มารู้จักนมกันเถอะ

มารู้จักนมกนั เถอะ นม เป็นแหล่งของสารอาหารตามธรรมชาติ ท่ีจำเป็นต่อการเสริมสร้าง พัฒนาการ ทารก เป็นแหล่งของสารอาหารที่มี คณุ คา่ ของเด็กและผู้ใหญ่ สารอาหารสำคัญ ทปี่ ระกอบในนม 1. โปรตีน เป็นสารอาหารที่มีอยู่ในปริมาณสูง มีประโยชน์ในการสร้างเนื้อเย่ือ เลอื ด กระดกู และอืน่ ๆ 2. แคลเซียม เป็นสารอาหารที่จำเป็นต่อการเจริญของกระดูกและฟัน ซ่ึงมคี วามสำคัญต่อการเจริญเติบโตและความสูงของเดก็ นมโรงเรียน มี 2 รปู แบบ ได้แก่ นมพาสเจอร์ไรส์ และนม ยู เอช ที ขนาดบรรจุ 200 มลิ ลลิ ติ ร นมพาสเจอร์ไรส์ (นมถงุ ) นม ยู เอช ที (นมกลอ่ ง) มารกั ษาคณุ ภาพนมโรงเรียนกันเถอะ  ฉบับโรงเรยี น

นมพาสเจอร์ไรส์ คืออะไร นมพาสเจอร์ไรส์ (นิยมบรรจุถุง) คือ นมที่ผ่านการฆ่าเชื้อโดยใช้ความร้อน และเวลาทเี่ พียงพอตอ่ การทำลายเชื้อจุลินทรียท์ ี่ทำใหเ้ กดิ โรคเทา่ นน้ั โดยฆ่าเช้อื ทีอ่ ณุ หภูมิ 63-65 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 30 นาที หรืออุณหภูมิ 72-75 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 15-20 วินาที การพาสเจอร์ไรส์ทำลายจุลินทรียไ์ ด้ 95-99% แตจ่ ลุ ินทรยี ์ ท่ีทนต่อความร้อนได้ดี หรือประเภทสร้างสปอร์อาจรอดชีวิตอยู่ได้ ดังน้ันนมพาสเจอร์ไรส์ จึงต้องเก็บที่อุณหภูมิไม่เกิน 8 องศาเซลเซียส มีระยะเวลาการบริโภคนับจากวันท่ีผลิต ไม่เกิน 10 วัน ข้อดีคือสารอาหารต่าง ๆ ถูกทำลายน้อยมาก เน่ืองจากการผ่าน ความร้อนตำ่ นน่ั เอง การขนส่งและเก็บรักษานมพาสเจอร์ไรส์ ควรมีการควบคุมอุณหภูมิอย่าง เคร่งครัด เพราะความร้อนท่ีใช้ในการผลิตไม่สามารถฆ่าเชื้อจุลินทรีย์ได้หมด กฎหมาย จึงกำหนดว่า “นมปรุงแต่งชนิดเหลวท่ีผ่านกรรมวิธีพาสเจอร์ไรส์ ต้องเก็บรักษา ไว้ท่ีอุณหภูมิไม่เกิน 8 องศาเซลเซียสตลอดระยะเวลาหลังบรรจุจนถึงผู้บริโภค” เพ่ือป้องกันการเพิ่มจำนวนจุลินทรีย์ที่หลงเหลือจากการผลิต จนอาจก่ออาการอาหาร เปน็ พษิ เชน่ ปวดท้อง ท้องเสยี คล่ืนไส้ อาเจียน เปน็ ตน้ นม ยู เอช ที คืออะไร นม ยู เอช ที (นิยมบรรจุกล่อง) เป็นนมท่ีผ่านการทำลายเช้ือจุลินทรีย ์ ด้วยความรอ้ น 133-150 องศาเซลเซียส นาน 2-4 วินาที จนทำลายเชื้อจุลนิ ทรีย์ก่อโรค รวมทัง้ สปอร์ของเชื้อจุลนิ ทรียไ์ ด้ ทำให้สามารถเก็บนม ยู เอช ที ไวไ้ ดน้ าน แมจ้ ะเก็บไว้ ภายนอกตู้เย็น แต่สถานที่เก็บต้องไม่ร้อน เมื่อเก็บไว้นานเกินไปจนนมหมดอายุ นมจะ หนดื เปน็ วุน้ กลิ่นรสจะเปลย่ี น รวมทั้งไขมันในนมจะแยกชนั้ จากนำ้ นม  มารักษาคุณภาพนมโรงเรยี นกันเถอะ ฉบบั โรงเรยี น

กวา่ จะมาเปน็ ...นมโรงเรียน นำ้ นมดิบจากฟาร์ม ตรวจสอบคณุ ภาพเบือ้ งต้นทโ่ี รงงาน เกบ็ รักษาที่อณุ หภูมิ 4 องศาเซลเซียส กำจดั ส่งิ ปนเปอื้ น เข้าเครอื่ งปรบั ปรมิ าณไขมนั เขา้ เครือ่ งโฮโมไนส์เพ่ือทำให้ ไขมนั นมกระจายเป็นเนื้อเดยี วกันกบั นม นมพาสเจอร์ไรส ์ นม ยู เอช ท ี ฆา่ เชือ้ อุณหภูมิ ฆ่าเชอื้ อุณหภูม ิ 63-65 องศาเซลเซียส 30 นาท ี 133-150 องศาเซลเซียส เวลา 2-4 วนิ าท ี หรืออุณหภูมิ 72-75 องศาเซลเซียส 15-20 วนิ าท ี ทำให้เยน็ ลงเหลือ 5 องศาเซลเซยี ส ทำให้เยน็ ลง หรือตำ่ กวา่ บรรจขุ วดหรอื กลอ่ ง บรรจุกล่องในสภาวะปราศจากเช้ือ เก็บรักษาที่ 8 องศาเซลเซียส เกบ็ รกั ษาที่อุณหภมู ิหอ้ ง หรอื ต่ำกว่า มารกั ษาคณุ ภาพนมโรงเรียนกันเถอะ  ฉบับโรงเรยี น

วนั นโ้ี รงเรยี นจะดแู ลจดั การอยา่ งไร กบั นมของเดก็ ๆ แม้ว่านมจะมีขั้นตอนการผลิตมากมาย และโรงเรียนจะอยู่ตรงจุดปลายทาง ของนมโรงเรียน แต่มีความสำคัญสูงสุด จำเป็นที่คุณครูทุกคนต้องดูแลอย่างเข้มแข็ง เพอ่ื คงคณุ ภาพและความปลอดภยั ของนม ดงั นน้ั เราจะเริม่ กันด้วยขั้นตอน ดังนี ้ ข้นั ที่ 1 โรงเรยี นกำหนดผูด้ แู ลตรวจนบั นมทม่ี ีคณุ ภาพ การตรวจนับ-รับนม โดยใช้ใบตรวจรับนม : นับจำนวน-ดูสภาพของถุงนม (นมพาสเจอร์ไรส)์ หรือกลอ่ งนม (นม ยู เอช ที) ภาคผปู้ ระกอบการ-โรงงาน : ผลติ นมด ี ภาคโรงเรยี น (ครู และ อปท.) โรงเรียน : เก็บถกู ตอ้ ง ภาคผู้ขนส่ง-สายส่ง : ขนถกู หลกั  มารกั ษาคณุ ภาพนมโรงเรยี นกันเถอะ ฉบับโรงเรยี น

ข้นั ท่ี 2 ตรวจสอบคณุ ภาพนมหลังนบั จำนวน นม ยู เอช ที สุ่มเลือกดูสภาพกล่อง เนื่องจากขณะขนส่งจะม ี แรงกดทับ หรือถูกกระแทกทำให้กล่องมีรูร่ัวขาด โดยเฉพาะบริเวณมุมกล่อง ทำให้อากาศและเชื้อจุลินทรีย์จากอากาศภายนอกเข้าไปภายในกล่องบรรจุ นมจะเสียได้ เม่อื ตรวจดูสภาพเบือ้ งตน้ เรยี บร้อยดแี ลว้ จึงนำไปจดั เก็บในสถานที่ ๆ เตรยี มไว้ มารักษาคุณภาพนมโรงเรียนกันเถอะ  ฉบบั โรงเรียน

การเกบ็ รักษาคณุ ภาพนม ยู เอช ที หลังตรวจนบั 1. ตรวจลักษณะภายนอกของกล่องนม 2. ตรวจสอบฉลากบนกล่องนม ดสู ภา พถกบา้ มลวมอ่ใี หงน้สซง่มึมควนืห่ามสรีรือาอยไมยส ่ห่ง กั ย่น ดขู อ้ มลู เลขทะเบยี น อ.ย. และวันหมดอาย ุ ถ้าหมดอายุกอ่ นเวลาบริโภคไม่ควรรบั นม 3. ตรวจลกั ษณะทางกายภาพของนม 4. การขนยา้ ยนมจากสายส่ง เทนมใส่แกว้ เพ่ือสงั เกตลักษณะ - ห้ามโยนกล่องหรอื ลงั นม ทางกายภาพและบนั ทึกลงแบบฟอร์ม - ห้ามยืน/นั่งบนกล่องหรอื ลังนม สี สีผิดปกติ ➜ ไมใ่ หเ้ ดก็ ด่มื 5 . การจดั เกบ็ ลงั นม ยู เอช ที (200 มล.) ลักษณะผิดปกติ ➜ ไม่ใหเ้ ด็กด่ืม - เกบ็ นมในท่รี ม่ ไมโ่ ดนแสงแดด ไม่อยูใ่ กล ้ เนื้อนม มียางเหนียวทผี่ ิวหนา้ แหล่งให้ความรอ้ น เชน่ ครวั มีตะกอน/มกี ารแยกชน้ั - ไมว่ างลังนมติดพ้ืน ควรสงู จากพน้ื อย่างน้อย 10 เซนติเมตร เพอ่ื ปอ้ งกัน กลิน่ /รส กลิน่ รสผิดปกติ ➜ ไม่ใหเ้ ดก็ ด่ืม ความชื้น แมลง หรือหนกู ดั แทะ กล่นิ แปลก ๆ เชน่ เหมน็ หืน กล่ินไหม ้ - ควรวางกล่องให้ชดิ กัน อย่าให้มีชอ่ งว่าง กลิ่นเปรี้ยว หรือกลิ่นผลไมร้ สผิดปกติ เพ่ือให้รบั น้ำหนกั เทา่ กนั เช่น ขม เปรย้ี ว - ไมว่ างลงั นมในสถานที่อบั ช้ืนหรอื 6. การดูแลสถานทีเ่ ก็บนมให้สะอาดและแห้ง ในถงั น้ำแข็ง เพราะจะทำใหก้ ลอ่ งเปื่อย - ถ้านมบรรจุในลงั กระดาษ ห้ามวางซ้อนกัน เกิน 7 ช้ัน มีการดูแลทำความสะอาด เพ่ือปอ้ งกนั หนู มด - ถา้ หุ้มกล่องนมดว้ ยพลาสตกิ และแมลงต่าง ๆ /ไม่ปล่อยใหช้ นื้ แฉะ ห้ามวางกลอ่ งนมซ้อนกนั เกิน 5 ชน้ั - เมือ่ จัดเรียงกล่องนมเรียบรอ้ ย หา้ มวางส่งิ ของวางทบั บนกลอ่ งนม 7. การนำนมมาบรโิ ภค การแกะเอากล่องนมออกจากลังกระดาษไม่ควรใช้ ของมคี มเชน่ มดี หรือคดั เตอรก์ รีด เพราะอาจไป ถกู กล่องนมทำใหเ้ กดิ รอยรั่วได้  มารกั ษาคุณภาพนมโรงเรยี นกนั เถอะ ฉบับโรงเรยี น

นมพาสเจอร์ไรส์ ตรวจเช็กตามแบบฟอร์ม การรับ-จ่ายนม โดยลงวันที่รับ วันหมดอายุของนม ดูจากขอบตะเข็บตรงถุงนม (ดังภาพ) จะปรากฏ วัน เดือน ปี เป็นลักษณะรอยตอก จากนั้นสุ่มเลือกถุงนมท่ีไม่อยู่ติดน้ำแข็งนำออกมา ตัดแล้ววดั อุณหภูมินม (ตามวิธีการในข้อแนะนำ) 20 02 51 วันท ี่ เดอื น ป ี มารกั ษาคณุ ภาพนมโรงเรยี นกันเถอะ  ฉบับโรงเรยี น

การเกบ็ รกั ษาคุณภาพนมพาสเจอร์ไรส ์ หลังตรวจนับ 1. ตรวจสภาพนมพาสเจอรไ์ รส์ ปรถิมาุงตน รมนพมอนง้อผยิดกปวา่กต2ิ 0ถ0งุ นมมลิ ลริล่วั ติ ร ถงุ นมปกติ ไมพ่ อง ไม่ร่ัว ผแ ู้ตลระวไมจรน่ บั ำตไป้อใงหไมเ้ ดร่ ก็ บั ดน่ืมม บนั ทึกวนั รบั นมลงในแบบฟอร์ม ถา้ ไมแ่ สดงวนั หมดอายุ ดูวนั หมดอาย ุ หรอื ไม่สามารถระบวุ นั หมดอายไุ ด ้ ท่ีรอยตอกบนตะเข็บถงุ นม ควรปฏเิ สธการรบั นมและ สุม่ เลือกถุงนมทไ่ี ม่ตดิ กบั น้ำแข็งออกมา 1 ถงุ แจง้ สำนักงานสาธารณสุขจงั หวัด ใช ้ ตัดปากถุง วัดอุณหภมู นิ มตามวิธีท่ีแนะนำ เทนมใส่แก้ว เพอ่ื สงั เกตลกั ษณะ และบนั ทกึ อุณหภูมนิ มลงในแบบฟอรม์ ทางกายภาพและบนั ทกึ ลงแบบฟอรม์ อุณหภมู ิสูงกว่า อณุ หภมู ไิ มเ่ กิน สี สีผดิ ปกติ ➜ ไม่ให้เดก็ ดมื่ 8 องศาเซลเซียส 8 องศาเซลเซยี ส ไมร่ บั นมทัง้ หมด นำนมไปตรวจลักษณะ ลกั ษณะผิดปกติ ➜ ไมใ่ หเ้ ดก็ ด่มื ทางกายภาพ เนอ้ื นม มยี างเหนยี วทีผ่ ิวหนา้ ถ้าลักษณะทางกายภาพ มตี ะกอน/มกี ารแยกชั้น ให้สายส่งเซ็นชื่อ ผดิ ปกติไม่ควรรับนม รับนมคืน กลิน่ /รส กล่นิ รสผิดปกติ ➜ ไมใ่ หเ้ ดก็ ดื่ม กล่ินแปลก ๆ เช่น เหม็นหนื กล่ินไหม้ กลนิ่ เปร้ียว หรือกลิ่นผลไมร้ สผิดปกติ เชน่ ขม เปรยี้ ว  มารกั ษาคุณภาพนมโรงเรียนกนั เถอะ ฉบับโรงเรียน

การเกบ็ รักษาคุณภาพนมพาสเจอร์ไรส์ หลงั ตรวจนบั 2. ตรวจสภาพถงั เกบ็ นม ถงั ตอ้ งสะอาด ถงั ต้องมสี ภาพสมบรู ณ์ ไม่ชำรุดหรือแตกหกั ตอ้ งมกี ารล้างถงั ก่อนบรรจุ ถ้าถงั ชำรุดใหแ้ จง้ สายส่ง ถงุ นมลงถังทกุ ครั้ง เพ่อื +ทำการเปลี่ยนถัง สถานแทสว่ี งาแงดถดงั สน อ่ มงตไมอ้ ่ถงสงึ ะอาด 3. ตรวจความถูกต้องในการบรรจุนมลงถงั - ถา้ มีการเรมียีกงานจรใำำ้จนนแัดสขวเดัร็งนไียสถมง่วงุ่เนนหนำ้ทมมแา่ีเ ทขหะ็งีโ่มสรตมางาะแเมรสจียขมง้ น้อสกแราบั นยับ สะ น่งใำห เ้ พิ่มน้ำแขง็ 4. ห้ามเปดิ ฝาถงั จนกว่าจะถึงเวลาบริโภค 5. ยนื ยนั ความถกู ต้องในการตรวจรบั นม ขนั้ คตวรอมนกี กาารรลตทอ็ รกุ กวคถ จรงัรง้ันบั มนหมลเสังรจ็จากส ิ้น ในแผบ้ตู บรฟวจอรซรับม์ึง่ กแเพลันะือ่ แส แลสาะยดกสงันง่ค นวมามลเงขชา้ ่ือใ จ ข้อแนะนำ - ไม่นำอาหารสด เช่น เนอื้ สด ผกั สด ใส่ร่วมกบั ถุงนมในถงั แช่ - ห้ามนำน้ำแข็งออกจากถังนม ไม่ควรนำน้ำแข็งไปบริโภค เพราะอาจมีเช้ือ ปนเป้ือนอยู ่ มารักษาคณุ ภาพนมโรงเรียนกันเถอะ ฉบับโรงเรียน

ถึง...เวลาดมื่ นมของเดก็ ...เด็กแลว้ การแจกนมให้เด็กในโรงเรียนเป็นส่ิงสำคัญมาก เพื่อเด็กจะได้ดื่มนมที่คง คุณภาพดี จากการเก็บรักษาของคณุ ครู เร่มิ ดว้ ย 1. กำหนดผรู้ บั ผดิ ชอบการรับ-จา่ ยนม เพือ่ ดูแลการจดั เกบ็ นม ยู เอช ที และ นมพาสเจอร์ไรสใ์ ห้เหมาะสม - นม ยู เอช ที ต้องเก็บในท่สี ะอาดและแห้ง ห้ามแชใ่ นนำ้ แขง็ หรอื นำ้ เย็น - นมพาสเจอร์ไรส์ ต้องเรียงนมและน้ำแข็งให้เป็นไปตามข้อแนะนำ การเก็บรกั ษานมทโ่ี รงเรียน เพือ่ ควบคมุ อณุ หภูมใิ ห้ต่ำกวา่ 8 องศาเซลเซยี ส เมอื่ นำถงุ นมออกจากถังตอ้ งเกล่ียนำ้ แขง็ ใหค้ ลุมถุงนมดา้ นบนอย่างทวั่ ถึง 2. กำหนดเวลาการจ่ายนมให้เด็กด่ืมนมเป็นช่วงเวลาเดียวกันทั้งโรงเรียน ตามเวลาท่ีโรงเรียนพิจารณาว่าเหมาะสม 3. ดแู ลให้เด็กด่มื นมทันทหี ลังจากแจกนม ดังน้ ี - ผู้แจกนมต้องสงั เกตวนั หมดอายุกอ่ นแจกนมใหเ้ ดก็ บรโิ ภคหรือรบั กลบั บา้ น - ต้องตัดถุงนมพร้อมแจกหลอดดูด ดูแลไม่ให้เด็กใช้ปากกัดถุงนม หรือใชป้ ากดดู น้ำนมจากถุงนมโดยตรง - ถ้าเป็นนมพาสเจอร์ไรส์ ห้ามแจกถุงนมแก่เด็กเพ่ือนำกลับไปบริโภค ที่บา้ นโดยไมม่ กี ารแช่น้ำแขง็ - ไม่ควรใหเ้ ดก็ นำนำ้ แขง็ จากถงั แชน่ มออกมาบริโภค 4. กรณแี จกนมไม่หมด ควรนำนมที่เหลอื ไปจดั เก็บใหเ้ หมาะสม - ถ้าเป็นนมพาสเจอร์ไรส์ต้องนำถุงนมไปแช่ในถังที่มีน้ำแข็งปกคลุม ในปริมาณท่ีเพียงพอ หรือเก็บในตู้เย็น แต่ไม่ควรเก็บในช่องแช่แข็ง เพราะจะทำให ้ นมแยกชน้ั ควรเกบ็ บรเิ วณทอี่ ุณหภมู ติ ่ำกวา่ 8 องศาเซลเซียส ไม่ควรเก็บในชอ่ งเกบ็ ผกั เพราะมีอณุ หภมู ิสงู เกินไป - ไม่ควรนำอาหารอื่นไปแช่ร่วมกับถุงนมในถังแช่นม หรือในตู้เย็น ทใ่ี ชแ้ ช่นม เพราะการเปดิ ปิดบอ่ ยจะทำให้ควบคุมอุณหภูมยิ าก 10 มารกั ษาคณุ ภาพนมโรงเรียนกนั เถอะ ฉบบั โรงเรียน

คำแนะนำในการเก็บรักษานมพาสเจอร์ไรส์ในถงั แชน่ ม ก(บารริโเกภบ็คภรกัายษใานนม9ทชโี่ ร่วั งโมเรงีย) นบรโิ ภคภายในวนั ทรี่ บั นม ภาชนะถังแช่นมพลาสติกทจมี่ ำีฝนาวปนดิ ถแุงลนะมเกไมบ็ เ่คกวนิ าม1เ0ย0น็ ไดถดุ้ง ี การบรรจุน้ำแขง็ นำ้ แข็งเกลด็ หรอื บดอย่างนอ้ ย นำ้ แข็ง 4 กก. 1/4 กระสอบ (8 กิโลกรัม) โดยไม่มีการนำน้ำแข็ง ออกจากถัง ควรเรียงน้ำแข็ง 2 ชั้น โดยเรียงน้ำแข็ง นม ไว้ดา้ นล่างถัง 1 ช้ัน และดา้ นบนถัง 1 ชั้น ใช้นำ้ แข็ง อย่างนอ้ ยชั้นละ 1/8 กระสอบ (4 กโิ ลกรัม) สามารถเก็บนม นำ้ แขง็ 4 กก. ให้มีอุณหภูมิไมเ่ กิน 8 องศาเซลเซียส ไดน้ าน 9 ช่วั โมง ซ่ึงในการเปลี่ยนชนิดน้ำแข็งท่ีปูด้านล่างถังจากน้ำแข็งเกล็ด หรือบดเปน็ นำ้ แข็งก้อนกใ็ ห้ผลเช่นเดยี วกนั แต่ชัน้ บนควรเป็นนำ้ แข็งเกล็ดหรอื บดเทา่ นั้น ภาชนะถงั แช่นมพลาจสำนตวิกนทถี่มงุีฝนามปไิดมแเ่ ลกะนิ เก1็บ0ค0วา-ม2เ5ย0็นไดถ้ดงุ ี การบรรจุน้ำแข็ง น้ำแข็งเกล็ดหรือบดอย่างน้อย 1/2 กระสอบ (16 กิโลกรัม) โดยไม่มีการนำน้ำแข็ง น้ำแขง็ 8 กก. ออกจากถัง ควรเรียงน้ำแข็ง 2 ช้ัน โดยเรียงน้ำแข็งไว ้ ด้านลา่ งถัง 1 ชนั้ และด้านบนถงั 1 ช้นั ใชน้ ้ำแข็งอยา่ งนอ้ ย นม ช้ันละ 1/4 กระสอบ (8 กิโลกรัม) สามารถเก็บนม ให้มีอณุ หภูมิไมเ่ กิน 8 องศาเซลเซียส ได้นาน 9 ช่ัวโมง นำ้ แขง็ 8 กก. ซ่ึงในการเปลี่ยนชนิดน้ำแข็งท่ีปูด้านล่างถังจาก น้ำแข็งเกล็ดหรือบดเป็นน้ำแข็งก้อนก็ให้ผลเช่นเดียวกัน แต่ช้ันบนควรเป็นน้ำแข็งเกล็ด หรอื บดเทา่ น้ัน มารกั ษาคณุ ภาพนมโรงเรียนกันเถอะ 11 ฉบับโรงเรยี น

ภาชนะกระติกน้ำแข็ง จำนวนถงุ นมไม่เกนิ 40 ถุง การบรรจุน้ำแข็ง น้ำแข็งเกล็ดหรือบดอย่างน้อย น้ำแข็ง 2 กก. 1/8 กระสอบ (4 กโิ ลกรัม) โดยไม่มกี ารนำน้ำแข็งออกจากถงั นม ควรเรียงน้ำแข็ง 2 ช้ัน โดยเรียงน้ำแข็งไว้ด้านล่างถัง 1 ช้ัน และด้านบนถัง 1 ชั้น ใช้น้ำแข็งอย่างน้อยช้ันละ 2 กิโลกรัม จะสามารถเก็บนมให้มีอุณหภูมิไม่เกิน 8 องศาเซลเซียส น้ำแขง็ 2 กก. ได้นาน 9 ชัว่ โมง (กบารรโิเกภ็บคภรักายษใานนม3ไ3ว้บชร่ัวิโโภมคงใ) นวนั รุง่ ขึน้ ภาชนะถังแชน่ มพลาสตกิ ทจำม่ี นฝี วานปถิดงุ แนลมะเไกม็บเ่ กคนิ วาม5เ0ย0็นไดถ้ดงุ ี การบรรจุน้ำแข็ง น้ำแข็งเกล็ดหรือบด อย่างน้อย 1 กระสอบ (30 กิโลกรัม) โดยไม่ม ี น้ำแขง็ 10 กก. การนำน้ำแข็งออกจากถัง ควรเรียงน้ำแข็ง 3 ช้ัน โดยเรียงนำ้ แขง็ ไว้ ด้านลา่ งถัง 1 ชั้น กลางถงั 1 ชั้น นม และ ด้านบนถัง 1 ชั้นใช้น้ำแข็งอย่างน้อยชั้นละ น้ำแข็ง 10 กก. นม 1/3 กระสอบ (10 กิโลกรัม) จะสามารถเก็บนม ให้มีอุณหภูมิไม่เกิน 8 องศาเซลเซียส ได้นาน น้ำแขง็ 10 กก. 33 ชวั่ โมง ซึ่งในการเปล่ียนชนิดน้ำแข็งท่ีปูด้านล่างถังจากน้ำแข็งเกล็ดหรือบดเป็น นำ้ แข็งก้อนกใ็ หผ้ ลเชน่ เดียวกัน แตช่ นั้ บนควรเป็นน้ำแขง็ เกลด็ หรอื บดเท่านั้น 12 มารกั ษาคณุ ภาพนมโรงเรียนกันเถอะ ฉบับโรงเรยี น

ขอ้ แนะนำ 1. หากใช้น้ำแข็งบด ควรระวังเร่ืองความคม ของก้อนน้ำแข็ง ซ่ึงจะทำใหถ้ งุ นมรัว่ ได ้ 2. ในการบรรจนุ ำ้ แข็งแตล่ ะชน้ั ตอ้ งมกี าร เกลี่ยน้ำแข็งให้กระจายทั่วถึงอย่างสม่ำเสมอ และ ทุกคร้ังที่มีการนำนมออกจากภาชนะบรรจุต้องมีการ เกลย่ี นำ้ แข็งให้กระจายปิดท่ัวถุงนม 3. การเปิด-ปิดฝาถัง ควรทำอย่างรวดเร็ว ควรเปิด-ปิดฝาถังเท่าที่จำเป็น และไม่ควรเปิดทิ้งไว้ นาน 4. การประมาณความหนาของช้ันน้ำแข็ง ทำได้โดยการช่ังน้ำหนักน้ำแข็งตามท่ีแนะนำไว้ หรือ ประมาณจากความหนาของช้ันน้ำแข็งหลังจาก เกลีย่ นำ้ แข็งให้กระจายอย่างสม่ำเสมอแล้ว ควรมีความหนาไมต่ ำ่ กวา่ 1 นว้ิ ดงั รูป มารกั ษาคณุ ภาพนมโรงเรียนกนั เถอะ 13 ฉบับโรงเรียน

วธิ ีการวดั อุณหภูมิ 1. นำเทอร์โมมิเตอร์ชนิดท่ีใช้วัดอุณหภูมินม หรือที่ใช้ในห้องปฏิบัติการ ทางวิทยาศาสตร์ มีสเกลต้ังแต่ 0-100 องศาเซลเซียส มาตรวจสอบว่าสามารถ ใช้งานได้หรือไม่ โดยนำไปจุ่มในน้ำแข็ง อุณหภูมิท่ีอ่านได้ควรเป็น 0 องศาเซลเซียส หรอื จุ่มในนำ้ เดือด ควรอ่านอณุ หภมู ไิ ด้ 100 องศาเซลเซยี ส ก. เทอรโ์ มมิเตอร์กา้ นโลหะ ข. เทอร์โมมเิ ตอร์ (แกว้ ) ทใี่ ชใ้ นหอ้ งปฏิบตั กิ าร 2. นำถงุ นมออกจากถังแช่นม (สุ่มหยบิ ถุงนมที่อยูห่ ่างจากนำ้ แข็งมากท่สี ุด) จบั ถงุ นมดา้ นบน ใช้กรรไกรตดั ปากถุงนม 3. จับถุงนมดา้ นบน จุม่ เทอรโ์ มมเิ ตอรล์ งไป ใหป้ ลายอยปู่ ระมาณกลางถุงนม รอจนเข็มบอกสเกล หรอื ปรอท/สีหยดุ นิ่ง แล้วจงึ อา่ นอุณหภมู ิ 14 มารกั ษาคุณภาพนมโรงเรียนกันเถอะ ฉบับโรงเรยี น

4. บนั ทกึ อณุ หภูมนิ มลงในแบบฟอรม์ การรบั -สง่ นม หมายเหต ุ ภายหลังการวัดอุณหภูมินม ควร ล้างและเช็ดเทอร์โมมิเตอร์ให้สะอาดทุกครั้ง และ ไม่นำนมที่ผ่านการวัดอุณหภูมิมาให้เด็กนักเรียน บริโภคต่อ ผลเสียจากการดูแลคุณภาพนมที่ไม่เหมาะสม คือการจัดวางน้ำแข็งหรือ ควบคุมความเย็นไม่เพียงพอ จะทำให้เกิดโรคอาหารเป็นพิษที่เกิดจากการบริโภคนม ที่เสื่อมคุณภาพ มีการปนเป้ือนของเชื้อจุลินทรีย์ก่อโรค มักเป็นโรคท่ีเก่ียวข้องกับ ระบบทางเดินอาหาร ทำให้เกิดอาการคลื่นไส้ อาเจยี น ปวดท้อง และทอ้ งร่วง เดก็ นกั เรียนทีม่ อี าการของอาหารเป็นพษิ จะดแู ลอย่างไร การดแู ลเดก็ ที่มอี าการของอาหารเป็นพิษ ควรใหก้ นิ ยาแก้อาเจยี นและดื่มน้ำเกลือแร่ เพ่ือชดเชยน้ำและเกลือแร่ท่ีเสียไป ระหว่างนั้น ควรสังเกตว่าเด็กมีอาการขาดน้ำหรือไม่ อาการของการขาดน้ำ ได้แก่ ปากแห้ง กระบอกตาลกึ กระหม่อมบมุ๋ (เดก็ เลก็ ) ชีพจร เต้นเร็วและปัสสาวะน้อยลง ถ้าเด็กไม่มีอาการขาดน้ำ อาจดูแลที่บ้านเองได้ แต่ถ้าเด็ก มีอาการแสดงของการขาดน้ำ ควรรีบพาเด็กไปพบแพทย์ ถ้าอาการเริ่มดีข้ึนเร่ือย ๆ ควรให้เดก็ ด่ืมนำ้ เกลือแรต่ อ่ ไป และพยายามใหเ้ ด็กดื่มนม ทีละน้อย ๆ แต่บ่อย ๆ เพ่ือไม่ให้ อาเจยี น ควรใหก้ นิ อาหารอ่อน ๆ เชน่ โจ๊ก ข้าวต้ม จะดกี วา่ อาหารแข็ง ๆ ที่ยอ่ ยยาก มารักษาคณุ ภาพนมโรงเรียนกันเถอะ 15 ฉบบั โรงเรียน

เมือ่ พบขอ้ สงสัยโรงเรียนควร 1. ประสานหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องในพ้ืนที่ เช่น สำนักงานสาธารณสุขอำเภอ หรือจังหวัด โรงพยาบาล เพื่อสอบสวนโรคและช่วยเหลอื ทางการแพทย ์ 2. เก็บตัวอย่างอาหารท่ีสงสัยว่าเป็นสาเหตุของโรคเพ่ือส่งตรวจวิเคราะห ์ ทางห้องปฏิบัติการ เช่น อาหารและนมท่ีนักเรียนบริโภคภายในระยะเวลา 72 ช่ัวโมง กอ่ นท่ีจะมีอาการป่วย 3. ถ้าอาหารเป็นของแข็ง ให้เก็บตัวอย่าง 200-400 กรัม ถ้าอาหารเป็น ของเหลว ให้เกบ็ ตวั อยา่ ง 200-1,000 มลิ ลิลติ ร ใส่ถุงพลาสตกิ แลว้ มดั ปากถุงใหแ้ น่น กรณที ่เี ปน็ อาหารทใี่ ส่ถุงพลาสติกไว้อยู่แล้ว กใ็ ห้เก็บตัวอยา่ งทง้ั ถุงเลย 4. ตัวอย่างที่เน่าเสียง่าย เช่น นมสดพาสเจอร์ไรส์ ให้เก็บตัวอย่างน้ันไว้ในตู้เย็น แต่อย่าเก็บไว้ในห้องแช่แข็ง เพราะจุลินทรีย์ที่เป็นสาเหตุอาจตายไปในระหว่างการแช่แข็ง ทำใหไ้ ม่สามารถตรวจได้ 5. มอบตัวอย่างให้กับเจ้าหน้าที่ที่มาทำการสืบสวนทางระบาด เพื่อส่งตรวจ วิเคราะห์ต่อไป 16 มารกั ษาคุณภาพนมโรงเรียนกันเถอะ ฉบับโรงเรยี น

อปุ กรณ-์ เคร่ืองมอื ควบคมุ การเก็บรักษานมพาสเจอร์ไรส ์ 1. ถงั แช่นมและกุญแจสำหรบั ลอ็ กถงั 2. เทอร์โมมเิ ตอร์กา้ นโลหะหรือเทอร์โมมเิ ตอร์ (แก้ว) ทใ่ี ชใ้ นห้องปฏิบตั กิ าร 3. ไม้บรรทัดใช้ในการวัดความหนาของช้ันน้ำแข็ง ซึ่งจะต้องวัดน้ำแข็งที่คลุมถุงนม ตามขนาดที่กำหนด 4. แบบฟอร์มการรบั นมทสี่ ายสง่ และโรงเรียนจะต้องเซน็ รบั ร่วมกัน อปุ กรณ-์ เครื่องมือควบคุมการเก็บรักษานม ยู เอช ที 1. ชัน้ วางนมสูงจากพืน้ อย่างน้อย 10 เซนตเิ มตร 2. แบบฟอร์มการรบั นมทสี่ ายสง่ และโรงเรยี น จะตอ้ งเซน็ รบั รว่ มกัน มารักษาคณุ ภาพนมโรงเรยี นกันเถอะ 17 ฉบับโรงเรยี น

ขอ้ มลู ท่ีไดม้ ปี ระโยชน์อยา่ งไร ทุกภาคส่วนในกระบวนการนมโรงเรียน จะต้อง ระมัดระวัง ทำตามขน้ั ตอนทกุ คร้ัง เพ่ือปอ้ งกันการเสียของนม ดังนั้นทางโรงเรียนควรมีการประเมินผลการตรวจสอบ คุณภาพนมในแต่ละภาคเรียน เพ่ือจัดทำข้อมูลส่งต่อ ให้แก่ผู้เกี่ยวข้องทุกภาคส่วน ได้แก่ ผู้ท่ีมีหน้าท่ีจัดซ้ือนม คือ องค์กรปกครองส่วนท้องถ่ิน ผู้ที่มีหน้าที่ดูแลคุณภาพ ผลิตภัณฑ์นม คือ สำนักงานสาธารณสุขอำเภอหรือจังหวัด ผู้ผลิตและจัดส่งนม คือ โรงงานแปรรูปและสายส่งนม ผู้รับผิดชอบสุขภาพของเด็กนักเรียน คือ สำนักงานเขตพื้นท่ี การศกึ ษา เคล็ดลับการดูแลคุณภาพนม นมจะมีคณุ ภาพและปลอดภยั ต่อการบรโิ ภคตอ้ ง… ร่วมมือรว่ มใจกนั ทุกฝา่ ย 18 มารักษาคณุ ภาพนมโรงเรยี นกนั เถอะ ฉบับโรงเรียน

ภาคผนวก ก แบบบันทึกการรับ-จา่ ยนมพาสเจอรไ์ รส ์ โรงเรยี น.......................................................................สำนักงานเขตพื้นท่กี ารศกึ ษา.................................เขต........... รับ นว ันมท ่ ี หอ มา ย ด ุ ป ก ต ิ ถ พุง ร อล่วั งกั/ ษ ณ สไะมท ี ่ป างกก ก ตล รา *ิ ย่ินส ภ /า พ เน นขมออ้ื ง นมอ ุณ( 0หCภ) มู ิ ส ะอ าด สสมภก คี าปรพารถบก ัง ร บั ชแนำต รมกดุ ไ ชมำ่แรตุดก จถ ำท(ุง ถนี่รนงุ ับว)มน ตถ ้อูกเงร ก ยีาร งถจนกู ไดั ตมม ้อ่ ง มกี ถารังนลไมอ็ม่มก ี ลายเซน็ ต์ผู้ตรวจสอบ โรงเรียน สายสง่ มารักษาคณุ ภาพนมโรงเรียนกันเถอะ หมายเหตุ *สี - ผิดปกติ ใหร้ ะบสุ ีทเี่ ห็น เนอ้ื นม – มยี างเหนียวทผ่ี ิวหนา้ มีตะกอน จับเปน็ กอ้ น มีการแยกชั้น ฉบบั โรงเรยี น กล่นิ /รส - กล่นิ แปลก ๆ เช่น เหมน็ หนื กลิ่นไหม้ กลนิ่ เปร้ยี ว หรอื กลน่ิ ผลไมร้ สผิดปกติ เชน่ ขม เปรี้ยว กรณีโรงเรยี นขนาดเล็ก ทร่ี บั นมเป็นจำนวนนอ้ ย ควรประสานกับผู้ประกอบการหรือสายสง่ เพ่อื ขอสนับสนนุ ตัวอยา่ งนมสำหรบั ตรวจสอบ 19

20 แบบบันทึกการรบั -เกบ็ รักษา-แจกจ่าย นมยูเอชที ที่ โรงเรยี น ชอื่ โรงเรยี น....................................... การรับนมจากสายสง่ การเก็บรกั ษาทโี่ รงเรยี น การแจกจา่ ย มารักษาคุณภาพนมโรงเรียนกนั เถอะ ...ช..อ่ื. .ส..า..ย..ส..ง่.. .. จำนวนนม วันท่ี......../......./....... การจดั เรียงกล่องนม (✓/✘) วนั ท่แี จกจ่าย เวลา จำนวนทจ่ี า่ ย ......ท...่รี . .ับ.. ..... เวลาเร่ิม..................... ฉบบั โรงเรียน เวลาเสรจ็ ................... วนั ทห่ี มดอายุ........./........../........... สพะ ้ืนอาทด ่ี จ1 ไ 0ัดมเ่เกรชียินั้นง มชี ัน้ ยกพ้ืน สภาพรถขนสง่ (✓/✘) การตรวจสอบก่อนจา่ ย (✓/✘) การตรวจสอบก่อนจ่าย (✓/✘) ส ะอาด มหี ลัง คา/ สภาพกล่องนม สภาพนำ้ นม* (✓/✘) สภาพกล่องนม สภาพนำ้ นม* ผา้ ใบคุม ปกต ิ ไม่ปกต ิ ไ(มไ่เ มป่บ่ือวยมยป/ุย่ กไ/มตไ่หม ิ ักร่ ว่ัยซ่นึม/) ส ี กลน่ิ รส เนอ้ื นม สี กลน่ิ รส เน้ือนม ปกติ ปกต ิ ปกต ิ ปกติ ปกติ ปกต ิ ปกติ ปกติ บว ม หกั ย่น เปร่ือัว่ ซย ยมึ ุย่ สรุปผลการตรวจสอบ ลงชือ่ ผจู้ ัดเก็บ สรุปผลการตรวจสอบ ❑ รับ ❑ ไมร่ ับ ลงชอื่ ผูต้ รวจสอบ................................. ................................ ❑ แจกจ่ายได้ ❑ แจกจา่ ยไมไ่ ด้ บนั ทกึ เพม่ิ เตมิ ............................................................................................................................................................. ลงชือ่ ..............................ผู้จ่ายนม สรุปผล: จำนวนวันเก็บรักษา...........วัน จำนวนนมทเี่ หลอื ......กล่อง จัดการโดย................………………………………...... ลงช่ือผทู้ ดสอบ..................................... วนั ที่......................... หมายเหตุ: * เกณฑก์ ารตรวจสภาพนำ้ นม ประกอบด้วย อย่าลืม!! หากตรวจรบั นมทกุ ครงั้ แล้วพบความผิดปกติ: - สี ต้องเปน็ สขี าวนวล ไม่มสี ผี ดิ ปกติ หากพบสผี ิดปกติ ใหร้ ะบุลงในชอ่ งบันทกึ เพิ่มเตมิ - กล่นิ ไมม่ กี ลิน่ ผิดปกติ เช่น กล่นิ เหมน็ เปรยี้ ว เหมน็ หืน หากพบกลิน่ ผดิ ปกติ ให้ระบลุ งในชอ่ งบนั ทึกเพม่ิ เติม ต้องปฎิเสธการรบั นมทุกครั้ง แจง้ ต่อองค์กรปกครองสว่ นท้องถิ่น - รส ไม่มีรสผดิ ปกติ เช่น รสเปรี้ยว ขม เปน็ ต้น หากพบรสผิดปกติ ใหร้ ะบลุ งในชอ่ งบันทกึ เพ่ิมเติม ผู้ผลิตและสายส่ง สำนกั งานสาธารณสุขอำเภอหรอื จงั หวัด - เนือ้ นม เปน็ เน้ือเดียวกัน ไม่มีตะกอน/ก้อนลมิ่ หากพบลกั ษณะผดิ ปกติ ใหร้ ะบลุ งในช่องบันทึกเพ่ิมเตมิ และสำนกั งานเขตพ้นื ทก่ี ารศกึ ษา

เอกสารอา้ งอิง 1. เวณิกา เบ็ญจพงษ์ เรณู ทวิชาติวิทยากุล คุณัญญา สงบวาจา นฤมล ปนิ่ ประภัย วีรยา การพานชิ ปิยนชุ วเิ ศษชาติ อังคารศริ ิ ดีอว่ ม และจันจิรา ศิโรรัตนาวาทย์. 2549. คู่มือการสร้างความเข้าใจการขนส่งและการเก็บรักษา. สถาบันวิจัยโภชนาการ มหาวิทยาลัยมหิดล ร่วมกับ ศูนย์ศึกษาระบบความปลอดภัย อาหารและโภชนาการ สถาบนั คลังสมองของชาต.ิ 2. สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา. 2552. “คลายข้อสงสัยเร่ือง นอ..มอ..นม”. กองพฒั นาศกั ยภาพผู้บริโภค : สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา. มารักษาคุณภาพนมโรงเรียนกันเถอะ 21 ฉบบั โรงเรียน

คณะผ้เู รยี บเรียงเนือ้ หาวชิ าการ ผศ.ดร.เวณิกา เบ็ญจพงษ ์ ม.มหิดล ผศ.เรณู ทวชิ าติวิทยากลุ ม.มหิดล นางสาวนริศรา มว่ งศรจี ันทร ์ ม.มหดิ ล นางสาวคุณญั ญา สงบวาจา ผทู้ รงคุณวฒุ ิ คณะผู้จัดทำ นายนริ ัตน์ เตยี สุวรรณ ผู้อำนวยการกองพัฒนาศกั ยภาพผ้บู ริโภค สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสขุ นางบุญศรี เลาหภักดี เภสชั กรเชี่ยวชาญ สำนกั งานสาธารณสขุ จงั หวดั สมุทรสาคร นายวิชัย ไชสง ผอู้ ำนวยการโรงเรยี นบ้านดงหลบ สพท.นครราชสมี า 7 นายวิเชษฐ์ ไชยบญุ มา ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านศาลาอมู า สพท.นราธิวาส 2 นายบรรยง ณธรรม ผูอ้ ำนวยการโรงเรียนบา้ นปากเลข สพท.ชุมพร 2 นายชอบ บญุ เหลือ ผู้อำนวยการโรงเรียนแหลมพนั วา สพท.ภเู ก็ต นายอดิศร บุญปาน ผอู้ ำนวยการโรงเรยี นบ้านกล้อทอ สพท.ตาก 2 นายวทิ วัส พดั ไธสงค ์ ผู้อำนวยการโรงเรียนบา้ นกกคอ้ กกโพธ์ิ สพท.หนองบัวลำภู นายเชวง ชยั รตั น ์ ผ้อู ำนวยการโรงเรยี นอนบุ าลบางมูลนาก สพท.พจิ ติ ร 2 นายนิกร พมุ่ พวง ผอู้ ำนวยการโรงเรียนบา้ นสว้า สพท.นา่ น 2 นายสมชาย อนิ คลา้ ครชู ำนาญการ โรงเรยี นวัดตากอ้ ง สพท.นครปฐม 1 นายปิยนาถ ชาวนา่ น สำนักงานเขตพนื้ ทก่ี ารศึกษาพะเยา 1 สำนักงานคณะกรรมการการศกึ ษาข้ันพื้นฐาน นายวิชยั ชัยรนิ ทร ์ สำนกั งานเขตพืน้ ทก่ี ารศกึ ษาเชียงราย 3 สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพืน้ ฐาน นางปทมุ รัตน์ เหรียญไพศาล สำนกั นโยบายและแผนการศกึ ษาขัน้ พน้ื ฐาน สำนกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาขัน้ พนื้ ฐาน นายศิริทตั จันทน์คราญ สำนักนโยบายและแผนการศกึ ษาขั้นพืน้ ฐาน สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขน้ั พ้นื ฐาน นางรชั นี สินสืบผล สำนักนโยบายและแผนการศกึ ษาข้นั พื้นฐาน สำนักงานคณะกรรมการการศกึ ษาขั้นพ้นื ฐาน นางชน่ื ใจ กระแสสนิ ธ์ ุ สำนักนโยบายและแผนการศกึ ษาขั้นพ้นื ฐาน สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขนั้ พน้ื ฐาน ภาพลายเสน้ นายโอภาส นชุ นิยม 22 มารกั ษาคณุ ภาพนมโรงเรียนกนั เถอะ ฉบับโรงเรยี น