แหล่งเรียนรู้ อุทยานแห่งชาติภูเก้า ภูพานคำ

แหลง่ เรยี นรู้ : อทุ ยานแหง่ ชาตภิ เู กา้ -ภพู านคา Phu Kao – Phu Phan Kham

อทุ ยานแหง่ ชาตภิ เู กา้ -ภพู านคา ข้อมลู พน้ื ฐาน ท่ีตงั้ และแผนที่ S บา้ นทา่ ศลิ า ตาบลบา้ นค้อ อาเภอโนนสงั จงั หวดั หนองบัวลาภู 39140 โทรศพั ท์ : 0 4295 6528, 063 648 4821 E-mail : [email protected] หัวหนา้ อุทยานแหง่ ชาติ : นายอรชิ ัย วรรณศิริ ตาแหนง่ : เจา้ พนกั งานป่าไม้อาวุโส ขนาดพน้ื ท่ี 198973.00 ไร่ ประวตั คิ วามเปน็ มา แตเ่ ดมิ กรมป่าไม้ ได้พิจารณากาหนดให้พ้ืนท่ีป่าบริเวณภูเก้า เป็นป่าโครงการไม้กระยาเลย เพ่ือใช้สอย ตาม หนังสือกรมป่าไม้ ที่ กษ 0703/38 ลงวันท่ี 5 มกราคม 2513 ซึ่งต่อมา ป่าภูเก้า แห่งน้ี กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ได้ประกาศให้เป็นป่าสงวนแห่งชาติ “ป่าภูเก้า” ตามกฎกระทรวงฉบับที่ 490 (พ.ศ.2515)ลงวันท่ี 20 ตุลาคม 2515 และเมือ่ วนั ท่ี 14 กุมภาพนั ธ์ 2524 นายสพุ รรณ สปุ ญั ญา สมาชิกสภาผแู้ ทนราษฎรจงั หวดั อดุ รธานี ได้มีหนังสือกราบ เรียนต่อ ฯพณฯ นายกรัฐมนตรีให้พิจารณาจัดป่าสงวนแห่งชาติภูเก้า ท้องที่จังหวัดอุดรธานี เป็นอุทยานแห่งชาติ สานักเลขาธิการนายกรัฐมนตรีจึงมีหนังสือ สร .0107(งสส)/3782 ลงวันที่ 24 กุมภาพันธ์ 2524 ให้กระทรวงเกษตร และสหกรณ์ พิจารณาเรื่อง ซึ่งรองอธิบดีกรมป่าไม้ (นายจานงค์ โพธิสาโร) ปิิบัติราชการแทนอธิบดีกรมป่าไม้ มี บันทึกท้ายหนังสือกองอุทยานแห่งชาติ ท่ี กส 0708/1198 ลงวันที่ 8 เมษายน 2524 ให้ส่งเจ้าหน้าท่ีไปสารวจกอง อุทยานแห่งชาติ กรมป่าไม้จึงได้มีคาสั่งท่ี 571/2524 สั่งให้ นายวินัย ชลารักษ์ เจ้าพนักงานป่าไม้ 4 ไปสารวจหา ข้อมลู เบอื้ งต้น ซึง่ จากการสารวจพบวา่ ปา่ สงวนแหง่ ชาตภิ ูเก้า ประกอบดว้ ยพนั ธพ์ุ ืช สัตวป์ า่ และจดุ เด่นคือมีทิวทัศน์ท่ี สวยงามตามธรรมชาติ เหมาะสมที่จะจัดตั้งเป็นอุทยานแห่งชาติ ตามหนังสือรายงานการสารวจเบ้ืองต้น ท่ี กส 0708 (ภพ)/257 ลงวนั ที่ 29 กรกฎาคม 2524 และทางสภาตาบลโนนสงั จังหวัดอุดรธานี ได้มีหนังสือ ลงวันท่ี 7 กุมภาพันธ์ 2526 สนับสนุนให้ดาเนินการจัดตั้งพ้ืนท่ีดังกล่าวเป็นอุทยานแห่งชาติ มีมติในคราวประชุม คร้ังที่ 2/2526 เม่ือวันที่ 24 พฤษภาคม 2526 ใหก้ าหนดพน้ื ทด่ี ังกลา่ ว เปน็ อุทยานแห่งชาตไิ ด้

ต่อมา อุทยานแห่งชาติภูเก้า (นายพิชา พิทยขจรวุฒิ) ได้มีหนังสือ ที่ กษ 0713(ภก)/8 ลงวันท่ี 8 กุมภาพันธ์ 2527 ขอผนวกพื้นท่ีเทือกเขาภูพานคา บริเวณด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือของเขื่อนอุบลรัตน์ ซึ่งมีสภาพป่าเต็งรัง ค่อนข้างสมบูรณ์ และมที วิ ทศั น์ท่ีสวยงามรอบอ่างเก็บน้าเข้าเป็นอุทยานแห่งชาติด้วย เพื่อให้เกิดประโยชน์สมบูรณ์ใน การรักษาทรัพยากรธรรมชาติ ซ่ึงได้มีการดาเนินการประกาศพื้นที่ดังกล่าวเป็นอุทยานแห่งชาติ โดยมีพระราช กฤษฎีกากาหนดบรเิ วณท่ีดนิ ป่าภเู กา้ ในท้องท่ีตาบล หัวนา ตาบลนามะเฟือง อาเภอเมือง ตาบลบ้านถิ่น ตาบลโคก ม่วง ตาบลพัฒนานิคม ตาบลโนนเมือง ตาบลหนองเรือ อาเภอโนนสัง จังหวัดหนองบัวลาภู และท่ีดินป่าภูพาน ใน ทอ้ งทีต่ าบลกุดดู่ ตาบลโนนสัง ตาบลบา้ นคอ้ ตาบลหนองเรือ ตาบลโคกใหญ่ อาเภอโนนสัง จังหวัดหนองบัวลาภู และ ป่าโคกสูง ป่าบ้านดง ในท้องท่ีตาบลศรีสุขสาราญ ตาบลนาคา ตาบลบ้านดง ตาบลเข่ือนอุบลรัตน์ จังหวัดขอนแก่น เป็นอทุ ยานแหง่ ชาติ พ.ศ. 2528 ซ่ึงประกาศไว้ในราชกิจจานเุ บกษา เลม่ 102 ตอนที่ 130 ลงวันที่ 20 กันยายน 2528 นบั เป็นอทุ ยานแหง่ ชาตลิ าดบั ที่ 50 ของประเทศไทย ภาพแผนท่ี

หนว่ ยงานในพนื้ ท่ี ทที่ าการอทุ ยานแหง่ ชาตภิ ูเกา้ -ภูพานคา หนว่ ยพทิ ักษ์อุทยานแหง่ ชาติฯ ท่ี ภก. 1 (วังมน) หนว่ ยพทิ กั ษอ์ ทุ ยานแหง่ ชาติฯ ท่ี ภก. 2 (นามะเฟือง) หนว่ ยพทิ กั ษ์อทุ ยานแห่งชาติฯ ท่ี ภก. 3 (โนนตาล) หนว่ ยพทิ ักษ์อุทยานแหง่ ชาติฯ ที่ ภก. 4 (หนองแสง) หนว่ ยพิทักษ์อทุ ยานแห่งชาติฯ ท่ี ภก. 5 (ถ้ากกด)ู่ หนว่ ยพทิ ักษอ์ ทุ ยานแห่งชาติฯ ท่ี ภก. 6 (ปางกู่) หนว่ ยพิทกั ษอ์ ุทยานแห่งชาติชว่ั คราว (นาคา) หน่วยพทิ กั ษอ์ ทุ ยานแหง่ ชาตชิ ัว่ คราว (หอสวรรค)์ ด่านตรวจชวั่ คราว (ตาดโตน) ด่านตรวจชว่ั คราว (ตาดไฮ) ด่านตรวจชว่ั คราว (ภวู ดั ) ดา่ นตรวจชว่ั คราว (โนนหวั ช้าง) ลักษณะภูมปิ ระเทศ เทอื กเขาภเู ก้าเป็นภูเขาหินทราย ซึ่งมีชั้นของหินทรายอยู่ด้านบนระดับผิวดิน โดยมีช้ันของหินดินดานปนหิน ทราย เป็นพื้นฐานด้านล่าง มีดินประเภท ดินลูกรัง และดินร่วนปนทราย (Sandy Loam) กระจัดกระจายอยู่ท่ัวไป มี ลักษณะเป็นเทือกเขาสองช้ัน ช้ันนอกเป็นภูเขาสูงลาดชันมาก ขณะที่ไหล่เขาด้านในไม่ชันมากนัก ส่วนภูพานคาเป็น แนวทิวเขายาวตอ่ เนื่องกัน ของเทอื กเขาภูพาน เรยี งตัวกันตามแนวทิศตะวันออกเฉียงเหนือ–ตะวันตกเฉียงใต้ มีความ ลาดชนั สูงในแนวทศิ ตะวนั ตกเฉียงเหนือ (ในเขตจังหวัดอุดรธานี) และลาดไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ที่มีความชันต่า กว่า(ในเขตจังหวัดขอนแก่น) มีลักษณะคล้ายช้อน บริเวณทิศตะวันออกเฉียงใต้เป็นอ่า งที่ราบต่าลุ่มน้าพอง ซ่ึงกลายเปน็ ทะเลสาบหลงั สรา้ งเขอ่ื นอุบลรตั น์ และเปน็ ทีต่ ้งั ของที่ทาการอทุ ยานแห่งชาตภิ เู ก้า – ภพู านคา ลกั ษณะภมู อิ ากาศ ฤดกู าลของอุทยานแห่งชาติภเู ก้า-ภูพานคา แบ่งออกเป็น 3 ฤดู คอื ฤดรู ้อน ระหว่างเดือนมีนาคม-เดือน พฤษภาคม อุณหภมู ิเฉลี่ยจะร้อนจัดในเดือนเมษายน ฤดูฝน ระหว่างเดอื นมิถุนายน-เดือนตลุ าคม ปริมาณนา้ ฝนจะตก มากช่วงเดือน สงิ หาคม-ตุลาคม ฤดูหนาว ระหวา่ งเดือนพฤศจิกายน-เดอื นกุมภาพันธ์ - อุณหภมู ิ สูงสดุ 41 องศาเซลเซยี ส (ช่วงเดอื น มีนาคม – เมษายน ของทกุ ปี) - อุณหภมู ิ ตา่ สุด 12 องศาเซลเซยี ส (ช่วงเดอื น ธันวาคม – มกราคม ของทุกป)ี - จานวนปรมิ าณน้าฝน ประมาณปลี ะ 1,295.5 ลูกบาศกม์ ลิ เิ มตร ลักษณะภูมิอากาศทผ่ี ิดปกติ สภาพการแปรปรวนของดินฟ้าอากาศ ทาให้เกิดผลกระทบท้งั ทางกายภาพและชีวภาพ ของอุทยานแห่งชาตภิ ูเก้า – ภูพานคา แต่ไมป่ รากิภัยธรรมชาติรา้ ยแรง ยกเวน้ พายตุ อนตน้ และตอนปลายฤดูฝน ทา

ใหม้ กี ระแสลมแรง กระแสคลื่นในทะเลสาบเหนือเขื่อนอบุ ลรัตน์มีความสูงสันคลนื่ ประมาณ 30 เซนติเมตร (เปน็ อนั ตรายต่อเรอื ขนาดเล็ก) หากฝนตกหนกั ติดตอ่ กัน อาจมนี ้าไหลบ่า การระบายนา้ ในบางพ้นื ท่ชี า้ โดยเฉพาะบริเวณ ถนนถกู น้าชะ กัดเซาะ ไหล่บ่าไปตามถนน ทาใหเ้ ส้นทางการเดินทางยากลาบากมากโดยเฉพาะเส้นทางลูกรงั ทง้ั สว่ นภู เก้า และส่วนภูพานคา อีกประการหนงึ่ คือ หินทรายขนาดใหญ่ พังถล่ม (ช่วงถนนช่องเขาขาดหน้าทท่ี าการฯ) ทาให้ เกิดการแตก ชารดุ อดุ ตนั ทางระบายนา้ ริมถนน พชื พรรณและสตั วป์ ่า พันธุ์พืชในเขตอุทยานแหง่ ชาตภิ ูเกา้ – ภพู านคา สามารถจาแนกประเภทสงั คมพชื ออกไดเ้ ปน็ 3 ประเภท คอื 1) ป่าดงดบิ แล้ง ( Dry Evergreen Forest ) ปา่ ประเภทนจี้ ดั เป็นป่าประเภทท่ีอดุ มสมบรู ณ์ท่ีสุดในเขต อุทยานแหง่ ชาตภิ เู ก้า – ภพู านคา มีอยบู่ รเิ วณริมฝัง่ ห้วยและรมิ ฝ่ังลาธาร ไหลเ่ ขา และ หุบเขาบางบรเิ วณ ทรี่ าบต่า ระหว่างภูขอบด้านนอกและภูขอบดา้ นในทางทศิ เหนือของสว่ นภูเก้า ระหว่าง บรเิ วณเหนือหม่บู า้ นวงั มนและภูขอบ ด้านใน บริเวณทศิ ตะวนั ออกเฉยี งใต้ของหมู่บ้านดงบากไปทางวดั พระพุทธบาทภเู ก้า ส่วนภูพานคา มีป่าดงดบิ แล้ง บรเิ วณต้นน้าลาหว้ ยคมุ มุมด้านทิศตะวันออกเฉยี งเหนือของสาวนภูพานคา ปา่ ประเภทดงดิบแลง้ นมี้ เี น้อื ทปี่ ระมาณ 10 เปอรเ์ ซน็ ต์ ของพ้นื ท่ีอุทยานแหง่ ชาตภิ เู ก้า – ภพู านคา ประกอบด้วยพนั ธุ์ไมส้ าคัญ ไดแ้ ก่ : ตะแบก ตะเคียนหิน ยาง มะค่าโมง กระบาก เขล็ง และ เถาวลั ยห์ ลายชนดิ 2) ปา่ เบญจพรรณ ( Mixed Deciduous Forest ) มอี ย่บู รเิ วณท่ีแหง้ แลง้ กว่าป่าดงดิบแล้ง แต่ชมุ่ ชื้นกว่าปา่ เต็งรัง ป่าเบญจพรรณทม่ี ปี รากิอย่ใู นพนื้ ท่ีอุทยานแหง่ ชาติภู เก้า – ภูพานคา คือ บริเวณท่ีราบภายในวงเขาขอบใน ของสว่ นภูเกา้ และบริเวณทรี่ าบไหลเ่ ขาช่องภเู มย และ ขอบภู ด้านนอก โดยเฉพาะบรเิ วณทิศเหนอื ของภขู อบ บรเิ วณลาดไหล่เขาใกล้วัดพระพุทธบาทภเู กา้ สาหรบั สว่ นภพู านคา จะพบป่าเบญจพรรณนีเ้ ป็นบรเิ วณหย่อมเล็กๆ บรเิ วณท่มี ีความลาดชนั น้อยด้านจังหวัดขอนแก่น มีเนอ้ื ท่ีประมาณ 10 เปอรเ์ ซน็ ต์ ของพื้นที่อุทยานแห่งชาติภเู กา้ – ภพู านคา ประกอบดว้ ยพันธุไ์ มส้ าคัญ ไดแ้ ก่ : แดง ประดู่ มะค่าโมง มะค่าแต้ กระบก ตะคร้อ ตนี นก ยอปา่ ง้ิวป่า และไม้พื้นป่าประกอบด้วย ไผ่ไร่ หญา้ คา เป็นต้น 3) ปา่ เตง็ รงั (Dry Dipterocarpus Forest) ป่าประเภทน้ี ครอบคลุมพนื้ ที่ส่วนใหญใ่ นพ้นื ท่ที ้ังหมดของอุทยานแหง่ ชาตภิ ูเกา้ – ภพู านคา โดย มีเนือ้ ท่ปี ระมาณ 70 เปอรเ์ ซ็นต์ เกิดข้นึ โดยทวั่ ไปโดยเฉพาะในที่ลาดเขา ท่ีมีหินทรายโผล่พ้นผิวดินและในทร่ี าบซ่งึ มีความชมุ่ ช้นื น้อย บริเวณทพ่ี บว่าเปน็ ป่าเตง็ รงั เป็นบริเวณกวา้ ง ไดแ้ ก่ พน้ื ทภี่ เู ขาของภูขอบด้านนอก และบรเิ วณสนั เขาภพู านคา ประกอบด้วยพันธุ์ไมส้ าคญั ได้แก่ :เหียง พลวง พะยอม กระโดน กวา้ ว สม้ กบ มะกอก มะขามปอ้ ม และไม้พน้ื ป่า ประกอบด้วย ปรงป่า หญ้าเพ็ก เปง้ ลาน เถาวัลยห์ ลายชนดิ และพุ่มไมห้ นามบางพนั ธุร์ วมท้ัง ผกั หวาน สาหรับสตั วป์ า่ ตามสภาพทีป่ รากิอยใู่ นปัจจุบนั มีพันธ์ุสัตว์ทห่ี ลงเหลืออาศัยอยูใ่ นเขตพ้ืนท่ขี องอุทยานแห่งชาติ ภเู กา้ – ภพู านคาน้อยมาก เนื่องจากสาเหตุท่สี าคัญ 2 ประการคือ * การทาลาย หรอื ล่าสัตว์ * การทาลายถน่ิ /แหล่งทอี่ ยู่อาศัยของสัตว์ เท่าท่หี ลงเหลืออยู่ ปรากิร่องรอยของสัตว์ และคาบอกเล่าวา่ พนั ธส์ุ ัตวท์ เ่ี คยมีปรากิอยู่ในเขตพ้ืนท่ีอุทยาน

แหง่ ชาติ ภูเก้า – ภูพานคา มดี งั น้ี 1) สตั วเ์ ล้ียงลกู ดว้ ยนม ประกอบดว้ ย : หมปู ่า อีเห็นหลายชนดิ ชะมดหลายชนิด กระรอก กระแตหลายชนิด หนูปา่ หลายชนดิ เก้งกระตา่ ยปา่ ตนุ่ บา่ ง ลิงลม 2) นก ประกอบด้วย : ไกป่ ่า นกยงู นกแก้ว นกแขกเตา้ นกเขาหลายชนิด นกแซงแซวหลายชนิด นกตะขาบดง นกเคา้ ป่า นกเอี้ยงสารกิ า นกหวั ขวานหลายชนดิ เหย่ียวหลายชนดิ นกเปด็ แด นกเปด็ คับแค นกยางเปยี 3) สตั วเ์ ล้ือยคลาน ประกอบดว้ ย : เตา่ หก เต่าเหลอื ง กิ้งก่าหลายชนิด ตกุ๊ แกหลายชนดิ จงิ้ เหลนหลายชนิด จิง้ จกหลายชนดิ และงูหลายชนิดทงั้ มีพษิ และไม่มีพิษ 4) สตั ว์คร่ึงบกครง่ึ น้า ประกอบดว้ ย : กบ เขยี ด ปาด คางคก อึง่ อา่ ง 5) ปลา อุทยานแหง่ ชาติภเู กา้ – ภูพานคา มีพนื้ ท่สี ่วนนา้ ทะเลสาบเหนอื เขอื่ นอบุ ลรัตน์ ประมาณ 85 ตาราง กิโลเมตร หรอื 53,125 ไร่ และตามลาหว้ ยลาธารท้งั ส่วนภูเกา้ - และส่วนภูพานคาประกอบด้วย :พันธ์ุปลาที่เกิดขึน้ ทั้ง ตามธรรมชาติและการเพาะเล้ียง การเดินทาง จาก จังหวดั ขอนแก่นไปตามทางหลวงหมายเลข 2 (ขอนแกน่ - อดุ รธาน)ี ถงึ บา้ นคาแก่นคูณเลี้ยวซา้ ยไปเขอื่ นอุบล รัตนต์ ามแนวทางหลวงหมายเลข 2109 ถึง อ.อบุ ลรัตน์ แยกไปทางขวาตามทางหลวงหมายเลข 2146 ถงึ ทท่ี าการ อุทยานแห่งชาติภเู กา้ – ภูพานคา รวมระยะทาง 63 กิโลเมตร จาก จังหวัดหนองบัวลาภูเล้ียวซา้ ยท่ีบา้ นวงั หม่ืน ไป ตามทางหลวงหมายเลข 2146 (หนองบัวลาภู – อาเภออุบลรัตน์) แยกซ้ายที่บา้ นโสกจาน ถงึ ที่ทาการอุทยานแห่งชาติ ภูเกา้ – ภูพานคา รวมระยะทาง 57 กิโลเมตร สถานท่ที ่องเทย่ี ว ถา้ นาลอด สุสานหอยหิน รอนตีนไดโนเสาร์ ถ้าฝ่ามือแดง นา้ ตกตาดฟ้า ถ้าเรขาคณิต นา้ ตกตาดโตน นา้ ตกตาดหินแตก จดุ ชมวิวช่องเขาขาด ผาหนิ ฝา่ มือแดง เสาหินหามต่าง ผาหินมะลกึ คึกคัก หอสวรรค์ รอยเทา้ นายพราน อ่างเก็บนา้ เขื่อนอบุ ลรัตน์ ศูนยบ์ ริหารนักท่องเทยี่ ว แหลมสาราญ ผาหนิ เรขาคณติ ถา้ มิ้ม ถา้ สามตา พพิ ิธภณั ฑ์แหล่งซากดกึ ดาบรรพ์

แผนทเ่ี สน้ ทาง อัตราคา่ บริการเขา้ อุทยานแหง่ ชาติ ชาวไทย : ผใู้ หญ่ 20 บาท เดก็ 10 บาท ชาวต่างชาติ : ผใู้ หญ่ 100 บาท เด็ก 50 บาท อตั ราคา่ บรกิ ารสาหรบั ยานพาหนะ : **หมายเหตุ เมือ่ ชาระค่าบริการเขา้ อุทยานแห่งชาติแล้วกรุณาพกบัตรคา่ บริการตดิ ตวั ขณะท่องเที่ยวในอุทยาน แหง่ ชาตเิ พื่อการตรวจสอบ รา้ นคา้ สวสั ดิการ รา้ นค้าสวสั ดกิ าร (กาแฟ น้าดื่ม ขนม) เปดิ บริการทุกวนั เวลา 09.00 น. - 16.00 น. สญั ญาณโทรศพั ท์ในพนื้ ที่ 1. บรเิ วณทที่ าการอุทยานแห่งชาติ : AIS, TRUE, DTAC 2. บริเวณพนื้ ทบี่ ริการนักท่องเทีย่ ว (โซนภพู านคา) : AIS, TRUE, DTAC 3. บรเิ วณแหลง่ ทอ่ งเท่ยี วอทุ ยานแห่งชาติ (โซนภูเก้า) : AIS