นิทานเวตาล

มั ธ ย ม ศึ ก ษ า ป ที 4 ¹·Ô Ò¹ àǵÒÅ ¹Ò§ÊÒÇ¡ÁŪ¹¡ ¢Ñ¹ÊоѲ ÊÒ¢ÒÇ·Ô ÂÒÈÒʵ÷ ÑÇè ä»áÅÐà¤ÁÕ ¤³Ð¤ÃØÈÒʵÃ ÁËÒÇ·Ô ÂÒÅÂÑ ÃÒªÀí¯ÍشøҹÕ

ใบความรู้ เรื่องนิทานเวตาล(เรื่องที่๑๐) ความเป็ นมา นิทานเวตาล ฉบบั นิพนธ์ พระราชวงศเ์ ธอ กรมหม่ืนพิทยาลงกรณ มที ่มี าจากวรรณกรรม สนั สกฤตของอนิ เดีย โดยมชี ่ือเดิมวา่ “เวตาลปัญจวิงศติ” ศิวทาสไดแ้ ตง่ ไวใ้ นสมยั โบราณ ตอ่ มาไดม้ ผี ูน้ านิทานเวตาลทงั้ ฉบบั ภาษาสนั สกฤตและภาษาฮินดีมาแปลเป็นภาษาองั กฤษ โดยรอ้ ยเอก เซอร์ ริชาร์ด เอฟ. เบอรต์ นั ก็ไดน้ ามาแปลและเรียบเรียงแตง่ แปลงเป็นสานวนภาษา ของตนเองใหค้ นองั กฤษอา่ น แตไ่ มค่ รบทงั้ 25 เร่ือง กรมหม่ืนพิทยาลงกรณ ไดท้ รงแปลนิทานเวตาล จากฉบบั ของเบอรต์ นั จานวน 9 เร่ือง และจากฉบบั แปลสานวนของ ซี. เอช. ทอวน์ ีย์ อกี 1 เร่ือง รวมเป็นฉบบั ภาษาไทยของกรมหม่ืนพิทยาลงกรณ 10 เร่ือง เม่ือ พ.ศ. 2461 นิทานเวตาลเป็นนิทานท่ีมลี กั ษณะเป็นนิทานซบั ซอ้ นนิทาน คือ มีนิทานเร่ืองยอ่ ยซอ้ นอยใู่ น นิ ทานเร่ ื องใหญ่ ประวตั ิผแู้ ต่ง พระราชวงศเ์ ธอ กรมหม่ืนพิทยาลงกรณ ทรงชานาญดา้ นภาษาและวรรณคดีเป็นพิเศษ ไดท้ รงนิพนธห์ นงั สือไวม้ ากมายโดยใชน้ ามแฝงวา่ “น.ม.ส.” ซ่ึงทรงเลือกจากตวั อกั ษรตวั หลงั พยางค์ ของพระนาม (พระองคเ์ จา้ ) “รชั นีแจม่ จรสั ” ลกั ษณะคาประพนั ธ์ นิทานเวตาล แตง่ เป็นรอ้ ยแกว้ โดยนาทานองเขยี นรอ้ ยแกว้ ของฝร่งั มาปรบั เขา้ กบั สานวน ไทยไดอ้ ยา่ งกลมกลืน และไมท่ าใหเ้ สียอรรถรส แตก่ ลบั ทาใหภ้ าษาไทยมชี ีวิตชีวา จึงไดร้ ับยกยอ่ งเป็น สานวนรอ้ ยแกว้ ท่ใี หมท่ ่สี ุดในยุคน้นั เรียกวา่ “สานวน น.ม.ส.”

เรื่องย่อ ในโบราณกาล มเี มืองท่ใี หญเ่ มืองหน่ึงช่ือ กรุงธรรมปุระ พระราชาทรงพระนามวา่ ทา้ วมหา พล มีพระมเหสีท่ที รงสิริโฉมงดงามแมม้ ีพระราชธิดาท่ที รงเจริญวยั แลว้ ตอ่ มาไดเ้ กิดศึกสงครามทหาร ของทา้ วเอาใจออกหา่ ง ทาใหท้ รงพา่ ยแพ้ พระองคจ์ ึงทรงพาพระมเหสีและพระราชธิดาหลบหนีออก จากเมืองเพ่ือไปเมืองเดิมของพระมเหสี ในระหวา่ งทางทา้ วมหาพลไดถ้ ูกโจรรุมทารา้ ยเพ่ือชิงทรัพย์ และส่ิงของมคี า่ จนพระองคส์ ้ินพระชนม์ จนพระราชธิดาและพระมเหสีเสด็จหนีเขา้ ไปในป่าลึก ในเวลานัน้ มพี ระราชาทรงพระนามวา่ ทา้ วจนั ทรเสน กบั พระราชบุตร ไดเ้ สด็จมาประพาสป่าและ พบรอยเทา้ ของสตรีซ่ึงเม่ือพบสตรีทง้ั สองจะใหร้ อยเทา้ ท่ใี หญเ่ ป็นพระมเหสีของทา้ วจนั ทรเสน และ รอยเทา้ ท่เี ล็กเป็นพระชายาของพระราชบุตร แตเ่ ม่ือพบนางทง้ั ก็ปรากฏวา่ รอยเทา้ ท่ใี หญค่ ือพระราช ธิดา และรอยเทา้ ท่เี ล็ก นั้นคือ พระราชมารดา ดงั นน้ั พระราชธิดาจึงเป็นพระมเหสีของทา้ วจนั ทรเสน และพระมารดาไดเ้ ป็นพระชายาของพระราชบุตร เน้ือเร่ือง เวตาลกลา่ ววา่ ครั้งน้ีขา้ พเจา้ เขมน่ ตาซา้ ยหวั ใจเตน้ แรง แลตาก็มืดมวั เหมือนลางไมด่ ีเสีย แลว้ แตข่ า้ พเจา้ จะเลา่ เร่ืองจริงถวาย แลเหตุท่ขี า้ พเจา้ เบ่ือหน่ายท่ีตอ้ งถูกแบกหามไปหามมา ในโบราณกาล มเี มืองท่ใี หญเ่ มืองหน่ึงช่ือ กรุงธรรมปุระ พระราชาทรงพระนามวา่ ทา้ วมหา พล มพี ระมเหสีท่ที รงสิริโฉมงดงามแมม้ พี ระราชธิดาท่ที รงเจริญวยั แลว้ ตอ่ มาไดเ้ กิดศึกสงครามทหาร ของทา้ วเอาใจออกหา่ ง ทาใหท้ รงพา่ ยแพ้ พระองคจ์ ึงทรงพาพระมเหสีและพระราชธิดาหลบหนีออก จากเมืองเพ่ือไปเมืองเดิมของพระมเหสี ในระหวา่ งทางทา้ วมหาพลไดถ้ ูกโจรรุมทารา้ ยเพ่ือชิงทรัพย์ และส่ิงของมีคา่ จนพระองคส์ ้ินพระชนม์ จนพระราชธิดาและพระมเหสีเสด็จหนีเขา้ ไปในป่าลึก ในเวลานั้นมีพระราชาทรงพระนามวา่ ทา้ วจนั ทรเสน กบั พระราชบุตร ไดเ้ สด็จมาประพาส ป่าและพบรอยเทา้ ของสตรีซ่ึงเม่ือพบสตรีทงั้ สองจะใหร้ อยเทา้ ท่ใี หญเ่ ป็นพระมเหสีของทา้ วจนั ทรเสน และรอยเทา้ ท่เี ล็กเป็นพระชายาของพระราชบุตร แตเ่ ม่ือพบนางทงั้ ก็ปรากฏวา่ รอยเทา้ ท่ใี หญค่ ือพระ ราชธิดา และรอยเทา้ ท่เี ล็ก นนั้ คือ พระราชมารดา ดงั นั้นพระราชธิดาจึงเป็นพระมเหสีของทา้ วจนั ทร เสน และพระมารดาไดเ้ ป็นพระชายาของพระราชบุตร

ครัน้ กษตั ริยท์ ง้ั สององคท์ รงกระทาสญั ญาแบง่ นางกนั ดงั น้ีแลว้ ก็ชกั มา้ ตามรอยเทา้ นางเขา้ ไป ในป่ า พระราชากบั พระราชบุตรก็เชิญนางทงั้ สองข้ึนบนหลงั มา้ องคล์ ะองค์ นางพระบาทเข่ืองคือ พระราชธิดาข้ึนทรงมา้ กบั ทา้ วจนั ทรเสน นางพระบาทเล็กคือพระมเหสีข้ึนทรงชา้ งกบั พระราชบุตร ส่ี องคก์ ็เสด็จเขา้ กรุง กลา่ วสน้ั ๆ ทา้ วจนั ทรเสน แลพระราชบุตรก็ทาวิวาหะทงั้ สองพระองค์ แตก่ ลบั คกู่ นั ไป คือพระ ราชบิดาวิวาหะกบั พระราชบุตรี พระราชบุตรวิวาหะกบั พระมเหสี แลเพราะเหตทุ ่คี าดขนาดเทา้ ผิด ลูกกลบั เป็นเมียพอ่ แมก่ ลบั เป็นเมยี ลกู ลูกกลบั เป็นแมเ่ ล้ียงของผวั ตวั เอง แลแมก่ ลบั เป็นลกู สะใภข้ อง ผวั แหง่ ลูกตน แลตอ่ มาบุตรแลธิดาก็เกิดจากนางทงั้ สอง แลบุตรแลธิดาของนางทง้ั สองก็มบี ุตรแลธิดาตอ่ ๆ กนั ไป เวตาลเลา่ มาเพียงครู่หน่ึง แลว้ กลา่ วตอ่ ไปวา่ “บดั น้ีขา้ พเจา้ จะตงั้ ปัญหาทลู ถามพระองคว์ า่ ลกู ทา้ วจนั ทรเสนท่เี กิดจากธิดาทา้ วมหาพลลูกพระ มเหสีทา้ วมหาพลท่เี กิดกบั พระราชบุตรทา้ วจนั ทรเสนน้ัน จะนบั ญาติกนั อยา่ งไร” พระวิกรมาทิตยไ์ ดท้ รงฟงั ปัญหาก็ทรงตรึกตรองเอาเร่ืองของพอ่ กบั ลกู แมก่ บั ลูก แลกบั นอ้ งมา ปนกนั ยงุ่ แลมิหนาซา้ มาเร่ืองแมเ่ ล้ยี งกบั แมต่ วั แลลกู สะใภก้ บั ลกู ตวั อกี เลา่ พระราชาทรงตปี ัญหายงั ไมท่ นั แตก พอนึกข้ึนไดว้ า่ การพาเวตาลไปสง่ คืนโยคีนน้ั จะสาเร็จก็ ดว้ ยไมท่ รงตอบปัญหา จึงเป็นอนั ทรงน่ิงเพราะจาเป็นแลเพราะสะดวก ก็รีบสาวกา้ วดาเนินเร็วข้ึน คร้ันเวตาลทูลเยา้ ใหต้ อบปัญหาดว้ ยวิธีกลา่ ววา่ โง่ จะรับสง่ั อะไรไมไ่ ด้ ก็ทรงกระแอม เวตาลทูลถามวา่ “รับสง่ั ตอบปัญหาแลว้ ไมใ่ ชห่ รือ” พระราชาไมท่ รงตอบวา่ กระไร เวตาลก็น่ิงครู่หน่ึงแลว้ ทูลถามวา่

“บางมพี ระองคจ์ ะโปรดฟงั เร่ืองสน้ั ๆ อกี สกั เร่ืองหน่ึงกระมงั ” คร้งั น้ีแมแ้ ตก่ ระแอม พระวิกรมาทิตยก์ ็ไมท่ รงกระแอม เวตาลจ่ึงกลา่ วอกี คร้งั หน่ึงวา่ “เม่ือพระองคท์ รงจนปัญญาถึงเพียงน้ี บางทีพระราชบุตรซ่ึงทรงปัญญาเฉลยี วฉลาดจะทรง แกป้ ัญหาไดบ้ า้ งกระมงั ” แตพ่ ระธรรมวชั พระราชบุตรน่ิงสนิททเี ดียว คาศพั ท์ เขมน่ คือ อาการท่กี ลา้ มเน้ือกระตุกเบาๆ ข้ึนเอง ตามลทั ธิโบราณ กระเหมน่ ถือวา่ เป็นนิมิตบอกเหตรุ า้ ยหรือดี มาตราวดั ความยาว เทา่ กบั 500 คนั ธนู โกรศ คอ่ นขา้ งใหญ่ คอ่ นขา้ งโต เข่ือง รวมกลมุ่ กนั คุมกนั ส่ิงท่ที าใหค้ นประหลาดใจในความวา่ “ความสาวของพระนางเป็น เคร่ ื องประหลาด เคร่ืองประหลาดของคนทง้ั หลาย” เพียง เฉพาะ จาเพาะ ผูกใจ ในความวา่ “ใชท้ องคาซ้ือน้าใจนายทหาร”หมายถึง ติดสินบน ซ้ือน้าใจ ดว้ ยทองคาเพ่ือใหท้ หารเขา้ กบั ฝ่ายของตน” เปรียบกบั หญิงสาวท่อี ยใู่ นรว้ั ในวงั ดอกไมใ้ นสวน เปรียบกบั หญิงสาวในชนบทหรือในหวั เมืองทว่ั ไป แตม่ ีความงามเป็น ดอกไมป้ ่า

ภิลล์ พิเศษ มูลเทวะบณั ฑิต ช่ือชาวป่า อาศยั ในแถบเขาวินธยั ในอนิ เดีย เป็นช่ือตวั ละครในนิทานสนั สกฤต เลา่ วา่ เป็นผูร้ ูศ้ ิลปวิทยาและมกั แมเ่ รือน กลา่ วถอ้ ยคาเป็นคติสอนใจ ในท่นี ้ีหมายถึงภริยาท่ดี ีมีหนา้ ท่ีดูแลสามแี ละความเรียบรอ้ ยภายใน ร้ีพล บา้ น เรียกวา่ แมศ่ รีเรือน สญั ญา ทหาร ส้ินบุญ สญั ญาณ ในขอ้ ความท่วี า่ “ก็ทาสญั ญาเรียกพลโจรออกมาทง้ั หมด” สู่ ตาย แบง่ ให้ ในขอ้ ความ “เพ่ือจะหาอาหารเสวยและสูพ่ ระนางทง้ั สอง หนงั สือ พระองค”์ หรอร่อย วรรณคดี ในความท่วี า่ “ถา้ จะพูดตามเร่ืองหนงั สือ” เหล็ก คือ ร่อยหรอ หมายความวา่ คอ่ ยๆ หมดไปทลี ะนอ้ ย อาวธุ ท่ที าดว้ ยเหล็ก ในขอ้ ความท่วี า่ “ใชเ้ หล็กเป็นอาวธุ ท่ซี ้ือน้าใจ ไมไ่ ด”้

บทวิเคราะห์ ความดีเด่นดา้ นกลวิธีการแต่ง 1 การใชส้ านวนโวหาร นิทานเวตาล ฉบบั พระราชวรวงศเ์ ธอ กรมหม่ืนพิทยาลงกรณ์ มีการใชส้ านวนโวหารเปรียบเทยี บ ท่ไี พเราะและทาใหเ้ ห็นภาพแจม่ ชดั ข้ึน 2 การใชก้ วีโวหาร พระราชวรวงศเ์ ธอ กรมหม่ืนพิทยาลงกรณ์ ทรงแปลนิทานเวตาลดว้ ยภาษาท่กี ระชบั อา่ นงา่ ย มี บางตอนท่ีทรงใชส้ านวนภาษาบาลี ซ่ึงไมค่ ุน้ หูผูอ้ า่ นในยคุ น้ี เพราะไมน่ ิยมใชแ้ ลว้ ในปัจจบุ นั คณุ ค่าดา้ นปัญญาและความคิด 1 ความอดทนอดกลนั้ ความอดทนเป็นคาสอนในทกุ ศาสนา ดงั นนั้ เม่ือไมต่ อบปัญหาในเร่ืองท่ี 10 เวตาลจึงกลา่ ว ชมวา่ ทรงตง้ั พระราชหฤทยั ดีนกั พระปัญญาราวกบั เทวดาและมนุษยอ์ ่ืนท่มี ีปัญญา จะหามนุษยเ์ สมอ มิได้ 2 ความเพียรพยายาม เวตาลมกั ยว่ั ยใุ หพ้ ระวิกรมาทิตยแ์ สดงความคิดเห็นออกมา ทาใหพ้ ระองคต์ อ้ งกลบั ไปปีนตน้ อโศกเพ่ือจบั เวตาลใสย่ า่ มกลายคร้ัง 3 การใชส้ ติปัญญา การแกป้ ัญหาตา่ งๆ จาเป็นตอ้ งใชส้ ติและปัญญาควบคกู่ นั ไป จากนิทานเวตาลเร่ืองน้ี ช้ีใหเ้ ห็นวา่ การใชป้ ัญญาของพระวิกรมาทิตยอ์ ยา่ งเดียวนน้ั ไมส่ ามารถแกป้ ัญหาและเอาชนะเวตาลได้ แตพ่ ระองคต์ อ้ งใชส้ ติประกอบกบั ปัญญาควบคกู่ นั ไปจึงเอาชนะเวตาลได้

4 ความมสี ติ ความเป็นผูม้ ที ิฐิมานะ ไมย่ อมในส่ิงท่ไี มพ่ อใจ บางครงั้ อาจสง่ ผลเสียตอ่ ผูน้ นั้ เอง ดงั นน้ั การ พยายามยบั ยง้ั ชง่ั ใจ ไมพ่ ูดมากปากไวจนเกินไป จึงเป็นส่ิงท่จี าเป็นมากเพราะเม่ือใด เราคิดกอ่ นพูด ไมใ่ ชพ่ ูดแลว้ คิด เม่ือนนั้ เราก็มีสติ สติเป็นส่ิงท่สี าคญั เพราะเป็นพ้ืนฐานของสมาธิและปัญญา ถา้ ไมม่ ี สติ ส่ิงตา่ งๆท่เี ราทาไปหรือตดั สินใจไปโดยไรส้ ติอาจสง่ ผลรา้ ยเกินกวา่ จะประเมินได้ 5 การเอาชนะขา้ ศึกศตั รู ในการทาสงครามนนั้ ผูท้ ่ีมคี วามชานาญ มีเลห่ เ์ หล่ยี มในกลศึกมากกวา่ ยอ่ มไดช้ ยั ชนะ 6 ขอ้ คิดเตือนใจ เคร่ืองประดบั เป็นส่ิงท่ที าใหไ้ ดร้ บั อนั ตรายจากโจรผูร้ า้ ย แมจ้ ะเป็นชายท่มี ฝี ีมือเชน่ ทา้ ว มหาพลก็ตาม เม่ือตกอยใู่ นหมโู่ จรเพียงคนเดียว ยอ่ มเสียทไี ด้ คณุ ค่าดา้ นความรู้ การอา่ นนิทานเวตาลทาใหไ้ ดร้ ูถ้ ึงวฒั ธรรมและคา่ นิยมของชาวอินเดียในยคุ โบราณ เชน่ คา่ นิยมท่ีชายจะมีภรรยาไดห้ ลายคนโดยเฉพาะชายสูงศกั ด์ิ เพราะถือสา่ เรือนท่ีอบอุน่ จะตอ้ งมแี ม่ เรื อน