahagian Buku Teks, dipergunakan lagi, ataupun dipindahkan Kementerian Pendidikan Malaysia. dalam sebarang bentuk atau cara, baik dengan Jawatankuasa Penyemakan Pembetulan cara bahan elektronik, mekanik, penggambaran Pruf Muka Surat, Bahagian Buku Teks, semula mahupun dengan cara perakaman Kementerian Pendidikan Malaysia. tanpa kebenaran terlebih dahulu daripada Jawatankuasa Penyemakan Naskhah Ketua Pengarah Pelajaran Malaysia, Kementerian Sedia Kamera, Bahagian Buku Teks, Pendidikan Malaysia. Perundingan tertakluk Kementerian Pendidikan Malaysia. kepada perkiraan royalti atau honorarium. Pegawai-pegawai Bahagian Buku Diterbitkan untuk Kementerian Pendidikan Teks dan Bahagian Pembangunan Malaysia oleh: Kurikulum, Kementerian Pendidikan Dewan Bahasa dan Pustaka, Malaysia. Jalan Dewan Bahasa, Jawatankuasa Peningkatan Mutu, 50460 Kuala Lumpur. Dewan Bahasa dan Pustaka. No. Telefon: 03-21479000 (8 talian) Jabatan Pendidikan Negeri Sabah. No. Faksimile: 03-21479643 Universiti Pendidikan Sultan Idris. Laman Web: http://www.dbp.gov.my Reka Letak dan Atur Huruf: SMK Narinang Kota Belud. Sabah Animation Creative Content SMK Datuk Peter Mojuntin Centre (SAC3) Penampang. Muka Taip Teks: Franklin Gothic Book Saiz Muka Taip Teks: 11 poin Dicetak oleh: Percetakan Mesbah Sdn. Bhd., No. 11, Jalan Tun Perak 6, Taman Tun Perak, 43200 Cheras, Selangor Darul Ehsan.

SUANG PASON PONOGULU iv PALAN PONGIA'AN SONTOUN v-vi AKTIVITI-AKTIVITI PAMBALAJARAN vii-ix ABAD KO-21 x POPOINTUTUN WATAK 1UNIT PISOKODUNGAN 1-18 UNIT 6 WONSOYON I 91-108 KOUBASANAN 2 MANAMONG 19-36 7UNIT PTSKOOAOINTGLUDAONAARNGDISKMAUNOSNOT' OK 109-126 TKIONLUIDNAGSKAUNSAMNAYA 8UNIT UNIT KKOOOUTBUARSAANNAN 37-54 TOLUODO' 127-144 3UNIT KOPOSION NU 4UNIT BURUON DI 55-72 9UNIT POBURUO' 145-162 KIKOUNALAN IMBURUON NU 5UNIT OSOOSODU PANAU UNIT 10 POGUN SABAH NGA OGUUGUMU 73-90 NOINTUTUNAN 163-180 TOKITO OM OILAAN SOMPOMOGUNAN PANAASAN 181-183 SANARAI RUJUKAN 184 GLOSARI 185-187 INDEKS 188 SKRIP AUDIO 189-190 iii

PASON PONOGULU ROSLIAH KITING KISUN TAMPULING CAROLINE L LOVEN iv

PALAN PONGIA'AN SONTOUN NUM. TEMA UNIT / SK SP PETA PAMBALAJARAN 1 KOILAAN UHU 1.0 POMUSARAHAN ABAD KO-21 KINOYONON POSORILI 1 1.4.1 (i-iv), 1.4.5, Peta Buih • Aanangan PISOKODUNGAN 1.5.3, 1.4.2, minsingilo 1.5.4 2.0 2.1.1, 2.2.1, • Komunikatif 2.1.1 (i) 3.0 3.2.1, 3.2.2, 3.2.3 4.0 4.2.2, 4.4.2 5.0 5.2.4 6 1.0 1.3.1, 1.3.3 (i-iii), Peta Pelbagai Alir • Momonsoi WONSOYON I 1.5.4 (v), 1.4.6 buruonon id KOUBASANAN 2.0 2.2.2 (iii), 2.2.1 tinimungan toi 3.0 3.2.2 (iv), 3.3.2, ko inovasi 3.4.1 • Pambalajaran 4.0 4.2.2 maya 5.0 5.2.1 (ii), pamansayan 5.2.3 (iv) projek 2 KOLIDASAN 2 1.0 1.2.2,1.2.3 (i-iii) Peta Pokok • Obingupus 3 SIVIK MANAMONG 1.3.1 (i), 1.5.4, • Pambalajaran KOLIDASAN MAYA 1.4.2 Koperatif 2.0 2.1.2 (i-iii), 2.4.4 •Kiprinsip TINUNGKUSAN 3.0 3.1.2, 3.2.4 (i-ii), •Pambalajaran 4.0 4.3.1, 4.4.2 5.0 5.1.1, 5.3.2 Aktif 7 1.0 1.1.2, 1.4.3 POTUNGKUSO 2.0 1.4.7 TOILAAN SANDAD 3.0 2.2.3, 2.3.1 3.3.3, 3.3.2, MONTOK 3.2.4 (i), 3.2.4 KOGORISAN (ii), 3.3.6 4.3.1, 4.3.2 4.0 4.4.3 5.2.2, 5.2.4 (i), 5.0 5.3.3 3 1.0 1.2.5,1.4.3 Peta Buih KOOTURAN 2.0 2.1.3, 2.5.1 KOUBASANAN 3.0 3.1.3, 3.2.2 (iv), 4.0 3.2.4 5.0 4.1.2, 4.1.3 5.2.2 (i-ii), 5.2.4 v

NUM. TEMA UNIT / SK SP PETA PAMBALAJARAN 3 SIVIK UHU POMUSARAHAN ABAD KO-21 8 1.0 1.3.1 (vi), 1.4.8 Peta Pelbagai Alir •Patriotik TOLUODO' 2.0 2.2.4, 2.3.4 Peta Bulatan •Pambalajaran KOPOSION NU 3.0 3.2.2 (iii), 3.3.4, Peta Titi maya 3.4.3 ponolibambanan 4.0 4.3.2 kobolingkaangan 5.0 5.2.2, 5.3.2 4 KOILAAN 4 1.0 1.3.1, 1.5.4, Peta Buih •Kikaabalan KOUSINAN OM BURUON DI 1.2.5, 1.4.4, Berganda takawas id PONGINDOPUAN KIKOUNALAN 2.0 2.2.1, 2.5.2 komunikasi 3.0 3.1.4, 3.2.4 (iv), 4.0 4.1.3, •Pambalajaran 5.0 5.1.2, 5.2.4 (iv) maya ponolibambanan 9 1.0 1.4.1 (i-ii), Peta Pelbagai kobolingkaangan POBURUO' 1.5.1 Alir IMBURUON NU 2.0 2.3.1, 2.4.1 •Momusorou 3.0 3.2.2 (iv), 3.3.5 •Pambalajaran 3.4.4 4.0 4.4.1 (ii) maya 5.0 5.2.3, kopongudiaan 5.2.1 (i-ii) •Kikataanan 5 GLOBAL 5 1.0 1.3.1 (iv), Peta Pelbagai om kiimatu OSOOSODU 1.3.2, Alir sondii PANAU NGA OGUUGUMU 2.0 2.2.4, 2.4.2 •Konstruktif TOKITO OM 3.0 3.2.3, 3.2.1, OILAAN 3.3.1, 3.3.2, 3.3.4 4.0 4.4.2, 5.0 5.2.1, 5.2.3 5.2.4 10 1.0 1.4.1 (i), (iv), Peta Pelbagai •Aanangan do POGUN SABAH 2.0 1.5.2 Alir minsingilo NOINTUTUNAN 3.0 2.3.3, 2.4.2 SOMPOMOGUNAN 3.2.2 (v), 3.3.5 •Monginobos 3.4.5 soosondii 4.4.1 4.0 5.2.3 (ii), 5.3.3 5.0 vi

AKTIVITI-AKTIVITI PAMBALAJARAN ABAD KO-21 1 Round Table 2 Think-Pair-Share Mirikau o tangaanak id tinimungan. Onuan do mongingia' o tangaanak do uhu. Onuan o tangaanak iso uhu. Onuan tangaanak timpu do momusorou Mogisoosowoli o tangaanak monuat uhu di tinahak. do idea. Miilang idea miampai tambalut id Momoguno tangaanak pen om karatas. kolimpupuson timpu. Papabanta asil karaja. Miilang idea miampai toinsanan tangaanak id kalas. 3 Hot Seat 4 Popolombus Tudodoi/Sinding Aktiviti ponginluuban soira aawi Suhuon tangaanak tumounda id tangaanak mambasa om monoriuk tinimungan. (sosongulun/tinimungan). Onuan tangaanak do uhu. Mirikau o sosongulun tangaanak id Kawasa o tangaanak momonsoi tirikohonon di nokosodia om sumiliu karaja di tinahak miampai kreativiti ‘‘susukuon’’ toi ko' ‘‘abaal’’. sondii. ‘‘susukuon’’ toi ko' ‘‘abaal’’ diti manahak Pabantaon asil karaja id dumbangan sisimbar montok toinsanan ponguhatan do kalas. mantad tangaanak suai. 5 Papabanta Asil Karaja Sondii 6 Role-Play Papabanta tangaanak montok popokito asil Suhuon o tangaanak naanu id kalas. minsingkono tumanud watak. Milo poindalanon miampai momoguno Onuon timpu tumounda. mogikaakawo kakamot om karaaralano. Suhuon tangaanak popolombus Momoguno kakamot ICT toi ko' suai kakamot. pinsingkanaan. 7 Gallery Walk 8 Three Stray One Stay Aktiviti soira aawi ponoriukan. Posokoton asil karaja. Posokoton do tangaanak asil karaja Pokionuon songulun tanak id tinimungan id limput do kalas mooi do okito manahak kotolinahasan asil karaja diolo. tinimungan suai. Kawasa tangaanak suai id tinimungan do Kawasa monuat komi o tinimungan mintong om monguhot asil karaja suai. tinimungan suai. Posokoton asil karaja momoguno ‘‘stiker note’’. vii

9 Peta i-Think Momoguno peta pomusarahan sabaagi kakamot pongunsub idea tangaanak, sabaagi kakamot momonsoi ponoriukan om pabantaon nogi id bontuk grafik. PETA BULATAN PETA POKOK PETA PELBAGAI ALIR Proses momusorou: Proses momusorou: Proses momusorou: PETA BUIH Mogihum rati tumanud Monompipi ahal Proses momusorou: Mogihum do do kontek milo gunoon tumanud do isoiso pounayan om montok: uhu. Popotolinahas kotutukon. Mongilo koilaan kokomoi do poinsandad. isoiso ahal Piilangan pomusarahan. miampai Pomolingkuman. manahak pounayan. as as PETA BUIH PETA ALIR PETA DAKAP BERGANDA Proses momusorou: Proses momusorou: PETA TITI Proses momusorou: Proses momusorou: Mogihum do Mongulud do laang, Pironitan do pisuayan toi ko' tumanud do taang toinsanan, Analogi pironitan om piagalan. toi ko' koluyungon. soboogian om mogihum do Haro pironitan do raan. pounayan pironitan. diagram kod warana venn. 10 Aktiviti Suai Stesen. Pambalajaran maya Pambalajaran maya pamansayan ponolibambanan kobolingkangan. projek. Monginobos soosondii. Pambalajaran maya ponginggumuan totoinaon. viii

Kopomogunoon om Kotolinahasan do Ikon: Buuk nopo diti nga momoguno do ikon miagal id siriba: MOKINONGOU OM MONUAT A. Ikon Montok Kabaalan Boros MOBOROS Popohimagon kasantaban do Moniis kasantaban monuat toilaan, pomusarahan do mokinongou, rati om monginonong di om kalantasan sondii. norongou. Kaanu nogi PURALAN BOROS o kabaalan diti moniis Monuduk kapamansayan kasantaban do tanganak ayat omkopomogunoon do mikomunikasi. puralan boros di kotunud. MAMBASA Popohimagon kabaalan KOLUMISON BOROS do mambasa miampai Popohimagon kasantaban do mangarati, roiton, loyuk om kalantasan popolombus om monginonong do boros di kosudong. di kohiok. Popoilo woyo toluud i Popoilo numbur do B. Ikon Montok Penyendal manahak ponontudukan. standard pambalajaran. moMkoornmitgisuu.snosruobu tdaonogakraenaatkif om Ponuhuan papapanau do pkMouakrnaoalmahnoaikbioskorooitssooloibnmoarhkoaossn,asfnreaps.a, Popoilo koilaan kawawagu. aktiviti. Manatheakknokoloilgaikakonomikluaonakinokmaosmoi.i Nuut. pCPoDogpmiao'oialnontkoookmppopomapmoogibnuadnlaaaljaaannraddnoo. Pomoinan boros. Boros diwato. Ponoriukan. QR Code. ix

POPOINTUTUN WATAK x

Unit 1 PISOKODUNGAN Id unit diti minsingilo tokou do: Popolombus boros kituni do vokal tanaru om toniba. Popolombus boros miampai loyuk di kosudong. Mambasa mogikaakawo teks. Momonsoi mogikaakawo ayat. 1

MOKINONGOU OM MOBOROS Nulu Nabalu nopo nga nulu A. Intangai om pogibaabarasai. bobos takawas id Malaysia. T Kinawas nopo E do nulu diti nga M 4095 meter A mantad rahat. 1 i. Poilango' pomusarahan nu kokomoi do gambar id siriba. ii. Nunu woyo toluud okito nu id gambar? iii. Poingkuro tokou mamagayat tutuumombului rumikot mooi podtuongis id Nulu Nabalu? 2 1.4.1 Mogibooboros montok manahak idea kokomoi (i-iv) nunu i nokito: (i) tema (ii) uhu (iii) tonsi (iv) isu.

B. Kinongoho' booboroson kokomoi do bombon. Bombon roitan nogi do tagal. Sanganu nopo do bombon nga koinsanai tulun poingion T sandad id iso toi ko' piipiro kampung. Kopohimaganan do bombon mositi maya piupakatan. E Id piupakatan dii, uludon o piipiro kooturan. Wookon nopo do kooturan nga au asaga M mongoi paganu sada id kinoyonon dii gisom orikot timpu di nakatantu. Nung au A tumanud do kooturan dii nga ontokon do sogit. 1 Soira orikot timpu kopongonuan suang do bombon, poiloon no ngawi o tulun di pointanud do bombon dii. Oinsanan mogigion id suang kampung toi ko' i poingion id watas do suai nga muli kampung ontok kopongonuan do suang bombon dii. Pogiuhupan do mamagamit o sada om pogiduo-duoon no ku m a a toinsanan. Koubasanan do pohoroon iti ontok timpu poimbida miagal ko maso magadau di anaru. Kapanahak do kounalan iti bombon montok kopomogompian suang do bawang tu amu ougar om osimbayan i sada do sumakag. Kopongonuan do sada nga amu momoguno do tubo, i kapatai do sada. Ontok do manganu, sompipion i sada di nopongo. Iri nopo tongokoro nga poiduon kaagu. Suai ko' ii, kaanu nogi iti do popoulud tulun mogiigion maya do piuhupan om piupakatan. Agayo kalansanan do kotilombus no daa iti bombon mooi do au opunso suang do bawang. Kapanahak iti do kosiwatan kumaa sakag tinaru tumungkus do koubasanan di tosonong. Turongou Tongkuyu Lumpis Intutunai kawo sada id bawang Sinsilog Tuntul Sarawi Gombui 3 Rokot 1.4.5 Manahang koilaan mantad bahan di norongou toi ko' nokito.

C. Polombuso' om gonopo' pibarasan id siriba tumanud do booboroson kokomoi do bombon. Nunu komoyon do bombon? T Bombon nopo nga … E Isai …? M Soira timpu kopongonuan suang Koinsanan tulun poingion sandad A do bombon? id iso toi ko' piipiro kampung. 1 Ontok… Nunu …? Poingkuro o bombon kaanu Kopomogompi iti suang do bawang. popiulud do tulun id kampung dii? … 4 1.5.3 Momili loyuk kobooboros di kotunud montok popolombus do isoiso ahal.

D. Pibarasai i norongou nu mantad do audio. 1 KINOTUAN 2 TAAKANON MANTAD WAGAS OM KASANG 3 T TAAKANON DO NOLOPOT E OM ID TIN M A 1 4 5 RUSAP RABUK 6 POMUTANAMAN HIDROPONIK 1. Roito' nunu okito nu id gambar. 2. Nunu kounalan do momutanom? 3. Poingkuro popoingkawas do asil pomutanaman? 4. Suato' ralan papataran do asil pomutanaman di lobi poingmaamaha. 1.4.2 Mogibooboros montok mongulud 5 koilaan di nokito.

E. Pabantao' ruputan. Ruputan Aktiviti Kotinanan Guugumompi Sandad Posorili Sikul Takawas Nunuk Ragang. KOTINANAN GUUGUMOMPI SANDAD POSORILI T Mongingia' Momuruan 1. Dr. Peter Adrian 2. Gundohing Henry Idang E 3. Zandi Rohaini Suhaimi M Ponorikohon : Lynumis Sitibon A Timbang Ponorikohon : Bambyrn Toni Monuunurat : Raynokian Jimis RUPUTAN KOTINANAN SANDAD POSORILI 1 Mongigit Tusin : Shumundu Anthony Puru Kotinanan: 1. Bobolyan Prisli 2. Chi Ling Wee 3. Siti Umairah Wahid 4. Alyanak Osman 5. Alawah Pitrus Abaabayan 1. Popokito karaaralano momonsoi bunga mantad kakamot di noguno no. 2. Bengkel monombir juli mantad rasuk di niada. 3. Piboi'an momonsoi kulit buuk di okreatif. 4. Piboi'an sumayau kitema do waya posorili. 5. Kotombuluyan Toilaan id Ekspo Sains. 6. Minampai id Program 1 Malaysia Otomou, 1 Malaysia Olidang id Walai Tionon Tenom. 7. Ceramah Kapamansayan Replika Korita. 8. Piboi'an Fotografi kokomoi do waya posorili. 9. Minomonsoi do Poster. Nakalantoi do: 1. Gaa Bontugan Sandad Posorili Pogun Malaysia miampai nakaramit do RM3000.OO, tropi, vest BONTUGAN WOYO POSORILI om sijil. 2. Limbou koiso Piboian Fotografi. 3. Limbou koiso id Piboi'an Inovasi Nayatan Kebangsaan. 4. Limbou koduo id Piboi'an Monurat Esei kopihondot do Tadau Meteorologi Sompomogunan. 5. Limbou koiso id Piboi'an Natad Sikul Olidang Nayatan Pogun. 6 1.5.4 Popolombus do ruputan.

MAMBASA A. Intutunai idea toponsol, idea ponokodung om ayat pomogirot. T Ralan Mongumolig do Bawang E M Bawang di noumolig nopo nga A bawang di olidang om notingolig nogi o mamaamasi i poingion id 1 suang do bawang. Kokiikitanan do bawang dii, oniniting, aiso rinomos om bahan toksik i kopomorumbak kolidangan do waig. Haro piipiro ralan i milo tokou tonudon mooi do koinsodu mantad kobolingkaangan om korumbakan do bawang id timpu dumontol. Ralan kopogulu nopo nga, popoindalan do kempen mongumolig do bawang. Kempen diti milo poindalanon maya radio, televisyen om media cetak. Oponsol kopio do haro kopurimanan do oupus om kitongungan moningolig do bawang tu rinomos om bahan toksik kopomorumbak do ekosistem mamaamasi id bawang. Suai ko' ii, kososomu nogi iti do toud waig i gunoon do tulun ginumuan id koposion do monikid tadau. Sumusuhut, ralan popotilombus pomogompian kolidangan do bawang nopo nga amu managad do puun i poinsuni id piras om tudan do bawang. Laang diti kotingolig do tana mantad do tumuhan. Tana di notuhan okon nopo ko karaag do kolumison sandad posorili nga koromos nogi do bawang. Suai ko' mantad dilo, puru porinta om momoomogompi sandad posorili minog do popogirot kopio di kooturan mongumolig kolidangan do bawang. Isai-isai nopo i sinongkataaman do rinomos om bahan toksik, milo onuan do danda om tolungkuon. Oponsol iti montok momorologo do tulun di aiso tonggungan om mangantob nogi koimaan papataam do rinomos id kinoyonan di aiso kasagaan. Laang diti nga koponguhup nogi mongumolig do bawang mantad ososomu om orumbak. Id kolimpupuson, oponsol kopio do haro pisokodungan do tulun ginumuan, puru momogompi sandad posorili, mongiigindapu om suusuai po mooi do kogirot om atanud kopio daa o kempen pongumoligan do bawang diti. Kopomogompian kolidangan do bawang okon nopo ko kaanu moningolig do mamaamasi id suang bawang nga kapanahak nogi waya tosonong kumaa toinsanan. Miagal di boros do tingoligai pogulu i do adalaan orumbak. 2.1.1 Minsingumbal popolombus tuni vokol tanaru om toniba. 7 2.2.1 Momili tonsi id teks montok momogonop toilaan.

B. Basao' teks id siriba miampai pomoroitan tuni vokal tanaru di kosudong. Peter Clarence, Lorong 3, Walai No 63, Taman Wiranabalu, 89257 Tamparuli, T Sabah. E Upisor Watas, Majlis Watas Tuaran, M Kaban Surat 50, A 89250 Tuaran, Sabah. 22 GUMAS 20 1 Gundohing, Ruputan Kokomoi Talun-alun di Okikip id Taman Wiranabalu, Tamparuli Tumanud do ahal id sawat, yoho mobi do mogiigion id watas Tamparuli, poporuput kokomoi kobolingkaangan do talun-alun di noindamaan kokikip id kinoyonon diti timpu baino. 2. Kobolingkaangan diti mantad do karaja popoingkawas komogoton do talun-alun id kinoyonon nokomoi. Karaja monginsonong dii nokotimpuun mantad po di piipiro tulan nakatalib. Nosubuanan iti do koyuuyuon talun-alun tu ralan di duo mihuyud nosiliu do sonrulud. Suai ko' ii, talun-alun di au nataar kohimpogong kurita do mamanau tu miagal di tuntul sumalakoi do pampang. Kobolingkaangan diti lobi orumot ontok do rumasam tu alampayan do waig om oburutak i talun-alun. 3. Pinapaharo o Puru Tinimungan Mogiigion id kinoyonon diti do pitimbungakan ontok minggu nakatalib. Id pitimbungakan dii, nosombulu pinipakatan dahai poposogu kumaa koupisan watas do piipiro ralan montok monolibamban do kobolingkaangan diti. Koiso nopo nga, pokisikapan do momongo koinsanai karaja monginsonong do talun-alun. Koduo, taaron i talun-alun mooi do osikap kapaapanaho do korita om amu oburutak ontok do rumasam. 4. Agayo kalansanan dahai kumaa upisor watas do kaanu monguhup monolibamban kobolingkaangan diti do osiisikap. Alapon nogi dahai do mongoi kakap id kinoyonon diti mooi do kokito sondii kobolingkaangan dii. Pounsikou. Surat rasmi nopo nga karatas i kisuang do kabar toi ko' ahal pointantu i pootodon montok poposunud, Yoho i papanau do karaja, poporuput toi ko' mokianu kouhupan mantad koupisan om institusi. Monurat do surat rasmi Peter milo do songulun toi ko' montok mongobi do iso tinimungan om pokirimon kumaa di hontolon. (PETER CLARENCE) Paatadan do surat rasmi milo montok songulun, Mobi do Mogiigion, koupisan, kotinanan, institusi om suusuai po. Taman Wiranabalu, Tamparuli. 8 2.1.1 Minsingumbal popolombus tuni: (i) (i) vokal tanaru.

C. Simbaro' pongudian id siriba. T 1. Nunu ngawi kobolingkaangan soira okikip o talun-alun? E 2. Posuato' komoyon do poinukadan miagal tuntul sumalakoi do pampang. M 3. Pasanarayo' ralan monolibamban kobolingkaangan tumanud do teks. A 4. Potolinahaso' kowoowoyoon di kosudong do wonsoyon nu soira kotoguang do ahal miagal diti. 5. Patayado' sogu nu kumaa momomoguno ngawi do talun-alun. 1 D. Ihumo' boros momoguno vokal tanaru mantad id teks. Kobolingkaangan Vokal tanaru mantad id teks Tuni Vokal Tanaru Tuni vokal tanaru nopo nga kopihuyud duo toi ko' lobi o vokal id isoiso boros. Poomitanan: maan, piipiro, poo, tuuduud. 2.2.1 Momili tonsi id teks montok momogonop toilaan. 9

MONUAT A. Intigasai pibarasan id siriba momoguno 50 gisom 70 patod boros. T Skype Jasinta E M Boni Wong A 1 Kopisanangan. 12.30 10 Kopisanangan nogi. 12.31 Pogulu po om mongunsikou oku do kinalantayan nu sabaagi do 12.33 bontugan susumikul Sabah di toun nakatalib. Pounsikou. 12.34 Poingkuro topurimanan nu soira do nopili sabaagi bontugan susumikul Sabah? 12.36 Oondos ginawo ku om mongunsikou oku kopio kumaa Minamangun do tingadan 12.45 diti. Miagal do amu oku otumbayaan soira tinolipaunan oku om naalap rumikot id kopotunuyan do gaa diti ontok do kapanaandakan Tadau Mongingia' id Longkod Balajaran Sabah. Kopuriman oku miagal do kinoinggoritan ku nakapanahak do asil di timan-imanon ku. Milo ko poposusui kokomoi paganakan nu? 12.47 Mantad oku paganakan di haro no pibagal-bagal. Tama ku papapanau do lori 12.50 om tina ku nopo nga mononombir. Tanak oku kotuahan mantad onom tulun 12.52 mogiobpinai. Sabaagi do tanak kotuahan, pointantu no do kitonggungan oku popokito poomitanan di tosonong kumaa tongotadi ku. Poingkuro kinoimpuunon do sinikulan nu? Tuminimpuun oku id tadika do gereja St. Theresa Tuaran om noputan id SK 12.55 Rangalau Kiulu, nakalantoi oku 5A id UPSR. Nokotorimo oku pangalapan do sumikul id SM Sains Kota Kinabalu. Nakaanu oku 7A id PT3 om 11A+ id SPM. 3.2.1 Momoguno format ponuatan di kosudong montok popolombus do isoiso koilaan.

Norongou ku do okon nopo ko osonong kinalantayan nu id balajaran nga id 12.56 kokurikulum nogi. Poingkuro ko monoina timpu nu? Boros ka di tama ku, masi nopo nga omitanan i tulun taparu do mindahu tu 01.01 T E momobog do bolobou kosuabon om mongonggom ninipot do muli ka. Komoyon M A do momonsoi nopo karaja nga timpuunan do kosuabon om gisom do asadapan. 1 Ingkaa oku no sumikul tu balajar oku do kosuabon, wonsoyon ku karaja sikul do dongkogulian. Soira do sodopon mongoi oku tanud do kokurikulum. Oputan ku do monoguli balajaran ontok dongotuong. Nung haro pialaan id sikul toi ko' id labus nga mongoi oku nogi tanud. Isai kopio kounsub dika gisom nakalantoi do gaa diti? 01.05 Otopot nopo kopio nga ogumu kounsub doho diti. Koduo-duo molohing ku no kopio 01.10 toriirimo manahak pongunsuban do mingoos id sinikulan. Ingkaa nogi mongingia' ngawi om tambalut ku id sikul, id piromuton maya do Facebook, Blog om Whatsapps. Nunu o iman-imanon nu id timpu dumontol? 01.12 Nokotorimo oku do biasiswa Jabatan Perkhidmatan Awam (JPA) mongoput 01.16 sinikulan id Banglore, India id gana do pongusapan. Agayo kounsikahan ku 01.18 do biasiswa diti tu koponitiu do ralan ku gumampot do iman-imanon ku sumiliu dokutur insan tadau. Ontok timpu oliwang, nunu abaabayan do korohian nu? Orohian oku mogonsok taakanon koubasanan miagal do takano rinukut-rukut. 01.22 Takano nopo diti nga rinukut mantad turu kawo wagas. Soira do onsokon, ralatan do layo, pinara piasau, sogumau om suusuai po i kapanahak do kolidasan tinan. Id kolimpupuson, mongunsikou oku do kinalantayan nu di osonong kopio. 01.26 Sumokodung oku dika id sambayang mooi do osoosogit ko no daa kasari om agampot no daa iman-imanon nu. Alansan oku toriirimo nu osorou i poinukadan “soira ko mintong rombituon id tawan, kada lihuai sakot di poingulok nu”. Pounsikou timpu di pinotobilang nu montok ponurubungan diti. Miagal nogi id dika. 01.30 11

B. Monuat Roisol. Ponuat do roisol kiuhu “Sokodung Molohing Pongunsub do Kalantayan Tosonong kumaa Tanganak id Sikul”. Intangai poomitanan do ponuatan roisol id bolikan 56. Ponogulu T Pounsikou kumaa momuruan do abaabayan diti. Sokodung do molohing pongunsub E do kalantayan tosonong tanganak id sikul o uhu do roisol ku tadau baino. Pogulu po M om potolinahason ku komoyon do uhu diti. Sokodung kirati do ponguhupan. Molohing nopo nga kirati do ... A 1 Tonsi 1 Sokodung do molohing id gana kurikulum okito mantad ponguhupan diolo momogonop do kakamot di gunoon tokou id sikul. Kakamot dilo kaampai no buuk, ... Tonsi 2 Id gana do kokurikulum okito sokodung molohing maya do ponguhupan diolo manahak do kasagaan tumanud do abaabayan di kironit do pambalajaran. Abaabayan dii pohoroon id sikul toi ko' id labus. Mantad do kasagaan do molohing ... Tonsi 3 Oilaan tokou do gana sosial nga oponsol nogi montok songulun susumikul. Sokodung do molohing id gana diti okito .... Tonsi 4 Sokodung do molohing popotounda do koumatan id sikul ... Kolimpupuson Mantad do tonsi roisol di nokolombus ku, okito koponsolon do sokodung molohing sabaagi pongunsub do kalantayan tosonong kumaa susumikul ngawi. Sokodung diti nokointalang do kopogowit kalantayan miagal di poinukadan ... 12 3.2.2 Popolombus koilaan maya ponuatan roisol.

C. Imurio' gambar id siriba. Suato' woyo toluud di kosudong. T E M A 1 D. Ponuat karangan mantad do gambar id sawat momoguno piipiro pangaan. 3.2.3 Momonsoi ponuatan id piipiro pangaan. 13

KOLUMISON BOROS A. Nunu o sundait? T Sundait mantad boros: E Sunudai + karait = Sundait M Sundait Rati Sundait nopo nga iso A Taya to dia adi koubasanan om kawo do Tua parai koborosuratan id tinaru }1 Muli walai sinimpurugu Kadazandusun. Boros Malik kongkod sinimparakat sundait naanu mantad boros sunudai om karait. Komoyon nopo do sunudai mokisunud do sundait Inda ka dahai yo toi ko' popolombus do Sigar nga impuluan } Poulian ii tua parai sundait. Karait nopo nga kosimbar di sundait toi } hiri sulap ko' karati komoyon di Rahami do tagadon sundait. Nosiliu do iso Lapap nga tantabon putul boros do sundait. nodi mongihang Roito' Kotolinahasan Sisimbar Maha nogi osonong Ralan tosonong nopo nga Watu lumiwid pamanahon om amu ii tapatau. Ralan taraat kapanau. I nogi taraat nopo nga ii otidong. pamanahon alampas Osonong ii watu lumiwid oo laang om osiau. do hiri totidong. Oniba watang-watang Oluso ku po rasuk ku Noompus do kodop Tintod ku lumibung Polikayo ku nundari Siponpod do rolian 14 4.2.2 Mogibooboros kokomoi fungsi koubasanan tinaru montok timpu baino.

B. Roito' sundait id siriba. Maha nogi di tomulok po om Sumuni palad Turu do mogiadi-adi T amu mamadak, maha nogi nga songulun no E kolohing om akapal tomod badak aragang tobuk M A Oloyo minsiriba nga Sompurok no nga Watu o takanon osikap tomod minsawat amu milo tolonon nga kayu i o walai 1 Kokoton om sumuli Aatul o tangkayau Tumuhun om momirumun Sangadau managad om amu i orongou lopok Oruol no otinsuk om amu i okito Kidila timpurulu Tolu no miobpinai, Okito i doungadau om mogiguugusa kasari, amu manud-tanud kasari nopo kopikosup soira totuong iduanan ko Duo no miobpinai nga Pilion nogi molohing sopisunggu-sunggu tawan om adaan nogi i sumandak Sumuang nga sumisip, Tinan nu id siriba, sumoliwan nga sumisip roo nu id sawat C. Pogihum do sundait id buuk, Internet toi ko' mantad komolohingan. Uludo' om pabantao' id kalas. 4.4.2 Papabanta do koilaan di notimung 15 miampai momoguno ICT.

PURALAN BOROS A. Boros Ula. Boros ula woyo nopo nga boros di manahak rati do kouyuuyuo montok popotolinahas T do boros ngaran. E Poomitanan: M A Sumandak do olumis 1 Boros ngaran Boros ula woyo Nokoluyud ilo bawang soira nokosondot rasam do asapou. Olidas tinan nung ogorot do minguyat. B. Gonopo' boros ngaran id siriba momoguno boros ula di kosudong momoguno do media ICT. Olidang Walai Olumis Walai Walai 16 4.4.2 Papabanta do koilaan miampai momoguno do media ICT.

C. Onuai do boros ngaran tikid boros ula id siriba. Pomonsoi mogikaakawo ayat di kosudong. Poomitanan: Orumpad watu Orumpad ilo watu hilo natad do sikul. T suduon Uludon no ilo suduon hilo balaan mooi E do amu orumpad kokitanan. M A Otulid 1 Okilong Anaru Opodos Olunau D. Ponuat do piipiro boros ngaran om onuai do boros ula. Pomonsoi do ayat toomod momoguno tikid boros ngaran dii. Poomitanan: Boros ngaran: Laptop Boros ula: Orimpot Ayat toomod: Binolian oku di tina ku do laptop di orimpot tu osonong oku mongigit hombo nopo ngoyon. 5.2.4 Momonsoi mogikaakawo ayat toomod. 17

POMOINAN BOROS T Sisipai putul boros gisom osiliu boros di kirati. E KA P I NG M P P I NG I NG AI P I NG I NG 1N P GP T A GU NG G GU NG U GU NG N GU NG G GU NG L O PO NG P PO NG O PO NG N PO NG G PO NG 18

Unit 2 MANAMONG KOLIDASAN MAYA TINUNGKUSAN Id unit diti, minsingilo tokou do: Kasatalan pomoroitan boros guas om boros nosugkuan. Popolombus boros di mogisuusuai loyuk. Mongulud suang teks maya peta pokok. Popoindalan ponorubungan. Papabanta asil ponorubungan momoguno ICT. 19

MOKINONGOU OM MOBOROS A. Pokinongoho' om roito' boros dilo tumanud titik kasatalan di kotunud. T Mikat sogitE M sogiton A 2 liza Boros Guas Boros Nosugku • Boros guas •Boros di owonsoi nointutunan nogi mantad iso boros do boros mintootoiso. guas om osugkuan • Boros diti au do boros ponugku. nosugkuan om aiso pongohulitan. Boros Guas om Boros Nosugkuan om Titik Boros Guas om Boros Nosugkuan om Titik Titik Kasatalan Kasatalan Pomoroitan Titik Kasatalan Kasatalan Pomoroitan Pomoroitan Pomoroitan sogiton [sogiton] orolihan [orolihan] pinosogit [pinosogit] nokoroliu [nokoroliu] mokisogit [mokisogit] norolihan [norolihan] obinrolihan [obinrolihan] Sogit [sogit] nokosogit [nokosogit] Roliu [roliu] ponogit [ponogit] poporoliu [poporoliu] sinogitan [sinogitan] nosogitan [nosogitan] modroliu [modroliu] osogitan [osogitan] koroliu [koroliu] 20 1.2.2 Momoguno titik kasatalan.

B. Onuai do piipiro kawo boros ponugku o tikid boros guas id siriba om tandaai titik kasatalan pomoroitan di kosudong. Id walai Id bawang pIodmgoainnaan T tangkus E odoropi modsu tandang M onsok kaau A odop hubang lisok ulud kokog simbul 2 kisas asak gayat C. Basao' teks id siriba. Pomili do 10 boros mantad teks dilo om onuai kasatalan pomoroitan. Yoho nopo nga tompukaau-kaau. Haro onom o gakod ku. Poingion oku hilo id bawang nga soira kumaau kosoibau oku do waig. Koubasanan ku nopo do mingkaau nga id disan-disan do liwogu, palu-palu om id kinoyonon waig di au ologod. Ontok timpu-timpu pointantu, haro tulun mooi poniud dahai tu otumbayaan yolo do koubat yahai. Yahai nopo nga olonsi kosingudan soira do opisos o tinan. Mantad dii, kaanu kaka mananus linasu tanak di lumasu om ponorimpuk nogi do ulayan. Tinan dahai di nopisos, tingkolosuan do waig di kogogoolok, soira do asangalan om poinuman nogi di tanak do lumasu. Kangkab do tompukaau-kaau Likud do tompukaau-kaau 1.2.3 Minsingumbal momoguno titik kasatalan di kotunud montok boros: 21 (i-ii) (i) Guas (ii) Nosugkuan.

D. Mongintutun kawo boros ponuhuan. Kawo Boros Ponuhuan T Monuhu Mokianu Mogodu Boros ponuhuan E ● uhupai ● kada nopo nga oguno ● ngoyo ● ula soira monuhu, M ● kanou ● bagal mokianu toi ko' ● onuo ● tingkod mogodu. A ● igitai ● au tagal Poomitanan: ● suang no ● oito ● au minog Ongoi no akan. ● alansan Au tagal do 2 ● maai no minhombo. ● akan no ● ongoi no ● soliwan ● pogidu E. Pinsingkanaai om intutunai nunu kawo boros ponuhuan tikid ayat id siriba. 1. Suang no, nga mandad po olohou numbur nu do rumuba dokutur. 2. Maai no akano ino takano nu, kosogit moti ilo panganas. 3. Kaino mooi pokinongou do cerama kolidasan hilo id dewan. 4. Uhupai oku popotapil diti bungoliu hiti longon ku tu nosiduol. 5. Bagal no do modop, aadau no. 6. Kada kou ongoi pimpodsu hilo id bawang maso do alasu tomod o tadau. F. Pomonsoi ayat ponuhuan di kosudong montok gambar id siriba. onuo doho igitai doho tingkod 22 1.3.1 Momungaran loyuk kobooboroso di norongou mantad teks: (i) (i) Ponuhuan.

G. Pokinongoho' teks maya audio om oputai minsingkono teks pibarasan id siriba. Bungkalan ku songinan diti Bungkalai nopo. Intaantaan do ohombian o lugus nu, ka odu. tunturu nu. Om. Rulan-rulanon ku i. Nokoilo ko no di pogoduhan do popomumu T Amu po odu. Haro norongou ku do taakanon maso makan, oyo? E nung minwaliu tirikohonon maso M makan nga kasawo kaka di Iri no kosoruan poboroson do komolohingan. A nokolohing no. Pogoduhan do minwaliu maso makan dii nopo nga mada nogi daa do ogumu komumu toi ko' 2 Oo, iri pama pounayan do ongosaug o takano. Nung orubat o takano nga pogoduhan dii odu. mogihad moti kaka i Huminodun om korikot nondo korutumon tu mogulampai luyud. Ilo takano nga, haro i gia sunduan koi odu. Iri moti kopio pounayan dii. Soira do haro Opurimanan taakanon di norubat om au naakan nga, ku, tikid di minog moboros do “kada no lumogos, guli kou pogoduhan, no tooun” kaka. haro ngaawi pounayan di Otopot oyo. Pogoduhan dii, osonong kopio, manahak ponontudukan koi odu. kumaa dati do amu daa momirubat om popologos do taakanon tu pininggaasan moti gia do mogihum o kaakan-akanon. O, no. Monguhup ngawi popoundar koposion tokou ii. Kaino, moginggat- ginggat po oyo. 1.5.4 Popolombus pibarasan. 23

H. Pibarasai. i. Tangaanak sikul popoboros pogoduhan do suai i norongou diolo mantad komolohingan. ii. Basao' poomitanan pogoduhan id siriba. Panahak do pounayan nokuro tu nosiliu pogoduhan ilo. Tumudu' do taakanon di pinosurung, sundung do au louson ET toi ko' au mangakan mooi do au oima-ima. M A Pangakan po diti Ayahan oku po ti 2 tontolu rinagang aka, tudu' bangat. di Bagang. I. Ponoriukan i. Pogihum koilaan kokomoi pogoduhan miampai monorubung molohing nu sondii toi ko' komolohingan id kinoyonon nu. ii. Tumanud pomusarahan nu, nokuro tu minomonsoi o komolohingan di pogulu do pogoduhan miagal dilo? Apatut nangku do potindohoyon tokou ilo pogoduhan id koposion tokou id timpu baino? Onuai pounayan. J. Patayado' o asil ponoriukan maya gallery walk. 24 1.4.2 Mogibooboros montok mongulud koilaan di norongou toi ko' nokito.

MAMBASA A. Basao' teks id siriba tumanud loyuk di kosudong. Junika om: Odu! Odu! Hinonggo T Jailah ko? Mooi da yahai E ponongkoduo. M Hiiti oku Odu Dungkim: Hiiti oku dompuran. A dompuran. Suang kou no oyo. Suang kou (Suang no i Junika om i 2 no oyo. Jailah hiri walai di odu). Junika: Nunu maan nu odu? Haro iti tindalam mantad di tina tahakon dia. (Poiliho no di Junika i tindalam id sakai do mija di odu). Odu Dungkim: Pounsikou oyo. Aiso i bo maan diti, mongorib-ngorib oku do roun lampun. Jailah: Ponguro nu dino roun lampun odu? Odu Dungkim: Araat-raat topurimanan ku ti oyo. Ongoruol-ruol ngawi langaban ku. Minongoi oku da pongihang Odu! Odu! Hinonggo do hilo domulok konihab, ko? nobinat no matuu tinan do molohing. Monginum-nginum po daa do tinungu waig roun lampun, om ogoris-goris topurimanan. Junika: Atukoi, koubat pama ilo roun do lampun, odu! Jailah: Nunu ngawi oubatan do lampun, odu? Odu Dungkim: Rusap ngawi moti iti, oyo. Oguumu o kogunoon do roun lampun. Jailah: Milo i kaka pomolingos oruol tatalanan, sadaanon, lumasu, diabetis, Junika: toruol tundu-undu, pagantob toruol bato om milo nogi kaka ponginggumu gatas montok tina di poposusu tanak. Adada, osonong pama monginum do waig roun lampun! Poingkuukuro di monoodo dilo roun lampun, odu? 2.1.2 Minsingumbal popolombus ayat tumanud loyuk di kotunud montok: 25 (i-iii) (i) Ayat toomod (ii) Ayat pongudio (iii) Ayat kotigagan.

Odu Dungkim: Au i apangkal do monoodo diti. Mooi nopo panganu di roun lampun di osuhatan kotuo. Roun dii maan posidango solinaid tolu toi ko' apat tadau. Roun di nolotu, posuangon do id ginorowong mooi do au sumagub. Roun di nokoring, au milo do poloidon tomod tu tumanus doti tubat dau. T Jailah: Piro no linaid do milo poopion ilo roun, odu? Odu Dungkim: Kiikiro sombulan toi ko' au katalib 40 tadau. E Junika: Oo, haro nangku kooturan do monginum diti roun lampun, odu? M Odu Dungkim: Om, minog kasari i do oturon ponginum. Montok nopo kogorisan tinan, mongorib do tolu kaping roun lampun di A nokoring om posuangon id galas. Tunguhon do waig di kogogoolok gisom orotop. Andadon gisom kosogit om inumon 2 nogi. Pogulu po do oribon i roun, ougan po mooi do oidu rinomos. Jailah: Impiro monginum dilo waig lampun do sangadau, odu? Odu Dungkim: Montok nopo do mantamong toomod do kolidasan om ginoris, nga monginum nopo insan sangadau pogulu i do modop. Nga nung tulun di nakakandai toruol miagal toruol bato, milo monginum limo gisom onom galas sangadau. Maso do mimpuun nogi monginum do waig roun lampun, kada potigawai monginum gisom onom galas sangadau, uyaton i mantad duo toi ko' tolu galas. Junika: Ooo…, miagal dii. Tubat ngawi pama gia ilo suusumuni id posorili diti. Odu Dungkim: Om, tubat ngawi moti ilo. Ilo sakot-sakot do tongolonsi nga haro ngawi toubatan. Nga minog i kasari do mooi tokou hilo walai pongusapan soira do haro toruol, mooi do oporisa kopio nunu o toruol tokou. Ilo nopo nga sabaagi do pomoruhang nopo. Junika om Jailah: Otopot kopio odu! Jailah: Nokosogit no dii ilo waig lampun nu odu, inumo no. Odu Dungkim: (Ukabai no di odu tokop di galas om tiimai no dau). Olinahas bo koinuman diti, haro no o oporot-porot tokuri. Junika: Muli po nondo yahai odu, sumodop no dii. Odu Dungkim: Ba, pounsikou dilo tindalam di tina dikoyu. Intang-intangan do mamanau. B. Simbaro' poguhatan id siriba tumanud teks id sawat. Olidas o tinan 1. Nunu rati boros nobinat id suang do teks? olidas o 2. Nokuro tu monginum i odu do tinungu waig lampun? 3. Nunu ngawi kounalan monginum do tinungu waig lampun? pomusarahan 4. Suato' woyo toluud di minog do pokitonon soira mooi ponongkoduo? Nokuro? 5. Mantad pomusarahan nu, poingkuro ralan popointutun kopomogunoon rusap om tolonsi kumaa do sukod wagu? 26

C. Potolinahaso' o mesej id suang teks momoguno peta minda. Roun lampun T Kounalan do E M lampun A Pomolingos 2 toruol Tua lampun Karaaralano monoodo rusap lampun 2.4.4 Momoguno bahan grafik montok poposunud 27 kawagu mesej mantad teks pambasaan.

MONUAT A. Kawo ayat. Kawo Ayat Ayat toomod Ayat kotigagan T Boros kotigagan gunoon soira kotigog, otogod, otigiran, E Ayat Pongudio osuayan, oimayaan, osianan M Ayat toomod nopo nga toi ko' orualan. A ayat i poboroson montok Poomitanan: manahak katarangan. Odoi! Adii! Adada! Toi! Is! Atukoi! 2 Poomitanan: Gunoon o ayat montok mongudio isoiso ahal. Abaagi do duo kawo ayat Magapon i Raihan hilo pongudio. id bawang Tuaran. Ayat pongudio miampai Ayat pongudio do aiso boros pongudio. boros pongudio. Ayat pongudio momoguno boros pongudio id gulu: Aiso boros pongudio do nunu, isai, piro, ingkuro, ayat diti nga polombuson nonggo, poingkuro, soira, miampai minsawat o loyuk impiro, songkuro, okuukuro id dohuri do ayat. Id om nokuro. ponuatan, onuan do tanda Id ponuatan, onuan do pongudio (?) id tanda pongudio (?) id kolimpupuson do ayat. kolimpupuson do ayat. Poomitanan: Poomitanan: a. Nokito nu? b. Nokoodop ko no? a. Isai po dikoyo i au po nakaakan? Boros pongudio nopo nga boros i oguno soira b. Piro no tulun di mongudio toi ko' momonsoi kaanu rumikot? ayat pongudio i haro o boros pongudio. B. Pomonsoi do ayat tumanud kawo ayat id siriba. Ayat kotigagan a. Ayat toomod Ayat pongudio b. a. Mambasa oku do buuk. a. b. b. 28

C. Podolino' om potolinahaso' koilaan id suang do rajah id siriba id pialatan 50 gisom 70 patod boros. Kounalan momoguno do rusap milo silihon milo tonomon T pogindopuan sondii E M A 2 au naralatan au apagon do bahan gatang kimia D. Gambar id siriba nopo nga kawo do rusap koubasanan. Pomonsoi do karangan kokomoi do rusap om kogunoon dau do au okuri mantad 180 patod boros. Giring-giring (Rotalaria Spectabilis) Kogunoon Karaaralano Gamut gunoon Gamut losuon mantad pomolingos do tolu galas waig gisom lumasu om do osiliu sanggalas. Waig longohon. di nokogolok, posogiton gisom do asangalan om inumon tolu sudu makan do intolu sangadau. 3.1.2 Momoguno mogikaakawo ayat id ponuatan. 29

Bunahau (Syzygium agueum) Kogunoon Karaaralano T Popoulai om Roun di kibabag losuon panatak do gisom kogolok, posogiton gisom do E gandas di asangalan, inumon MA ulayan. pitanga galas om podsuon nogi. 2 Nonokot (Ageratum Conyzoides) Kogunoon Karaaralano Pongidu alasu Gamut onsokon om guang om inuman waig montok do ponorimpuk. pongidu alasu guang om ponorimpuk do gandas id tinan om kabang. Paka (Imperata cylindrica) Kogunoon Karaaralano Gamut gunoon Gamut di omulok onuon pomolingos (tolu gisom limo sobul), do lumasu om ougan om tingkolosuan ponorimpuk waig di kogogoolok, di ulayan. inuman waig, tolu sudu makan do intolu sangadau. 30 3.2.4 Momonsoi ponuatan montok: (i-ii) (i) mokianu do kointalang (ii) popointalang isoiso ahal.

KOLUMISON BOROS A. Polombuso' o rinait id siriba. Ponimpuun do rinait T E Rinait om tuhok mongidu nunu-nunu nopo toruol Papasawa do toruol M Kosundu no ti tapu, Poopuon i tapu id A kolodun no ti tabak, kinoyonon di toruol tapu diti koingamut, Nunu o rinait? 2 tabak diti koimbakat, • Rinait nopo nga boros koingamut do toruol, polombuson do bobolian koimbakat doho, ontok do momurinait toi ko' hilo pongiran i kuo, mogondi. hilo id pondiri di ... (ngaran di tulun sumakit) • Rinait nopo diti nga poboroson saa kou do ponginan, di bobolian soira momolingos sukab kou do pondiri, toi ko' mongidu nunu-nunu kada lagadai sumaa, nopo kawo do toruol. kada puhadai sumukab, • Au milo onuan do rati kowoyo o pinuhobo, tikid boros id suang do koulit pinopiro, rinait tu poboroson di woyo kou id lasu, bobolian tumanud lumindak kou kulit-ulit tumos, kohubayaan. sulat kou wakung … iduuu ... (poopuon i tapu). Sumber: Solion Ebek, Kiulu 4.3.1 Mongintutun toilaan sandad tinaru id pongusapan. 31

B. Simbaro' poguhatan tumanud teks rinait. 1. Nunu komoyon do tapu? 2. Nokuro tu minog do momurinait i bobolian soira momolingos do toruol? 3. Pasanarayo ngawi kakamot i okito id suang gambar teks rinait. 4. Onuai komoyon o frasa kada lagadai sumaa, kada puhadai sumukab, T tumanud do teks? 5. Panahak piipiro pisuayan karaaralano momolingos do toruol di pogulu om id E timpu do baino. C. Podolino' koilaan kokomoi ralan poposodia rusap id siriba kumaa MA iso ponuatan id pialatan 50 gisom 70 patod boros. 2 Gamut dalai Gamut losuon gisom kogolok. Ralan poposodia kogunoon Waig di asangalan do Pomolingos lumasu monginum, inumon om longohon. tolu sonduk makan do intolu sangadau. D. Pomonsoi ponoriukan kokomoi do rusap koubasanan. Laang popoindalan ponoriukan: 1. Tangaanak momonsoi tinimungan tokoro. 2. Tikid tinimungan pokionuon monoriuk do iso rusap koubasanan. 3. Ponoriukan milo poindalanon miampai monorubung do molohing sondii, luguan kampung, bobolian toi ko' komolohingan id posorili kinoyonon. 4. Maya ponorubungan dii, tangaanak unsubon monginlaab do toilaan kokomoi potensi do rusap dii montok popomogot do kolidasan om popoimagon do pongindopuan ontok timpu do baino. 5. Minsingilo nogi karaaralano do monoina rusap dii. 6. Pabantaon asil ponoriukan di notimung miampai momoguno do media ICT. E. Patayado' o asil ponoriukan maya gallery walk. 32 4.4.2 Papabanta koilaan di notimung momoguno media ICT.

PURALAN BOROS A. Monoinu om momohulit tuni do diftong. T Diftong nopo nga osiliu soira kopihuyud vokal i misuai pimato nga insan-insan do E roiton maya kolunsuyon dila. M A a oui 2 a ao au ai o *oa ou oi u ua uo ui i ia io iu e_ _ __ B. Polombuso' boros haro diftong id siriba. au ai ou iu ui ia ahau tobpinai osilou iliu susui siakan kaau suai tokou siliu sunsui piasau kahau kusai mondou kiriu musui kiaton C. Pasanarayo' piipiro boros kidiftong miampai morujuk maklumat id boogian (B) id sawat. i) au: _____ ii) ai: _____ iii) ou: _____ iv) iu: _____ v) ui: _____ vi) ia: _____ 5.1.1 Monoinu om momohulit tuni diftong. 33

D. Tukadan. Tukadan Rati Ayat Gotuk do rungka, Gobulan om 1. I Kunil nopo nga miagal di gotuk do mungkang do gopud. au ogorot do T momodoropi. rungka, mungkang do gopud tu songingurias ngawi kakamot dau id sirang. 2. Asaru yau togodon di tina dau gama do gotuk do rungka, mungkang do gopud ME nga iri i om iri kasari. A 2 Ogumu kawo do tukadan. Haro tukadan montok manahak pononsunudan kokomoi kolidasan tinan, pomusarahan om kinoyonon posorili. E. Pisudongo' o tukadan om rati. Pomonsoi ayat i kopokito rati do tukadan. taakanon di au A agayo tinan nga au C E naakan tu norubat kakakat do awagat au mokinongou tumomod mogihum F kolingos do B D kobolingkaangan mangama gayo nakan 1. Bohung tana 3. Kasala do kabang 5. Kilosod palad 2. Kodou tulu 4. Kalabatu 6. Mogihum kabang do rogon 34 5.3.2 Manahak pounayan montok popointalang do tukadan.

F. Kanou minsingilo do tukadan. Kolumpisau tunturu Tuntul do notubilan T Tulun di orohian do minsuhu. Tulun do odomut om minkilong do mamanau. E M Lontugi do poingkuku Koindakod do piasau taranggou A Amu koilo mongimburu tu Tulun di sigog ka om alaba, amu di amu koopud do minsingilo. koilo momoguno di kahara-haraan dau. 2 Aiso no bohiton Songulun i osonong kowoowoyoon Amu i mongokot i kilau do amu oulakan om i om olumis toi ko' awantang. potiukan nga amu i moningot do amu ngoyon ruluko Amu i mooi toomod pongumang o tulun nung aiso o katagadan. Kosimbong do tolingo Hilo no pompod do dila Boros ponunsunudan Amu arait i poboroson tu nolihuan. di koporong. Bolou kalat Lituko karabau Au monolimod do mogihum. Orohian mangakan dii toosin. Talangan palad Minsusuab. Kada laang do timbagos Nahawan do gontui Kada no do amu otuluk o batos. Kolihu do poboroson ontok do miboros-boros. Tukadan nopo nga iso tinimungan do boros Tanak do kinibitan pointantu om kirati. Tanak do tulun suai di nongoi gompio'/tohonokon. Haro nogi komolohingan moboros do tukadan sabaagi do poinukadan. 35

POMOINAN BOROS T E Kaino mintukad-tukad tuod Kaino. Ia mogulu. M duo duo A owit tian 2 tuod tian n? owit nipon Karaaralano pomoinan boros: i. Pomonsoi boros mintukad-tukad tumanud poomitanan id sawat . ii. Pomonsoi boros wagu tumanud pimato tohuri di narait do tambalut. iii. Poindalanon pomoinan boros mintukad-tukad kumaa toinsanan tangaanak. 36

Unit 3 KOOTURAN KOUBASANAN Id unit diti minsingilo tokou do: Mongintutun loyuk kobooboros do teks di pinorongou. Popolombus ayat momoguno boros di olinuud. Monuat momoguno mogikaakawo ayat miampai tanda basa di kotunud. Mongintutun om popolombus do tudodoi. Mongintutun om momoguno peta pomusarahan. 37

MOKINONGOU OM MOBOROS A. Imurio' kalendo id siriba om pibarasai id tinimungan. Koilo ko nangku poingkuro tadon ngaran pongintaban wulan Kadazandusun? Imurio' T kalendo id siriba. E KALENDO M1 2 3 A 3 MILATOK MANSAK GOMOT 4 5 6 NGIOP MIKAT MAHAS 7 8 9 MADAS MAGUS MANOM 10 11 12 GUMAS MILAU MOMUHAU 38 1.2.5 Popotolinahas komoyon boros maya pibarasan miampai tambalut.

B. Sorisido' mongintong gambar om pibarasai miampai tambalut. T Tonduk sabaagi tanda do kisanganu. Amu kawasa mongoi panganu nung aiso kasagaan. E M Pirot A 3 Tonduk C. Piuhot om pisimbar miampai tambalut kokomoi do kooturan tinaru Kadazandusun. Kada songkootungan toi ko' songkobigadan, loolobi po do id puru om id palu. Pounayan : Orosian do otungan i suang-suang id talun tu sumuli Pantango' tokou nopo om kobunsakit. kaadat-adato' mooi do ogompi Ponontudukan : Mada do haro toontok di tulun modtinalib. piuludan. 1.4.3 Miuhot om misimbar kokomoi isoiso ahal. 39


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook