ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื ตอนลา ง
2
หนงั สือเดนิ ทางของฉันช่ือจริง ชื่อเลน่โรงเรียน ช้นั คติประจําใจ โทรศัพท์เตรียมตัวออกเดนิ ทางไปเรยี นรู้ สมดุ บันทึก กระบอกนำ�้ ดนิ สอ กล้องถ่ายรูป ยางลบ หมวก กระเปา๋ เป้ 1
คมู่ อื พอ่ แม่ (Parent’s Guide) การเดนิ ทาง ‘ตามรอยพระราชา’ ของเดก็ ๆ ครง้ั นี้ พอ่ แม่ครู หรือผู้ใหญส่ ามารถมีสว่ นรว่ มในการเรียนรู้และสนกุไปกบั เดก็ ๆ ด้วยการ…• กระตุน้ ให้เดก็ ๆ เกิดการเรียนรอู้ ยา่ งสรา้ งสรรค์สบื เสาะ จินตนาการ และลงมอื ท�ำ • สังเกต พฤตกิ รรมการเรียนรู้ของเด็กๆ ส่งเสริมใหเ้ กดิการต่อยอด และเช่ือมโยงกบั ประสบการณ์จริง• ประเมิน การเรียนรแู้ ละทักษะส�ำคญั ท่ีเกดิ จากการเรียนรูข้ องเด็กๆ ๔ ทักษะ คือ แรงบันดาลใจ คิดสรา้ งสรรค์เอาใจใส่ จดจ่อ อยากเรียนรู้ ส�ำรวจ เสาะแสวงหาค�ำตอบ อยากท�ำต่อ สงั เกต อธิบายข้อมลู สรา้ งแนวคิดใหม่ เกดิ แรงบนั ดาลใจ เชื่อมโยง บรู ณาการ คดิ วิเคราะห์ ลงมอื ท�ำ เข้าใจปญั หา เปรียบเทียบมุมมอง ปฏิบตั จิ ริง กล้าลอง ตา่ งๆ ตรวจสอบความถูกตอ้ ง กล้าเรียนรู้ ลองลงมอื ท�ำ วิเคราะห์ขอ้ มูล แสดงเหตผุ ล2
รว่ มเรยี นรู้ ไปกบั เด็กๆ• กระต้นุ ให้เดก็ ๆ สนใจ ชี้ชวนใหส้ ังเกตสงิ่ ตา่ งๆ รอบตัว• ชวนเดก็ ๆ ต้ังค�ำถาม คดิ และหาค�ำตอบ• ลองให้เด็กๆ ได้เล่น ลองท�ำ สัมผสั และเรียนรสู้ ่ิงตา่ งๆ• ชวนเดก็ ๆ ใหค้ ดิ เช่ือมโยงสง่ิ ตา่ งๆ กบั ตวั เอง ท่ีบา้ น ที่โรงเรียนและสังคมรอบตัว• ตัง้ ค�ำถามใหเ้ ดก็ ๆ ท�ำความเขา้ ใจเรื่องราว ปญั หา และสาเหตุของการเกดิ ปัญหาต่างๆ• ตงั้ ข้อสังเกตให้เด็กๆ คดิ ถึงข้อดี-ขอ้ เสียของสงิ่ ตา่ งๆ ทไ่ี ดเ้ ห็น• ตัง้ ข้อสงสัย และค้นควา้ ขอ้ มลู เพ่มิ เติมต่อจากแหลง่ อื่นๆ• ทา้ ทายเด็กๆ ใหค้ ิดหาแนวทางแก้ปญั หาตามวิธขี องตัวเอง 3
❝ศาสตร์ของพระราชาไม่มีวันล้าสมัย วิชาที่พระองค์ทรงสอนใช้ไดท้ ุกมมุ โลก เปน็ ศาสตร์ถนอมโลก ถนอมมนษุ ย์ ตลอด ๗๐ ปแี หง่ศาสตร์พระมหากษตั รยิ ์ ในหลวงรัชกาลที่ ๙ ทา่ นทรงสอนพวกเราไว้ครบเครื่อง วันน้ีพระองค์ท่านไม่ประทับอยู่กับเราแล้ว แต่มีแสงสว่างท่ีส่องทางเราตลอดเวลา ขอใหเ้ ดินตาม หนังสือเดินทางตามรอยพระราชา คือโรดแมปให้ไปศึกษาตามเส้นทางของศาสตร์กษัตริย์ เป็นเครื่องมือเหมือนมีไกด์คอยอธิบาย
พ่อแมล่ ูกได้เรียนรพู้ รอ้ มกนั เขา้ ใจพร้อมกนั ตรวจสอบ ลงมือปฏิบตั ิบนฐานความสามคั คี ขอให้เป็นการเท่ียวอย่างสร้างสรรค์ เท่ียวไปสู่องค์ความรู้ที่พระองค์ประสทิ ธป์ิ ระสาทให้ เทย่ี วดศู าสตรก์ ษตั ริย์ ศาสตร์พระราชาจะเท่ยี วได้เป็นร้อยโครงการ เหนือส่งิ อืน่ ใด จะเกิดความภาคภูมิใจวา่พ่อของเราเก่งเหลือเกิน พ่อเราสอนเราทุกอย่าง เราเสียอีก อาจไม่ค่อยเป็นลูกท่ีดีนัก ไม่ค่อยใส่ใจค�ำสอนของพ่อนัก แต่ไม่สายเวลานห้ี นงั สอื เดนิ ทางจะนำ� ทางพวกทา่ นทงั้ หลายไป จะเปน็ เครอ่ื งชว่ ยอย่างดี รับรองว่าจะบรรลุธรรม ธรรมชาติและธรรมดา และจบลงด ว้ ย ค�ำว่าประโยชน์สขุ ❞ ดร.สุเมธ ตนั ติเวชกลุ เลขาธิการมูลนิธิชัยพฒั นา และทีป่ รกึ ษาโครงการหนงั สอื เดินทางตามรอยพระราชา
ปลูกจติ สำ�นกึ รักษป์ ่า เรียนรแู้ ก้ปญั หาดนิ และนำ้ � ชมุ ชนเข้มแข็งด้วย เกษตรทฤษฎใี หม่ ภาคตะวตนั ออนอกลเ่าฉงยี งเหนอื ● นครราชสมี า ● ชยั ภมู ิ ● บรุ ีรัมย์ ● สรุ ินทร์ ● อุบลราชธานี ● อำ�นาจเจรญิ ● ศรสี ะเกษ ● ยโสธร6
7
แผนตทาม่ีเสร้นอทยาพงรกะารราเชรียานรู้ ๑๐ ศนู ยพ์ ัฒนาการเกษตรภสู ิงห์๒๐ อนั เนอื่ งมาจากพระราชดำ�ริ จ.ศรสี ะเกษ โครงการสาธิตการปลกู พชื ในพื้นทดี่ ินเคม็อนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำ�ริ จ.นครราชสมี า ๒๖ ศนู ยก์ ารเรียนรูพ้ ่อคำ�เดอ่ื ง ๓๒ มหาชวี าลยั อีสาน จ.บุรีรมั ย์ จ.บรุ รี มั ย์8
๔๖ โครงการอา่ งเก็บนำ�้ ห้วยพลาญเสือ อนั เนอื่ งมาจากพระราชดำ�ริโครงการสาธติ ทฤษฎีใหม่ จ.อบุ ลราชธานีอันเนอ่ื งมาจากพระราชดำ�ริ ๕๐ จ.นครราชสีมา ๔๒ พพิ ธิ ภัณฑธ์ รรมชาติ ๕๔ จดั การนำ้� ชุมชน ตามแนวพระราชดำ�ริ พพิ ธิ ภณั ฑธ์ รรมชาตจิ ดั การนำ�้ ชมุ ชนชมุ ชนบา้ นผาชัน จ.อุบลราชธานี ตามแนวพระราชดำ�ริ บ้านลม่ิ ทอง จ.บรุ ีรมั ย์๖๔โครงการสวนสตั ว์เปดิ ปา่ ภเู ขยี ว(สวนสตั ว์ธรรมชาติภเู ขยี ว)จ.ชยั ภูมิ 9
ผจญภัย ในศูนยพ์ ฒั นาการเกษตรภูสิงห์ อนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำ�ริ จ.ศรสี ะเกษ เพ่อื ชว่ ยเหลือเกษตรกรในภาคอสี านให้มคี วามรู้ ความสามารถ น�ำไปพัฒนาตนเองในดา้ นอาชีพ ดว้ ยการท�ำเกษตรทฤษฎใี หมต่ ามแนวคิดเศรษฐกจิ พอเพยี ง ของพระราชา พระราชนิ ีทรงใจดีจึงให้ตงั้ ศนู ยแ์ ห่งน้ขี ึน้ เพื่อให้ความรู้ สนบั สนนุ และแก้ไขปัญหาเร่อื งดนิ เรอ่ื งน�ำ้ ให้มีแหลง่ นำ�้ ส�ำหรับกินและใชอ้ ยา่ งเพยี งพอ สง่ เสรมิ อาชพี รวมท้งั การอนรุ ักษ์ปา่ ให้คนอยู่รว่ มกับปา่ อย่างยง่ั ยืน10และมีความสุข
11
๕๔๐ศนู ย์แห่งนตี้ ั้งอยบู่ นพนื้ ท่ี ๑รมสใ๓่วหีหามขน้บหดา่วรน้วตยกิยว่ า่งาชยงาร่วงๆนดายดา้นกแนา้ ันบนกถบตางึ รเา่ บเงกด็ๆษเสตรรจ็ ไร่งานพฒั นาด้านการอนุรักษ์ ทรพั ยากรธรรมชาติ งานพฒั นา ด้านการประมง กางราเนกวษชิ ตาร งานพัฒนางานพัฒนา ดก้าานรสเกง่ ษเสตรรมิ ด้านการ ทศรงางลาาน ตึกอำ�นวยการ ปลกู หมอ่ น งานพฒั นา ส่งเสโรคิมรศงลิกปาราชพี ฯ ท่ดี นิ เลย้ี งไหม งานพัฒนา งดาา้นนพปัฒา่ ไนมา้ ๑๓หน่วยงาน12 ด้านการปศสุ ตั ว์ หมอ่ นไหม งานวิชา การเกษตร พื้นทป่ี ่าอนุรักษ์ โดยมกี รมวชิ าการเกษตร กรมการขา้ ว กรมหม่อนไหม กรมพัฒนาที่ดิน กรมประมง กรมปศสุ ตั ว์ กรมปา่ ไม้ กรมอทุ ยานแหง่ ชาตสิ ตั วป์ า่ และพันธพ์ุ ืช กรมทหารราบที ่ ๑๖ กรมชลประทาน กรมส่งเสริมสหกรณ์ ส�ำนักปลัดกระทรวงเกษตร และสหกรณ์ และจังหวดั ศรสี ะเกษ
แปลงสาธติ บนเน้อื ท่ี“เกษตรทฤษฎี ใหม่” ๑๕ ไร่ตามแนวคดิ เศรษฐกจิ พอเพียงของพระราชา ในศนู ยแ์ หง่ นี้ สว่ นที่ ๓ สว่ นที่ ๑ ปลกู ไมผ้ ล พ้นื ที่ ๔ ไร่สระน้ำ� ๓ บอ่ รวมพ้ืนท ่ี ๒ ไร่ ปลกู มะมว่ ง มะพร้าว เลีย้ งปลากินพชื เช่น ปลานิล ปลาตะเพยี น และปลากนิ เนอ้ื มะกอกนำ�้ มะตมู เช่น ปลาดกุ และไมย้ นื ตน้ อืน่ ๆ สว่ นท่ี ๒ ส่วนที่ ๔ นาข้าว พืน้ ที่ ๖ ไร่ ท่ีอยูอ่ าศยัปลูกขา้ วพันธข์ุ าวดอกมะลิ ๑๐๕ คอกปศสุ ัตว์ โรงเรือนสัตว์ปกี ในแปลงสาธติ ๑ ไร่ และ และแปลงปลูกผัก ขา้ วพันธุ์ไรซเ์ บอรี พน้ื ที่ ๒ ไร่ ที่เหลอื ๑ ไร่ เป็นถนนคนั คู คันนา ในพื้นที่ ๕ ไร่จัดท�ำขึ้นเพื่อเป็นต้นแบบให้เกษตรกรได้มาเรียนรู้และน�ำไปประยุกต์ใชพ้ ฒั นาอาชพี ของตนเอง เพ่ือสร้างผลผลติ อาหารทพ่ี อเพยี ง มผี ลผลติ หลากหลายในการขายเพม่ิ รายได้ มชี วี ติความเปน็ อยู่ดีข้นึ ขยายผลสชู่ าวบ้านหลายอ�ำเภอรอบศูนย์ 13
๑๐มาตะลยุ ฐานขน้ึ รถบสั มาตะลยุ ฐานความรูส้ ุดสนกุเกี่ยวกับการเกษตรทั้ง ๑๐ ฐานกนัแตล่ ะฐานมีคะแนน ๑ คะแนน อย่าลืมเก็บให้ครบ ๑๐ คะแนนนะ๑ฐานที่อกานิ รททรำ� ียเ์กษตร ได้คะแนนมีแปลงสาธิตการปลูกพืชผักต่างๆ ในแบบอินทรีย์โรงเรอื นพลาสตกิ สำ� หรบั ปลกู ผกั แกไ้ ขปญั หาสำ� หรบัฤดูฝนและควบคุมการให้น้�ำในฤดูแล้ง ไฮไลต์ห้ามพลาดอยู่ที่การเลี้ยงหมูหลุม ด้วยการขุดหลุมและใช้แกลบรองรอบหลมุ ๑.๕๐ เมตร พๆ่ี เจ้าหน้าที่บอกวา่ งานนไ้ี ด้ทัง้ หมแู ละได้ท้ังปยุ๋ เดก็ ๆ ร้ไู หมวา่ทำ� ไม? เกษตรอนิ ทรีย์ หมายถงึ ระบบการผลติผดกัีอกอยารนิ่ากงทไนิ รรี?ย์ ที่คำ� นึงถงึ สภาพแวดลอ้ ม รักษาสมดุลของธรรมชาติ และความหลากหลายทางชีวภาพ หลีกเล่ยี งการใช้ สารเคมีสังเคราะห์ทุกชนดิ ไม่ใชพ้ ชื และสัตว์ ๒ท่ีเกดิ จากการตัดตอ่ พันธกุ รรม ฐานท่ี ไดค้ ะแนน มนะอนกาฤวดกู าล การปลกู มะนาวนอกฤดูกาลในวงทอ่ ซีเมนต์ ท�ำให้เกษตรกรขายมะนาวได้ราคาดี สำ� หรับ 14 ขยายพนั ธขุ์ าย และแจกให้เกษตรกรท่ีสนใจ
ไป ๓ลยุ ตอ่ ฐานที่ ไดค้ ะแนน พสในง่ัฒกเสรนระาิมชกังการารปเรละีย้ มงงปลา ปลานิลเป็นปลาที่มีความอดทน เลี้ยงง่าย เป็นท่ีต้องการของตลาด การเลี้ยงปลาใน กระชัง น�้ำต้องมคี วามสมบรู ณ์ มชี ว่ งการ สอ่ งผา่ นของแสงในนำ้� ๕๐-๑๐๐ เซนตเิ มตร น้�ำมีการถ่ายเทได้ดี เพื่อพัดของเสียออก จากกระชงั ควรอยไู่ กลจากชมุ ชนสง่ เสริมการเลย้ี งกบ กบ เป็นสัตว์เศรษฐกิจ ตกา่ งบจใตคาวักรผกรหูู้้บบนา้ตง้าวั ตเมายีในกระชัง (มุ้ง) ท่ีส�ำคัญของภาคอีสาน ตรงไหน?และในบอ่ พลาสตกิ การเลยี้ งกบสองแบบนใ้ี ห้ ผลผลิตดี คัดเลอื กขนาด ไดต้ ามตอ้ งการ๔ฐานท่ี ได้คะแนนงานปศสุ ตั ว์ สง่ เสรมิ การเลย้ี งไกล่ กู ผสมพนั ธพ์ุ นื้ เมอื ง สาธิตการเลี้ยงเป็ดเทศ หมู วัว และ แปลงอาหารสัตวส์ าธิต เด็กๆ คดิ วา่ เปด็ เทศ นา่ จะกินอะไรเป็นอาหาร ไขข่ องเปด็ เทศตา่ งจาก15 ไข่เปด็ ทั่วไปไหม?
๖ฐานท่ี ไดค้ ะแนน งานพัฒนาท่ีดนิ ให้ความรู้เกี่ยวกับการปลูกพืชบ�ำรุงดิน สาธิตและส่งเสริมการท�ำปุ๋ยพืชสด ปุ๋ย อินทรีย์น้ำ� ปยุ๋ หมกั สาธิตการใชน้ ำ้� หมัก ชีวภาพ ส่งเสริมการปลูกหญ้าแฝกเพ่ือ ๗รกั ษาคันดินไม่ให้พงั ทลาย ฐานที่ ได้คะแนน เกษตรผสมผสาน๕ฐานที่ ได้คะแนน มีแปลงสาธิตการปลูกไม้ผสมผสานงานอนรุ ักษ์ พืชไร่ พืชผักและเกษตรทฤษฎีใหม่ปา่ ไม้ เดมิ ทชี าวบา้ นแถบนปี้ ลกู พชื เชงิ เดย่ี ว เมื่อผลผลิตไม่ดีหรือเสียหายก็ท�ำให้ รายไดไ้ มเ่ พยี งพอสาธติ การปลกู ปา่ การทำ� ฝายชะลอความชุ่มชื้น การจัดระบบเครือข่ายวนเกษตรกิจกรรมอบรมเยาวชนสร้างคนสร้างป่ากิจกรรมครูป่าไม้เพื่อปลูกจิตส�ำนึกให้เยาวชนรกั และหวงแหนป่า วนเกษตร หมายถงึ ระบบไม้ปา่ +กสกิ รรม เมอ่ื ผืนดนิ อดุ มสมบูรณ์มักมเี ห็ดระโงกขน้ึ เห็ดระโงกนี้ได้รับสมญาวา่ “ราชาแห่งเห็ด” เหด็ ระโงก เรยี กอกี ชือ่ วา่ เห็ดไข่ห่าน มีทัง้ สีขาว สีเหลอื ง ใครเคยกิน และสีแดง เหด็ ระโงกบา้ ง?16
๘ฐานที่ ๙ฐานที่ ไดค้ ะแนนกแาลระเเพหาด็ ะปเหา่ ็ด ได้คะแนน แปลงไมผ้ ลในไม้วงศ์ยาง แปลงสาธิตไม้ผลต่างๆ ท้ังลิ้นจ่ี ล�ำไย มะม่วงน�้ำดอกไม้ กาแฟ ปาล์มนำ�้ มนั กระทอ้ น ฯลฯมีการสาธิตการเพาะเห็ดนางฟ้า ๑๐ฐานที่ ไดค้ ะแนนเห็ดนางรม เห็ดขอน เห็ดหูหนูเหด็ หลนิ จอื ในโรงเรอื น และการ ยางพาราปลกู เหด็ ในไมว้ งศย์ าง เลยี นแบบ แปลงต้นแบบสาธติปา่ ธรรมชาติ การปลูกยางพารา เรียนรรู้ ะบบ การกรดี ยาง ปัจจัยสำ� คัญท่ีทำ� ให้เกิดเห็ดปา่ ฮูเล่ สปภระามพาอณากา๓ศ๒ท ่ีเอหงมศาาะเซสลมเแซบยี บสร้อนชื้น ไม่มสี ารเคมีในพ้ืนท่ี ใคร๑ตไ๐ปรเอควาจครไเบปชะ็กเแ๑ลอยน๐ีกทนฐี าน ปไมรน่มิ อ้าณยกแวสา่ งส๕อ่ ๐ง ลเปงพอ้ืนร์เซน็ ต์ ปรมิ าณใบไมแ้ ห้งทับถมไมเ่ กนิ ๒ น้วินอกจากฐานต่างๆ ยังมกี ิจกรรมน่าสนุกอ่ืนๆ อกี มากมาย ท้ังแปลงสาธติ การทำ� นา การจัดตง้ัศนู ยข์ า้ วชมุ ชน การอบรมปลกู หมอ่ นเลยี้ งไหม การผลติ ผา้ ไหมยอ้ มสธี รรมชาติ สาธติ และอบรมการแปรรปู ผลผลิตทางการเกษตรในศูนย์ เชน่ กลว้ ยตากอบนำ้� ผงึ้ กล้วยเบรกแตก มะนาวดองแยมมะนาว ถ่วั ลิสงเคลอื บ นำ�้ มนั มะพรา้ วสกัดเยน็ หน่อไมน้ ึ่ง ชาเขยี วใบหมอ่ น ฯลฯ 17
มพกาพใชืันนชืทใกตเานา่ �ำถรงปๆรคลอูกะแวบะบา่งอมบอกรตวาู้จนมบักเทกบาษท ตร เดก็ ๆ เคยเห็นผล ของตน้ ไหนบ้าง ๑ พืชพี่เล้ียง เป็นพืชช่วยบดบัง ลองวาดลงในวงกลมดู อย่าลมื ใส่ดาว ให้ผลไม้ทช่ี อบกินด้วยนะ ๒ปห ลมพาาืชยกรยะมอดดะพจับะรบโ้าปวนร่งสแว่ลนะมสางู กเบชรน่ ิเวณ แสงแดดใหต้ น้ ไมห้ ลกั ในระยะแรก ที่ปลกู ๑-๒ ปี เช่น กล้วย ๔ ไม้ผลทรงพุ่มเต้ีย เชน่ มะนาว ละมดุ ฝรัง่ ๕ พชื ผักตา่ งๆ เผชัก่นชฝีกะร่งัหลกำ�่ ุยปชล่าีย ๖ข า้ พวโืชพไรด่ มเชนั น่ สำ�พปืชะตหรละังกูลถัว่ สบั ปะรด โกหวราะงพตางุ้ คะนา้18
แปลระะโไยมชผ้ นล์ขแอบงบก“ารวปนลเกู กพษืช ตร” ชว่ ยรักษาและฟน้ื ฟคู วามอุดมสมบูรณ์ของดนิ ช่วยอนุรกั ษด์ ินและน้�ำ เกิดผลผลติ หลากหลาย เพมิ่ รายได้ ลดความเส่ยี งในการปลูกพืช เชิงเด่ยี ว ระบบนเิ วศเกดิ ความอุดมสมบรู ณ ์ ๓ ไมผ้ ลทรงพุม่ ๙กเป ยชารลไ่นงะูกมนถตป้กาินารนัณมะลแดรงนมู่ คสว์ะเไขไเมผดต้่าพใชื้น้สทอ่ี ยเมเชงะา่นขะาขสมน้มนุ ลโอ�ำมไยะมล่วิ้นงจี่ อฟาใ้าชกแคท่วาบรยระรบรเลจู้บักไาหบ็ ้ายษงนปโา?จ่วรย๗ พชื พืน้ บ้านช้ันลา่ ง เชน่ ๘ พชื สมนุ ไพร เชน่ ขงิ ขา่ ตะไคร้ กระชาย ฟา้ ทะลายโจร ไพล กระบุก อลี อก กลอย ขมนิ้ ชนั ศูนย์พฒั นาการเกษตรภูสงิ ห์ อันเน่อื งมาจากพระราชดำ� ริ 19 ต.หว้ ยตก๊ึ ชู อ.ภูสิงห์ จ.ศรีสะเกษ ๐ ๔๕๖๐ ๘๑๑๙ ศนู ย์พัฒนาการเกษตรภูสิงห์ฯ จังหวดั ศรสี ะเกษ การเดนิ ทาง
ไปหาคำ�ตอบทำ�อยา่ งไรพืชเติบโตไดใ้ นดินเค็มโครงการสาธิตการปลกู พชื ในพื้นทีด่ ินเคม็อนั เนอ่ื งมาจากพระราชดำ�ริ จ.นครราชสมี า แตเ่ ดมิ พนื้ ท่ีแหง่ น้ีมปี ัญหาดินเคม็ เพราะมผี ลกึ เกลอื สนิ เธาว์สะสมอยู่ในชั้นใต้ดิน เปน็ จำ� นวนมาก ไมม่ นี ำ้� บาดาล ไม่มแี หล่งกกั เก็บนำ�้ ต้องรอฝนตกเท่าน้นั ชาวนาท�ำนาไดผ้ ลผลิตไม่ดีนัก พระราชาคิดทดลองและแก้ไขปญั หาการปลูกพชื ในพืน้ ทีด่ นิ เคม็ แหง่ นี้ เพือ่ จัดต้งั เปน็ แปลงสาธิตใหแ้ ก่ เกษตรกรแถบนั้นได้เขา้ มาศึกษาดูงาน น�ำความรู้ ไปปรบั ใชใ้ นพนื้ ทขี่ องตนแบบเศรษฐกิจพอเพยี ง20
ดนิ เคม็ หมายถึง ดินทมี่ คี วามเป็นดา่ งมาก 21แมเ้ ปน็ พื้นท่ีเดยี วกนั ในแต่ละจดุดนิ อาจมคี วามเคม็ ไม่เทา่ กันหเดน็กา้ ๆตาวเ่าหเมกอืลนอื สเกนิ ลเือธทาวะ์ เลไหม?
บนพนื้ ท่ี ๒๔ ไร่ ๑ งาน ๑๓ ตารางวา ๕ ๖ ๑๒ ๗ ๑ ๑๑ ๒๓ ๙ ๑๐ ๔๘ จดุ ตา่ งๆ ในพน้ื ที่ ๑ พ้ืนท่ถี มดนิ สูง ๔ อาคารสำ�นกั งาน ๗ โรงเลี้ยงไก่ ๑๐ ถนน ๒ แปลงพืชไร่ ๕ บอ่ เพาะเลย้ี งปลา ๘ ถงั เก็บนำ้� ด่มื ๑๑ แปลงรอ่ งปลกู ผลไม้ ๓ รอ่ งน้�ำ ๖ บ้านพกั ๙ สระน�้ำ ๑๒ แปลงพชื ผกัเราจะแก้ปัญหาดินเค็มไดอ้ ยา่ งไรนะ ๑๓ แปลงนาข้าวพระราชาบอกวา่ การจะแกป้ ญั หาดนิ เค็มน้นั ตอ้ งทำ� ใหห้ น้าดนิ ...รูไ้ หม...ท?ำ� ไมมีความอดุ มสมบรู ณ์ มแี ร่ธาตุ มีความโปรง่ มากข้นึ หากดนิ ข้ีสตั วส์ ดๆมีความเค็มมากต้องใชเ้ วลาในการปรับปรุงดินด้วยวธิ กี ารต่างๆ เอามาทำ� ปยุ๋ เลยไมไ่ ดให้เหมาะสมกบั พน้ื ท่ ี ยกร่องดนิ ให้สูงขึ้น เพอ่ื ใหร้ ากพชื สมั ผสั เกลอื ใตด้ นิ นอ้ ยทสี่ ดุ เพราะมแี กส๊ มาก จะคใาหยพ้ คชื วนาะ่มสริ อ้ นปยุ๋ ชนดิ ตา่ งๆ ลว้ นชว่ ยปรับปรุงดนิ ปุ๋ยคอก ได้จาก ขวี้ วั ขส้ี ัตว์ทกุ ชนิด ป๋ยุ หมัก ไดจ้ าก การนำ� เศษพชื ผักผลไม้ เช่น ผสมกบั แกลบ ตอ้ งเอาขี้สัตว์ เปศุย๋ษตพ้นืชกสลดว้ ยหไดม้จักาใกห้เพกดิชื จตลุระินกทูลรถยี ว่ั์ ชโว่ สยนใหป้ดอนิ เรทว่ อื นงซยุ ไปตากแดดจนแหง้ สนิทเสยี ก่อน มีธาตไุ นโตรเจนเยอะ หว่านเมล็ดปลูกในแปลงนา กอ่ นด�ำนา ๑ เดือน เมอื่ ตน้ ออกใบและดอกก็ไถกลบ22
ทปลี่ทูกนพคืชวเาศมรเษคฐม็ กจิ พืชอะไรบา้ งนะที่ทนต่อดินเคม็ ขา้ ว ๙ ๑๓ ขา้ วพนั ธ์ุ กข ๑๕ ขา้ วขาวดอกมะลิ ๑๐๕ ข้าวพันธ์ุเหลอื งปะทิว ไม้ผล ฝร่งั เวยี ดนาม ฝรง่ั แปน้ สีทอง ฝรั่งกมิ จู มะละกอ มะยม มะพรา้ วน้�ำหอม ละมุด กล้วยนำ้� ว้า นำ�้ มะพรา้ ว นเพ�้ำรหาะอคมวสามดเคๆม็ ขจอางกดตนิ น้ ซทา่ �ำหใหน้ม่อยรี สๆชาเหตมิหือวนานมปโี ซนดเาคผม็ สนมดิ อๆยู่ พืชไร่ ไมอ่เรห่อมยอื นสทดี่ชไหื่นน ข้าวโพดหวาน ขา้ วโพดขา้ วเหนยี วด้ อ้อยน�้ำค้ัน พืชสวน ถ่วั ฝักยาว พริกไทย แตงไทย แตงรา้ น ผกั กาด ไมป่ ลอ่ ยให้หนา้ ดินแห้ง เพราะเกลือจะระเหยขึน้ มาบนชน้ั ดนิ การเติมน�้ำความชุ่มชน้ื ให้ หนา้ ดินสม�่ำเสมอจะลดความเค็มได้ ปไี หนน้ำ� แล้งให้ใชร้ ะบบน้�ำหยด 23
นอกจากการปลกู พืช…ม..แาทกลุกันว้ ตนคัวะร..บ ที่น.ี่ ..ยังสง่ เสริมเกษตร ดา้ นอ่ืนดว้ ยนะ ม...าหนดมะว้ .ูย.. เล้ยี งสตั ว์ววั ไก่พน้ื เมอื ง เปด็ เทศ หมหู ลุม มกี ารแจกจา่ ยลูกวัวใหเ้ กษตรกรไปเล้ียงมขี ้อแลกเปลยี่ นวา่ เกษตรกรตอ้ งน�ำข้ีววั กลบั มาใหเ้ พื่อทำ� ปยุ๋ เป็นการแลกเปลีย่ น เลีย้ งปลานำ้� กรอ่ ยในบอ่ ปลากะพงขาว ปลานิล ปลาตะเพยี น สำ� หรบั กนิ และขาย เดหก็ มนๆาำ�้ยกรถไู้รหงึ ่ออมยะนไระ?กจิ กรรมสนกุ ชวนเรียนรู้ การขยายพันธุ์พชื นท้ำ��ำหปมยุ๋ กั แชีลวภะาพ เพาะช�ำกลา้ ไม้ การตอนก่ิง ก่ิงฝรงั่ ลดการใช้ปยุ๋ ยเู รยี กงิ่ มะนาว และสารเคมตี ่างๆ24
แวิธบกี บ�ำธจรัดรศมัตชารตูพิ ืช แมลงตวั รา้ ย ทำ�ลายพืชผลลดการใช้สารเคมี เพล้ยี แป้งมาทำ� ความร้จู ักแมลงตวั ร้าย หนอนม้วนใบกลว้ ย กนิ ฝรั่ง ด้วงงวงมะพร้าวและแมลงตวั ดีกนั กนิ ใบกล้วยจนต้นตาย กัดกนิ ใบมะพรา้ วจนตน้ ตายแมลงตัวดี หนอนกอสชี มพู เต่าแตงแดง มีประโยชน์ กินลำ�ต้นข้าวตอนตงั้ ท้อง กดั กนิ ใบผกั ทำ�ให้ขา้ วเมลด็ ลีบ แมงมมุช่วยกินเพล้ยี ไฟในนาข้าว แตนเบยี น มวนนักกล้ามชว่ ยกินหนอนหวั ดำ�ทก่ี นิ มะพร้าวกาขปรอใรหงชะเ้พนกโ้ืนทยษทชาตนง่ีทรส์ส่ีมก�ำูงีรเใสรหดุจ็ค้เกอื ดิ โครงการสาธติ การปลูกพชื ในพนื้ ทดี่ นิ เคม็ อนั เนือ่ งมาจากพระราชด�ำริ ต.ตาจ่ัน อ.คง จ.นครราชสมี า www.chaipat.or.th/royal-projects- in-various-regions/northeast การเดินทาง 25
เก็บเกี่ยวความรู้จากธรรมชาติศนู ยก์ ารเรยี นรู้พ่อคำ�เดื่อง จ.บุรรี มั ย์ พ่อคำ� เดอื่ ง ภาษี ปราชญช์ าวบา้ นท่เี คยล้มเหลวจากการปลกู พืชเศรษฐกิจเชิงเดยี่ วท่ีชาวบ้านพากันปลูกตามกันโดยไม่มีความรู้ บกุ ป่าถางพงเพื่อขยายการปลูก กู้เงนิ ซ้อื ปุ๋ยเคมี หวงั ร�ำ่ รวย แตเ่ ม่อื ผลผลติ ลน้ ตลาด ราคาตกขายไม่ได้ ก็กลายเปน็ หนี้พอกพนู มคี วามทกุ ข์ ติดเหล้าและบุหรี่ จนกระท่งั วนั หน่ึงยอ้ นคดิ ถงึ ธรรมชาติและศาสตร์แหง่ พระราชา จงึ สร้างป่าบนพื้นที่๒๐๐ ไร่ ปลกู ตน้ ไม้ และพชื อนิ ทรีย์ เลิกใช้ปุ๋ยเคมีและยาฆา่ แมลง ยดึ หลักอดทนประหยดั อดออม กินใชใ้ นส่ิงทม่ี ีตามความจ�ำเปน็ จนปลดหน้ีก้อนใหญ่ไดส้ ำ� เรจ็เม่อื นำ� ศาสตร์ต่างๆ ข“อชงาพวรบะร้าานชสามอานปชรับาใวชบ้ในา้ กนา”รดใ�ำหเน้คนินชอวีนื่ ติ อแีกลมะาทก�ำมเกายษตรอยา่ งได้ผลจึงสง่ ต่อความรแู้ บบ26
ต้นไมค้ อื เคร่ืองมือสำ� คัญในการฟืน้ ฟธู รรมชาติ 27
วแิถ..บ.ีเ.กธบรษปรตมรรชะากณตริ.ีตร..ม เน้นการปลกู พืชหลากหลายที่มีความย่ังยนื เปน็ พชื กินได้ เป็นยารักษาโรค เปน็ ไม้ ท่นี ำ� มาสร้างบ้านเรือนได้ ขุดบ่อเลีย้ งปลานานาชนดิ ทัง้ ปลาบกึ ปลาแรด ปลาช่อน ปลาชะโด รวมถึงการปลูกขา้ วเอาไว้พอกิน ตามหลักเศรษฐกจิ พอเพยี งป่าแหง่ นรี้ ่มรน่ื เต็มไปดว้ ยตน้ ไมแ้ ละพชื พรรณกว่า เจลออตงน้นไบั มซ้อิ ะเไดรก็ บๆ้าง๑๗๐ สายพันธ์ุ ทงั้ ต้นสกั ตน้ พะยูง ต้นตะเคยี นทอง ท่ีสวนปา่ แหง่ น?ี้ตน้ ไผ่ ต้นพะยอม ตน้ กระถินณรงค์ ผักหวาน พรกิมะไฟ สมนุ ไพรตา่ งๆ ฯลฯอาคารทอี่ ยอู่ าศยั กป็ ลกู สรา้ งอยา่ งเขา้ ใจ .จ..ารกะเขบ้าิสดงออ�ำเะปยใร.ไา่็นว.รนงจ.หไตรมัวนใผปี จเลญัอสกั งห�ำดวคานั่าอญั ใมะหใีคไนต้ รวนกาเามมอรคีงตพลว้อัฒงางมมกนอืคาาทริดำ�ในธรรมชาติ ค�ำนวณทิศทางลม ไอน้�ำและความช้ืนสัมพัทธ์ ร่มเงา เพ่ือให้อยู่อาศัยได้อย่างสบาย มีลมเย็นจากธรรมชาติที่เหมาะสมในแตล่ ะฤดกู าล28
ปลูกป่าในใจคน เริม่ จากตนเองกอ่ น ส่งตอ่ แนวคิดและ แนวทางปฏบิ ตั ิสลู่ ูกหลาน คนในครอบครวั ชีใ้ หเ้ หน็ ถงึ ความส�ำคัญของระบบนิเวศ ในธรรมชาติ ข้อดขี องการปลูกตน้ ไม้ ท้ังลดโลกร้อน ชว่ ยให้มีอาหาร มอี าชพี สรา้ งบ้านเรอื นให้ความรม่ เย็นเศรษฐกจิ พอเพียง พ่ึงพาตนเอง รจู้ กั ประมาณตน กินและใชจ้ ่าย เรยี นร้ทู จ่ี ะพ่ึงตนเองใหม้ ากทีส่ ดุตามความจ�ำเปน็ ไม่สร้างหนีส้ ินใหเ้ กิดขน้ึ มคี วามสขุ ในครอบครวั ทำ� เอง กนิ เอง ใชเ้ อง พง่ึ พาภายนอกให้นอ้ ยทส่ี ุดตสอ้ ว่ งนเ“รเทท่ิมคจัศานนกคิคกวตาิธริเกีปเปาน็ รลเเรี่ยป่ือนน็ งคเหรวล่ือาักงมรคอิดง” เรียนรจู้ ากธรรมชาติ ปจั จบุ ันลูกชายพอ่ คำ� เด่ืองกเ็ ดนิ ตาม สแังลเกะตบอทกดตล่ออคงวาลมงรมู้ทือ่ี ไทด�ำ้วิถีเกษตรธรรมชาติและตอ่ ยอดในการผลติ “เราไม่มีทางใสป่ ุ๋ยต้นไมท้ ุกตน้แผงโซลาร์เซลลท์ ่ชี ว่ ยในการเกษตร บนพ้นื ท่ี ๒๐๐ ไร่ แต่ถา้ ปลอ่ ยจำ� หนา่ ย เพ่มิ รายไดแ้ ละชว่ ยให้เกษตรกร ให้ธรรมชาติท�ำงานเอง ปุ๋ยที่ใส่ ลดต้นทุนการใช้พลงั งาน ตง้ั แต่วันแรก ใบไมท้ รี่ ว่ งหล่นลง มาจากตน้ ฝนที่ตก เม่ือทุกอยา่ ง รวมกัน จะเกดิ เป็นป๋ยุ ช้นั ดีซากพืชและฟาง คือส่งิ ทช่ี ่วยรกั ษาดนิ ที่ทรดุ โทรม เพราะทุกสิ่งในธรรมชาติส�ำคัญให้กลบั มาดโี ดยไม่ต้องใชส้ ารเคมี นาของพ่อคำ� เดื่อง และมหี นา้ ทขี่ องตนเอง ไมว่ า่ไมใ่ ส่ปุย๋ ไมใ่ ชย้ าฆา่ แมลง ไม่ใชย้ าก�ำจดั วชั พืช จะเป็นพระอาทติ ย์ ตน้ ไม้ ลมแตก่ ลับใหผ้ ลผลิตดกี วา่ เดมิ ฝน เชอ้ื รา จลุ นิ ทรีย์ สง่ิ มีชวี ิต”กง้ิ กเดือก็มๆสี ว่ รนู้ไชห่วมยให้ เมือ่ ระบบนิเวศดี กม็ นี ก ถึงทถำ�กู ไเมรนียกกว่า เกิดเห็ดดว้ ยนะ มไี สเ้ ดือน มีกิง้ กือ มีหงิ่ ห้อย “ไปรษณียแ์ ห่งปา่ ” ตามมา สตั วเ์ หลา่ น้ชี ่วยดูแล ธรรมชาติ 29
ปา่ เกรว่า่ิม๓ส๕งู ใปหี ญ่ ถงึ เวลสาู่ลสกู ง่ หตล่อาคนวามรู้ ปจั จุบนั ทน่ี ่เี ปน็ ศูนยก์ ารเรียนรู้ทีเ่ ปิดกว้างใหเ้ กษตรกร ชาวบ้าน นักเรยี น ปผู้ทราส่ี ชนญใจ์ชใมุ นชกนาอรืน่เกๆษตจรัดวติถงั้ีธร“รโมรชงาเตริมียานศชึกุมษชานดูงอาสีนาแนละ”รว่ จมัดมออื บกรับมเครอื ข่าย และสาธิตเกี่ยวกับวิถเี กษตรธรรมชาตติ ่างๆ เชน่ ท�ำอยา่ งไรให้ดนิ ดี การแกป้ ัญหาดนิ เค็ม การปลกู พชื ผสมผสานเกอื้ กลู กัน เข้าใจวิธกี ารปลูก พชื เศรษฐกจิ ประโยชนข์ องการปลกู ป่า ทดลองการปลูกพืช รวมทงั้ เปน็ แหลง่ เพาะชำ� กลา้ ไม้ต่างๆ จ�ำหน่ายและแจกจา่ ยชาวบ้าน เดก็ ๆ คิดวา่ ในการปลกู ป่า ต้องใช้อะไรบ้าง? กลว้ ยหอม30 สดจากตน้ รสอรอ่ ย หอมหวาน
ปลูกพชื แบบผสมผสาน พืชจะชตว่ ายมเหธรลรอื มกชันาแตลิ ะกันทานตะวนั และผักชีจะเตบิ โตดีเมือ่ มี มะละกอช่วยป้องกันตน้ ข้าวฟ่างใกล้ๆ แมลงใหม้ ะเขือ ช..่ว.นมยาะก.ัน.. ชนิดต่างๆ หญ้ากม็ ีประโยชน์ ปลูกต้นไม้สองชนิดไว้ด้วยกัน งากช็ ว่ ยปอ้ งกนั ท่ีช่วยรักษานำ�้ ในดิน เมื่อตัดต้นหน่ึง ก็ยังเหลืออีกดาวเรอื งชว่ ยปอ้ งกนั ไสเ้ ดอื นฝอย ไมใ่ ห้ระเหย ตน้ ใหร้ ม่ เงาแมลงให้มะเขอื เทศ ใหม้ ะเขอื เทศศูนยก์ ารเรียนรบู้ า้ นพอ่ คำ� เด่ือง 31การเดนิ ทาง บ้านโนนขวา ต.หวั ฝาย อ.แคนดง จ.บุรรี มั ย์ ๐๘ ๑๘๗๖ ๕๙๐๖ พอ่ ค�ำเดือ่ ง ภาษี ศูนย์การเรียนรู้พ่อค�ำเดอ่ื ง อ.แคนดง จ.บรุ ีรัมย์
ท่องป่าไร่นาสวนผสมมหาชวี าลัยอีสาน จ.บุรีรัมย์ ครบู าสุทธินนั ท์ ปรัชญพฤทธิ์ ป...รคาือชใญครช์ านวะบ..า้. นปราชญ์ชาวบา้ นนักทดลอง ผู้นำ� ศาสตร์พระราชา คอื ผทู้ มี่ ภี มู ปิ ญั ญาหรอื นกั คดิมาใช้พลิกฟน้ื ผืนป่าบ้านเกิดทีถ่ กู ท�ำลายใหก้ ลับมา ท่ีแก้ปัญหาและลงมือท�ำส่ิงนั้นอุดมสมบูรณ์อีกครง้ั หลงั ผดิ หวังจากการปลกู พชื จนเกดิ ผลส�ำเรจ็ เกิดความรเู้ ป็นเชิงเดยี่ วท่ผี ลผลิตไมด่ ี หนั มาปลกู ป่าแบบไรน่ า ประโยชนต์ ่อตนและชุมชนสวนผสมบนพนื้ ท่ี ๔๐๐ ไร่ เลยี้ งสตั ว์ แปรรูปผลผลิตจากไมแ้ ละธรรมชาติ ทำ� ถ่านไบโอชารบ์ ำ� รงุ ดนิและสง่ ตอ่ ความรูส้ ่ชู มุ ชนด้วยวิถชี ีวติแบบพอเพยี งมายาวนานกว่า ๔๐ ปี32
33
ท่ีน.่ี ..มอี ะไรให้เรียนรบู้ า้ ง ทอ่ งป่าไร่นาสวนผสมอุดมสมบรู ณ์ ด้วยกจิ กรรมมากมายใหเ้ รยี นรู้ ปา่ ผสมไรน่ า õ ¡Á. 34
ศาสตร์พระราชาท่ีน�ำมาปรับใช้ ในสวนปา่ แหง่ นี้ทำ� ให้ดู อยู่ให้เหน็ พออยู่ พอกนิ พอใช้การลงมอื ทำ� เปน็ ตวั อยา่ ง ท�ำให้ พออยู่ คือ การปลูกป่าเพื่อน�ำไม้มาสรา้ งท่อี ย่ ูผู้คนและชุมชนได้เรียนรู้ว่าการ อาศยั เมอื่ เหลอื กแ็ บง่ แจก ขาย เปน็ รายไดเ้ สรมิลงมอื ปลกู ต้นไม้ ทดลอง ศกึ ษา พอกิน คือ การปลกู ป่าเพ่ือให้ได้พืชที่น�ำมาใช้สังเกต เรียนรู้อยู่ตลอดเวลา กนิ อย่างพอเพียง เชน่ ขา้ ว ผัก ฯลฯ เม่ือเหลอืท�ำให้รู้จักต้นไม้แบบแท้จริง กินก็แบง่ ขายหารายไดเ้ สริมสามารถใช้ชีวิตอย่างมีความสุข พอใช้ คอื การปลกู ป่าใหม้ พี ืชท่ตี ้องใช้ในชีวิตกับวถิ ธี รรมชาติแบบย่งั ยนื ประจำ� วนั เชน่ ยา ผลไม้ เครอ่ื งปรงุ เมอ่ื ใชอ้ ยา่ ง พอเพียงแล้วก็แบง่ ขายหารายไดเ้ สรมิปลกู ปา่ ในใจคน การมสี ว่ นรว่ มเม่ือผู้คนเห็นความส�ำคัญของ ชักชวนชาวบ้านสร้างเครือข่ายเกษตรปา่ ปลกู ปา่ ดว้ ยตนเอง จะทำ� ให้ ชุมชนผสมผสาน โดยใช้ความรักเป็นเกิดความรู้สึกรักและหวงแหน พื้นฐานสู่จิตส�ำนึก และส่งต่อความรู้ตน้ ไม้ ไมอ่ ยากตดั ไมท้ ำ� ลายปา่ สูเ่ ยาวชนและคนที่สนใจ ป่านปเดั้นลก็ จูกๆะปมา่เอีหเพาน็ ยียดยุ งว้ ืนย๑ยไหาควมรนวั้งบั่ารอ้ ยๆ ปี35
สวนปา่ มหาชีวาลัย จากเดมิ เปน็ พืน้ ทร่ี าบสูงแบบดนิ ทรายแห้งแล้งตอนนกี้ ลายเปน็ สวนป่าอดุ มสมบรู ณท์ ม่ี กี ิจกรรมมากมายให้เรียนรู้ รดถแว้ คสยงนัพอนลา้กีงั ทงว็ ิตงงิ่ ายไนด์ ้ บอ่ เล้ียงปลาธรรมชาติ ที่น.่ี ..ใชพ้ ลังงานแสงอาทติ ย์ โเรลงี้ยเรงวือวั น หรือโซลาร์เซลลเ์ พื่อประหยัดพลังงานใคหลรนอูก้าลยแตูกาพกาแะนลพบา่อะ้ารงงกัอุ้ม โรงเล้ียงแพะ เอาใบไมส้ บั ผสมหญา้มที ง้ั แพะนมพันธุซ์ าแนนสขี าว ตอ่ มาเจา้ หญงิ นกั พฒั นา น้องวัวก็ชอบกินนะ...มอบแพะพนั ธเุ์ น้ือสดี ำ� สนทิ มา ๑ คู่ มกี ารทดลองผสม ววั ท่นี ส่ี ุขภาพดที กุ ตวัข้ามพนั ธ์ุ จนไดแ้ พะสขี าวคาดด�ำเหมอื นแพนด้า เร่ืองน่ารู้ของถ่านไบโอชาร์ สาโแมปดจลาตรยาระนแา่อไกถปม้�ำศลคกน้อสะเ่จนาปง้มำ�เารชแกมน็กคื้อเลันาผอสวรใะศันนัาาชาสถร้ไัตไตไลัตดมเ่ารรค่แ้วน้ ูพาม์มยชื ีลง ทนี่ ี่...มีเตาเผาถ่านขนาดใหญท่ ี่ใหค้ วามรอ้ น มากกวา่ เตาเผาถา่ นธรรมดา โดยใชอ้ ุณหภูมิท่ี ๕๐๐ องศาเซลเซยี ส เพอื่ ผลิตถา่ นไบโอชาร์คุณภาพดี และน้ำ� สม้ ควันไม้... ถ่านไบโอชารม์ ีคณุ สมบัติกกั เกบ็ คาร์บอนลงดนิ และบ�ำรงุ ดินให้มีคณุ ภาพดี สามารถ อุ้มนำ�้ ไดน้ าน เพ่ิมคุณภาพของจลุ นิ ทรยี ์ในระบบนิเวศ ท�ำให้พชื เจรญิ เตบิ โตไดไ้ ว36
ใมนาไเรดน่ ินาเปล่าน่ ผสมกันเถอะ มกี ารแบง่ พน้ื ทสี่ ำ� หรบั ปลกู ปา่ พน้ื ทสี่ ำ� หรบั ปลกู พชื ใหมบ้ ฟรกีรู้ไิสรอหะกทุ มบอธตวาิอ์ น้นกยาไก่ามศาง้รไร?หลากหลาย ทั้งไม้ผล ไม้ติดแผ่นดิน ไม้เศรษฐกิจพน้ื ทสี่ ำ� หรบั บอ่ ปลา พนื้ ทสี่ ำ� หรบั เลย้ี งสตั ว์ พน้ื ทที่ ำ� นาแหล่งนำ�้ และพนื้ ทสี่ ำ� หรบั พักอาศัยอย่างเหมาะสม ๕ ๔๓๒ ปลูกป่าดว้ ยก๑ารเลยี นแบบธรรมชาติ โดยการปลูกป่า ๕ ระดับ คือ สงู กลาง เต้ีย เร่ยี ดนิ ใตด้ นิ ต้นไม้เน้ือแข็งเม่ือเติบโตสามารถน�ำมาแปรรูปสร้างบ้าน ท�ำเครื่องเรือนที่มีความแข็งแรง คงทน อยา่ งเช่น ไมก้ ระถินณรงคห์ รอื อคาเซยี เป็นไมเ้ ศรษฐกจิ ทีข่ ายได้ราคาดี 37
ปลูกผกั กินเอง ถวั่ ฝักยาวมีแตข่ อ้ ดีรไู้ หม เดห็ดวใกานินนแสกปดรลๆองบทไมี่นดา่ี้เกลยสุขภาพดี ไม่ตอ้ งกลวั สารเคมแี ละยาฆ่าแมลง การปลกู พืชผสมผสาน อย่างผกั พืน้ เมอื ง พืชยนื ตน้ จะทำ� ให้มีผลผลติ กินตลอดปี เพราะผลผลิต ออกหมุนเวยี นกันไปตามฤดูกาล หากมผี ลผลติ เหลอื จาก การกนิ กน็ �ำไปขายเพม่ิ รายได้ ในสวนป่าแหง่ นจี้ งึ มตี ้นไม้ หลากหลาย ทงั้ ขเ้ี หล็ก แค กล้วย แตงโม พรกิ มะเขือ ฟักทอง มะนาว มะกรูด และทข่ี าดไมไ่ ด้เลยคอื บกั หุ่ง “อยากกินพืชผักอะไร บหรักือหมงุ่ ะละกอ ก็ใหป้ ลกู ต้นนน้ั เป็นพืชที่สำ� คัญของชาวอีสาน เพราะนำ� มาทำ� เมนูสม้ ต�ำแซ่บๆ อยากกินไขก่ ็ให้เล้ียงไก่เล้ยี งเป็ด ยงั ไงล่ะ เกษตรผสมผสานไม่มีกฎตายตัวผลผลติ ท่ีมมี ากก็สามารถน�ำไปแปรรูป เปน็ สินค้าธรรมชาติ เชน่ แชมพมู ะกรดู สบ่สู มนุ ไพรต่างๆ เพอื่ นำ� ไปขาย” 38
ท่ีน.่ี ..มี สวนปา่ มหาชีวาลยั อสี าน กรมราษฎรสง่ เสรมิ ครูบาสทุ ธินันท์ ปรชั ญพฤทธ์ิ (สว่ นนเ้ี ปน็ บา้ นครูบา และศนู ยก์ ลางใชท้ �ำกจิ กรรมเวลาฝกึ อบรม) บอ่ สาธติ การเลยี้ งปลา แปลงปลกู ผกั ปลอดสารพษิ คอนโดกบ บอ่ เลย้ี งปลา เลย้ี งไขไ่ ก,่ ไกพ่ น้ื เมอื ง บำ� รงุ ดนิ ดว้ ยไบโอชาร์ โรงอดั อฐิ ไวส้ รา้ งบา้ น บา้ นทที่ ำ� ดว้ ยอฐิ ทำ� เอง ซเี มนต์ไทย (SCG) โรงเลอ่ื ยไมไ้ วส้ รา้ งบา้ น เด็กๆ จะไดเ้ ห็นกระบวนการแปรรปู ไมแ้ บบใกล้ชิด ความสขุ ของแพะ คอกแพะทีม่ ีพ้ืนท่กี วา้ งใหเ้ ดก็ ๆ ลงไปว่ิงเล่นสมั ผัสแพะได้ แปลงหญา้ ไวเ้ ลย้ี งแพะ ¡ÃÁÃÒÉ®ÃÊ‹§àÊÃÔÁ โรงอดั อฐิ ประสาน แปลงสาธติ เกษตรผสมผสาน ขา้ วโพด, แตงโม, ถวั่ ฝกั ยาว, ฟกั ทอง, ฟกั แฟง, แตงไทย, แตงกวา เร่ิมต้นท่ีน่ี คอกววั (มกี ารสาธติ การท�ำปยุ๋ ) สนกุ ไปกับการป้อนอาหารวัว ทงุ่ นาสาธติ ๔๐ ไร่ มกี ิจกรรม ขีค่ วาย ดำ� นา เก่ยี วขา้ ว ไถนา ให้เด็กๆ ไดล้ อง หอ้ งสมดุ ในปา่ ใหญ่ มีหนังสือมากมายใหเ้ ดก็ อ่านค้นหาความรู้ พลงั งานโซลาร์ ผลติ ไฟฟา้39
เกร็ดความรู้แสนสนกุ...เมอื่ เดินเลน่ ในสวนป่า...ดูนส่ี .ิ ..สติก๊ เกอรต์ ิดหนบึจากธรรมชาติเพราะคุณสมบตั คิ วามเหนียว(ดา้ นหลงั ) ของใบตน้ ถว่ั ลสิ งนาจงึ สามารถเอามาแปะตดิ บนเสอ้ื ผ้าไดโ้ ดยอตั โนมัติ...รหู้ รือไม่...? มฤาดเกู กาบ็ ลเแหหด็ ง่ กเนัห็ดโคน… พื้นทปี่ า่ ชมุ่ ช้นื ในช่วงปลายฝนต้นหนาว ประมาณ ๒-๓ วัน เหด็ โคนจะพากนั ออกดอก เหน็ เป็นสีขาวบานสะพรั่ง เก็บไปกินก็อรอ่ ย เอาไปขาย ก็ได้ราคาดีเเหหดด็็ โโคคนน จะไม่ข้ึนในพ้นื ทที่ ่ีมสี ารเคมี ดินไมด่ ี ไมม่ ปี า่ ไม้ ชอบดินท่ีมคี วามชุ่มชน้ื เกิดจากการทับถมสะสมของใบไม้ ไสเ้ ดือน คอื แชมป์ พเวหกแมมหานั ง่ะชกแ่วากยร่กใพหารร้ดวปนิ นลรดกู่วินนพซชื ุย40
อยา่ ย…้ี ขี้สัตวต์ ่างๆที่เลีย้ งไวม้ ปี ระโยชน์เอามาท�ำปยุ๋ บำ� รงุ ดินได้ทง้ั ข้วี ัว ข้ีแพะ และข้ีไก่ขแี้ พะเอาไปเลย้ี งปลากนิ พชื ได้เดก็ ๆ รไู้ หม... ระบบนเิ วศดีทำ� ใหม้ สี ตั วน์ านาชนดิขีแ้ พะยังเอามาย้อมผ้าได้ดว้ ยนะ เม่ือสวนป่ามีความอุดมสมบรู ณ์ สัตว์น้อยใหญ่...ทำ� ไม.. ในธรรมชาติกพ็ ากันมาอาศยั ไม่วา่ จะเป็นนกหวั ขวานชอบใช้ปาก ห่งิ ห้อย ไสเ้ ดอื น ผเี สื้อ แมลง และนกต่างๆเจาะตน้ ไมด้ งั กอ๊ ก ก๊อก ที่นมี่ ีนกหัวขวานด้วยนะเดก็ ๆ คิดวา่ เพราะอะไรนกเปน็ ผปู้ ลกู ต้นไม้ในห่วงโซอ่ าหารมหาชีวาลัยอีสาน (สถาบันภมู ิปญั ญาท้องถิน่ อสี าน) ๓๔ บ้านปากช่อง ต.สนามชัย อ.สตึก จ.บุรรี ัมย์ ๓๑๑๕๐ ๐๘ ๑๗๖๐ ๑๓๓๗ สุทธนิ นั ท์ ปรัชญพฤทธิ์ การเดนิ ทาง 41
ไปเรยี นรู้ทพี่ ิพธิ ภัณฑธ์ รรมชาติจัดการน�้ำชมุ ชนตามแนวพระราชดำ�ริชมุ ชนบ้านผาชนั จ.อุบลราชธานี แก้ปัญหานำ�้ ตามศาสตร์พระราชา “ระเบิดจากขา้ งใน” ชุมชนบ้านผาชนั เป็นชุมชนรมิ ฝ่งั โขง สภาพพื้นที่เป็นหนา้ ผาหนิ ตดั ชัน พืน้ ดนิ ไมอ่ ้มุ น้ำ� เกิดปัญหาขาดแคลนน�้ำจนวิกฤติ สมัยก่อนเดก็ ๆ ชุมชนบ้านผาชนั ตอ้ งหยดุ เรยี นในหน้าแล้งช่วยพอ่ แมห่ าบน�ำ้ อย่างยากล�ำบากจากแม่น�ำ้ โขง เพื่อเกบ็ เอาไว้ใช้ หรอื หาซือ้ นำ้� จากชมุ ชนอื่น ชาวบ้านจึงรว่ มใจกนั หาวธิ แี กไ้ ขปญั หา แม้จะล้มเหลวหลายครั้ง แตก่ ็ไม่ยอมแพ้ ไมย่ ่อท้อ จนคดิ วธิ ีสรา้ งระบบประปา ภูเขาดึงน้ำ� จากธรรมชาตมิ าใช้ สรา้ งฝายเก็บกักนำ้� และนวัตกรรม “แอรแ์ ว” ท่ีช่วยฟื้นชวี ติ และความชมุ่ ช้ืนให้ชมุ ชนได้ส�ำเร็จ42
ได้รหับมรบู่าง้าวนัลผชานชะันเลศิตทรารมาัพงแวยนลั าวกกพารรรนะจ�้ำรัดชากุมชาดชร�ำนริ ปี ๒๕๕๑ 43
ชุมชในนตก้นารบแบบ้ารบนิหแผาลราจะชแัดันหกลาร่งนเรำ้� ียนรู้ไแปอดรู แ์“แวอเรก์แิดวจ”ากภคูมวิปาญั มญคาิดแขหอง่ บงา้สนมผาาชชิกนั ชุนมวชตั นกรทรน่ีมำ�ทหี่ไลดักร้ บัแรรงาดงวันลั อใานกปาีศ๒๕๕๐มาชว่ ยในการสูบนำ้� จากแมน่ ้�ำโขงขึน้ มาใช้ เหมือนกลไกกาลกั น�้ำแบบธรรมชาติควบค่ไู ปกบั การดูแลรักษาปา่ ชุมชนต้นน้ำ� ใชน้ ำ�้ ให้เกดิ ประโยชนส์ งู สดุแอร์ (AIR) หมายถึง อากาศ ๔๐ ซม. อากาศแว หมายถงึ แวะ ๖๐ ซม.มแาอแรวแ์ ะวในหทมา่อยแถลึงว้ กกา่อรใทห่ีอเ้ กาดิกาศแรงดนั น�้ำ สำ�รวจ วิเคราะห์ วางแผน ลงมอื ทำ� พ้ืนที่ กลไกกาลกั น้�ำ นำ�ไปสู่ คอื อะไร โครวงาสงรา้ ง ระบบ ระบบ ระบบ ใครรบู้ อกหน่อย? ระบบน้�ำ สำ�รองนำ้� ส่งน�ำ้ กระจายน้ำ� ศาสตรพ์ ระราชา ในชมุ ชน เพื่อการมนี �้ำใชท้ วั่ ถงึ ท่ีชุมชนน�ำมาใช้แกป้ ัญหา คือ ระเบิดจากขา้ งใน โครงการบา้ นประหยัดนำ้� น�้ำท่ใี ชต้ ้องเกดิ ประโยชน์ ๒ อยา่ งขึ้นไป44 และพง่ึ พาตนเอง นำ�้ อาบ น้ำ� ลา้ งจาน น�ำไปรดพืชผกั ต้นไม้ทีป่ ลกู ชว่ ยประหยัด
การสร้างฝาย เม่อื มีน้�ำ ชีวิตความเปน็ อย่กู ด็ ีข้ึนเติบโตต่อยอดทำ� เกษตรทฤษฎี ใหม่ ก่อตัง้ “กองทนุ ปลา” และเกษตรริมโขง ทำ� ประมงแบบภมู ปิ ญั ญาชาวบา้ น ออกเรอืมีการวางแผนแบ่งพื้นท่ีปลูกพืชผสมผสาน หาปลา ตกเบ็ด ทอดแห ได้ปลาพอกินท�ำบัญชีครัวเรือน รวมถึงท�ำเกษตรริมโขง และน�ำมาขายที่กองทนุ ปลา กำ� หนดราคาในยามแล้งเพอื่ เพิ่มผลผลิต มาตรฐาน ไม่ให้ถูกเอาเปรียบจากพ่อค้า คนกลางทจอ่ัดงตเัง้ ทกล่ียุ่มวบเรชิหิงาอรนจัดรุ กัการษ์ ทีน่ ่ี...วถิ ีชวี ิตดงั้ เดมิ ยังถูกอนรุ กั ษ์ไว้ ชาวบา้ นทน่ี ี่ ยงั คงชอบหุงข้าวในกระบอกไม้ไผ่ เวลาข้าวสกุ จะหอมเปน็ พเิ ศษ บางบ้านยังน�ำผลผลติ การเกษตร ไปแลกขา้ วแลกปลากับอีกบ้านหนึ่ง หร“อื เ“สเาสเาฉเลฉียลงยี ใงหยญัก่”ษ์” “สามหมื่นร”ูเกดิ จากการกดั กร่อนของแดด ลม ฝน เกดิ จากการทก่ี รวด-หินเปน็ เวลานบั หมน่ื ปี เกิดเป็นเสาหินยกั ษ์ ถกู กระแสน�้ำไหลพัดพาสงู ประมาณตกึ ๓-๔ ชนั้ เปน็ เสาเฉลยี ง มาท�ำปฏกิ ิริยากับหนา้ ผา ยาวนานนับร้อยนับพนั ปี จนกลายเป็นรพู รุน ทใี่ หญท่ ส่ี ดุ ในประเทศไทย จำ� นวนมากมายทง้ั เหนือน�้ำและใตน้ ำ�้ เมอ่ื น้ำ� โขงลดกจ็ ะมองเห็นรมู ากมายเหล่านี้ท่องเท่ยี ววิถีธรรมชาติ พกั โฮมสเตย์ ดพู ระอาทิตยข์ นึ้มมุ โค้งหนา้ ผา พรมแดนไทย-ลาว ชมวิถชี วี ติ ชาวบ้านในการหาปลา เดินเท่ยี วปา่ ชุมชน ชมสวนหนิ รปู รา่ งแปลกตาพิพิธภัณฑ์ธรรมชาตจิ ดั การนำ้� ชุมชน การเดนิ ทาง 45ตามแนวพระราชดำ� ริ ชุมชนบ้านผาชัน อบต. ส�ำโรง ต.สำ� โรง อ.โพธิ์ไทร จ.อุบลราชธานี ๐ ๔๕๓๐ ๓๑๒๒
เรยี นรจู้ ากแปลงสาธิตของพระราชาโครงการสาธิตทฤษฎใี หม่อนั เนื่องมาจากพระราชดำ�ริจ.นครราชสมี า ในอดตี พน้ื ที่บรเิ วณนี้ ชาวบา้ นปลกู ขา้ ว โดยอาศยั นำ้� ฝนเปน็ หลกั ผลผลติ ไม่ดนี กั เมื่อมชี าวบ้าน ถวายทดี่ นิ จ�ำนวนหนึ่งใหพ้ ระราชา พระองคจ์ งึ ใหจ้ ัดแบ่ง พนื้ ที่เป็นสองสว่ น สว่ นแรกท�ำแปลงสาธิตเกษตรทฤษฎีใหม่ แห่งที่ ๓ ของประเทศไทยจากทัง้ หมด ๕ แห่ง อกี สว่ นท�ำการเพาะปลูกแบบชาวบา้ นทใ่ี ชน้ �ำ้ ฝนธรรมชาติ เพื่อเปน็ สถานทใ่ี หช้ าวบา้ น เกษตรกรและผู้ท่ีสนใจไดเ้ ข้ามา ศึกษาความรูด้ ้านการเกษตร46
เกษตรทฤษฎี ใหม่แบ่งทีด่ ินท�ำกินเป็น ๔ สว่ นในอัตราสว่ นทีพ่ อเหมาะข้นึ อย่กู บั สภาพแวดลอ้ มสว่ นท่ี ๑ ขุดสระสว่ นท่ี ๒ ปลกู ข้าวส่วนที่ ๓ ทำ� การเกษตรทางดา้ นอื่นสว่ นท่ี ๔ ทีอ่ ยู่อาศัย 47
แลพะใใหชรช้ร้ ะีวจู้ ริตักาอพชย่งึ า่าตงสนพเอออนเงพียง กิจกรรมต่างๆ บนพื้นท่ี ๓๒ ไร่ ๒ งาน การจเเพะลชรอื ่วากยะเปใลชรี้ยเ้ ศะงหษปยพล ๑กิจกรรมท่ี เกษต(๓รท๐:ฤ๓ษ๐ฎ:๓ี ใ๐ห:ม๑่ข๐ัน้) ท่ี ๑ ท่ีมีอยแู่ ล บนพื้นท่ี ๑๕ ไร่ ประกอบไปด้วย๑สว่ นท่ี สระน้ำ� ร้อยละ ๑๗เพอ่ื กักเก็บน�้ำฝนไว้ใชใ้ นนาปยี ามทข่ี า้ วต้องการน�ำ้ ถา้ มนี ำ�้ เหลือก็ใชป้ ลกู พืชตอ้ งการน�้ำนอ้ ย ในสระเลี้ยงปลานิลปลาย่ีสก ปลาตะเพียน ๑๓รอบสระปลกู หญ้าแฝกมะพรา้ ว มะกอกน�้ำ มะตูมต้นไมจ้ ะชว่ ยบงั แดดบงั ลมทำ� ให้นำ้� ในสระระเหย๒น้อยลง ๒ ๔รสนอ้่วานยขลทา้ะี่ ว๓๐ปลกู ข้าวไวก้ นิ ในครวั เรือน ที่พใชชืน้ อ�ำ้ ะนไร้อยรปู แบบนาปี ในการปลกูปลกู ขา้ วหอมมะลิ ๑๐๕ บา้ งนะ?และขา้ วหอมปทมุ ธานี โอ้โห!!...ปูนา......รูห้ รือไม.่ ..? ตวั โตจงั เลย48 การปลูก หญ้าแฝก รอบสระช่วยทำ� ใหห้ น้าดนิ ไม่พงั ทลายง่าย
Search
