E -BOOK รสวรรณคดีไทย

รสวรรณคดีไทย โดย วชรพล นากร

คำนำ หนังสืออิเล็กทรอนิกส์ (E – Book) เล่มนี้จัดทำขึ้น เพื่อเป็นส่วนหนึ่ งของวิชานวัตกรรมและเทคโนโลยี สารสนเทศเพื่อการสื่อสารการศึ กษาและการเรียนรู้ เพื่อให้ได้ศึ กษาหาความรู้ในเรื่่องรสวรรณคดีไทย โดย ศึ กษาเกี่ยวกับรสวรรณคดีไทยที่ประกอบไปด้วย ๔ รส อันได้แก่ เสารจนีย์ นารีปราโมทย์ พิโรธวาทัง และ สั สลปังคพิสั ย ผู้จัดทำหวังว่า รายงานเล่มนี้จะเป็นประโยชน์กับผู้ อ่าน หรือนักเรียน นักศึกษา ที่กำลังหาข้อมูลเรื่องนี้อยู่ หากมีข้อแนะนำหรือข้อผิดพลาดประการใด ผู้จัดทำขอ น้อมรับไว้และขออภัยมา ณ ที่นี้ด้วย ผู้จัดทำ

สารบัญ รสวรรณคดีคืออะไร ? หน้ า เสาวรจนี ย์ ๑ นารีปราโมทย์ ๒ พิโรธวาทัง ๓ สั ลลปังคาพิสั ย ๔ แบบฝึกหัด ๕ เฉลยแบบฝึกหัด ๖-๙ อ้างอิง ๑๐ - ๑๓ ประวัติผู้จัดทำ ๑๔ ๑๕

หน้าที่ ๑ รสวรรณคดี คืออะไร? คือ อารมณ์สัมผัส รับรู้ด้วยใจ เช่น รสเสียง รสถ้อยคำ สัมผัสคำ ฯลฯ เกิดจากจังหวะของวรรคตอนในการอ่าน บทประพันธ์ ซึ่งช่วยเสริมสร้างมโนภาพด้านอารมณ์ ความเคลื่อนไหวของภาพให้ชัดเจน มีชีวิตชีวายิ่งขึ้น อันยังผลให้เข้าถึงรสภาพอย่างลึกซึ้ง กล่าวคือ เมื่ออ่าน หรือฟังคำประพันธ์ใดแล้ว เกิดความรู้สึกอย่างไร หากคำ ประพันธ์ใดไม่มีรส ย่อมจืดชืด ไม่เกิดอารมณ์สะเทือนใจ แต่อย่างใดแก่ผู้อ่าน รสในวรรณคดีไทยมี ๔ ชนิด ได้แก่ ๑. เสาวรจนีย์ (บทชมโฉม) ๒. นารีปราโมทย์ (บทเกี้ยว โอ้โลม) ๓. พิโรธวาทัง (บทตัดพ้อ) ๔. สัลลาปังคพิไสย (บทโศก)

หน้าที่ ๒ ๑. เสาวรจนีย์ (บทชมโฉม) (เสาว ว. ดี, งาม. + รจนี ก. ตกแต่ง, ประพันธ์; ว. งาม) คือการเล่าชมความงามของตัวละครในเรื่อง ซึ่งอาจเป็น ตัวละครที่เป็นมนุษย์ อมนุษย์ หรือสัตว์ซึ่งการชมนี้ อาจ จะเป็นการชมความเก่งกล้าของกษัตริย์ ความงามของ ปราสาทราชวังหรือความเจริญรุ่งเรืองของบ้านเมือง ตัวอย่าง บทชมโฉมนางกากี จาก วรรณคดีเรื่อง กากี กลอนสุภาพ ของ เจ้าพระยาพระคลัง (หน) เธอมีองค์อัคเรศวิไลลักษณ์ ประไพพักตร์งามเพียงอัปสรสวรรค์ ชื่อกากีศรีวิลาศดั่งดวงจันทร์ เนื้ อนั้ นหอมฟุ้งจรุ งใจ เสมอเหมือนกลิ่นทิพมณฑาทอง ผู้ใดต้องสั มผัสพิสมัย กลิ่นกายติดชายผู้นั้ นไป ก็นั บได้ถึงเจ็ดทิวาวาร

หน้าที่ ๓ ๒. นารีปราโมทย์ (บทเกี้ยว บทโอ้โลม) (นารี น. หญิง + ปราโมทย์ น. ความบันเทิงใจ, ความปลื้มใจ, ปราโมช) คือ การกล่าวแสดงความรักในการพบกันระยะแรกๆ และในตอนโอ้โลม ก่อนจะถึงบทสังวาสนั้นด้วย ตัวอย่าง บทเกี้ยวพาราสีของอังเดรและอันโดรเมดา จาก วรรณคดีเรื่อง วิวาหพระสมุท พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ อันโดรเมดาสุดาสวรรค์ ยิ่งกว่าชีวันเสน่ หา ขอเชิญชาวสวรรค์ชั้นฟ้า เปิดวิมานมองมาให้ชื่นใจ ถึงกลางวันสุริยันแจ่มประจักษ์ ไม่เห็นหน้ านงลักษณ์ ยิ่งมืดใหญ่ ถึงราตรีมีจันทร์อันอำไพ ไม่เห็นโฉมประโลมใจก็มืดมน อ้าดวงสุรีย์ศรีของพี่เอ๋ย ขอเชิญเผยหน้ าต่างนางอีกหน ขอเชิญจันทร์ส่ องสว่างกลางสากล เยี่ยมมาให้พี่ยลเยือกอุรา

หน้าที่ ๔ ๓. พิโรธวาทัง (บทตัดพ้อ) (พิโรธ ก. โกรธเกรี้ยว ไม่สบอารามณ์ + วาทัง น. วาทะ คำพูด) คือการกล่าวข้อความแสดงอารมณ์ไม่พอใจ ตั้งแต่น้อยไปจนมาก จึงเริ่มตั้งแต่ ไม่พอใจ โกรธ ตัดพ้อ ประชดประชัน กระทบ กระเทียบเปรียบเปรย เสียดสี เกลียด เจ็บใจ และด่าว่าอย่างรุ นแรง ตัวอย่าง บทตัดพ้อของนางจินตะหราวาตี จาก วรรณคดีเรื่อง อิเหนา พระราชนิพนธ์ในบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒ แล้วว่าอนิ จจาความรัก พึ่งประจักษ์ดังสายน้ำไหล ตั้งแต่จะเชี่ยวเป็นเกลียวไป ที่ไหนเลยจะไหลคืนมา สตรีใดในพิภพจบแดน ไม่มีใครได้แค้นเหมือนอกข้า ด้วยใฝ่รักให้เกินพักตรา จะมีแต่เวทนาเป็นเนื องนิ จ โอ้ว่าเสี ยดายตัวนั ก เพราะเชื่อลิ้นหลงรักจึงช้ำจิต จะออกชื่อลือชั่วไปทั่วทิศ เมื่อพลั้งคิดผิดแล้วจะโทษใคร

หน้าที่ ๕ ๔. สัลลาปังคพิไสย (บทโศก) (สัลล น. ความโศกโศกาเศร้าร่ำน้ำตานอง, ความเจ็บปวดแปลบ ๆ แลบแล่นในเนื้อใจ, การ ครวญคร่ำรำพันรำพึง / สัลลาป น. การพูดจากัน + องค์ น. บท, ชิ้น อัน, ตัว + พิไสย น. ความ สามารถ ฤาจะแผลงมาจาก วิสัย ซึ่งแปลว่า ธรรมชาติของสิ่ งนั้น ๆ ฤาสันดาน ) คือ คือการกล่าวข้อความแสดงอารมณ์โศกเศร้า อาลัยรัก ตัวอย่าง บทคร่ำครวญของนางมัทรีถึงกัณหาและชาลี จาก วรรณคดีเรื่อง ร่ายยาวมหาเวสสันดรชาดก กัณฑ์มัทรี ของเจ้าพระยาพระคลัง (หน) ปางนั้นส่วนสมเด็จพระมัทรีศรีสุนทร เทพกัญญา จำเดิมแต่พระนางเธอลีลา ล่วงลับพระอาวาส พระทัยนางให้หวั่นหวาดพะวงหลังตั้งพระทัยเป็นทุกข์ถึง พระเจ้าลูกมิลืมเลย เดินพลางทางเสวยพระโตกพลาง พระนัยนเนตรทั้งสอง ข้างไม่ขาดสายพระอัสสุชล พลางพิศดูผลาผลในกลางไพรที่นางเคยได้อาศั ย ทรงสอยอยู่เป็นนิตย์ผิดสังเกต เหตุไฉนไม้ที่มีผลเป็นพุ่มพวงก็กลายกลับเป็น ดอกดวงเดียรดาษอนาถเนตร แถวโน้นก็แก้วเกดพิกุลแกมกับกาหลง ถัดนั่นก็ สายหยุดประยงค์และยมโดย พระพายพัดก็ร่วงโรยรายดอกลงมูนมอง แม่ยังได้ เก็บเอาดอกมาร้อยกรองไปฝากลูกเมื่อวันวาน ก็เพี้ยนผิดพิสดารเป็นพวงผลผิด วิกลแต่ก่อนมา...

หน้าที่ ๖ แบบฝึกหัด คำชี้แจง: อ่านคำประพันธ์ที่กำหนดให้ พร้อมตอบคำถามลงในช่อง ว่าง ว่าบทประพันธ์ที่กำหนดให้เป็นรสวรรณคดีรสใด ๑. เหลือบเห็นสตรีวิไลลักษณ์ พิศพักตร์ผ่องเพียงแขไข งามโอษฐ์งามแก้มงามจุไร งามนั ยน์ เนตรงามกร รามเกียรติ์ ตอน นารายณ์ปราบนนทก คำตอบ.................................................. ๒. ในลักษณ์อักษรสารา ว่าระตูหมันหยาเป็นผู้ใหญ่ มีราชธิดายาใจ แกล้งให้แต่งตัวไว้ยั่วชาย จนลูกเราร้างคู่ตุนาหงัน ไปหลงรักผูกพันมั่นหมาย จะให้ชิงผัวเขาเอาเด็ดดาย ช่างไม่อายไพร่ฟ้าประชาชน อิเหนา ตอน ศึ กกะหมังกุหนิง คำตอบ..................................................

หน้าที่ ๗ ๓. มาถึงบางธรณีทวีโศก ยามวิโยคยากใจให้สะอื้น โอ้สุธาหนาแน่ นเป็นแผ่นพื้น ถึงสี่ หมื่นสองแสนทั้งแดนไตร เมื่อเคราะห์ร้ายกายเราก็เท่านี้ ไม่มีที่พสุธาจะอาศั ย ล้วนหนามเหน็ บเจ็บแสบคับแคบใจ เหมือนนกไร้รังเร่อยู่เอกา นิ ราศภูเขาทอง คำตอบ.................................................. ๔. อ้าโฉมวิไลยะสุปริยา มะทะนาสุรางค์ศรี พี่รักและกอบอภิระตี บ มิเว้นสิเน่ห์นัก มัทนะพาธาคำฉั นท์ คำตอบ.................................................. ๕. พี่หวังจากไมตรีจิต รักร่วมสนิ ทเสน่ หา ควรฤๅดวงใจไม่เมตตา แต่จะตอบวาจาก็ไม่มี ช่างผินผันหันหลังไม่แลดู โฉมตรูขัดใจสิ่ งไร พี่เชิญชะม้ายชายตามาทางนี้ จะสะบัดเบือนหนี พี่ยาไย อิเหนา คำตอบ................................................

หน้าที่ ๘ ๖. จะเจ็บจำไปถึงปรโลก ฤๅรอยโศกรู้ร้างจางหาย จะเกิดกี่ฟ้ามาตรมตาย อย่าหมายว่าจะให้หัวใจ บทกวี เสียเจ้า คำตอบ.................................................. ๗. ลำดวนเอ๋ยจะด่วนไปก่อนแล้ว ทั้งเกดแก้วพิกุลยี่สุ่ นสี จะโรยร้างห่างกลิ่นมาลี จำปีเอ๋ยกี่ปีจะมาพบ ขุนช้างขุนแผน ตอนขุนแผนพานางวันทองหนี คำตอบ.................................................. ๘. ช้างนิมิตฤทธิแรงแข็งขัน เผือกผ่องผิวพรรณ สี สั งข์สะอาดโอฬาร์ สามสิบสามเศี ยรโสภา เศี ยรหนึ่ งเจ็ดงา ดั่งเพชรรัตน์ รู จี บทพากย์เอราวัณ คำตอบ................................................

หน้าที่ ๙ ๙. โฉมลำหับกัลยา โสภาพริ้งพร้อมละม่อมละไม พิศพักตร์เพียงประยงเมื่อทรงกลด ลออหมดมิได้มีรอยฝีไฝ เนตรคมขำดำดังเซดสลักใจ แลวิไลปากหูดูติดตา เรือนผมกลมขมวดเสมอสม่ำ เส้ นอ่อนดำดูอร่ามงามนั กหนา เงาะป่า คำตอบ.................................................. ๑๐. น้ำใจนางเหมือนน้ำค้างบนไพรพฤกษ์ เมื่อยามดึกดังจะรองเข้าดื่มได้ ครั้งรุ่งแสงสุรีย์ฉายก็หายไป เพิ่งเห็นใจเสี ยเมื่อใจจะขาดรอน จันทโครพ คำตอบ................................................ ง่ายนิ ดเดียวใช่ไหมล้าา

หน้าที่ ๑๐ เฉลยแบบฝึกหัด คำชี้แจง: อ่านคำประพันธ์ที่กำหนดให้ พร้อมตอบคำถามลงในช่อง ว่าง ว่าบทประพันธ์ที่กำหนดให้เป็นรสวรรณคดีรสใด ๑. เหลือบเห็นสตรีวิไลลักษณ์ พิศพักตร์ผ่องเพียงแขไข งามโอษฐ์งามแก้มงามจุไร งามนั ยน์ เนตรงามกร รามเกียรติ์ ตอน นารายณ์ปราบนนทก คำตอบ........เ.ส..า..ร..จ..น.ี..ย.์............................. ๒. ในลักษณ์อักษรสารา ว่าระตูหมันหยาเป็นผู้ใหญ่ มีราชธิดายาใจ แกล้งให้แต่งตัวไว้ยั่วชาย จนลูกเราร้างคู่ตุนาหงัน ไปหลงรักผูกพันมั่นหมาย จะให้ชิงผัวเขาเอาเด็ดดาย ช่างไม่อายไพร่ฟ้าประชาชน อิเหนา ตอน ศึ กกะหมังกุหนิง คำตอบ.........พ.ิ.โ..ร..ธ..ว..า..ท.ั..ง..........................

หน้าที่ ๑๑ ๓. มาถึงบางธรณีทวีโศก ยามวิโยคยากใจให้สะอื้น โอ้สุธาหนาแน่ นเป็นแผ่นพื้น ถึงสี่ หมื่นสองแสนทั้งแดนไตร เมื่อเคราะห์ร้ายกายเราก็เท่านี้ ไม่มีที่พสุธาจะอาศั ย ล้วนหนามเหน็ บเจ็บแสบคับแคบใจ เหมือนนกไร้รังเร่อยู่เอกา นิ ราศภูเขาทอง คำตอบ....ส.ั.ล..ล...ป.ั.ง..ค...พ.ิ.ส.ั..ย........................... ๔. อ้าโฉมวิไลยะสุปริยา มะทะนาสุรางค์ศรี พี่รักและกอบอภิระตี บ มิเว้นสิเน่ห์นัก มัทนะพาธาคำฉั นท์ คำตอบ.....น...า.ร.ี.ป...ร..า.โ..ม...ท..ย.์......................... ๕. พี่หวังจากไมตรีจิต รักร่วมสนิ ทเสน่ หา ควรฤๅดวงใจไม่เมตตา แต่จะตอบวาจาก็ไม่มี ช่างผินผันหันหลังไม่แลดู โฉมตรูขัดใจสิ่ งไร พี่เชิญชะม้ายชายตามาทางนี้ จะสะบัดเบือนหนี พี่ยาไย อิเหนา คำตอบ..น...า.ร.ี.ป...ร..า.โ..ม...ท..ย.์..........................

หน้าที่ ๑๒ ๖. จะเจ็บจำไปถึงปรโลก ฤๅรอยโศกรู้ร้างจางหาย จะเกิดกี่ฟ้ามาตรมตาย อย่าหมายว่าจะให้หัวใจ บทกวี เสียเจ้า คำตอบ......พ.ิ..โ.ร..ธ...ว.า..ท.ั..ง............................. ๗. ลำดวนเอ๋ยจะด่วนไปก่อนแล้ว ทั้งเกดแก้วพิกุลยี่สุ่ นสี จะโรยร้างห่างกลิ่นมาลี จำปีเอ๋ยกี่ปีจะมาพบ ขุนช้างขุนแผน ตอนขุนแผนพานางวันทองหนี คำตอบ......ส.ั..ล..ล...ป.ั.ง..ค..พ..ิ.ส.ั.ย......................... ๘. ช้างนิมิตฤทธิแรงแข็งขัน เผือกผ่องผิวพรรณ สี สั งข์สะอาดโอฬาร์ สามสิบสามเศี ยรโสภา เศี ยรหนึ่ งเจ็ดงา ดั่งเพชรรัตน์ รู จี บทพากย์เอราวัณ คำตอบ.....เ.ส..า..ว..ร..จ..น.ี..ย.์............................

หน้าที่ ๑๓ ๙. โฉมลำหับกัลยา โสภาพริ้งพร้อมละม่อมละไม พิศพักตร์เพียงประยงเมื่อทรงกลด ลออหมดมิได้มีรอยฝีไฝ เนตรคมขำดำดังเซดสลักใจ แลวิไลปากหูดูติดตา เรือนผมกลมขมวดเสมอสม่ำ เส้ นอ่อนดำดูอร่ามงามนั กหนา เงาะป่า คำตอบ.....เ..ส..า..ว..ร..จ..น.ี.ย.์.............................. ๑๐. น้ำใจนางเหมือนน้ำค้างบนไพรพฤกษ์ เมื่อยามดึกดังจะรองเข้าดื่มได้ ครั้งรุ่งแสงสุรีย์ฉายก็หายไป เพิ่งเห็นใจเสี ยเมื่อใจจะขาดรอน จันทโครพ คำตอบ.........พ.ิ.โ..ร..ธ..ว..า..ท.ั.ง......................... ถูกทุกข้อเลยใช่ไหมล้าา

หน้าที่ ๑๔ อ้างอิง ภาษารักเขต . รสวรรณคดีไทย. สืบค้นเมื่อวันที่ 13 มกราคม 2566. จาก https://sites.google.com/a/bodin3.ac.th/krurakket/rs-wrrn ศึกษาธิการ, กระทรวง. หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐานภาษาไทย วรรณคดีวิจักษ์ ชั้นมัธยมศึ กษาปีที่ ๑. พิมพ์ครั้งที่ ๗. (๒๕๕๘). กรุงเทพฯ: สกสค. ลาดพร้าว ศึกษาธิการ, กระทรวง. หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐานภาษาไทย วรรณคดีวิจักษ์ ชั้นมัธยมศึ กษาปีที่ ๒. พิมพ์ครั้งที่ ๗. (๒๕๕๘). กรุงเทพฯ: สกสค. ลาดพร้าว ศึกษาธิการ, กระทรวง. หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐานภาษาไทย วรรณคดีวิจักษ์ ชั้นมัธยมศึ กษาปีที่ ๓. พิมพ์ครั้งที่ ๗. (๒๕๕๘). กรุงเทพฯ: สกสค. ลาดพร้าว ศึกษาธิการ, กระทรวง. หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐานภาษาไทย วรรณคดีวิจักษ์ ชั้นมัธยมศึ กษาปีที่ ๔. พิมพ์ครั้งที่ ๗. (๒๕๕๘). กรุงเทพฯ: สกสค. ลาดพร้าว ศึกษาธิการ, กระทรวง. หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐานภาษาไทย วรรณคดีวิจักษ์ ชั้นมัธยมศึ กษาปีที่ ๕. พิมพ์ครั้งที่ ๗. (๒๕๕๘). กรุงเทพฯ: สกสค. ลาดพร้าว ศึกษาธิการ, กระทรวง. หนังสือเรียนรายวิชาพื้นฐานภาษาไทย วรรณคดีวิจักษ์ ชั้นมัธยมศึ กษาปีที่ ๖. พิมพ์ครั้งที่ ๗. (๒๕๕๘). กรุงเทพฯ: สกสค. ลาดพร้าว

หน้าที่ ๑๕ ประวัติผู้จัดทำ ชื่อ: วชรพล นามสกุล: นากร ชื่อเล่น: ข้าวฟ่าง อายุ ๒๐ ปี วันเกิด: ๒๓ เมษายน ๒๕๔๕ ปัจจุบันศึ กษาอยู่: ชั้นปีที่ ๒ สาขาวิชาภาษาไทย คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัย ราชภัฏอุดรธานี อาหารที่ชอบ: หมูกระทะ กิจกรรมที่ชอบทำ: อ่านนิยายวาย ส่องผู้ ฟังหและดูหมอลำ คติประจำใจ ร้อยคำพูดก็ไม่เท่ากับ หนึ่ งครั้งที่ลงมือทำ