plasawai

การเพาะเลย้ี งปลาสวาย คาํ นาํ ปลาสวายเปน ปลานํ้าจดื ประเภทไมม เี กลด็ เชน เดยี วกบั ปลาเทโพเทพา และสังกะวาดเปนปลา ทม่ี ขี นาดใหญม ากรองจากปลาบกึ ขนาดใหญท่ี สุดมคี วามยาวถงึ 150 เซนตเิ มตร ปลาชนดิ นีม้ พี บในแถบ ประเภทสาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชนลาว กมั พูชา เวยี ดนาม และไทยปลาสวายมีช่ือสามัญ หรอื ชื่อ ภาษาอังกฤษวา Stripped Catfish มชี ื่อทางวทิ ยาศาสตรวา Pangasius sutchi Fewlerเปน ปลาท่มี บี ทบาทสาํ คัญ ทางเศรษฐกจิ ของประเทศ อกี ชนิดหน่งึ ประมาณป พ.ศ. 2492 เปนตนมาทาํ ใหราษฎรมอี าชีพรวบรวมพนั ธุ ปลาจากแหลงนา้ํ ธรรมชาติ เชน ในเขตจงั หวดั นครสวรรค อุทัยธานี สง ขาย ตอ ใหผูเลยี้ งปลาในเขตจังหวดั อุทัยธานี อยธุ ยา และกรุงเทพฯตอมาเม่อื เพาะพนั ธุปลาสวายไดสําเรจ็ กก็ อใหเ กดิ การทาํ ธุรกิจอยา ง กวางขวางสามารถเลยี้ ง รวมกันกบั ปลาชนิดอื่นไดเปนอยางดี เชน ปลาตะเพยี น ปลานิล ฯลฯ ปลาสวายเปน ปลาที่เลี้ยงงา ย โตเรว็ และไมค อยมีโรคพยาธิเหมอื นกับปลาชนดิ อืน่ ๆ นอก จากน้ี ปลาสวาย ยงั กนิ อาหารได เกอื บทุกชนดิ เชน เศษอาหารจากครัวเรอื น มูลสัตวแหง ชนดิ ตางๆ เชน มูลไก มูลโค มลู สุกร เปน ตน แหลงกําเนดิ และการแพรกระจาย ปลาสวายมีแหลง กําเนดิ ในประเทศอินเดยี และพมา สวนประเทศไทย ปลาสวายมแี หลง อาศยั อยใู นแมน า้ํ เจาพระยา ทาจนี ปา สัก และแมน า้ํ โขง รวมทง้ั คลอง หนองบึง อันเปนสาขาของแมน ํา้ ดงั กลาว เชน ในบึงบอระเพด็ จงั หวดั นครสวรรค และบึงสีไฟ จังหวัดพจิ ิตร รูปรางลักษณะ ปลาสวายมลี าํ ตวั เรยี วยาว ดานขา งอวบกลม สนั หลังคอนขา งตรง สวนหนา จะลาดลงไปถงึ บรเิ วณปาก หนาทู ปากกวา ง มีหนวด 2 คูลําตวั มสี ีขาวนวลบรเิ วณหลังมีสีดาํ หมน บริเวณครีบจะมสี ีเหลือง ออ นแตปลายหาง ครบี หลงั และครีบอกจะมีสคี อนขา งหมน ปลาสวายขนาดเล็กจะมแี ถบสีดําพาด ตามลาํ ตวั อนึ่ง ลกู ปลาสวายขนาดเล็กมลี กั ษณะตา ง ๆ ท่คี ลา ยคลึงกันมากกับลูกปลาเทโพและ สังกะวาด ทาํ ใหยากแก การจาํ แนก และเปน ปญหาตอ ผู ท่มี ีอาชีพรวบรวมลูกปลาสวายจากแหลงนา้ํ ธรรมชาติ แตถ ึงอยา งไรกด็ จี ากผลการศกึ ษาและคน ควา พอสรปุ ขอแตกตางของลูกปลาท้ัง 3 ชนดิ ไดด งั น้ี

ความแตกตางระหวางลกู ปลาสวาย เทโพ และสังกะวาด ลักษณะที่แตกตา ง ลูกปลาสวาย ลูกปลาเทโพ ลกู ปลาสงั กะวาด 1. อตั ราสวนระหวา งความ กวา งตอความยาวของสวน 1 : 7.9-8.1 1 : 6.7-7.2 1 : 7.3-7.4 หัว แนวสว นหนา และสว น ไมอยูในแนวโคง 2. แนวสว นหลงั หลังของครีบหลงั อยแู นว อยใู นแนวเดยี วกนั เดยี วกนั โคงอันเดียวกนั 3. กา นออ นของครบี ทอ ง 4. ปาก 8-9 กาน 6 กาน 6 กา น 5. ซ่เี หงอื ก มมุ กวา ง มมุ กวา งกวาสวายเล็กนอ ย มุมแคบกวา สวายและ เทโพมาก 6. สขี องครบี หลงั และครบี อก มากกวา 12 ซ่ี 12 ซีม่ ีลกั ษณะเปนซ่ี 7. สีครบี หาง เหงือกของปลา กินเน้อื มากกวา 12 ซี่ 8. การผุดขึ้นทผ่ี วิ น้ํา อยางเดน ชดั 9. การรวมฝงู และวายนํ้า สีดาํ จางพอสงั เกตได สีดําเขม ชดั เจน ไมมสี ี สดี ําจาง ๆ สีดําเขม ไมมีสี ผุดขนึ้ เรว็ และสะบัดหาง ผดุ ขึ้นเรว็ และสะบดั หาง ผุดข้นึ ชา ๆ และไม จนน้ํากระเดน็ คอนขางเรว็ สะบัด หาง ไปเปน ฝูงเดยี วหรอื รวมกับ ไปเปนฝูงหรอื รวมกับลูก ไปฝูงเดียวไมร วมกับ ปลาเทโพ ปลาสวาย ปลาชนิดอนื่ หมายเหตุ จากลกั ษณะทแ่ี ตกตางดงั กลา วขางตน ผมู ีอาชีพรวบรวมลกู ปลาสวายสามารถใชเปน หลักในการ สังเกตได 3 สว น คือ ลักษณะแนวสวนหลงั สขี อง ครีบหลัง และครีบอก การผดุ ขน้ึ ทผ่ี วิ นํา้ ลกั ษณะเพศและการผสมพนั ธุปลาสวาย ความแตกตางระหวางเพศผูและเพศเมยี ของปลาสวายนน้ั จะสังเกตไดยากจากปลาทีโ่ ตไมเ ตม็ วยั แตพอถงึ ฤดูวางไขแ ละผสมพนั ธุทงั้ ปลา เพศเมยี และเพศผจู ะมลี กั ษณะภายนอกทเี่ หน็ เดน ชดั คอื ปลาเพศเมีย ทองอมู กลมนนู พ้ืนทอ งนิม่ มาก พอถึงเวลาทป่ี ลาเพศเมยี มไี ขส กุ เต็มทีพ่ รอ มจะ

วางไข ลําตัวมสี ขี าวเงนิ สวยงาม ปลาเพศผู ทองจะแบนราบ ไมน ูนเหมอื นเพศเมยี พนื้ ทองแข็ง ไมนนู เหมือนเพศเมยี พืน้ ทอง แข็งกวา ชอ งเพศรีแคบและเล็ก มีสแี ดงออ น กวา เพศเมยี มีสว นของอวยั วะเพศย่ืนออกมา ปลาสวายธรรมชาติจะผสมพนั ธุใ นฤดูผสมพันธุและวางไขต ามธรรมชาติบริเวณท่ีมนี า้ํ ทว มชว ง ฤดนู ํา้ หลาก ต้งั แตเ ดือน กรกฎาคม-ตุลาคม ปจ จบุ ันการเพาะพันธปุ ลาสวายใชวธิ ีการฉีดฮอรโ มนผสมเทียม ทาํ ใหม ีพนั ธุปลาเพียงพอสําหรับการเลย้ี ง สามารถเพาะพันธุปลาไดตง้ั แตเดือน เมษายน-ตลุ า คม โดยใช ฮอรโ มนสังเคราะหฉดี เรงใหแมป ลาสวายวางไขเ พ่อื ทจี่ ะรดี ไขผสมกบั น้าํ เชื้อฮอรโ มนสงั เคราะหท ี่ใชคือ ซุพรแี ฟค(Suprefact)ผสมกับยาเสรมิ ฤทธใิ์ นอตั รา(ขอมูลจาก ศพจ.นครสวรรค) ซุพรแี ฟค 20 ไมโครกรมั โมทเิ ลียม เอ็ม 10 มิลลกิ รมั ผสมนา้ํ สะอาดหรอื นาํ้ ตม สุกทงิ้ ใหเ ย็น ใหไดป รมิ าณ 1 ซีซ.ี ตอ แมปลา 1 กโิ ลกรัม ทงิ้ ระยะประมาณ 8 ชวั่ โมง ก็สามารถรีดไขผ สมกบั นํา้ เชือ้ ไดเม่ือทาํ การผสมไขก บั นา้ํ เชอ้ื ตองลางดวยนาํ้ สะอาดเพื่อขจดั คราบไขมนั แลว นาํ ไขท ไี่ ดไ ปฟกในบอหรอื ถังฟก ตอ ไป โดยภายในถัง/บอฟกไขตอ งเพ่ิม ออกซิเจนผา นหวั ทรายตลอดเวลา เพื่อใหมอี อกซเิ จนเพยี งพอตอการฟก ไขออก เปน ตวั ไขปลาสวายจะฟก ออกเปนตวั ในระยะเวลาประมาณ 23-33 ชว่ั โมง หลังจากวางไขท ่ีอณุ หภูมนิ ้ํา 28-31องศาเซลเซียส ลกู ปลา สวายท่ฟี ก ออกเปนตวั ใหมๆ มีความยาวประมาณ 3 มิลลเิ มตร ลกั ษณะใสโปรง แสงและยงั ไมว า ยนา้ํ จะพัก ตวั อยูเฉยๆ ประมาณ 1-2 ชว่ั โมงลกู ปลาจะแขง็ แรงขึ้นแลว จงึ เริ่มเคลอื่ น ไหวโดยจะวายนาํ้ ข้ึนลงในแนวด่ิง และวายนาํ้ ขนึ้ ลงอยอู ยางนเี้ ปนเวลา 3 วนั ลกู ปลาสวายจะแปลกกวาลูกปลาชนิดอน่ื ๆ คือ ลูกปลาจะกนิ อาหารและกนิ กันเอง ต้งั แตป ากเริ่มอา และถงุ ไขแ ดงยงั ยบุ ไมหมด ลูกปลาที่มอี ายตุ ั้งแต 3 วนั ข้ึนไป ก็เร่ิมวา ย นํา้ ไปมาในแนวราบได เมอื่ ลูกปลาสวายเจริญเตบิ โตมอี ายุได 14 วันก็ จะมีอวยั วะครบถว นเชนเดยี วกบั ปลาท่ี โตเตม็ วัย การอนบุ าลลกู ปลาสวาย ปจจยั ท่สี ําคญั ท่ีสดุ ในการอนบุ าลลกู ปลาสวายไดแ ก ปรมิ าณและคณุ ภาพของอาหาร คุณภาพ นา้ํ ซ่ึงจําเปน ตอ งถายเทอยเู สมอ เพือ่ ไมใ ห อาหารตกคา งอันจะเปน สาเหตุทําใหน ํ้าเนา เสยี ทาํ ใหปลาเปนโรค และตายไดภ ายหลัง อาหารทใี่ หไดแ ก ไขแ ดงตม บดใหล ะเอียดสลบั กบั การใหลกู ไรแดง โดย เฉพาะลูกไร แดงนัน้ ลกู ปลาสวายวยั ออ น ตองการมาก การใหอาหารจําพวกไขแดงตม บดนนั้ มหี ลกั อยวู า ใหแ ตล ะครัง้ นอย ๆ แตใหบ อยครั้ง หรือประมาณ 2 ช่ัวโมง/ครงั้ ในทางปฏบิ ตั ใิ หยา ยลูกปลาทฟ่ี ก ออกใหม ๆ จากกระชงั ฟก ไปเลี้ยงในกระชังอืน่ กอน เม่อื ลูกปลาอายคุ รบ 1 วัน ถุงไขแดงเริ่มยบุ จงึ เรมิ่ ใหไขแดง ตม บดละเอียด และ ไรแดงดงั ไดกลา วแลว ขา งตน ในชว งนี้ควรปลอ ยลงบออนบุ าลทเี่ ตรยี มไว เพราะถาอนุบาลในกระชงั ตอไป ลูกปลาจะกนิ กนั เอง การอนบุ าลลกู ปลาเพือ่ ขายเปน อาชพี หรอื ทางการคานยิ มอนบุ าลในบอ ดนิ ซง่ึ มีขัน้ ตอน ดังนค้ี อื 1. ทําความสะอาดเพือ่ เตรยี มบอ ดนิ ที่จะทําการอนบุ าล เพ่อื ทําลายศัตรปู ลา ใสปูนขาวและปยุ

คอก ตามวธิ กี ารของกรมประมง 2. การเติมนาํ้ ลงบอและปลอ ยลกู ปลา ทําได 2 แบบ คือ - เติมนํา้ ลงบอ ใหไดระดับประมาณ 20 - 30 เซนตเิ มตร ทง้ิ ไวป ระมาณ 1 สปั ดาห จงึ เพิ่มระดับ น้าํ ใหไ ดระดับ 70 - 100 เซนตเิ มตร แลวจึงปลอ ยลกู ปลาวัยออ น ที่เตรียมไวล งบอ แตก อนจะปลอ ยลูกปลา ควรกําจดั แมลง โดยเฉพาะมวนกรรเชยี งในการกาํ จดั ใชน ํ้ามันโซลา 1 แกลลอน/บอ 1 ไร บางคนเอานาํ้ สบู หรอื น้ําผงซกั ฟอกผสมลงไปเล็กนอ ย เพือ่ ใหนํา้ มนั ไมจบั ตวั เปน แพ สาดนาํ้ มันหรอื นํ้ามนั โซลาผสมดังกลาว ใหท ่วั บอ ควรเปน ตอนกลางวนั ท่ี มแี สงแดด และเม่อื สังเกต เห็นวา มวนกรรเชยี งถกู กาํ จัดหมดแลว แตเ หลือ คราบนา้ํ มนั อยบู นผิวนาํ้ ในบอ ก็ใหเ อารําละเอียดหวา นสาดในบรเิ วณคราบน้ํามนั เพือ่ ใหร าํ ละเอยี ดจบั กับ คราบน้าํ มนั เม่อื ลอยไปติดชายบอดานใด กใ็ ชส วิงหรือผา ขาวบางตักข้นึ มา - เตมิ นํ้าลงบอในระดบั 20 - 30 เซนติเมตร ทิ้งไวประมาณ 1 - 2 วัน จึงปลอ ยลกู ปลาใน ขณะเดยี วกนั กเ็ พ่มิ นา้ํ วธิ กี ารทาํ แบบไ้ี มตองใช นาํ้ มันโซลากําจัดมวนกรรเชียงในระยะแรกการใหอาหาร สวนใหญจ งึ เปน ไขแดงตม บดละเอียดเพราะลกู นํ้าท่เี ปน อาหารธรรมชาตใิ นบออาจมไี มเพยี งพอ 3. การนาํ ลูกปลาวัยออ นลงปลอ ยในบอ ดนิ ทใี่ ชอนุบาลลูกปลาใชอ ัตรา 300 - 400 ตวั /ม. 4. การใหไขแ ดงตม บดละเอียดแลว สาดทว่ั บอ ใหท าํ วนั ละหลาย ๆ ครง้ั และใหคอ ยสังเกตดวู า เพียงพอ หรือไม 5. หลงั จากนนั้ ประมาณ 5 - 7 วนั จะสังเกตเหน็ วาลกู ปลาเริม่ ข้นึ สผู วิ นา้ํ ซ่งึ ระยะนจ้ี ะตอ งให อาหาร ประเภทปลาบดในอตั รา 55 - 60 กก./ไร หรอื ตอลกู ปลาประมาณ 300,000 ตวั ในระยะแรก ๆ และใน ระยะตอ มา จงึ คอ ย ๆ เพิม่ ข้ึนโดยอาศัยการสงั เกตในการกินอาหารของลกู ปลาระยะนไี้ ม จาํ เปนตองใหไร แดงอีกตอ ไป ลกู ปลา ท่ไี ดรับการเอาใจใสด แู ลอยา งดภี ายในระยะ 4 - 5 สัปดาห จะมขี นาดยาว 2 - 5 เซนติเมตร การเลย้ี งปลาสวาย การเลย้ี งปลาสวายประเภทเลีย้ งชนดิ เดยี วนนั้ ปจจุบนั มกี ารเลยี้ งอยู 2 วิธคี ือเลย้ี งในบอดนิ และ เลีย้ ง และการเลย้ี งในกระชัง ก. การเลย้ี งปลาสวายในบอ ดนิ การเลีย้ งปลาสวายในบอดนิ ทํากันมากในภาคกลาง โดยเฉพาะในเขตจงั หวดั นครสวรรคลง มาถึงสพุ รรณบรุ ี ปทุมธานี และกรงุ เทพมหา นคร แตข อ มลู เกย่ี วกับการเลี้ยง การใหอ าหารตลอดจนการ เจริญเติบโตคอ นขา งจะแตกตางกันมาก ทงั้ นเี้ ปน เพราะมีปจจยั อยหู ลายอยา งทที่ าํ ใหม ีขอ แตกตา ง ดงั กลา ว เชน น้าํ และคุณสมบัตขิ องนาํ้ ทีใ่ ชเลยี้ ง อาหารที่ใชเลย้ี ง วธิ กี ารเลยี้ ง และการจดั การ ตลอดจนการเอาใจใสซ่งึ สงิ่ เหลาน้ลี วนแลว แตเ ปนปจจัยทส่ี ําคญั ในการเล้ยี งทง้ั สิ้น อยางไรก็ตามการเลี้ยงปลาสวาย ควรจะไดม ีการ พจิ ารณาหลกั ท่ัว ๆ ไปดงั ตอไปน้ี ขนาดของบอ และท่ตี งั้ ควรเปน บอ ขนาดใหญซ งึ่ มีเนื้อทป่ี ระมาณ 1 ไรขึน้ ไปความลกึ

ประมาณ 2 เมตร ทตี่ ้งั ของบอ ควรใกลแหลง นํ้า เชน แมน าํ้ ลาํ คลอง เพือ่ สะดวกในการระบายนํ้าเขา -ออก ได งาย การเตรยี มบอ - บอขุดใหม ทเ่ี พง่ิ ขดุ เสรจ็ บอ ในลักษณะเชน นี้ ไมค อ ยมีปญหาเร่อื งเชื้อโรคที่ตกคา งอยใู น บอ เพยี งตอบอ ใหมจะมอี าหารธรรมชาติ อยนู อ ย หากภายในบอ มคี ณุ สมบตั ขิ องดินและนํา้ ไมเ หมาะสมตอ ง ทําการปรบั ปรงุ เชน หากตรวจเชค็ พบวานํ้าและดินมคี วามเปนกรดเปน ดา ง (pH) ต่าํ กวา 6.5 ตองใชปูนขาว ชว ยในการปรบั สภาพในอตั รา 40-60 กก./ไร ระบายนาํ้ เขา บอใหไดร ะดับ 10 เซนติเมตร ทิง้ ไวประมาณ 1 สัปดาห แลว ใสปยุ คอกหรอื ปุยวิทยาศาสตร จากนั้นเพ่ิมระดบั นํ้าใหไ ด 50 เซนตเิ มตร ทิ้งไวป ระมาณ 3-5 วัน เพม่ิ ระดับน้าํ ใหไ ดต ามทต่ี องการ คอื ประมาณ 1-1.5 เมตร จึงปลอยปลา ลงเล้ยี งได - บอ เกา หรือบอ ท่ีเคยผา นการเลย้ี งปลามาแลว หลังจากท่ีไดจ ับปลาออกหมดแลว สบู นา้ํ ออก ใหแ หงทิง้ ไว 1-2 วัน ใสปูนขาวฆา เช้อื โรค พยาธิ และปรบั สภาพความเปนกรดเปน ดางบรเิ วณพนื้ บอ แตถา เปน บอ ท่มี เี ลนอยูม าก ควรทําการลอกเลนเสียกอ นจงึ ใสป ูนขาวในอัตรา 120-200 กก./ ไร จากนน้ั ตากบอ ทิง้ ไวอ ีก 1 สัปดาห แลว จงึ เริ่มเติมนา้ํ เขาบอ เหมือนกับที่อธบิ ายไวใ นบอ ใหม แตถา กรณที บี่ อ นนั้ ไมส ามารถสบู น้ําใหแ หง ไดจาํ เปนตอ งกาํ จดั ศัตรปู ลาใหห มดเสียกอ น ศตั รูของลูกปลาสวายไดแ ก ปลากินเนื้อทม่ี ีขนาด โตกวา ลูกปลาสวาย เชน ปลาชอน ปลากราย ปลาดกุ หรอื อาจจะเปน งู กบ เขียด ตอง กาํ จดั โดยการใช หางไหลสด ทุบแชน้าํ 1 คืน ใชประมาณ 1-2 กก.(ปรมิ าณนํา้ ในบอประมาณ 30-50 เซนติเมตร ตอน้ํา 100 ลกู บาศกเ มตร) โลติ้น ใช 50-100 ppm (ถานา้ํ 1,000 ลติ ร ใชประมาณ 50-100 กิโลกรัม) กากชา ใชป ระมาณ 13-15 กก. ตอ น้ํา 660 ลูกบาศกเมตร นาํ ไปสาดใหท ว่ั บอ เม่อื ศัตรตู า งๆ ดงั กลาวตายลอยขึ้นมากต็ องเกบ็ ขนึ้ มา ท้ิงหรอื ฝงใหเรยี บรอยไมควรปลอยใหเ นาอยใู นบอ และตอ งท้งิ ระยะ ไวป ระมาณ 10 วัน เพื่อใหฤทธิ์ของโลตนิ้ หรอื กากชาสลายตวั เสยี กอนสําหรบั น้ําท่จี ะเขา มาในบอเล้ียงใหม นั้นตองมตี ะแกรงกรองเพ่อื ไมใ หไขป ลา หลา และศัตรตู างๆ เขามาในบอ ไดอ ีก นํา้ ตองเปน นา้ํ ท่ีมคี า ความเปน กรดเปนดา ง (pH) อยรู ะหวาง 6.5-7.5) และมปี ริมาณออกซเิ จน ท่ีเหมาะสมคอื ไมต ่ํากวา 3 ppm./3 มิลลกิ รัม/ลติ ร การคัดเลือกพนั ธปุ ลา ควรพิจารณาหลกั การงายๆ ดงั น้ี - เปน ปลาทสี่ มบรู ณ ไมเปน แผลไมแ คระเกรน็ หรือพิการ และปราศจากโรค - เปน ปลาทม่ี ขี นาดไลเ ล่ียกัน เพราะปลาท่ีมีขนาดตางกนั เมื่อถึงเวลาจบั ขายทําใหมปี ญหา เรอื่ งขนาดของปลา อาจถกู กดราคาลงไดซึง่ จะตองคัดแยกปลาขนาดเลก็ นาํ มาเลีย้ งตอ อัตราการปลอย ควรมีขนาดคอนขา งโตประมาณ 5-12 เซนตเิ มตร อตั ราการปลอ ย 2-3 ตัว/ ตารางเมตร ท้งั นข้ี ้ึนอยกู บั ปรมิ าณและ คุณภาพของอาหารที่ใชเลยี้ ง อาหาร ปลาสวายเปน ปลาที่กินอาหารไดทกุ ประเภท ไดแ ก พืช สัตวเ ลก็ ๆ ที่อยูใ นน้ํา แมลง ใสเ ดือน หนอน และตะไครน ํา้ เปนตน นอก จากนนั้ การเล้ยี งปลาสวายยงั สามารถใชมูลสัตวแหงอ่นื ๆ เชน

มลู สุกร มลู ไก มลู โคฯลฯ มาเปนอาหารโดยตรงดังนั้นการหาวสั ดุมาใชเ ปนอาหารของปลาสวาย น้ันมี ความสําคัญ เพราะในการเลีย้ งปลาสวายใหม คี วามสาํ เรจ็ หรือใหไ ดผ ลกาํ ไรนัน้ อยทู ่กี ารหาวัสดมุ าใชเปน อาหารถา หาวสั ดุอาหารมาไดราคาถกู การเล้ยี ง ปลาสวายก็จะไดก ําไร และในทางกลบั กันถาหาวสั ดอุ าหารมา ไดร าคาแพงกจ็ ะไดก ําไรนอยหรอื ขาดทนุ นอกจากนปี้ ลาสวายยังเปน ปลาที่สามารถเลี้ยงแบบผสมผสานกับสัตวอ ื่นไดอกี เชน ไก หมู เปด ววั ฯลฯ หรือเลี้ยงรว มกับปลาอ่ืนๆ เชน ปลานลิ ปลาจนี ปลาดุกบ๊กิ อยุ อตั ราการปลอยตามตารางท่ี 1 และ 2 ตารางที่ 1 อัตราการปลอ ยปลาสวายเล้ียงแบบผสมผสาน ขนาดบอ พนั ธุปลา ขนาดเลา พนั ธุไก อาหารหลัก อาหารสมทบ (ไร) (ตัว) (ตารางเมตร) (ตัว) นิล 60,000-67,000 400 เนื้อ 10,000 มูลไก รํา ปลายขา ว เศษ 15 สวาย 30,000-37,500 สกุ ร 220 อาหาร จีน 15,000 10 นิล 50,000 400 ไกเนอ้ื 10,000 มลู ไก ราํ ปลายขาว เศษ เลยี้ ง 2 รุน อาหาร 5 ดกุ บก๊ิ อยุ 200,000 200 ไกเ นื้อ 5,000 มลู ไก เศษอาหารจากรา น เล้ียง 2 รุน เศษอาหาร อาหารเมด็ 5-10 ดุกบิ๊กอยุ 300,000 400 ไกเนื้อ 10,000 มลู ไก เศษอาหารจากรา น เลีย้ ง 2 รุน เศษอาหาร อาหารเมด็ นิล 500 1 สวาย 500 40 ไกไ ข 200 มูลไก ราํ ปลายขา ว เศษ สุกร 3-5 มลู สุกร อาหาร ปลาจีน 200

ตารางท่ี 2 ผลตอบแทนการเลย้ี งปลาสวายแบบผสมผสาน รูปแบบการเลย้ี ง ขนาด ผลผลติ ปลาทง้ั ระยะเวลาการเลี้ยง (ไร) บอ (เดือน) ไกเน้อื +ปลานลิ +ปลาสวาย (ตนั ) ไกเนอ้ื +ปลานลิ +ปลาตะเพียน+ปลา สวาย 15 19 มากกวา 8 สกุ ร+ปลานิล+ปลาสวาย 17 12 มากกวา 8 17 15 มากกวา 8 ตารางที่ 3 การลงทนุ สาํ หรับบอ ขนาด 15 ไร เลย้ี งไกเ นอ้ื รวมกับปลานิลและปลาสวาย ตน ทนุ ผนั แปร (บาท) ตนทนุ คงท่ี (บาท) ตนทุนรวม (บาท) คา ดอกเบี้ย พันธปุ ลา 51,000 คา เชา ทดี่ ิน 36,000 อาหารสมทบ 15,500 คาเสอื่ มราคา นํา้ มันเชอ้ื เพลงิ 2,800 สาธารณูปโภค+คา ซอมแซม อุปกรณ 1,900 คาแรงงาน 45,500 รวม 116,700 รวม 36,000 รวม 152,700 ผลผลิต 19,000 กิโลกรมั มูลคา 160,000 บาท ราคาปลา 8.42 บาท/กิโลกรมั กําไร 7,300 บาท * คาแรงงานคดิ เปน รายวนั ๆ ละ 189 บาท ตลอดระยะเวลาเลี้ยง 8 เดอื น * ราคาขายปลาเฉลย่ี กโิ ลกรมั ละ 8.42 บาท * คาจางเลีย้ งไกตวั ละ 5-7 บาท จํานวน 10,000 ตวั /รนุ ทกุ 50 วนั รวม 4-5 รนุ /การเลยี้ งปลา 1 รนุ การเจรญิ เติบโตการเล้ียงปลาสวายในบอ ดนิ จะใชเ วลาเลย้ี งประมาณ 8-12 เดอื น ขนาดทีไ่ ด 1-1.5 กโิ ลกรัมซ่ึงเปนขนาดทจ่ี ําหนาย ไดใ นทองตลาดท่ัวๆ ไป การจับ ถา จบั ปลาจาํ นวนนอ ยใหใ ชแ หหรอื สวิง แตถ า ปลามจี าํ นวนมากควรใชอวนหรือเฝอ ก ลอ ม หากเปนบอ ขนาดใหญค วรแบง ตอน ของบอดว ยเฝอ กหรอื อวนกอ น แลวใชอ วนลอ มจับสวนทตี่ องการ ออกเพื่อไมใหห ลาในบริเวณทเ่ี หลือมอี าการตื่นตกใจและเปน แผลหรอื บอบชา้ํ

ผลผลิต ปลาสวายท่ีเลย้ี งในบอดิน ในระยะเวลา 8-12 เดอื น ไดผ ลผลติ ประมาณ 4,000-6,000 กโิ ลกรมั ตอไร ท้ังน้แี ลวแตความสม บูรณ ของอาหารทใ่ี หและนา้ํ ท่ใี ชเ ลยี้ ง ตลอดทงั้ อตั ราการปลอยและ อตั ราการรอด ข. การเลี้ยงปลาสวายในกระชัง การเล้ยี งปลาสวายในกระชงั น้ันเปน การเล้ียงทีใ่ หผ ลผลติ สูงกวา ในบอ ดนิ เปน การเลย้ี งท่ี ไดร ับความนยิ มมากสําหรับราษฎรที่อาศยั เรอื นแพในแมน าํ้ ลําคลอง แถบภาคกลาง เชน นครสวรรค อุทัยธานี พระนครศรีอยุธยา ฯลฯ ทตี่ ้งั ของกระชงั ควรตง้ั ในแหลง นาํ้ จดื ทม่ี นี ้ําไหลถา ยเทไดส ะดวก เชน แมน้าํ ลาํ คลอง หาก เลี้ยงในอางเกบ็ นาํ้ ควรตัง้ กระชงั ใหอ ยู ในบริเวณตอนบนของอา ง ซ่ึงมกี ระแสนํา้ พอท่ีจะชวยถา ยเทของเสยี จากกระชังไดบ างก็จะเปน การดี และตองหม่ันตรวจเชค็ และทาํ ความสะอาดกระชงั อยู เสมอ วัสดุทใี่ ชทาํ กระชงั สวนใหญม ักนิยมทําดว ยไมเน้ือแขง็ แตมีอยูบางสวนท่ียังใชไ มไผส าน นอกจากนีย้ งั มกี ารใชเ นอื้ อวนโพลีเอททลี นิ มาทํากระชงั แตยังไมแ พรห ลายมากนกั เพราะมีราคาสูง ขนาดของกระชงั เปนกระชงั อวนโครงเหลก็ ควรมขี นาด4x4x1.5 เมตร ถาเปน ไมไผส านควร มีขนาด 2x5x1.5 เมตร นอกจากนีย้ งั มกี ระชังทําจากไม จะมีขนาดประมาณ 8-15 ตารางเมตร ลกึ 1.25-1.5 เมตร อัตราการปลอ ยปลาลงเลย้ี งในกระชงั ควรใชล กู ปลาขนาด 7-12 เซนตเิ มตร ปลอยในอตั รา 100-200 ตวั ตอ ตารางเมตร อาหารและการใหอ าหาร ใชอาหารและสว นประกอบของอาหารเหมือนกับท่ีเลย้ี งในบอ แตม ี ขอ สังเกตบางประการเกยี่ วกบั การให อาหารปลาทีเ่ ลี้ยงในกระชังนน้ั อาหารอาจจะฟงุ กระจายขณะที่ปลา สวายแยงกนั กนิ อาหาร จึงมสี ว นสญู เสยี อยจู าํ นวนหนง่ึ ซึง่ อาจแกไขไดโ ดยใสส ารเหนียว ผสมในอาหารทีใ่ ห และควรใหอ าหารวนั ละ 1 คร้ัง ในปริมาณ 3-5 % ของนํ้าหนักตวั การเจริญเตบิ โต ขนึ้ อยูก ับปรมิ าณและคณุ ภาพของอาหารหากเปน กระชงั ขนาดประมาณ 10 ตารางเมตร ลึก 1.25 เมตรปลอ ยปลา 150-200 ตวั ตอ ตารางเมตร ใชเวลาเลีย้ ง 1 ป จะใหผ ลผลติ ประมาณ 1,500 กโิ ลกรัมตอกระชัง การจบั และการลําเลียงสง ตลาด การจับปลาสวายท่ีเล้ยี งในกระชงั นน้ั ทาํ ไดโ ดยใชอวนลอ ม จบั ในกระชงั ซ่ึงงา ยกวา การจบั ปลาใน บอมาก สวนการลาํ เลียงปลาทางบกเพอื่ ใหไดป ลาที่มีชีวติ ไปขายใน ตลาด ทําไดโดยรถยนต( บรรทุกเลก็ )ใชถ งั สีเ่ หลี่ยมขงั น้ําพอประมาณใหทวมตวั ปลาแลว ใชอ วนปด ถงั การ ลาํ เลยี งแบบนคี้ วรทําตอนเชา มืดหรือตอนกลางคืน โรคและการปอ งกนั รักษา โดยปกตปิ ลาสวายจะไมค อยเปน โรคมากนกั แตอาจพบไดบา งคอื 1. โรคที่เกิดจากพยาธิ “อค๊ิ ” (Ichthyophthirius sp.) เกิดไดก บั ปลาท้ังขนาดเลก็ และขนาดใหญ

จดั วา เปนโรคทท่ี าํ ความเสียหาย ใหแ กผูเลีย้ งปลามากทส่ี ดุ เนือ่ งจากตัวเตม็ วยั ของพยาธิอยูใตผวิ หนงั ของ ปลาและดดู เลอื ดกินเปน อาหารปลาทีเ่ ปน โรคชนดิ นจี้ ะปรากฎจุดสขี าวกระจายไปทว่ั ลาํ ตวั มีเมอื กหลดุ ออกมา และมอี าการเฉอื่ ยชา โรคนมี้ กั เกิดจากการเลย้ี งปลาหนาแนน มากเกินไป อาหาร คณุ ภาพ และปริมาณ ไมพอเพยี ง อุณหภูมิตา่ํ ถาพบวา ปลาตวั ใดเปนโรคนี้ ใหรีบใชยากาํ จดั ทันที ก็สามารถปองกนั การระบาดของ โรคได เพราะอิ๊คเขาทําลายตัวปลาไมพ รอ มกัน วิธกี ารแกไ ข ก. แชปลาในนํ้ายาฟอรม าลนิ (Formalin) เขมขน 25 สว นในลานสวน โดยแชว นั เวน วนั ข. แชป ลาทีเ่ ปน โรคใชนํา้ ยาเมททีลนี บลู (Methylene blue) เขม ขน 200 สวนในลว นสวน ประมาณ 2 ชว่ั โมง แลวยายมาขงั ไวใ น บอ ท่มี ีน้ําสะอาดประมาณ 2 - 3 วนั จดุ ขาว ๆ จะคอย ๆ หายไปเอง ค. แชปลาในสารละลายไนโตรฟรู าโซน ความเขม ขน 1 กรัมตอ น้ํา 40 ลติ ร นานประมาณ 2 - 3 วนั ง. แชปลาในสารละลายออรีโอมยั ซนิ ความเขม ขน 15 มลิ ลิกรมั ตอ นํ้า/ลติ ร นานประมาณ 4 วัน 2. โรคที่เกดิ จากพยาธิ “ทรโิ คตนิ า” (Trichodina sp.) สว นมากเปนกับปลาขนาดเล็ก พยาธิชนิดน้ี จะเกาะ อยูตามบรเิ วณลําตวั ครีบ ซี่เหงอื ก อาการทปี่ รากฏคอื มีลักษณะเปนแผนเยอื่ บาง ๆ ปกคลุมบรเิ วณ ดงั กลา วทําให ปลามีอาการเฉื่อยชา ไมค อ ยกินอาหารและจะตายในทส่ี ดุ วธิ ีการแกไข ก. แชป ลาในนํา้ เกลือเขม ขน 3-5%หรือ 300-500 กรมั /นาํ้ 100 ลติ ร เมอื่ ปลามอี าการกระวน กระวายแลว จงึ เปลยี่ นน้าํ ใหม ตอเน่อื ง 4- 5 วนั เม่อื ปลาเปนปกติแลว เวลาเปลี่ยนถายนํา้ ใหเตมิ เกลอื ดว ยเพอ่ื ลดความเครยี ด ข. แชป ลาในนํา้ ยาฟอรม มาลนิ เขมขน 25 สวนในลา นสว น หรอื 25 ซีซี. ตอ นาํ้ 1 ลกู บาศก เมตร ค. แชปลาในสารละลายดา งทับทมิ 3 สว นในลานสวน 3 ซีซฬี /น้ํา 100 ลติ ร 3. โรคทอ งบวม สวนทองของปลาจะบวมออกมาเห็นได ชดั เจน ทาํ ใหป ลามีการเคลือ่ นไหวชา ลงและตายในทส่ี ดุ เชน กัน การรักษาทไี่ ด ผลคอื ใหอ อกซิเททราไซคลิน 300-500 กรมั ตอ อาหาร 1 กโิ ลกรมั ผสมอาหารใหป ลากินติดตอกนั 5-7 วัน ควบคกู ับการจดั การทด่ี ี 4. โรคที่เกดิ จากพยาธิ “แดดทโี ลไยรลั ” (Dactylogyrus sp.) หรอื พวกพยาธิตัวแบน เกิดกบั ปลา ทกุ ขนาดท่ีเปน โรคนีจ้ ะมอี าการ หายใจไมส ะดวก เพราะพยาธจิ ะเขา เกาะและทําลายซ่ีเหงือกปลา วธิ ีการแกไข ทําไดโดยการใช นํ้ายาฟอรม าลิน 50สวนในลา นสวนหรอื สารละลายดิพเทอรเร็กซ 0.25 สว น ในลา นสว นกไ็ ดผ ลเชนเดยี วกนั และการใช ตัวยาเขมขน ในระดับนหี้ ากปลาท่ีใสลงแชในนํ้ายามีอาการทรุ นทุ ราย ควรรบี จับปลาไปปลอยไวใ นนา้ํ ธรรมชาตติ อไป มฉิ ะน้นั ปลาอาจตายไดโ ดยทว่ั ไปจะแช ไมเ กิน 10 - 15

นาที ทงั้ นี้ตองขนึ้ อยูก ับน้ําและอณุ หภมู ิ ของน้าํ ท่ีใสแช หากอุณหภมู สิ งู นาํ้ มีปริมาณนอย ก็ตองใชร ะยะเวลา นอยกวา น้ี หมายเหตุ อัตราสว น 1 สวนในลานสว น หมายถึง น้าํ ยา 1 ซซี ี ตอปริมาณนํา้ 1 ลูกบาศกเ มตร หรอื 1,000 ลิตร 5. โรคหูดเมด็ ขา วสาร ปลาที่เปนโรคนจี้ ะมตี ุมสีขาวขุน อยตู ามลําตวั ลกั ษณะคลา ยเมด็ ขา วสาร มกั พบใน กรณที ม่ี ีการปลอ ยปลาเลี้ยง อยา งหนาแนน และการถายเทนาํ้ ไมสะดวก ปลาจะมีอาการผอมไมกนิ อาหาร และทยอย ตาย สาเหตขุ องโรคนี้เกิดจากเช้อื สปอรโ รซัวขนาดเลก็ ชนิดของปลา ท่มี รี ายงานวา เปน โรคน้ี ไดแ ก ปลาดกุ สวาย วิธีการแกไข 1. อยา ปลอ ยปลาแนน เกนิ ไป และควรถา ยเทน้ําในบอ ปลาอยา งสมาํ่ เสมอ 2. ถาพบปลาเปน โรคควรเผาหรือฝงเสยี เพ่ือปองกนั การระบาดของโรค เมื่อพบปลาเปนโรค แลว ไมม ที างรกั ษา 3 . การนาํ ปลาที่เปน โรคในระยะเร่มิ แรกไปเล้ยี งในท่ที ่มี กี ารถา ยเทน้ําไดสะดวก และมีอัตรา ไมหนาแนน มากเกินไปปลาอาจหายจากการ เปน โรคไดเ องบางสว น สามารถตดิ ตอ ขอขอ มูลเพิม่ เตมิ ในการปอ งกนั และรักษาโรคสัตวน า้ํ ไดท ี่ สถาบนั วจิ ัยสขุ ภาพ สตั วนา้ํ จืด กรมประมง โทร 0 2579 4122 0 2579 6977 คณุ คา ทางอาหารและประโยชนข องปลาสวาย เนื้อปลาสวายมโี ปรตนี 14% ไขมนั 5.5% ความช้นื 77.5% นอกจากนี้มแี คลเซียม เกลอื คาร โบไฮเดรท และเถา เปนตน สามารถนํามา ใชประโยชนค รวั เรือนใชจ าํ หนายสดและนําไปแปรรปู เชน ทาํ ปลาสวายรมควนั ลูกชน้ิ ปลาสวาย ขาวเกรยี บ ปลาสวายปลาสวายหวานและเค็มในกรณจี าํ หนา ย ปลาสวายสดไมไ ดทนั ที สามารถเก็บไวโ ดยวิธี แชแ ข็ง คอื แลเนอ้ื ปลาเปน ชิ้น แลวอดั เปน กอ น เคลอื บดวยนํ้าแขง็ นาํ ไปเกบ็ ไวท อ่ี ุณหภูมิ - 18 องศาเซลเซียส หรอื ต่ํา กวาน้ี จะเกบ็ รกั ษาเน้ือปลาสวายไดนานถึงประมาณ 60 วนั โดยเนอ้ื ปลาจะมคี ณุ ภาพคงเดมิ ผลผลิตและตน ทนุ การผลติ ปลาสวาย รายการ บาท รอยละ 1.ตน ทนุ คงที่ 1,373.90 10.31 - คา ภาษี คาใชทดี่ ินและคาเชา ทดี่ ิน 401.25 3.01 - คา เส่อื มเครื่องมอื และอปุ กรณ 755.34 5.67 - คา เสยี โอกาสบอ เครอื่ งมือและอุปกรณ 217.31 1.63 2.ตน ทนุ ผันแปร 11,947.17 89.69

- คา พนั ธปุ ลา 1,515.64 11.38 - แรงงาน 2,762.87 20.74 - คาอาหาร 5,010.62 37.61 - คายาปฏิชีวนะ 229.14 1.72 - คา สารเคมี 0.66 - คา นาํ้ มันเชอื้ เพลิง 88.33 3.12 - คาไฟฟา 415.58 0.64 - คาอุปกรณ 84.74 0.61 - คาซอมแซมบอ เครอ่ื งมอื และอุปกรณ 81.67 5.75 - คาใชจา ยอืน่ ๆ 765.97 1.24 - คาดอกเบยี้ และคาเสียโอกาสเงินลงทุน 165.32 6.21 827.29 3.ตนทนุ ทง้ั หมด 100.00 13,321.07 ผลผลิตเฉลย่ี /ไร(กิโลกรัม) 1,108.21 ตนทนุ เฉล่ยี /กก.(บาท) 12.02 ราคาขาย/กก.(บาท) 12.82 การแกปญหากลิ่นสาบโคลนปลาสวายในบอดิน การเล้ยี งปลาสวายในบอดนิ นน้ั จะทาํ ใหป ลามกี ลิน่ สาบโคลนเม่ือนํามาทําเปน อาหาร การ แกป ญหากลนิ่ สาบโคลนมีดงั น้ี - ถายเทนาํ้ ที่เลย้ี งปลาตดิ ตอ กนั เปน ระยะเวลาหนง่ึ กอ นจะนาํ ปลาสวายไปจําหนา ยหรอื ทาํ อาหาร - กอนจะนําไปจําหนายหรอื ทาํ อาหาร ควรจบั ปลาหรอื ถายปลาจากบอ ใหมทม่ี นี าํ้ สะอาดและ อุณหภูมติ ํ่า มกี ารถายเทไดพ อสมควรแลว ให อาหารจําพวกปลายขา วตม ผสมราํ กอนนําไปจาํ หนา ย 2 - 3 วัน จะทําใหปลามกี ลิ่นดขี ้นึ แนวโนม ของการเล้ยี งปลาสวาย ปลาสวายเปนปลาพ้นื บา นของคนไทยประชานนยิ มบรโิ ภคกนั อยา แพรหลาย เปนปลาท่ีเลยี้ ง งาย เจริญเติบโตเร็ว เปน ทตี่ อ งการของตลาด สวนตนทนุ การผลิตกไ็ มส ูงมากนกั ดงั นนั้ ปลาสวายกเ็ ปน ปลา อีกชนดิ หนง่ึ ทน่ี าสนใจสาํ หรบั เกษตรกรทเ่ี ล้ยี งปลา