Yolcu Hareketlilik Endeksi 2014 TURTRANS 045

YOLCU HAREKETLİLİK PERFORMANS ENDEKSİ “PASSENGER MOVEMENT PERFORMANCE INDEX” PMPI 2014 TURTRANS 045 www.shgm.gov.tr

Sivil Havacılık Genel MüdürlüğüTürkiye Cumhuriyeti Ulaştırma, Denizcilik veHaberleşme Bakanlığı YASAL UYARIBu yazı, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü ve İSEDAK tarafından finanse edilmiş olan 2014 TURTRANS 045referanslı “Measuring and Benchmarking of “PMPI (Passenger Movement Performance Index)” among theOIC countries” isimli projenin özet çalışması niteliğindedir. İşbu yazı ve ilgili rapor içerisinde geçen ifadelerve fikirler yazara / yazarlara aittir. Yazı ve rapor içeriğinde beyan edilen hiçbir fikir, ifade Sivil Havacılık GenelMüdürlüğü’nü ve İSEDAK’ı bağlayıcı kabul edilmez. Söz konusu yazının ve ilgili raporun fikri ve sınai tüm haklarıSivil Havacılık Genel Müdürlüğü ve İSEDAK’a aittir. Ticari amaçla kullanılamaz. DETAYLI BİLGİ İÇİN: 2 Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Gazi Mustafa Kemal Bulvarı No:128/A 06570 Maltepe / ANKARA Telefon : 90 312 203 60 00 Fax : 90 312 203 74 98 Web : www.shgm.gov.trwww.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

3 www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

BÖLÜM-IPROJE ZEMİNİNEDEN SİVİL HAVACILIK?SİVİ HAVACILIĞIN EKONOMİK VE SOSYO-KÜLTÜREL BOYUTUGünümüz dünyasında, dış ticaret ve turizm gibi Uçuş yapan yolcuların kimi ailelerini ziyaret etmek, dünya ticaretine yön veren ve hacim kazandıran en arkadaşlarına sürpriz yapmak, görmedikleri yeni yerleriönemli sektörler sivil havacılık sayesinde hayat bulmakta; keşfetmek gayesindeyken; kim bilir dünya ticaretine yöngeleceklerini sivil havacılığın kanatları altında inşa etmektedir. veren kaç anlaşma, ticari sözleşme bu uçuşlar sayesinde gerçekleşmiştir?Sivil havacılık, kargo ve yolcu taşımacılığı ayrımı yapılmaksızın,ülke ekonomilerinin bel kemiğini oluşturmaktadır. Dünya tarihi irdelenecek olursa, tarihin en önemli kırılma noktalarından ikisi kavimler göçü ve coğrafi keşifler olarakİlk ticari yolcu uçuşunun gerçekleştirildiği 1 Ocak 1914 nitelendirilebilir. On yıllar hatta yüzyıllar süren seyahatlertarihinden bu yana, başka bir deyişle geçen yüz yıl içerisinde, günümüz dünyasına yön vermiştir. Esasında, bugün varuçuş yapan yolcu sayısı (ticari seferler) 65 milyarı geçmiştir. olan tüm ülkeler, tüm ekonomiler bu iki kırılma noktasınınDaha da şaşırtıcı olan ise, dünya sivil havacılık otoritelerinin tetiklediği tarihsel sürecin eseridir. Gelinen nokta itibariyle,bu konudaki tahminleridir: Önümüzdeki 20 yıl içerisinde on yıllar sürebilecek seyahatler artık bir günden çok dahaikinci bir 65 milyar hedefinin aşılması artık çok olağan az zamanda gerçekleşebilmektedir. Sivil havacılık sayesindegörülmektedir. günümüz insanı aynı günde birden fazla kıtada fiziksel olarak var olabilme yeteneğine sahip olmuştur.3.864 173 25.332Dünya üzerinde aktif, tarifeli uçuş Tüm dünyada faaliyet göstermekte Aktif ticari uçak sayısı yapılan havaalanı sayısı olan seyrüsefer hizmet sağlayıcısı sayısıwww.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 4

%3,4 $2.4 21’inci Trilyon Küresel GSYİH katkısı küresel ülke küresel ekonomik etkiDünya GSH’sinin %3,4’ü Sivil Havacılık Havacılık sektörü bir ülke olsaydı, küreselsektörü tarafından desteklenmektedir Havacılık sektörünün kürsel toplam milli gelir sıralamasında 21’inci sırayı alırdı. ekonomik etkisi (Oxford Economics & ATAG, 2014)3,6x 62,7 1.397Daha verimli Milyon Ticari HavayoluHavacılık meslek grupları, ortalama Havacılık sektörü tarafından Küresel çapta, faaliyet göstermekte olarak, diğer sektördeki benzer desteklenen küresel toplam istihdam olan ticari havayolu firması sayısı meslek gruplarından 3,6 kat daha verimlidir.Sivil havacılık uluslararası ilişkilerin önemli kararların ve imzalanan anlaşmaların mali değerlerinin,yapıtaşları arasındadır. ilgili ülke gelirlerine olan oranları bazen çok ciddi rakamlara ulaşmaktadır. Bu anlaşmaların etkisi, çoğu zaman ödediğimizSivil havacılığın, uluslararası ticari, siyasi ilişkiler ve aylık faturalara bile yansıyabilmektedir.diplomasideki rolü ise tartışılmazdır. Günümüzde, birçokticari ilişki internet üzerinden yürütülebilse bile, el sıkışmanın Sivil havacılık dünyadaki en önemli ekonomikticaret ve diplomasideki rolü vazgeçilmezdir. Bunun, güncel katalizörlerdendir.örneklerinden biri Hillary Clinton’ın Dış İşleri Bakanlığı göreviesnasında yapmış olduğu 112 ülke ziyaretidir. OXFORD Economics’nin 2014 yılında gerçekleştirmiş olduğu ekonomik etki çalışmaları, sivil havacılığın Dünya GSYİH’naGünümüz siyasi dünyasında, devlet başkanlarının ve olan etkisinin %3,4 seviyesinde olduğunu göstermektedir.bakanların yapmış oldukları ülke ziyaretleri, ülkelerin ticari, Bu etki hesaplanırken, doğrudan, dolaylı, özendirici, turizmekonomik, sosyal gidişatlarının ve uluslararası ilişkilerin baş katalitik ve diğer katalitik faktörler göz önüne alınmıştır.aktörlerindendir. Bu geziler ve ziyaretler sırasında alınan Sivil havacılığın yukarıda bahsedilmeyen ve diğer etkileri bu modelleme içerisine dâhil edilmemiştir.5 www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

2002 2012 2020 2030 3,08 Trilyon 5,40 Trilyon 7,68 Trilyon 11,87 TrilyonYILLARA GÖRE TAŞINAN YOLCU SAYILARI YILLARA GÖRE RPKFigür I-Yıllara göre Küresel RPK ve Taşınan Yolcu Sayılarının Değişimi2013yılında 5.5 trilyonseviyesini aşanküresel ücretli yolcu kilometre (RPK),2014 yılında %5.8’lik bir artış ile 6 Ürünlerin, en hızlı ve güvenilir şekilde stok maliyeti olmadan küreselleşebilmesinde havacılık sektörünün vazgeçilemez rolü vardır.trilyon seviyesini aşmıştır. “ICAO “Just in Time” (Vokurka, 1996) ve “Total Cost Approach” (Lekashman,2015 Air Transport Yearly Monitor 1965) yaklaşımları, yıllar öncesinde bu tezi kanıtlamıştır.(Preliminary)” raporunda 2015 yılıiçin gerçekleşen RPK’da bir öncekiyıla göre %6.8’lik bir artış ile 6.5trilyon seviyesine ulaşıldığı ifadeedilmektedir. ICAO tarafından, 2020yılı itibariyle RPK’nın 7,6 trilyon 2012yılında 49,2 milyon Aşağıda bahsedilecek olan istihdam ton kargo havayoluseviyesini geçeceği (yıllık tahmin edilen ile taşınmıştır (2013 49,8 milyon sayılarının, bu öngörülen artış oranları ton); toplam taşınan ton kilometreortalama artış %4,5) öngörülmektedir. (Ücretli Ton Kilometre [RTK]) ise 185 çerçevesinde değerlendirilmesi milyardır. 2013 yılında 207 milyar2015 yılı itibariyle taşınan yolcu sayısı seviyesini aşan RTK’nın, 2033 yılında gerekmektedir. Başka bir deyişle, 521,8 milyar seviyesine ulaşacağıyaklaşık 3.6 milyardır (3,57 milyar, Boeing Uzmanları tarafından iddia dünya GSYİH’na %3,4 direk katkısı edilmektedir (Boeing World Air CargoATAG Facts&Figures); taşınan yolcu Forecast, 2015). bulunan havacılık sektörününsayısının 2020’de 4,2 milyara ulaşacağı etkisinin, müteakip 5 yıl içerisindeöngörülmektedir. 2012 yılında 31 artarak devam edeceği rakamlarlamilyon olan uçuş sayısının (ticari) 2020 kanıtlanmaktadır. Ancak, üzerindeyılında 42 milyon seviyesini aşacağı düşünülmesi gereken çok önemliyapılan diğer tahminler arasındadır. bir soru, bu artışının önünde ne gibi engeller olduğudur.www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 6

Gerçekleşen her 100 milyon dolarlık AR-GE yatırımının, dünya GSYİH’sına 1 yıl içerisinde ek 70 milyon dolarlık etkisi olduğu hesaplanmaktadır (Oxford Economics).Sivil havacılık, hız bakımından, dünyadaki özendirici etkileri eklendiğinde 2012 yılında 2,4 Trilyon ABDyegane, ülkeler ve kıtalararası nakliyat ağıdır. Dolarını geçmiştir. Bu rakamlara, yukarıda bahsedilmeye çalışılan diğer destekleyici etkiler eklenmemiştir. BuSivil havacılık hız ve güvenilirlik açısından dış ticaret ve destekler de eklendiğinde havacılığın dünya ekonomisi içinturizm için vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Ekonomik ne kadar vazgeçilmez olduğu daha da netlik kazanacaktır.büyümenin, özellikle gelişmekteki olan ülkelerdeki enönemli enstrümanlarındandır. Ulaşılabilirliğin Gücü ve “Interconnectivity”“Just in Time” (Vokurka, 1996) ve “Total Cost Approach” Sivil havacılık sayesinde ülkelerin ulaşılabilirliği artmaktadır.(Lekashman, 1965) yaklaşımları, yıllar öncesinde Buradaki “ulaşabilirlik”ten kasıt sadece insan ve emtiagöstermiştir ki; ürünlerin, en hızlı ve güvenilir şekilde olarak algılanmamalıdır. Ülkelerin ulaşılabilirlikleri arttıkçastok maliyeti olmadan küreselleşebilmesinde havacılık ülkelerin dış yatırımcılar için cazibe ve güvenilirlik seviyelerisektörünün vazgeçilemez rolü vardır. İhracat ve ithalat de artmaktadır.sürecinde, özellikle değeri yüksek işlemlerde, müşteriyüzlerce kilometre uzaklıktaki üreticiyi yerinde ziyaret Ayrıca, havacılık sektörü, ülkeler hakkındaki küreseledebilme şansını elde edebilmektedir. Yüksek tutarlı algının yönlendirilmesi konusunda, kuvvetli bir “Softişlemlerde, Avrupa’da bulunan bir kontrolör şirket, yükleme Power”1 enstrümanı olabilmektedir. Bunun, en yakınanında Asya’daki bir limana en hızlı ve etkin şekilde örneği, THY’nın son on yılda gösterdiği başarıdır. Bugünhavacılık sektörü sayesinde ulaşabilmektedir. Kıtalar veülkeler arasında çok kısa zamanda yedek parça ve numune 1 Soft Power (ya da yumuşak güç); İlk defa, Harvard Üniversitesigönderebilmenin verdiği rekabet gücü, bir dış ticaretuzmanı ya da ihracatçının gözünden bakıldığında çok daha Profesörlerinden Joseph Nye tarafından, 1990 yılında ortayanet anlaşılabilir. atılmıştır (Nye, 2004) . Kaba Kuvvet (Hard Power) kavramının karşıt kavramı olarak açıklanabilir. Ülkelerin, ekonomik, siyasi ya daSivil havacılığın ekonomik etkileri doğrudan, dolaylı, eylemsel bir güç kullanmadan, diğer ülkeler ve kararları üzerinde etki edebilme gücüdür (McClory, 2014). Portland’ın 2015 yılında yaptığı araştırma sonucunda Türkiye Çin ve Meksika’yı geçerek, 28’inci sırayı almıştır (http://www.portland-communications.com). “Elcano’s Global Presence Report 2015 Soft Presence” anketine göre Türkiye İsveç’i geçerek, 14’üncü sırayı almıştır (Elcano, 2015).7 www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

Sektörlerin Dünya Gelirine KatkılarıFigür II- Sektörlerin küresel ekonomik katkılarıbayrak taşıyıcımız olan THY, Afrika’da 31 ülke ve 47 noktaya seviyesinin artışına, hatta vergi gelirlerinin artışına önemliuçmaktadır. Tüm dünyada ise 114 ülke ve 240 destinasyona katkılar sağlamaktadır.uçmaktadır. THY ve diğer yerli taşıyıcıların son yıllardayakaladığı bu başarılı ivme sonucunda, İstanbul uluslararası Sınır ötesi yolculukların kolaylaşması, ülkeler arasındakibağlantısallık sıralasında 5. şehir olmuştur (Master Card sosyal ve ticari ilişkilerin daha da kuvvetlenmesinin anaGlobal Destination Cities Index 2014, 2015). Master Card’ın sağlayıcılarındandır. Sivil havacılık sayesinde sosyal veyaptığı söz konusu araştırmaya göre, İstanbul son beş yılda ekonomik ağlar her geçen gün daha da güçlenmektedir.bağlantısallık artışı en yüksek dünya şehridir. İnsan ve emtia akışının sağlanması, iki ülke için de önemli sosyo-ekonomik ve kültürel faydalar barındırmaktadır.Havacılık sektörü sürekli olarak altyapı veAR-GE yatırımları yapmaktadır. Özellikle, karayolu ya da tren yolu ile ulaşım imkânlarının kısıtlı olduğu bölgelerdeki toplumların ana geçimSivil havacılık sektörünün devletler ve milletler için en kaynaklarının idamesi havacılık sektörüne bağlıdır.önemli cazibesi belki de, altyapı yatırımlarının, yinesektör firmaları tarafından gerçekleştirilebilmesidir. Sivil Havacılık sektörünün dünya ekonomisineBirçok sivil havacılık altyapı yatırımı, kamudan ziyade özel etkisi birçok sektörden daha yüksektir.teşebbüsler tarafından finanse edilebilmektedir. 2012yılında havaalanları 19,3 milyar ABD Doları değerinde inşaat Dünya havayolları şirketleri yılda 3 milyardan fazla yolcu veyatırımı yapmışlardır (ATAG, 2014). 50 milyon ton yük taşımaktadır. Bu hizmetler, 8,7 milyon doğrudan istihdam yaratmakta (2014, 9,9 Milyon), dünyaGerçekleşen her 100 milyon dolarlık AR-GE yatırımının, GSYİH’sına 606 milyar ABD doları katkı sağlamaktadır (2012dünya GSYİH’sına 1 yıl içerisinde ek 70 milyon dolarlık etkisi ekonomik verileri; ATAG, 2014).olduğu hesaplanmaktadır (Oxford Economics). Bu etki diğer sektörlerle karşılaştırıldığında çıkan sonuçHavacılık sektörü çok önemli Sosyo-Ekonomik şaşırtıcıdır. Dünya havacılık sektörü, Farmasötik (İlaç) ($451faydalar yaratmaktadır. milyar), tekstil ($223 milyar) ve otomotiv ($555 milyar) sektörlerinden finansal hacim olarak daha büyüktürHavacılık sektörü, sürdürülebilir ekonomik gelişmenin (Oxford Economics & ATAG).ana faktörlerindendir; hatta önemli tetikleyici faktörlerinbaşında gelmektedir. Turizm ve ticareti kolaylaştırıcıetkileri ile ülkelerin ekonomik gelişmelerine, sosyal refahwww.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 8

Küresel Sektör Küresel Ekonomik Katkı $606 milyar Sivil Havacılık $451 milyar Farmasötik $223 milyar Tesktil $555 milyar Otomativ $1,282 milyar Kimyasal $984 milyar Yiyecek ve İçeçekTablo I-Sektörlerin küresel ekonomik katkılarıDünya havacılık sektörü, Farmasötik (İlaç) ($451 milyar), tekstil ($223 milyar) ve otomotiv ($555 milyar) sektörlerinden finansal hacim olarak daha büyüktür (Oxford Economics & ATAG).Görüldüğü gibi, sivil havacılık genç yaşına rağmen dünya oluşturduğu tedarik zinciri, dünya çapında yaklaşık 9,8GSYİH’sında, insanlar için ihtiyaçlar hiyerarşisinin başında milyon dolaylı istihdam yaratmıştır (2012 yılı verileri). Sivilgelen ve başlangıcı insanoğlunun varoluşuna kadar giden havacılık sektörü çalışanlarının yaptığı harcamalar, yaklaşıkyeme-içme sektörünün yarısından daha fazla finansal 4,6 milyonluk ek istihdamı desteklemektedir. Havacılık-hacim yaratabilmiştir. etkin turizm sektörü ise yaklaşık olarak 35 milyon istihdam yaratmıştır.GSYİH’ya olan etki ele alındığında, Sivil havacılık sektörü,dünya ülkeler sıralamasında 21’inci ülkeye tekabül Sivil havacılık sektörünün dolaylı ve özendirici ekonomiketmektedir. etkilerinin yarattığı istihdam da eklendiğinde, makro çapta sivil havacılık tarafından desteklenen istihdam 62,7 milyonu2013itibariyle havaalanı operatörlerince bulmaktadır (2014 sonu). istihdam edilen personel sayısı 470.000civarındadır. İstihdam edilmiş olan havayolu personeli ise Tahminler 2032 yılında 6,5 milyardan fazla yolcunun ve(Uçuş ve kabin ekibi, yöneticiler, yer hizmetleri, check-in, havacılık sektörünün 5,8 trilyonluk ekonomik aktiviteeğitim, teknik servis vb.) 2.272.000’dir. Mühendis, motor vb. yaratacak olan 105 milyon istihdamı destekleyeceğiüretim personeli, tasarım vb. meslek grupları ise 1.203.000 yönündedir.kişilik istihdam yaratmıştır. Havaalanında çalışmakta olandiğer personel sayısı (Duty Free, araç kiralama, temizlik vb.), Tahmin edilen bu büyüme hızının %1 düşük olduğu4.602.000 istihdama tekabül etmektedir. Bu rakamlara ek farz edilirse, 105 milyonluk desteklenen istihdamolarak, seyrüsefer hizmetlerinde istihdam edilen personel projeksiyonunun 12,4 milyon daha azalarak, dünyasayısı yaklaşık olarak 195.000’dir. Sivil havacılık sektörünün GSYİH’sına 2032 yılındaki sivil havacılık etkisinin 3529 www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

Tahminler 2032 yılında 6,5 milyardan fazla yolcunun ve havacılık sektörünün 5,8 trilyonluk ekonomik aktivite yaratacak olan 105 milyon istihdamı destekleyeceği yönündedir (ATAG, 2014).Kuzey Amerika Avrupa Asya - Pasifik %31 %30 Orta Doğu %21 5%Latin Amerika - Karaiypler Afrika %9 4%Figür III- Doğrudan istihdamın bölgesel dağılımımilyar ABD Doları azalacağı, 661 milyar dolar seviyelerinde havayolu ile seyahat etmiştir. Bu oran Türkiye’yi tercih edenkalacağı hesaplanabilir (ATAG, 2014). Bu yavaşlamadan en yabancı turistlerde çok daha yüksektir. Dolayısıyla, böyleçok etkilenecek sektör ise, turizm sektörü olacaktır. 2012 bir yavaşlamanın, en çok etkileyeceği ülkeler listesininyılında dünya turizminde uluslararası turistlerin %52’si başlarında Türkiye’nin yer alma ihtimali oldukça yüksektir.www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 10

Figür IV-Doğrudan istihdamın sektör içi dağılımıTahmini Kayıp Miktarı Sivil havacılık sektörü tahmini büyüme hızının %1 düşük olduğu farz edilirse, 105 milyonluk desteklenen istihdam$352 Milyar projeksiyonunun 12,4 milyon daha azalarak, dünya GSYİH’sına 2032 yılındaki sivil havacılık etkisinin 352 milyar ABD Doları azalacağı, 661 milyar dolar seviyelerinde kalacağı hesaplanabilir (ATAG, 2014).Gerek yarattığı istihdam, gerekse diğer fazlası ise hava alanlarında çalışan diğer personel olduğufaydaları ile havaalanları denklemin en önemli görülmektedir. Doğrudan istihdam dağılımı, havaalanlarınınparçasıdır. gerek sektör gerekse küresel ekonomi açısından önemini gözler önüne sermektedir.Yukarıdaki satırlarda da bahsedildiği gibi, 2012 yılındasivil havacılığın yarattığı doğrudan istihdam 8.7 milyon İstihdam dağılımının da gösterdiği gibi, sektörel denkleminseviyesindeyken, 2014 yılında 10 milyon seviyesine en önemli belirleyici değişkenlerinin başında hava limanlarıulaşılmıştır (ATAG Fact&Figures, 2016). gelmektedir. Oxford Economics’in 2011’de Dubai üzerinde yaptığı çalışmanın devamı niteliğinde olan 2014 tarihliSivil havacılığın yarattığı doğrudan istihdamın alt kırılımları raporunda (“Quantifying the Economic Impact of Aviationincelenecek olursa, yaklaşık olarak %26’lık istihdamın in Dubai”) havacılık sektörünün Dubai milli gelirine olanhavayolu taşıyıcıları tarafından, %5’lik istihdamın havaalanı katkısının yaklaşık olarak 26,7 milyar ABD Doları olduğuişletmecileri tarafından yaratıldığı görülmektedir. Sivil (desteklenen istihdam 416.500) belirtilmektedir. Bu katkıhavacılık sektöründe istihdam edilen personelin %50’sinden11 www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

Figür V-Dubai ÖrneğiSivil Havacılık Gelir Katkısı, Dubai, 2014 Oxford Economics “Quantifying the Economic Impact of Aviation in Dubai” raporunda 2014 yılında sivil havacılık sektörünün 416.500 istihdam26,7 Milyar $ ile Dubai’de 26,7 milyar ABD Doları gelir yarattığını ifade edilmektedir (Dubai toplam GSYİH’sının %27’si)Sivil Havacılık Gelir Katkısı, Dubai, 2020 Aynı raporda, 2020 yılında sivil havacılığın Dubai’ye toplam ekonomik katkısının yaklaşık olarak 53,1 Milyar ABD Dolaları olacağı tahmini53,1 Milyar $ yapılmaktadır (Dubai toplam GSYİH’sının %37,5’i). 2020 yılında sivil havacılık kaynaklı istihdamın Dubai’de 750.000 seviyesine ulaşacağı ifadeÖngörülen Kayıp Miktarı edilmektedir.237 Milyon Yolcu EUROCONTROL’ün 2013 yılında yayınladığı “Challenges of Growth” raporunda, önümüzdeki 15 yıl içerisinde, Avrupa Havalimanları’nda oluşacağı tahmin edilen %12’lik arz yetersizliği sebebiyle, yaklaşık olarak 237 milyon yolcu (1,9 milyon uçuş) kaybı yaşanacağı ifade edilmiştir.rakamı Dubai milli gelirinin yaklaşık olarak %27’sine denk havaalanlarının sektör ve küresel ekonomi için ne denligelmektedir. Daha da dikkat çekici olan nokta, aynı raporda önemli olduğunu daha da netleştirmektedir. Küresel ölçekteyapılan tahminlere göre 2020 yılında Dubai milli gelirine havaalanı kapasitesinin seyahat talebinin gerisinde kalmasısektörel katkının 53,1 milyar ABD Dolarına, ya da başka bir durumunda, önümüzdeki 15 yıl içerisinde yolcu trafiğindeifade ile %37,5 seviyesine ulaşacak olmasıdır. 2020 yılında yaklaşık olarak 225 milyonluk bir kayıp yaşanması, tahminDubai’de yaklaşık olarak 750.000 desteklenen istihdam edilen istihdam artışında ise 2 milyonluk bir gerilemeöngörülmektedir. yaşanması beklenmelidir. Bu kayıpların finansal boyutu ise yaklaşık olarak 110 milyar ABD Dolarına eş değer bir gelirOxford Economics’in yaptığı başka bir çalışma ise, kaybına denk gelmektedir.www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 12

Figür VI-Airbus GMF 2015, Mevcut “Hub”ların Sıkışıklık Durumu Halihazırda Sıkışık Airbus Küresel Piyasa Analizinde (Airbus Global Market Forcast, 2015-2034), mevcut 47 “mega-hub”ın 39’unun “halihazırda sıkışık” olduğu belirtilmektedir.. IATA WSG level 3 : Altyapı şartları uygun IATA WSG level 2 : Sıkışıklık potansiyeli yüksek IATA WSG level 3 : Mevcut şartların talebi karşılama imkanı bulunmamaktadır.Peki yukarıdaki paragrafta bahsi geçen Sivil Havacılığın (dolayısıyla havaalanlarının) faydalarınıkötü senaryo ne kadar gerçekçi olabilir? rakamlarla özetleyelim: • 10 milyonluk doğrudan istihdam (yaklaşık %58ACI Europe ve Eurocontrol’ün 2013 yılında yapmış olduklarıçalışma (Challanges of Growth, 2013) durumun ciddiyetini Havaalanları),bir kez daha ortaya koymuştur. EUROCONTROL’e göre, • 63 milyonluk desteklenen istihdam,yapılmakta olan tüm iyileştirme ve geliştirme çalışmalarına • 2012 yılı sonu itibariyle 2012 yılında dış ticareterağmen, önümüzdeki 15 sene içerisinde AvrupaHavalimanlarının seyahat talebinin yaklaşık olarak %12’sini konu olan ürünlerin değer olarak %35’i havayolu ilekarşılayamayacak duruma gelmesi beklenmektedir. Bu nakledilmiş olduğu gerçeği,%12’lik talep fazlası, yaklaşık olarak 1,9 milyon uçuş ya da • Uluslararası turistlerin %52’sinin havayolu ile seyahat237 milyon yolcu anlamına gelmektedir. ediyor olması, • 3,25 çarpan etkisi (100 ABD Doları harcama 325 ABDGünümüz rota planlama sistematiğinin temelini oluşturan Doları etki yaratmaktadır).“hub” sisteminde yer alan “hub”lardan birinde yaşanacakbir travmanın diğer bağlı “hub”larda da tetikleyici etki Oxford Economics ve EUROCONTROL’ün bizleri uyardığı,yaratması yüksek ihtimal dahilindedir (The Global Airline arz talep dengesinin bozulması ve yaşanacak kayıplarıIndustry, 2009). hatırlayalım. Airbus ve Boeing’in yıllık raporlarında bahsettikleri “hub”ların “aşırı kalabalık” olduğu gerçeğini buAirbus Küresel Piyasa Analizinde (Airbus Global Market denkleme ekleyelim. Maalesef, bu basit ve sade denkleminForcast, 2015-2034), mevcut 47 “mega-hub”ın 39’unun tek bir sonucu vardır: Küresel Sivil Havacılık sektörü ciddi“sıkışık” olduğu belirtilmektedir. Söz konusu 39 “hub”ın bir dar boğazdan geçmektedir. Hatta, olumsuz etkiler sontamamına yakını 3. Kategoride gösterilmektedir. Daha açık yıllarda hissedilmeye başlanmıştır; artarak devam etmesibir ifade ile, bahsi geçen kategorideki havalimanlarındaki yüksek ihtimal dahilindedir.mevcut şartların talebi karşılama imkanı bulunmamaktadır.İstanbul Atatürk Uluslararası Havalimanı ve yakın bölgedeki Peki bu darboğazdan çıkmanın yolları nelerdir? Şüphesizhavalimanları da bu kategori içerisindedir. ki, bölgesel ve küresel oyuncular bir dizi önlemi çoktan gündemlerine almışlar, uygulamaya geçmişlerdir.Bölge ve yakın bölge havalimanları kırmızı Akla ilk gelen çözüm tarzı; yeni pist inşaatı, yeni terminalalarm vermekte; küresel havacılık sektörü, bir inşaatı, pistlerde ve terminallerde genişletilmeye gidilmesidarboğazdangeçmektedir.Pekineyapılmalıdır?13 www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

Aylık İniş Sayıları İlk 100 Havaalanı Boyut: ASKs (Arz edilen koltuk km) Renk: Pist başına iniş sayısı Kaynak: OAG (Eylül 2014), Airbus GMF Artan trafik, yolcu hareketlilik performansının önemini arttırmaktadır. 1,000 5,500 10,000 Figür VII-Airbus GMF 2015, Mevcut “Hub”ların Sıkışıklık Durumugibi mevcut havalimanlarının iyileştirilmesi olabilir (Dubai havaalanlarında tıkanıklığın kaynağını teşkil edebilecekAirports’un Dubai International (DXB) için master planlarını süreçler (check-in, güvenlik noktaları, pasaport kontrolgüncelleyerek yeni iyileştirme ve genişletmelere gitmesi noktaları vb.) ve bu süreçlere ait işlem süreleri mercek altınavb.). Söz konusu önlemlerin orta ve hatta uzun vadeli, alınmıştır. Gerçekleştirilen ön araştırmalar sonucunda:yatırım odaklı önlemler olduğu bilinmektedir. • Havaalanları arasında ve havaalanlarının kendi içindeDiğer bir çözüm tarzı ise yeni havalimanlarının inşa bir standardizasyona gidilemediği,edilmesi olabilir (İstanbul 3. Havalimanı inşaatı vb.). • Havaalanlarında tıkanıklığa sebep olabilecek süreçlerAirbus’ın tahminlerine göre mevcut 47 mega-hub sayısının2034’te 91’e ulaşacağı tahmin edilmektedir (McKinsey, hakkında, havaalanları ve genel bazda bir durumUNPD, Airbus GMF2015); ancak, önümüzdeki 20 sene tespitinin olmadığı,içerisinde beklenen trafik artışının %70’inin mevcut • Havaalanlarında, yolcuların memnuniyetine ve“hub”lar dahilinde gerçekleşeceği yine Airbus uzmanlarının sıkıntılarına ilişkin inovatif ve etkili uygulamalardikkat çektiği diğer bir noktadır (Airbus GMF, 2015). olmadığı,Ayrıca, yeni havalimanlarının planlaması bile uzun süreler • Bazı önemli havaalanlarında, çok basit bazı konulardaalabilmektedir. İnşaat kararının alınması, inşaat süreci ve yolcu memnuniyetine ilişkin sıkıntılar yaşandığı vediğer ilgili süreçler de dahil edildiğinde, yeni havalimanı bu sıkıntıların genel yolcu memnuniyetine hissedilirinşaatı on yıllara yayılan bir çözüm tarzıdır. derecede etki ettiği, • Havaalanlarındaki söz konusu süreçlerdeki teknik yapıÜçüncü bir çözüm tarzı ise, mevcut sistemde iyileştirmeler farklılaşmasının sisteme olumsuz yönde etki ettiği,yapılarak ve gerekli hallerde küçük bütçeli yatırımlar • Mevcut durumda insan, zaman ve teknoloji arasındayapılarak mevcut havalimanlarının daha verimli ve etkili bir koordinasyon zafiyetleri olduğu; bu eksiklik veşekilde kullanılması olabilir. zafiyetlere yönelik inovatif ve eğitim odaklı çözüm yaklaşımlarının geliştirilmesinin gerekliliği gibi tespitler yapılmıştır.Kısa vadede etki edebilecek, mevcut süreçlerin Yukarıda bahsi geçen sıkıntılar, sadece Türkiye özelindeoptimizasyonunu ve standardizasyonunu sağlayacak; değil- havayolu taşımacılığının sınırları aşan etki veyolcu hareketliliğini arttırmaya yönelik çözüm tarzları etkileşimi sebebiyle- daha küresel ve bölgesel olaraküretilmelidir. değerlendirilmeli, “HUB” konumunda olan havalimanlarında yaşanacak darboğazların diğer ülke “HUB”larında da benzerSivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün, konu hakkında sıkıntılara sebebiyet vereceği unutulmamalıdır.gerçekleştirdiği detaylı incelemeler sonucunda,havaalanlarında hali hazırda detaylı bir durum tespitininbulunmadığı ortaya çıkmıştır. Yapılan ön araştırmalarda,www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 14

PMPITimeSatisfaction15 www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

BÖLÜM-IIPROJE HAKKINDAMUHTEMEL ÇÖZÜM TARZLARINELERDİR?Tablo II-Proje hakkında genel bilgilerProje Adı (İngilizce) PROJE BİLGİLERİProje Adı (Türkçe)Proje Süresi Measuring and Benckmarking of “PMPI (Passenger Movement Performance Index)” among the OIC countries. İslam İşbirliği Teşkilatı dahilinde YHPİ (Yolcu Hareketlilik Performans İndeksi) Ölçüm ve Kıyaslama Analizleri 8 ay (2015 Mayıs – Aralık)Tablo III-Proje Ülkeleri ve Havalimanları Ülke Şehir Havalimanı IATA KoduEndonezya Jakarta Soekarno-Hatta Uluslararası Havalimanı CGKKuveyt Kuwaıt Cıty Kuwait Uluslararası Havalimanı KWIMalezya Kuala Lumpur KLIAKatar Kuala Lumpur Uluslararası Havalimanı DOHTürkiye Doha Hamad Uluslararası Havalimanı ISTBirleşik Arap Emirlikleri İstanbul Atatürk Uluslararası Havalimanı DXB Dubai Dubai Uluslararası HavalimanıTablo IV-Benchmark Skor Dağılımı IATA Kodu Benchmark Skoru PMPIP Havalimanı CGK 82 KWI 80 Soekarno-Hatta Uluslararası Havalimanı KLIA 79 Kuwait Uluslararası Havalimanı DOH 78 IST 77 Kuala Lumpur Uluslararası Havalimanı DXB 72 Hamad Uluslararası Havalimanı Atatürk Uluslararası Havalimanı Dubai Uluslararası Havalimanıwww.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 16

PMPI TimeSatisfactionDOH DXB KUL CGK TimeSatisfaction PMPI IST KWIPracticability www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 17

Figür VIII-Kelime Bulutu: Olumlu yorumlarda tekrar eden kelimelerPROJE BOYUTU bu ölçek dahilinde sıralanmıştır. “Benchmark” sonuçları Tablo IV’de verilmiştir.Tüm bu bilgiler ışığında, soruna yönelik küresel bir bakışaçısının yakalanması, teknik uzmanlık ve bilgi (know-how) Gerçekleştirilen “Benchmark” analizinde, ağırlığı en yüksekakışının sağlanması ve söz konusu sıkıntıların yaşandığı değişkenler yolcu memnuniyeti ve yolcunun süreçlere ilişkin/ yaşanabileceği ülkeler ile koordinasyona dayalı bir önem algısıdır.işbirliği sağlanması maksatlarıyla; 2015 yılı içerisinde,İSEDAK , Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bankası ve Sivil Oluşturulan formulasyonun sektör tarafından uygulanabilirHavacılık Genel Müdürlüğü önderliğinde, İslam İşbirliği ve pratik olmasına özen gösterilmiştir.Teşkilatı üyesi 6 ülke havalimanında bir dizi ölçümve “benchmark” analizi gerçekleştirilmiştir (Tablo III).Söz konusu analiz kapsamında ilgili ülkelerde (Tablo III): Proje raporuna ve daha detaylı bilgiye www.comcec.org• 1.200’den fazla yolcu ve ilgili süreçler (Check-in, güvenlik (İSEDAK) ve SHGM resmi internet sitelerinden ulaşılabilir. kontrol, pasaport süreçleri) ölçülmüş / gözlemlenmiş, Yolcu hassasiyetleri ve algıları hakkında• 160 yolcu memnuniyet anketi gerçekleştirilmiş,• 398 yolcu yorumu Atlas.Ti nitel araştırma yazılımı ile Söz konusu projenin ve PMPI endeksinin temel ağırlık merkezi yüksek bütçeli ve uzun süreli yatırımlara gidilmeden, mevcut analiz edilmiştir. yolcu hareketlilik süreçlerinin optimize ve standardize edilerek sıkışılık ve kalabalığın önüne geçilmesidir. StandardizasyonGerçekleştirilen ölçümler ve yapılan anketler sonucunda, 1 – ve optimizasyonun, yolcu memnuniyeti üzerinde olumlu100 arası bir “Benchmark” ölçeği oluşturulmuş; havalimanlarıwww.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 18

Figür IX-“Sıkışık” ve “Düzensiz” kodlarının kesiştiği yolcu yorumlarıetki yaratacağı, havalimanlarının tercih edilebilirlik oranında istatistiksel analizler sonucunda, sıkışılık ve düzensizlikda belli bir düzeyde artışa yol açacağı düşüncesi; proje kodlarının kesiştiği tüm yorumların, yolcular tarafından 4 vebaşlangıcında, proje ekibinin konu hakkındaki motivasyon ve altında skorlandığı tespit edilmiştir. Yolcuların vermiş olduğuistekliliğini arttıran dayanak noktalarından olmuştur. skorlar, bağımlı değişken olarak alındığında, karar şeması (decision tree) prosedüründe alışveriş, temizlik ve personelSIRA Kelime Öbeği Rölatif Frk. davranışları ilk sırayı almıştır. “Random Forest” prosedürünün çalıştırılması sonucunda ise, değişken önem sıralamasında1 Sıra ve kuyruk vb %7 ilk sırayı, alışveriş, personel davranışları, tıkanıklık, düzensizlik ve temizlik ile alakalı kodların oluşturduğu tespit2 Yeme, İçme %6,3 edilmiştir. Elbette, SkyTrax üzerinden alınan yorumların istatistiksel analizinde “randomization” (rastgeleleştirilme)3 Alışveriş ve türevleri %6,2 ve “multicollinearity” (çoklu doğrusal bağlantılık) hususlarında bazı tahditler öngörülebilir; ancak, söz4 Personel ve türevleri %5,4 konusu istatistiksel prosedürler veri madenciliği maksadıyla kullanılarak, yolcu algıları konusunda fikir edinilmek5 Pasaport %5,4 amaçlanmıştır. Ölçümler sırasında da; süre ölçümü yapılan yolculara kısa sorular sorularak, formulasyonu oluşturanTablo V-Kelime Öbekleri ve Rölaltif Frekansları faktörler eş zamanlı olarak elde edilmeye çalışılmıştır.Projenin ilk ve son safhasında gerçekleştirilen nitel analizler Proje ekibinin, saha çalışmaları sırasında bir çokbu dayanak noktasının gerçekliğini ortaya koymuştur. Daha yolcu ile yarı yapılandırılmış ikili görüşme fırsatıönce kısaca bahsedildiği gibi, yaklaşık 400 yolcu yorumu olmuştur. Yolcuların kaygı ve odak noktaları arasında(Skytrax) Atlas.Ti nitel araştırma yazılımı ile kodlanmış; elde yukarıda bahsi geçen değişkenlerin geniş yer tuttuğuedilen kodlar SAS Studio ile analiz edilmiştir. Tüm yorumlarda söz konusu saha çalışmalarında da gözlemlenmiştir.en çok geçen ilk 5 kelime öbeği ve rölatif frekansları yukarıdakitabloda (Tablo V) verilmiştir.Görüldüğü gibi, en yüksek rölatif frekans sıra, kuyruk ve ilgili kelime öbeklerinde görülmektedir. Yapılan19 www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

İnsan Faktörü Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, 2016 stratejik hedeflerine Türkiye’deki 4 uluslararası havalimanının “benchmark”İkili görüşmelerden çıkan en büyük sonuç, özellikle pasaport analiz çalışmalarını dahil etmiş bulunmaktadır. Şu anakontrol hattında, yolcuların kaygı ve memnuniyet düzeyi kadar, İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı ve İzmir Adnanile ilgili çalışmalar yapılmasının, yolcuların fikirlerinin Menderes Havalimanı’nda benzer çalışmalar tatbik edilmiştir.sorulmasının yolcular üzerinde ciddi seviyede olumlu etki Önümüzdeki süreçte, 2 uluslararası havalimanımızda analizleryarattığıdır. ve saha çalışmalarının yapılması mevcut plan dahilindedir.Yer yüzündeki hemen hemen her finansal ve ekonomik Unutulmamalıdır ki, sivil havacılık sektörü anlık değişimlerindenklemin en temel noktası insan faktörüdür. Yukarıdaki yaşanabildiği son derece dinamik bir sektördür. Birsatırlarda da görüldüğü gibi, yolcu ve personel etkileşimi havayolu firması dahilinde, çeşitli yollarla kapasite artışınakritik ve stratejik öneme sahiptir. gitmek ve bu artışı makul sürelerde gerçekleştirmekProje sonunda görülmüştür ki, optimizasyon ve mümkündür. Ancak, özellikle doğal “hub” konumundakistandardizasyonun yanı sıra, havalimanlarında ölçüm ve havalimanlarında kısa vadede kapasite artışı sağlanması,anketlere yönelik bir ekibin (5-10 kişilik) oluşturularak, normal şartlar altında mümkün görülmemektedir. Sektörüngerekli alt yapının kurulmasıyla günlük olarak, özellikle geçmekte olduğu ve etkisini her geçen gün daha çok gösterenyoğun saatlerde ölçümlerin yapılması; yolcuların fikir ve darboğaz da dikkate alındığında, inovatif çözüm yaklaşımları,kaygılarına kulak verilmesi çok kısa sürede olumlu etki bu çözüm tarzlarının uygulamaya konması; bu uygulamalarayaratabilecektir. Oluşacak veri setlerinin, basit analizlerle personelin de dahil edilerek, bilinç düzeylerinin arttırılması,bile havalimanı işletmecilerine stratejik üstünlük sağlayacağı elde edilen çıktılar ile mevcut işleyiş ve aksaklıkların iyileştirmedeğerlendirilmektedir. Havaalanları dahilinde yapılan alt yapı sürecine ve başarıya personelin bizzat dahil edilmesi hiçyatırımlarının mali bütçeleri yanında, oluşturulması teklif şüphesiz olumlu bir çarpan etkisi yaratacaktır.edilen ekiplerin yaratacağı mali yükün; kısa ve orta vadedesağlayacağı faydalar da göz önüne alındığında makul olduğu Hazırlayan&Yazan: Alper AKBAŞdeğerlendirilmektedir. Ayrıca, havalimanı içerisinde yapılacakbu “benchmark” analizlerinin, personel eğitimleri için defaydalı olacağı değerlendirilmektedir. Söz konusu ekipler veçalışmalar, hali hazırda havaalanı bünyesinde bulunan kaliteodaklı oluşumlara dahil edilerek, süreklilik sağlanabilecektir.www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 20

21 www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

TABLOLAR “Tablo I-Sektörlerin küresel ekonomik katkıları”, Sayfa 9 “Tablo II-Proje hakkında genel bilgiler”, Sayfa 16 “Tablo III-Proje Ülkeleri ve Havalimanları”, Sayfa 16 “Tablo IV-Benchmark Skor Dağılımı”, Sayfa 16“Tablo V-Kelime Öbekleri ve Rölaltif Frekansları”, Sayfa 19 FİGÜRLER “Figür I-Yıllara göre Küresel RPK ve Taşınan Yolcu Sayılarının Değişimi”, Sayfa 6 “Figür II- Sektörlerin küresel ekonomik katkıları”, Sayfa 8 “Figür III- Doğrudan istihdamın bölgesel dağılımı”, Sayfa 10 ”Figür IV-Doğrudan istihdamın sektör içi dağılımı”, Sayfa 11 “Figür V-Dubai Örneği”, Sayfa 12 “Figür VI-Airbus GMF 2015, Mevcut “Hub”ların Sıkışıklık Durumu”, Sayfa 13 “Figür VII-Airbus GMF 2015, Mevcut “Hub”ların Sıkışıklık Durumu”, Sayfa 14 “Figür VIII-Kelime Bulutu: Olumlu yorumlarda tekrar eden kelimeler”, Sayfa 18 “Figür IX-“Sıkışık” ve “Düzensiz” kodlarının kesiştiği yolcu yorumları”, Sayfa 19www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 22

PASSENGERMOVEMENT PERFORMANCE INDEX23 www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

KAYNAKÇA1. ACI analizleri, http://www.aci.aero2. Oxford Economics Research, 20143. Airbus Global Market Forecast 2015 20344. Airports Council International (ACI) figures.5. Ascend Worldwide database: www.ascendworldwide.com6. Elcano Global Presence Report 2015 (PDF). Real Instituto Elcano. 2015. s. 20. Alıntılanma Tarihi: 01 Haziran 2016.7. http://www.portland-communications.com/wp-content/uploads/2015/07/The-Soft-Power-30_press- release.pdf, Alıntılanma tarihi: 01 Haziran 20168. ICAO and IATA Economics, 20159. International Air Transport Association (IATA) Economics analysis10. International Civil Aviation Organization (ICAO) and Civil Air Navigation Services Organisation (CANSO) figürleri11. Jonathan McClory, ATAG, Aviation Benefits Beyond Borders, 2014, s.3012. Joseph S. Nye, Soft Power: The Means to Success in World Politics (2014), New York, N.Y.: Public Affairs13. Master Card Global Destination Cities Index 2014, 201514. OAG and European Regional Airline Association (ERA) data, 201315. Raymond LEKASHMAN, JOHN F. STOLLE The Total Cost Approach to Distribution, Business HorizonsVolume 8, Issue 4, Winter 1965, Pages 33- 4616. Robert J. VOKURKA Robert A. DAVIS, Just-In-Time (JIT): The Evaluation of a Philosophy, Production and Inventory Management Journal; Second Quarter 1996; 37, 2; ABI/INFORM Complete pg. 5617. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü analizleri18. T.C. Ekonomi Bakanlığı analizleri19. The Global Airline Industry, Peter Belobaba, Amedeo Odoni, Cynthia Barnhart, 200920. Türkiye İstatistik Kurumu21. World Travel & Tourism Council (WTTC) Travel and Tourism Economic Impact 201322. WTTC Travel and Tourism Economic Impact 2014www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 24

Dubai International Airport (DXB)25 www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01 26

PROJE EKİBİ PROJEKOORDİNATÖRÜ Ali Nehir YÜCEL PROJEUZMANI Alper AKBAŞ PROJEUZMANI Doruk TUNAOĞLUDesign and MakeUp by Alper AKBASPROJEİLETİŞİMUZMANI Batın ŞİMŞEK27 www.shgm.gov.tr n Çağrı Merkezi: 444 60 01

n www. shgm.gov.tr