สงกราน

1 เมื่อคร้ังก่อน พิธีสงกรานต์ เป็นพิธีกรรมที่เกิดข้ึนภายใน ครอบครัว หรือชุมชนบ้านใกล้เรือนเคียง แต่ในปัจจุบันได้มีการ เปลี่ยนแปลงให้พิธีสงกรานต์น้ันเป็นเทศกาลสงกรานต์ โดยได้ขยาย ออกไปสู่คมเป็นวงกว้างมากข้ึน และมีแนวโน้มที่จะเปล่ียนทัศคติ ตลอดจนความเชื่อไป แต่เดิมในพิธีสงกรานต์จะใช้ น้า เป็นสัญลักษณ์ ท่ีเป็นองค์ประกอบหลักของพิธี แก้กันกับความหมายของฤดูร้อน ช่วงเวลาท่ีพระอาทิตย์เคล่ือนเข้าสู่ราศีเมษ ในวันนี้จะใช้น้ารดให้แก่ กันเพ่ือความชุ่มชื่น มีการขอพรจากผู้ใหญ่ มีการร้าลึกและกตัญญูต่อ บรรพบุรุษท่ีล่วงลับ ต่อมาในสังคมไทยสมัยใหม่เกิดเป็นประเพณีกลับ บา้ นในช่วงเทศกาลสงกรานต์ นบั ว่าวนั สงกรานต์เป็นวันครอบครวั อีก ท้ังยังมีประเพณีท่ีสืบทอดมาต้ังแต่ด้ังเดิม อย่าง การสรงน้าพระท่ี น้ามาซงึ่ ความเปน็ สิรมิ งคล เพ่ือใหเ้ ป็นการเริ่มต้นปีใหม่ที่มีความสุข ปัจจุบันได้มีการประชาสัมพันธ์ในเชิงท่องเที่ยวว่าเป็น Water Festival หรือ เทศกาลแห่งน้า โดยได้ตัดข้อมูลในส่วนที่เป็นความเช่ือ ด้ังเดิมออกไป

2 สงกรานต์ซึ่ง เป็นประเพณีของประเทศไทย สงกรานต์เป็นค้า สันสกฤต หมายถึง การผ่าน หรือ การเคล่ือนย้าย ซึ่งเป็นการอปุ มาถึง การเคล่อื นยา้ ยของการประทบั ในจกั รราศี ประเพณสี งกรานต์ ของไทยท่ีสบื กนั มาอย่างช้านาน โดยการนับ ระยะเวลาที่เส้นทางของ ดวงอาทิตย์โคจรผ่านกลุ่ม ดาวฤกษ์จักราศีทั้ง 12 กลุ่ม ประกอบด้วยกลุ่มดาวราศี เมษ พฤษภ เมถุน กรกฎ สิงห์ กันย์ ตุลย์ พิจิก ธนู มังกร กุมภ์ และ มีน การโคจร ผ่านกลุ่มดาวแต่ละกลุ่ม จะใช้ระยะเวลา ประมาณ 30 วัน เมื่อ ดวง อาทิตย์โคจรผ่าน กลุ่มดาว เหล่านี้ครบทั้ง 12 กลุ่ม ก็จะได้ระยะเวลา 1 ปี พอดี เป็นวิธีการนับเดือนท่ีใช้กันใน ประเทศอินเดีย และกลุ่ม ประเทศในแถบเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้ซ่ึงรบั อทิ ธิพลทางวัฒนธรรมมา จาก อนิ เดียเช่น ไทย พมา่ เขมร ลาว เป็นต้น

3 วันที่ 13 เมษายน เป็นวัน\"มหาสงกรานต์\" หรือ วันเริ่มต้นปีใหม่ ทงั้ น้ีเป็นเพราะเป็นจากช่วงเวลาที่ดวง อาทิตย์โคจรผ่านจากราศีมีนเข้า สู่ ราศีเมษน้ัน โลกโคจรเป็นมุมฉากกับดวงอาทิตย์ จึงมีกลางวันและ กลางคืนยาวเท่ากันพอดี วันสงกรานต์เป็นวันท้าบุญใหญ่ประจ้าปี มี 3 วันคือ วันมหาสงกรานต์หรือวันส่งท้ายปีเก่า (วันที่ 13 เมษายน) วัน กลางหรือวันเนา (วันที่ 14 เมษายน) วันขึ้นปีใหม่ หรือวันเถลิงศก (วนั ท่ี 15 เมษายน) หรือการเคลื่อนข้ึนปีใหม่ในความเช่ือของประเทศไทยและบาง ประเทศในเอเชียตะวัน ออกเฉียงใต้ และชาวต่างประเทศจะเรียกว่า เทศกาลนี้ว่า “สงครามน้า” สงกรานต์ เป็นประเพณีเก่าแก่ของไทยซ่ึง สืบทอดมาแต่โบราณคู่มากับประเพณีตรุษ จึงมีการเรียกรวมกันว่า ประเพณีตรุษสงกรานต์ หมาย ถึงประเพณีส่งท้ายปีเก่า และต้อนรับปี ใหม่ ค้าว่าตรุษเป็นภาษาทมิฬ แปลว่าการส้ินปี เมื่อวันสงกรานต์ตรง กับวนั ใดของแตล่ ะปี ซึง่ จะมีนางสงกรานตป์ ระจ้าวนั นั้นๆ

4 นาง สงกรานต์ ทง้ั 7 ของท้าวกบิลพรหม ช่อื ของนางสงกรานต์มี ดงั นี้ 1. วนั อาทติ ย์ ชอ่ื นางทงุ ษะเทวี 2. วนั จันทร์ ชือ่ นางโคราคะเทวี 3. วันอังคาร ช่ือนางรากษสเทวี 4. วันพุธ ชอ่ื นางมณฑาเทวี 5. วันพฤหัส ชอื่ นางกิรณิ เี ทวี 6. วันศุกร์ ช่อื นางกิมิทาเทวี 7. วนั เสาร์ ชือ่ นางมโหธรเทวี

5 บุตรของเศรษฐีคนหน่งึ ช่ือ ธรรมบาลกุมาร เป็นผู้ที่ร้ภู าษา นก เรียนไตรเพทจบ เม่ืออายุเจ็ดขวบ เป็นอาจารย์บอก มงคล ต่าง ๆ แก่มนุษย์ท้ังปวง ซ่ึงในขณะนั้น โลกทั้งหลายนับถือท้าว มหาพรหมและกบิลพรหมองค์หนึ่งว่า เป็นผู้แสดงมงคลแก่มนุษย์ ทั้งปวง เมื่อกบิลพรหมทราบ จึงลงมาถามปัญหาธรรมบาลกุมาร 3 ข้อ สัญญาไว้ว่า ถ้าแก้ปัญหาได้จะตัดศีรษะบูชา ถ้าแก้ไม่ได้จะ ตัดศรี ษะธรรมบาลกุมารเสีย ปัญหานั้นว่า ท้าวกบิลพรหมทรงตรัสถามปัญหา 3 ขอ้ ขอ้ 1. เช้าราศีอยู่แห่งใด ข้อ 2. เทีย่ งราศีอยแู่ หง่ ใด ขอ้ 3. คา้่ ราศอี ยแู่ หง่ ใด

6 ธรรมบาลขอผลัด 7 วนั ครั้นล่วงไปได้ 6 วัน ธรรมบาลกุมารก็ ยงั คดิ ไมไ่ ด้ จงึ ลงจากปราสาทไปนอนอยู่ใตต้ น้ ตาลสองต้น มีนกอินทรี 2 ตัวผัวเมียท้ารงั อาศัยอยู่บนต้นตาลน้ัน ครงั้ เวลาค้่านางนกอนิ ทรี จึงถามสามีว่า พรุ่งน้ีจะได้อาหารแห่งใด สามีบอกว่า จะได้กินศพ ธรรมบาลกุมาร ซงึ่ ทา้ วกบิลพรหมจะฆา่ เสีย เพราะทายปัญหาไม่ออก นางนกถามว่า ปัญหานั้นอย่างไรสามีจึงบอกว่า ปัญหาว่าเช้าราศีอยู่ แห่งใด เที่ยงราศีอยู่แห่งใด ค่้าราศีอยู่แห่งใด นางนกถามว่า จะแก้ อย่างไร สามีบอกว่า เช้าราศีอยู่หน้า มนุษย์ทั้งหลายจึงเอาน้าล้าง หนา้ เวลาเที่ยงราศีอยู่อก มนุษย์ท้ังหลายจงึ เอาเคร่อื งหอมประพรม ที่อก เวลาค้่าราศีอยู่เท้า มนุษย์ท้ังหลายจึงเอาน้าล้างเท้าครั้งรุ่งข้ึน ทา้ วกบิลพรหมมาถามปัญหา ธรรมบาลกมุ ารก็แก้ตามท่ีไดย้ นิ มา ทา้ วกบิลพรหมจึงตรสั เรียกเทพธิดาทง้ั 7

7 ท้าวกบิลพรหมจึงตรัส เรียกเทพธิดาทั้ง 7 อันเป็นบริจาริกา พระอินทร์มาพร้อมกัน บอกว่า เราจะตัดศีรษะบูชาธรรมบาลกุมาล ศีรษะของเราถ้าจะตั้งไว้บนแผน่ ดินไฟก็จะไหม้ทั่วโลก ถ้าจะทิ้งขึ้นบน อากาศ ฝนกจ็ ะแล้ง ถา้ จะท้ิงไวใ้ นมหาสมุทรน้าก็จะแหง้ ธิดาท้ังเจ็ดเอาพานมารบั ศีรษะ แล้วก็ตัดศีรษะส่งใหธ้ ิดาผู้ใหญ่ นางจึงเอาพานมารับพระเศียรบิดาไว้ แล้วแห่ท้าประทักษิณ รอบเขา พระสุเมรุ 60 นาที จากนั้นเชิญไปประดิษฐานไว้ในมณฆปถ้าคันธุลี เขาไกรลาศ บูชาด้วยเครื่องทิพย์ต่าง ๆ พระเวสสุกรรมกันฤมิตรแก้ว เจ็ดประการช่ือ ภควดี ให้เป็นที่ประชุมเทวดา เทวดาท้ังปวงน้าเอา เถาฉมลุ าด ลงมาล้างในสระอโนดาตเจ็ดครั้ง แล้วแจกกันสังเวยทุก ๆ พระองค์ ครั้งถึงครบก้าหนด 365 วัน โลกสมมติว่า ปีหน่ึงเป็น สงกรานต์นางเทพธิดาเจ็ดองค์ ผลัดเวรกันมาเชิญพระเศียรท้าวกบิล พรหม ออกแหป่ ระทักษิณเขาพระสุเมรุทุกปี แล้วกลับไปเทวโลก ซึ่ง ลูกสาวทัง้ เจ็ดของทา้ วกบิลพรหมนน้ั เราสมมติเรียกว่า นางสงกรานต์ มีช่ือต่าง ๆ ดังน้ี วันอาทิตย์ ช่ือนางทุงษะเทวี วันจันทร์ช่ือนางโคราคะเทวี วันอังคารชื่อนาง รากษสเทวี วันพุธช่ือนางมณฑาเทวี วันพฤหัสชื่อนางกิริณีเทวี วัน ศกุ ร์ชอ่ื นางกิมทิ าเทวี วันเสาร์ชอ่ื นางมโหธรเทวี

8 ถ้าปีใดวันมหาสงกรานต์เป็นวันอาทิตย์ ปีน้ันไร่นาเรือกสวน เผือกมนั มิสแู้ พงแล วันจันทร์ เป็นวันมหาสงกรานต์ จะแพ้เสนาบดี ท้าวพระยา และนางพระยาทง้ั หลาย วันอังคารและวันเสาร์ เป็นวันมหาสงกรานต์ จะเกิดอันตราย กลางเมือง จะเกิดเพลิงและโจรผู้ร้าย และจะเจ็บ ไข้นักแล วันพุธ เป็นวันมหาสงกรานต์ ว่าท้าวพระยาจะไดเ้ ครอ่ื งบรรณาการมาแต่ต่าง เมือง แตจ่ ะแพ้ลกู ออ่ นนกั แล วันพฤหัสบดี เป็นวันมหาสงกรานต์ จะแพ้ข้าไท พระสงฆ์ราชา คณะจะได้รบั ความเดือดเนอ้ื รอ้ นใจกนั แล วันศกุ ร์ เป็นวันมหาสงกรานต์ ขา้ วนา้ ลกู หมากรากไม้ทั้งหลาย จะอดุ ม แตจ่ ะแพ้เด็ก ฝนและพายุชุม จะเจ็บตากันมากนกั แล สาดน้า เลน่ สงกรานตข์ องชาวภาคเหนอื

9 พทุ ธศาสนกิ ชนใส่บาตรท้าบญุ ใน วันสงกรานต์ ทาบญุ ตักบาตร วันมหาสงกรานต์ ประชาชนจะลุกข้ึนมาตอนเช้าเพ่ือท่ีจะ จดั เตรียมอาหาร ไปตักบาตรถวายพระ พอจัดเตรียมอาหารเสร็จก็ จะ บรรจงลงภาชนะมีถ้วยโถโอชามที่สวยงาม แล้วเอาวางเรียงลง ในถาด เพื่อน้าไปท้าบุญตักบาตรและเลี้ยงพระประจ้าหมู่บ้านของ ตน เรื่องการแต่งตัว จะแต่งตัวด้วยเส้ือผ้าท่ีสะอาดสวยงามมิดชิด เหมาะแก่การไปวัดของชาวบา้ น

10 ก่อพระเจดยี ์ทราย วันสงกรานต์ ก่อพระเจดียท์ ราย ในสมัยก่อนทีเรื่องเล่าขานกันว่าทุกคนเม่ือเข้าวัดมาแล้วเวลา เดินออกจากวัดจะมีเม็ดทรายติดเท้าออกไปด้วยเพราะฉะน้ันเพื่อเป็น การเติมเต็มจึงมีการขนทรายเข้าวัดหรือการก่อพระเจดีย์ทรายนั้นเอง แต่ถึงอย่างไรแล้วการก่อพระเจดีย์ทรายก็เป็นเพียงกิจกรรมอย่างหน่ึง ท่ีให้ชาวบ้านมีส่วนรว่ มกันท้าเพราะตอนเย็นๆชาวบ้านก็จะพากันไปที่ ท่าน้าแล้วขนทรายกันมาคนละถังเพ่ือน้าทรายมาก่อเป็นพระเจดีย์น่ัน ถือวา่ เปน็ กิจกรรมอย่างหนึ่งท่ีจะใหช้ าวบ้านมีความสามัคคีกรมเกลียว เพราะเมื่อขนทรายเข้าวัดแล้วทรายก็จะล้นวัดพระสงฆ์ก็จะน้าทรายท่ี ชาวบ้านขนมาน้าไปคืนสู่แม่น้าดังเดิมเพราะไม่รู้จะเก็บไว้ท้าอะไร เพราะฉะน้ันแล้วเวลาขนทรายเข้าวัดควรจะขนเพียงแค่เล็กน้อย เทา่ น้นั พอเพราะจะสร้างความลา้ บากให้พระเณรในภายหลัง

11 พทุ ธศาสนกิ ชนรว่ มใจปล่อยนก วนั สงกรานต์ ปลอ่ ยนกปลอ่ ยปลา การปล่อยนกปล่อยปลาในวันมหาสงกรานต์ถือว่าท้ากัน อาจจะเป็นประเพณีเลยทีเดียวเพราะน่ันถือว่าเม่ือเข้าวัดมาแล้วก็ ต้องท้าบุญโดยการปล่อยนกปล่อยปลาถ้าถือตามความเช่ือแล้ว อานิสงส์ในการปล่อยนกปล่อยปลาถือว่ามีมากเลยทีเดียวแล้วแต่ ใครจะอธิฐานแบบไหนเพราะการให้ชีวิตใหม่แก่สัตว์ท่ีถูกจับมา ทรมานถือว่าได้บุญมากเลยทีเดียวเพราะฉะน้ันไม่แปลกเลยถ้าถึง วันสงกรานต์จะเหน็ ประชาชนปลอ่ ยนกปลอ่ ยปลา

12 พุทธศาสนิกชนรว่ มใจสรงนา้ พระ วันสงกรานต์ สรงนา้ รดน้า และสาดนา้ การสรงน้าพระพุทธรูป มีดอกไม้ ธูปเทียน ไปบูชา แล้วเอา น้าอบไปประพรมที่องค์พระ ท้าเป็นสังเขปพอเป็นพิธีว่าได้แสดง ความเคารพบูชาและสรงน้าท่านในวันข้ึนปีใหม่แล้ว เม่ืออัญเชิญ พระพุทธรูปมา ก็มีการแห่แหนกันอย่างสนุกสนาน สรงน้า พระพุทธรปู แล้วก็มีการสรงน้าพระสงฆ์ โดยมากมักเป็นสมภารเจ้า วัดเป็นการสรงน้าจริงๆ สรงเสร็จครองไตรจีวรใหม่ท่ีอุบาสก อุบาสกิ านา้ มาถวาย ท่านก็ขึ้นธรรมาสน์เทศนอ์ ้านวยพรปีใหม่ใหแ้ ก่ ผู้ที่ไปสรงน้า นอกจากน้ียังมีการ รดน้าญาติผู้ใหญ่ หรือผู้ซ่ึงเป็นท่ี เคารพนับถือ เพอื่ ขอศีลขอพรตามประเพณี

Dmc tv. (2563). ประเพณีวนั สงกรานต์ ประวตั ิความเปน็ มาวนั สงกรานต์ สบื ค้นเมื่อวันที่ 11 เมษายน 2563 จาก Dac.tv.http://www.dmc.tv/pages/scoop/ประวตั ิ ความเป็นมาของเทศกาลสงกรานต์.html Sanook. (2562). วนั สงกรานต์ ประวัตวิ ันสงกรานต์ วันมหาสงกรานต์ สบื ค้นเมอ่ื วันที่ 11 เมษายน 2563 จาก http://event.sanook.com/day/songkran/