แนวคิดการพัฒนาหลักสูตร

แนวคดิ หลักการพฒั นาหลกั สูตร รองศาสตราจารย์ ดร.มารุต พฒั ผล บัณฑิตวิทยาลยั มหาวิทยาลัยศรนี ครนิ ทรวิโรฒ

แนวคดิ หลกั การพัฒนาหลักสตู ร รองศาสตราจารย์ ดร.มารุต พัฒผล บณั ฑิตวิทยาลัย มหาวทิ ยาลัยศรนี ครินทรวโิ รฒ

แนวคดิ หลักการพฒั นาหลักสตู ร รองศาสตราจารย์ ดร.มารุต พฒั ผล พมิ พ์เผยแพร่ออนไลน์ มกราคม 2562 แหลง่ เผยแพร่ ศนู ยผ์ นู้ านวัตกรรมหลักสตู รและการเรียนรู้ www.curriculumandlearning.com พิมพท์ ่ี ศูนยผ์ ู้นานวัตกรรมหลกั สูตรและการเรียนรู้, กรุงเทพมหานคร หนงั สอื เลม่ นไี้ ม่มีลิขสทิ ธิ์ จดั พิมพ์เพื่อสง่ เสริมสงั คมแหง่ การเรยี นรแู้ ละการแบง่ ปนั

คานา หนังสือ “แนวคิดหลักการพัฒนาหลักสูตร” เล่มนี้ มีวัตถุประสงค์ เพ่ือนาเสนอแก่นขององค์ความรู้ (Concept) ของการพัฒนาหลักสูตร ประกอบด้วย เนอื้ หาสาระตา่ งๆ ไดแ้ ก่ ความหมายของหลักสูตร ความสาคัญของหลักสตู ร หลกั การ ของไทเลอร์ (Tyler’s Rationale) การพฒั นาหลักสูตรเชงิ ระบบ และแนวคิดหลกั การ พัฒนานวัตกรรมหลักสตู ร หวังเป็นอย่างยิ่งว่าหนังสือเล่มน้ี จะเป็นประโยชน์ต่อผู้ท่ีเกีย่ วข้องกบั งาน พัฒนาหลกั สตู รไดพ้ อสมควร รองศาสตราจารย์ ดร.มารตุ พัฒผล

สารบญั 1 2 1. สาระสาคัญ 4 2. ความหมายของหลกั สตู ร 5 3. ความสาคัญของหลกั สตู ร 7 4. หลักการของไทเลอร์ (Tyler’s Rationale) 23 5. การพฒั นาหลกั สูตรเชงิ ระบบ 25 6. แนวคดิ หลกั การพฒั นานวัตกรรมหลกั สูตร 7. บทสรปุ

บญั ชีภาพประกอบ 1. ระบบการพฒั นาหลักสตู รของไทเลอร์ 7 2. การพัฒนาหลกั สูตรเชิงระบบ 8 3. ความเชือ่ มโยงตลอดแนวของหลักสูตร 11 4. ระบบการร่างหลกั สตู รในการพฒั นาหลกั สตู รเชงิ ระบบ 14 5. ระบบการบรหิ ารหลกั สตู รท่เี ช่อื มโยงมาจากระบบการร่างหลกั สูตร 18 ในการพฒั นาหลกั สตู รเชิงระบบ 22 6. ระบบการประเมนิ หลกั สตู รทเี่ ชอ่ื มโยงมาจากระบบการบรหิ ารหลักสตู ร และระบบการร่างหลักสตู รในการพฒั นาหลกั สตู รเชงิ ระบบ

แนวคิดหลกั การพฒั นาหลกั สูตร 1 แนวคดิ หลกั การพฒั นาหลักสตู ร 1. สาระสาคัญ หลักสูตร หมายถึง ประสบการณ์ทางการศึกษาท้ังหมดที่สถานศึกษา วางแผนและจัดใหผ้ ู้เรยี นไดเ้ รยี นรอู้ ย่างเปน็ ระบบเพื่อให้บรรลุจุดมุง่ หมายทกี่ าหนดไว้ หลักสูตรมีความสาคัญหลายประการ เช่น มีอิทธิพลต่อความม่ันคงของ สังคมและประเทศชาติ เป็นหลักหรือหัวใจของการจัดการศึกษา เป็นกรอบการ กาหนดนโยบายทางการศึกษา เป็นเครื่องช้ีแนะจุดมุ่งหมาย สาระ และแนวทางการ จดั การเรียนการสอน รวมทั้งการวัดและประเมินผลช่วยทาให้ผู้เรียนทราบเป้าหมาย และแนวทางการเรยี น หลักการของไทเลอร์ เป็นหลักการพัฒนาหลักสูตรที่ช่วยทาให้นักพัฒนา หลักสูตรดาเนนิ การพัฒนาหลักสตู รอย่างเปน็ ระบบ การพัฒนาหลักสูตรเชิงระบบ คือ กระบวนการพัฒนาหลักสูตรอยา่ งเป็น ขนั้ ตอนที่มคี วามสัมพนั ธก์ นั และมีความเป็นพลวัต ประกอบด้วย ระบบหลกั 3 ระบบ ได้แก่ 1) ระบบการร่างหลักสูตร 2) ระบบการบริหารหลักสูตร และ 3) ระบบการ ประเมินหลักสูตร การพฒั นานวัตกรรมหลกั สตู ร มีแนวคิดหลักการท่ีสาคัญคือ การออกแบบ และพัฒนาหลักสตู รให้สามารถตอบสนองความตอ้ งการของผูเ้ รยี นและความต้องการ ของสงั คมไดม้ ากท่สี ุด

2 แนวคิดหลักการพฒั นาหลกั สูตร 2. ความหมายของหลักสูตร หลักสูตร (Curriculum) เป็นคาท่ีมีความหมายอย่างหลากหลาย ตามมุมมองของนักวิชาการด้านหลักสูตรและบริบทของการใช้ แหล่งที่มาของคาว่า หลักสูตร Bobbitt ศาสตราจารย์ทางการบริหารการศึกษา มหาวิทยาลัยชิคาโก ได้เขียนหนังสือชอ่ื “The Curriculum” ในปี ค.ศ.1981 หรอื ประมาณปี พ.ศ.2461 Bobbitt มีมุมมองทางการศึกษาอย่างน่าสนใจวา่ การศึกษาเป็นไปเพื่อความสามารถ ในการดารงชีวิต (Bobbitt. 1918: 1) และไดร้ ะบวุ ่าคาว่า “Curriculum” มที มี่ าจาก ภาษาลาตินว่า race-course หรือ “the race” หมายถึง ชุดกิจกรรมท่ีกาหนดไว้ ให้ผเู้ รียนปฏิบตั เิ พื่อใหเ้ กดิ ประสบการณก์ ารเรยี นรู้ (Bobbitt. 1918: 42) เม่ือกล่าวถึงหลักสตู รในมุมมองโดยทั่วไปของบุคคลส่วนใหญ่จะหมายถึง สิ่งท่ีเป็นเอกสารต่างๆ เช่น เอกสารหลักสูตร หนังสือ ตารา คู่มือการสอน เป็นต้น ส่วนมุมมองของนักวิชาการด้านหลักสูตรจะหมายความรวมถึง ประสบการณ์ ต่างๆ ทจ่ี ัดให้กับผู้เรียนและผลการเรียนรู้ (Wiles. 2009: 2, Wiles and Bondi. 2011: 1) การให้นิยามความหมายของหลักสูตรขึ้นอยู่กับความเช่ือในเชิงปรัชญา ของแต่ละบุคคล ไม่ว่าจะเป็นผู้บริหาร ผู้สอน ผู้เรียน ผู้ปกครอง หรือชุมชนก็ตาม ดว้ ยเหตุน้ีการนยิ ามคาวา่ หลักสูตรจึงมีความหลากหลาย ดงั นี้ (Oliva. 2009: 3) 1. หลักสูตรคอื สง่ิ ทีไ่ ด้สอนในโรงเรียน 2. หลกั สูตรคอื รายวิชา 3. หลกั สตู รคอื เน้ือหาสาระ 4. หลกั สตู รคือโปรแกรมการศึกษา 5. หลักสตู รคอื ชดุ ของวัสดุอุปกรณ์ 6. หลกั สูตรคอื ลาดับรายวชิ า 7. หลกั สตู รคือกลมุ่ ของวัตถปุ ระสงค์เชงิ ปฏิบัติ

แนวคิดหลกั การพฒั นาหลกั สตู ร 3 8. หลักสตู รคอื รายวชิ าทศ่ี ึกษา 9. หลกั สูตรคือทุกสิ่งทกุ อย่างท่ีดาเนินการอยู่ในโรงเรียน 10. หลักสตู รคือสง่ิ ท่ีโรงเรยี นกาหนดใหส้ อนทั้งในและนอกโรงเรยี น 11. หลกั สูตรคือทกุ สง่ิ ทกุ อย่างทีว่ างแผนโดยบคุ ลากรของโรงเรียน 12. หลักสูตรคือชดุ ของประสบการณใ์ นโรงเรยี นซึ่งจัดขนึ้ เพื่อผเู้ รยี น 13. หลกั สูตรคือประสบการณ์ทีผ่ ้เู รยี นแต่ละคนได้รบั ความหมายของหลักสูตรจากการให้ความหมายของนักวิชาการต่างๆ ได้ แ ก่ Bobbitt. 1918, Tyler. 1949, Taba. 1962, Henson. 2001, Armstrong. 2003, Oliva. 2009, Wiles. 2009, Wiles and Bondi. 2011 สามารถสังเคราะห์ได้ 3 ลักษณะ ดงั น้ี 1. หลักสตู ร คือ รายวิชาหรือความร้ตู ่างๆ ทส่ี ถานศึกษาจดั การ เรยี นการสอนใหก้ ับผู้เรียน 2. หลักสูตร คือ แผนการจัดการศึกษาที่สถานศึกษาจัดไว้ อย่างเปน็ ระบบ เพอ่ื นาไปส่กู ารจัดการเรยี นการสอน 3. หลักสูตร คือ มวลประสบการณ์การเรียนรู้ท่ีสถานศึกษา จดั ให้กับผเู้ รียนอย่างเปน็ ระบบ อย่างไรก็ตามสาหรับผู้เขียนเองนั้น หลักสูตร คือ มวลประสบการณ์ ทางการศกึ ษาทัง้ หมดที่สถานศึกษาวางแผนและจัดให้ผูเ้ รยี นได้เรยี นรู้อยา่ งเป็นระบบ เพื่อใหบ้ รรลจุ ดุ มุ่งหมายที่กาหนดไว้

4 แนวคิดหลกั การพฒั นาหลักสูตร 3. ความสาคญั ของหลักสตู ร ห ลั ก สู ต ร มี ควา ม ส า คั ญ ห ล าย ป ร ะ ก าร ทั้ ง ต่ อ สั งค ม แล ะ ป ระ เท ศ ชา ติ บุคลากรทางการศึกษา ผูส้ อน ผู้ปกครอง ชุมชน และผู้เรียน ดังตอ่ ไปนี้ 1. ห ลักสูต รมี ความ สาคัญ ต่อความ ม่ัน คงของสั งคมแล ะ ประเทศชาติ ในฐานะท่ีเป็นเคร่ืองมือพัฒนาคุณภาพของประชากรในอนาคต ว่าควรมีความรู้ ความสามารถ และคณุ ลักษณะทีพ่ ึงประสงค์อยา่ งไร 2. หลักสูตรมีความสาคัญต่อการจัดการศึกษาในฐานะที่เป็นหลัก หรือหัวใจของการจัดการศึกษา และการจัดการเรียนการสอน เพราะหลักสูตร ไดก้ าหนดเป้าหมายของการศกึ ษา เนือ้ หาสาระ แนวการจัดการเรยี นการสอน และการ ประเมินผล การบริหารจัดการ การประกันคุณภาพที่ผู้มสี ่วนเกี่ยวข้องทุกฝ่ายใชเ้ ป็น แ น วท า ง ก าร ป ฏิ บั ติ ง า น ต า ม บ ท บ า ท ห น้ า ท่ี เพื่ อ ให้ ห ลั ก สู ต ร บ ร ร ลุ เป้ า ป ร ะ ส ง ค์ ของหลักสูตร 3. หลักสูตรมีความสาคัญต่อผู้บริหารการศึกษาในฐานะที่เป็น กรอบการกาหนดนโยบายทางการศึกษาให้สอดคล้องกับเป้าประสงค์ของหลักสูตร ต ล อ ด จ น ก า ร บ ริ ห า ร จั ด ก า ร ใ ห้ เอื้ อ ต่ อ ก า ร ใช้ ห ลั ก สู ต ร ได้ อ ย่ า ง มี ป ร ะ สิ ท ธิ ภ า พ การใช้ทรัพยากรทางการศึกษาให้เกิดประโยชน์สูงสุด และการส่งเสริมและควบคุม คุณภาพการศึกษา 4. หลักสูตรมีความสาคัญต่อผู้สอนในฐานะที่เป็นเครื่องมือช้ีแนะ แนวทางการปฏิบัตงิ านด้านการจดั การเรยี นการสอน เพราะหลักสูตรจะทาใหผ้ สู้ อน ทราบเก่ยี วกับจุดมุ่งหมาย เนือ้ หาสาระแนวทางการจัดการเรียนการสอน รวมทัง้ การ วดั และประเมินผล ที่จะสามารถพัฒนาผู้เรียนให้มีคุณภาพตามท่ีหลักสูตรกาหนดไว้

แนวคิดหลกั การพฒั นาหลักสูตร 5 นอกจากน้ีหลักสูตรยังช่วยทาให้ผู้สอนตัดสินใจดาเนินการต่างๆ ท่ีเป็นประโยชน์ ตอ่ ผู้เรียนในการทจ่ี ะสง่ เสริมคุณภาพของผเู้ รยี นตรงตามจุดมุ่งหมายของหลกั สตู ร 5. หลักสูตรมีความสาคัญท่ีมีต่อผู้เรยี นและผู้ปกครอง ในฐานะ ที่ช่วยทาให้ทราบรายละเอียดเกี่ยวกับการเข้ารับการศึกษา เช่น เน้ือหาสาระ ระยะเวลา ความรู้ความสามารถและคุณลักษณะที่พึงประสงค์เม่ือสาเร็จการศึกษา เปน็ ตน้ อีกทัง้ ยังช่วยในการวางแผนการเรยี นตลอดหลักสูตรและการศกึ ษาต่อไดอ้ ย่าง เป็นระบบ 6. หลักสูตรมีความสาคัญต่อชุมชนในฐานะที่เป็นเครื่องมือ พัฒนาคุณภาพของผู้เรียนซึ่งเป็นสมาชิกคนหนึ่งของชุมชน ให้มีคุณลักษณะ สอดคล้องกบั ความตอ้ งการของชุมชน ซงึ่ แต่ละชมุ ชนอาจมีความต้องการทแ่ี ตกต่างกัน 4. หลักการของไทเลอร์ (Tyler’s Rationale) ไทเลอร์ (Tyler) ศาสตราจารย์ทางการศกึ ษา มหาวิทยาลัยชิคาโก ได้กาหนด หลักการพัฒนาหลักสูตรที่เป็นหลักการร่วมสมัยที่นักพัฒนาหลักสูตรใช้กันมาจนถึง ปัจจุบัน เรียกว่า หลกั การของไทเลอร์ (Tyler’s Rationale) โดยนักพฒั นาหลกั สูตร ควรตอบคาถาม 4 ขอ้ ดงั นี้ (Tyler. 1949: 1) 1. จดุ มุ่งหมายทางการศึกษาท่โี รงเรียนควรบรรลุคอื อะไร 2. มปี ระสบการณ์ทางการศกึ ษาอะไรทีส่ ามารถทาใหบ้ รรลุ จดุ มุง่ หมาย 3. ประสบการณท์ างการศึกษาเหลา่ นีส้ ามารถจัด ให้มีประสิทธภิ าพไดอ้ ยา่ งไร 4. เราจะทราบไดอ้ ยา่ งไรวา่ บรรลจุ ุดมุ่งหมายที่กาหนดไว้

6 แนวคิดหลกั การพัฒนาหลักสตู ร ไทเลอร์มีฐานคิดและมุมมองต่อการพัฒนาหลักสูตรอย่างเป็นระบบ โดยใชจ้ ุดมุ่งหมายของหลักสูตร เป็นจุดเร่ิมต้นของการพฒั นาหลักสูตร เมื่อกาหนด จุดมุ่งหมายของหลักสูตรแล้วจะนาไปสู่การกาหนดประสบการณ์การเรียนรู้ การจัด ประสบการณ์การเรียนรู้ และการประเมินผลการเรียนรู้ สอดคล้องกับ จอห์น ดุย (John Dewey) ศาสตราจารย์ทางด้านปรัชญา มหาวิทยาลัยโคลัมเบียท่ีได้เขียนไว้ ในหนังสือ How We Think ว่า จุดมุ่งหมายคือส่ิงท่ีควบคุมกระบวนการพัฒนา หลกั สูตร “end controls the process of thinking” Dewey. (1910: 15) จากการวิเคราะห์หลักการของไทเลอร์ ทาให้เห็นว่ากระบวนการพัฒนา หลักสูตร ประกอบด้วยข้ันตอนหลัก 4 ข้ันตอน ท่ีนักพัฒนาหลักสูตรดาเนินการ ไปตามลาดับและมีลักษณะเป็นวงจร ไดแ้ ก่ 1) การกาหนดจุดมุ่งหมายของหลักสูตร 2) การกาหนดประสบการณ์การเรยี นรู้ 3) การจดั ประสบการณก์ ารเรียนรู้ และ 4) การประเมินผลการเรยี นรู้ ดงั แผนภาพตอ่ ไปน้ี

แนวคดิ หลกั การพัฒนาหลักสูตร 7 การกาหนด จุดม่งุ หมาย การประเมินผล การคัดเลอื ก ประสบการณ์ การจดั ประสบการณ์ แผนภาพ 1 ระบบการพฒั นาหลกั สูตรของไทเลอร์ 5. การพฒั นาหลักสตู รเชิงระบบ การพัฒนาหลักสูตรเชงิ ระบบ คอื กระบวนการพฒั นาหลักสตู รอยา่ งเป็น ขน้ั ตอนท่ีมีความเกีย่ วเนื่องกนั ประกอบด้วย ระบบหลัก 3 ระบบ ได้แก่ 1) ระบบการ ร่างหลักสตู ร 2) ระบบการบริหารหลกั สตู ร และ 3) ระบบการประเมนิ หลกั สตู ร โด ย แ ต่ ล ะ ร ะ บ บ จ ะ มี ก า ร ป รั บ ป รุ ง แ ก้ ไข เพื่ อ ใ ห้ ก า ร พั ฒ น า ห ลั ก สู ต ร มีคุณภาพอย่างต่อเน่ือง โดยท่ีระบบท้ัง 3 ระบบมีความสัมพันธ์เชื่อมโยงกัน นอกจากน้ีแต่ละระบบยังมีความเสถียรภายใน ดังแผนภาพต่อไปน้ี (วิชัย วงษ์ใหญ่. 2554: เอกสารประกอบการสอน)

8 แนวคดิ หลักการพฒั นาหลักสูตร ระบบการร่าง ระบบการบรหิ าร ระบบการประเมิน หลกั สูตร หลกั สตู ร หลกั สตู ร การปรบั ปรุงแก้ไข แผนภาพ 2 การพัฒนาหลกั สตู รเชิงระบบ ระบบการพัฒนาหลักสูตรแต่ละระบบจะมีกิจกรรมการพัฒนาหลักสูตร อยภู่ ายใน โดยแตล่ ะกิจกรรมมคี วามต่อเนื่องเชื่อมโยงกนั ดงั รายละเอียดตอ่ ไปนี้ 4.1 ระบบการร่างหลักสูตร หมายถึง กระบวนการพัฒนาเอกสาร หลักสูตรต้ังแตเ่ รม่ิ ตน้ จนกระทัง่ ได้เอกสารหลกั สูตรท่ีมคี วามสมบูรณ์พรอ้ มสาหรบั การ นาไปใช้กับกลุ่มเป้าหมาย ประกอบด้วยกิจกรรมหลัก 4 กิจกรรม ได้แก่ 1) การ วิเคราะห์ส่ิงกาหนดหลักสูตร 2) การกาหนดรูปแบบของหลักสูตร 3) การพัฒนา เอกสารหลักสตู ร 4) การสอบทานคุณภาพหลักสูตร โดยแตล่ ะกจิ กรรมมีสาระสาคัญ ดงั น้ี 1) การวิเคราะห์สิ่งกาหนดหลักสูตร หมายถึง การศึกษา วิเคราะหข์ อ้ มูลพ้ืนฐานด้านต่างๆ ท่ีเก่ยี วข้องและจาเปน็ ตอ่ การพัฒนาหลักสูตร เพือ่ ใช้ เป็นข้อมูลพื้นฐาน (based – line data) ประกอบการตดั สินใจในกระบวนการพัฒนา หลักสูตร จุดมุ่งหมายของการวิเคราะห์สิ่งกาหนดหลักสูตรคือ การมีสารสนเทศ หรือองค์ความรู้ที่ถูกต้อง ทันสมัย เป็นประโยชน์ต่อการกาหนดเป้าประสงค์ และวัตถปุ ระสงค์ของหลกั สตู ร เน้ือหาสาระ การจดั การเรยี นรู้ และการประเมินผล

แนวคิดหลักการพฒั นาหลักสูตร 9 ประเด็นของการวเิ คราะหส์ ิ่งกาหนดหลกั สูตรมีหลายประเด็น ขนึ้ อยกู่ บั มมุ มองของคณะกรรมการพัฒนาหลกั สตู ร เช่น ดา้ นปรัชญา ด้านสงั คม ด้าน เศรษฐกิจ ดา้ นการเมือง ด้านประเพณี วัฒนธรรม ดา้ นกลุ่มเป้าหมาย เปน็ ต้น โดยใช้ แหล่งข้อมูลอย่างหลากหลายเชื่อถือได้ การวิเคราะห์ส่ิงกาหนดหลักสูตรจากเอกสาร ตารา ตลอดจนผลการวิจัยเป็นวิธีการหนึ่งท่ีจะทาให้ได้สารสนเทศท่ีมีความถูกต้อง แม่นยาสูง เช่น ผลการวิจัยเกย่ี วกับศกั ยภาพของการเรียนรู้ทีเ่ กดิ จากการจัดกจิ กรรม การเรียนรู้ที่แตกต่างกัน พบว่า การที่ผู้เรียนได้นาความรู้ความเข้าใจของตนเองไป แบง่ ปนั หรือสอนใหก้ บั เพ่ือนจะทาให้เกิดความจาสูงสดุ แต่ถา้ เปน็ การฟงั คาบรรยายจะ เกดิ ความจา นอ้ ยท่ีสดุ ดังนี้ (The University of Sydney. 2012: online) - การฟังการบรรยาย (Lecture) สามารถเรียนรไู้ ด้ 5% - การอา่ นเอง (Reading) สามารถเรียนรไู้ ด้ 10% - การฟงั และได้เห็น (Audiovisual) สามารถเรียนรู้ได้ 20% - การไดเ้ ห็นตัวอยา่ ง (Demonstration) สามารถเรยี นรู้ได้ 30% - การได้แลกเปลย่ี นพูดคยุ กนั (Discussion) สามารถเรียนรไู้ ด้ 50% - การได้ทดลองปฏิบัตเิ อง (Practice doing) สามารถเรยี นรไู้ ด้ 75% - การได้สอนผอู้ ่ืน (Teaching) สามารถเรยี นรู้ได้ 90% สารสนเทศท่ีได้จากการวิเคราะห์ส่ิงกาหนดหลักสูตรจะนาไปสู่ การตัดสินใจต่างๆ ดังที่ยกตัวอย่างวิธีการเรียนกับปริมาณความจาดังกล่าว แสดงให้ เห็นวา่ การออกแบบหลักสูตรควรมงุ่ เนน้ ให้ใช้การจัดการเรียนร้ทู ่ีเปิดโอกาสให้ผู้เรียน ได้ปฏิบัติกิจกรรมต่างๆ โดยเฉพาะการนาความรู้ไปสอนให้กับเพอื่ น หรือนาไปแบ่งปัน ให้กับบคุ คลท่ีเก่ยี วขอ้ ง

10 แนวคิดหลกั การพฒั นาหลักสูตร 2) การกาหนดรูปแบบของหลักสูตร หมายถึง การตัดสินใจ เลือกใช้รูปแบบของหลักสูตรท่ีสอดคล้องกับธรรมชาติของกลุ่มเป้าหมายหรือผู้เรียน บนพ้นื ฐานของสารสนเทศท่ีได้จากการวเิ คราะห์สิ่งกาหนดหลักสูตร รูปแบบของหลักสูตรมีหลายรูปแบบ เช่น หลักสูตรรายวิชา (subject curriculum) หลักสูตรบูรณาการ (integrated curriculum) หลักสูตรเสริม (enrichment curriculum) หลักสูตรฝึ กอบรม (training curriculum) หลักสูตร อิ งมาตรฐาน (standard – based curriculum) หลั กสู ตรท่ี เน้ นประสบการณ์ (experience – based curriculum) ห ลั ก สู ต ร ร า ย บุ ค ค ล (individualize curriculum) หลักสูตรสมรรถนะ (competency – based curriculum) (Taba. 1962, Tanner and Tanner. 1980, Armstrong. 2003, Oliva. 2009, Wiles and Bondi. 2011) นักพัฒนาหลักสูตรควรเลือกหรือผสมผสานรูปแบบของ หลักสูตรให้เหมาะสมและสอดคล้องกับบริบทของการใช้หลักสูตรแต่ละหลักสูตร สาหรับในประเทศไทยแล้ว หลักสตู รระดับการศึกษาข้นั พ้ืนฐานที่ใช้อยู่ในปัจจุบนั คือ หลกั สูตรแกนกลางการศกึ ษาข้ันพ้นื ฐาน พทุ ธศักราช 2551 เป็นหลกั สูตรองิ มาตรฐาน (standard – based curriculum) ส่วนหลักสูตรระดับอุดมศึกษา โดยส่วนใหญ่ เปน็ หลกั สูตรรายวิชา (subject curriculum) 3) การพัฒนาเอกสารหลักสูตร หมายถึง การจัดทาเอกสาร หลกั สตู รที่มคี ณุ ภาพมีความเชอ่ื มโยงตลอดแนว (alignment) ระหวา่ ง วัตถุประสงค์ ของหลักสตู ร เนื้อหาสาระการจัดการเรียนรู้ และการวัดและประเมินผล ดังแผนภาพ ตอ่ ไปนี้

แนวคดิ หลักการพฒั นาหลกั สตู ร 11 วตั ถปุ ระสงค์ ความเช่ือมโยง เนอ้ื หาสาระ ตลอดแนว การจดั การเรยี นรู้ (alignment) การประเมนิ ผล แผนภาพ 3 ความเชอื่ มโยงตลอดแนวของหลกั สตู ร การพัฒนาเอกสารหลกั สูตร ควรมีขอ้ มูลพื้นฐานที่ได้จากข้ันตอนวิเคราะห์ ส่ิงกาหนดหลักสูตร มาสนับสนุน การกาหนดเป้าประสงค์ของหลักสูตร การกาหนด เน้ือหาสาระ การจัดการเรียนรู้และการประเมินผล นอกจากน้ียังต้องดาเนินการ โดยคณะกรรมการพฒั นาหลกั สูตรทม่ี ีความรู้และประสบการณ์สอดคล้องกบั หลกั สูตร ทีจ่ ะสรา้ ง เพอื่ ใหห้ ลกั สูตรมีความถกู ต้องตามหลกั วิชาการและสามารถตอบสนองความ ตอ้ งการของกลุ่มเป้าหมาย

12 แนวคิดหลกั การพฒั นาหลกั สตู ร 4) การสอบทานคุณภาพหลักสูตร (curriculum validation) และปรับปรุงแก้ไข หมายถึงการตรวจสอบคุณภาพของเอกสารหลักสูตร โดยผู้เชี่ยวชาญและนาไปทดลองใช้นาร่อง (pilot study) เพื่อให้ม่ันใจว่าหลักสูตร จะสามารถนาไปใช้จรงิ ได้อยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพและประสทิ ธผิ ล การสอบทานหลักสตู ร เป็นกระบวนการสาคัญท่ีขาดไมไ่ ดส้ าหรับการพัฒนาหลกั สูตร เน่ืองจากเป็นการยนื ยัน ในเบ้ืองต้นว่าการนาหลักสูตรไปใชจ้ ริงจะประสบความสาเรจ็ การสอบทานหลักสูตรเปรียบเสมือนการควบคุมคุณภาพ ของหลกั สตู ร (curriculum quality control) ในระดับเบ้ืองตน้ โดยผา่ นกระบวนการ ตรวจสอบดว้ ยวิธกี ารทเี่ ป็นระบบ ทาให้ได้ขอ้ มูลสาคัญท่ีเป็นประโยชน์ตอ่ การปรับปรงุ แก้ไขหลักสตู รก่อนท่ีจะนาไปปฏิบตั ิ ข้อมูลต่างๆ ท่ีได้จากการสอบทานหลักสูตรจะต้องนามา พิจารณาปรับปรุงแก้ไขเอกสารหลักสูตรอย่างประณีตและละเอียดถถ่ี ้วนในประเด็น ต่างๆ เช่น ความชัดเจนของจุดมุ่งหมาย ความเหมาะสมของเนื้อหาสาระท้ังในเชิง ปรมิ าณและคุณภาพ แนวทางการจดั การเรยี นรู้ ระยะเวลาที่ใช้ การวดั และประเมินผล รวมท้ังประเด็นอ่นื ๆ ทคี่ าดว่าจะสง่ ผลตอ่ การนาหลักสูตรไปปฏิบัติ แ น ว ท าง ก า ร ส อ บ ท า น คุ ณ ภ าพ ห ลั ก สู ต ร ท า ไ ด้ ห ล าย วิ ธี โด ย ส่ วน ม าก จ ะใช้ ก าร เชิ ญ ผู้ ท รงคุ ณ วุฒิ ท่ี มี ค วา ม รู้แล ะป ระ สบ ก ารณ์ เก่ี ย วกั บ หลักสูตรนน้ั ๆ มารว่ มกนั พิจารณาความถกู ตอ้ ง ความเหมาะสม และความเป็นไปได้ ในการนาไปปฏิบัติของหลักสูตร โดยเทคนิคการสนทนากลุ่ม (focus group) บางหลักสูตรอาจมีการนาไปทดลองใช้นาร่องในบางเนื้อหาสาระแล้วศึกษาแนวโน้ม ของการนาหลกั สูตร ไปปฏบิ ัติ

แนวคดิ หลกั การพฒั นาหลกั สตู ร 13 กระบวนการสอบทานหลักสตู รคณะกรรมการพฒั นาหลักสตู ร จะต้องเปิ ดใจกว้างรับ ฟั งความคิดเห็ น ข้อเสน อแนะ และอดทนต่อคา วิพากษ์วิจารณ์ต่างๆ และนาสิ่งเหล่านี้มาคิดพิจารณาว่าจะดาเนินการปรับปรุง แกไ้ ขเอกสารหลกั สูตรไปในทิศทางใด อยา่ งไรกต็ ามคณะกรรมการพัฒนาหลกั สตู รก็จะตอ้ งมจี ุดยืน หรอื หลกั การทชี่ ัดเจน เพราะจะทาใหส้ ามารถคัดกรองความคิดและข้อเสนอแนะตา่ งๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพและนามาสู่การปรับปรุงเอกสารหลักสูตรได้ตรงตามความ ตอ้ งการในการพฒั นาหลักสตู ร สรุประบบการร่างหลักสูตร คือ กระบวนการพัฒนาเอกสารหลักสูตรท่ี สมบูรณ์พร้อมสาหรับการนาไปใช้จริง มี 4 ขั้นตอนหลัก ได้แก่ 1) การวิเคราะห์ส่ิง กาหนดหลักสูตร 2) การกาหนดรูปแบบของหลักสูตร 3) การพัฒนาเอกสาร หลักสูตร 4) การสอบทานคุณภาพหลักสูตร โดยทั้ง 4 กิจกรรม มีความเป็นระบบ ท่มี ีความเสถยี รภาพดงั แผนภาพต่อไปนี้

14 แนวคิดหลักการพัฒนาหลกั สูตร ระบบการรา่ ง ระบบการบรหิ าร ระบบการประเมนิ หลักสูตร หลกั สตู ร หลกั สตู ร 1. การวเิ คราะห์ ส่งิ กาหนด หลักสูตร 2. การกาหนด รปู แบบ ของหลกั สตู ร 3. การพฒั นาเอกสาร หลักสตู ร 4. การสอบทาน คุณภาพ หลักสตู ร การปรบั ปรงุ แก้ไข แผนภาพ 4 ระบบการรา่ งหลกั สูตรในการพฒั นาหลกั สตู รเชงิ ระบบ

แนวคดิ หลกั การพฒั นาหลกั สูตร 15 4.2 ระบบการบริหารหลักสูตร หมายถึง การวางแผนและดาเนินการ นาหลักสูตรไปปฏิบัติอย่างเป็นระบบ มีประสิทธิภาพ และเกิดประสิทธิผล ประกอบด้วยกิจกรรมหลัก 6 กิจกรรม ได้แก่ 1) การขออนุมัติใช้หลักสูตร 2) การ ประชาสัมพันธ์หลักสูตรสู่กลุ่มเป้าหมาย 3) การวางแผนการใช้หลักสูตร 4) การ กาหนดทรัพยากรหลักสูตร 5) การกาหนดคณะกรรมการบริหารหลักสูตร และ 6) การกากับดูแลคุณภาพการใช้หลักสูตร โดยแต่ละกจิ กรรมมีสาระสาคัญดังนี้ 1) การขออนุมัติใช้หลักสูตร หมายถึง การนาเอกสารหลักสูตร เสนอคณะกรรมการควบคุมคุณภาพหลักสูตร เพ่ือขอความเห็นชอบและอนุมัติให้ใช้ หลักสูตร การขออนมุ ัติใช้หลักสูตรเป็นกระบวนการตรวจสอบและควบคมุ คุณภาพ หลักสตู รประเภทหนงึ่ เพราะคณะกรรมการจะร่วมกันพจิ ารณาว่าหลกั สตู รทพี่ ฒั นาขน้ึ เป็นประโยชน์สูงสุดต่อกลุ่มเป้าหมายอย่างแท้จริงหรือไม่ ถ้าคณะกรรมการพบว่ามี ประเด็นท่ีต้องปรับปรุงแก้ไขก่อนการนาไปใช้ คณะกรรมการจะแจ้งให้ดาเนินการ ปรบั ปรุงแก้ไขให้สมบูรณ์ก่อนแลว้ จงึ อนมุ ตั ิให้ใช้หลักสูตร 2) การประชาสัมพันธ์หลักสูตรสู่กลุ่มเป้าหมาย หมายถึง การส่ือสารสาระสาคญั เก่ยี วกับหลักสตู รจากผู้รบั ผิดชอบหลักสูตรไปสู่กลมุ่ เป้าหมาย เพ่ือให้ได้รับข้อมูลประกอบการตัดสินใจเข้าศึกษาในหลักสูตร เช่น วัตถุประสงค์ โครงสรา้ งเวลาเรียน ทมี ผู้สอน การประชาสมั พนั ธห์ ลกั สูตรสู่กล่มุ เปา้ หมายทาได้หลาย วิธีการ เช่น การติดป้ายประกาศ การประกาศผ่านสื่อส่ิงพิมพ์ การส่ือสารบนโลก ออนไลน์ (online) การจดั สมั มนาทางวิชาการ เปน็ ต้น 3) การวางแผนการใชห้ ลกั สูตร หมายถึง การเตรยี มความพร้อม ก่อนการใช้หลักสูตรทุกด้านอย่างเป็นระบบชัดเจน เพื่อให้การใช้หลักสูตร มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลบรรลุจุดมุ่งหมายท่ีกาหนดไว้ โดยท่ัวไปการวาง แผนการใช้หลักสูตรจะดาเนินการก่อนการใช้หลักสูตรใหม่ หรือกอ่ นการใชห้ ลักสูตร

16 แนวคดิ หลักการพัฒนาหลกั สูตร ในวงรอบใหม่ เช่น ก่อนเปิดภาคการศึกษา เป็นต้น การวางแผนการใช้หลักสูตรท่ีดี ควรมองภาพในอนาคตว่า เม่ืออยู่ในระหว่างการจัดการเรียนการสอนแล้วมีปัจจัย ใดบ้างท่ีส่งผลต่อคุณภาพผู้เรียน ท้ังทางตรงและทางอ้อมให้นาปัจจัยเหล่าน้ัน มาวางแผน เช่น การเตรียมความพร้อมด้านเอกสารหลักสูตร คู่มือการใช้หลักสูตร ผู้สอน ความต้องการของผเู้ รียน การจัดตารางเรียน วสั ดุ ส่อื อปุ กรณ์ แหล่งการเรียนรู้ การกากับดูแลคณุ ภาพหลกั สตู ร การประเมินผลการใชห้ ลักสตู ร 4) การกาหนดทรัพยากรหลักสูตร หมายถึง การจัดสรร ทรัพยากรที่มีอยู่ทั้งหมดประกอบด้วย บุคคล สิ่งของ และงบประมาณ ให้มีความ เหมาะสมกับการนาหลักสตู รไปใช้อยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพสูงสุด เช่น การแบง่ ภาระหนา้ ที่ รบั ผิดชอบของบคุ ลากรไม่วา่ จะเป็นผ้สู อน ผสู้ นบั สนนุ ทางวิชาการ เป็นต้น ในกรณีที่มี บุคลากรน้อยอาจต้องกาหนดให้ผู้สอนมีหน้าที่สนับสนุนทางวิชาการควบคู่กับหน้าที่ การจัดการเรียนการสอนด้วย การกาหนดวันเวลาและสถานท่ีท่ีใช้ในการจัดการเรียน การสอนให้คมุ้ ค่ามากท่ีสุด ตลอดจนการจดั สรรงบประมาณเพื่อใชใ้ นการจัดการศึกษา ในแตล่ ะส่วน 5) การกาหนดคณะกรรมการบริหารหลักสูตร หมายถึง การ กาหนดคณะบุคคลผู้มหี น้าท่ีกาหนดนโยบายและดูแลคุณภาพทางวิชาการของหลกั สตู ร การกาหนดคณะกรรมการบริหารหลักสูตรควรเป็นบุคคลท่ีมีความรู้ความสามารถ เข้าใจธรรมชาติของหลักสูตรเป็นอย่างดี มีความสนใจงานด้านวิชาการ เพราะจะ สามารถกากับดูแลคุณภาพของหลักสูตรบนพื้นฐานหลักวิชาการ การบริหารจัดการ หลักสูตรจาเป็นอย่างย่ิงที่ต้องดาเนินการในรูปของคณะกรรมการ ทั้งนี้เพราะงาน หลักสูตรเป็นงานวิชาการท่ีมีความละเอียดอ่อน การคิดและตัดสินใจเพียงคนเดียว อาจมขี อ้ จากัดดา้ นความร้แู ละประสบการณท์ ีส่ ่งผลให้ตัดสนิ ใจผดิ พลาดได้

แนวคิดหลักการพัฒนาหลกั สูตร 17 6) การกากบั ดูแลคุณภาพการใช้หลักสูตร หมายถึง การดาเนิน กิจกรรมต่างๆ ที่เก่ยี วข้องกบั การส่งเสรมิ และควบคุมคณุ ภาพทางวิชาการของการใช้ หลักสูตร มีองค์ประกอบหลกั ได้แก่ ด้านการบริหารงานวิชาการ ด้านการจัดการเรยี น การสอน ด้านการสนับสนุนงานวิชาการ กิจกรรมการดูแลคุณภาพการใช้หลักสูตร มีหลายรูปแบบ เช่น การนิเทศการเรียนการสอน การฝึกอบรมและพัฒนาครู การพัฒนาเจ้าหน้าท่ีทุกฝ่ายท่ีเกี่ยวข้อง การประเมินคุณภาพการศึกษา การดูแล ช่วยเหลือผู้เรียน การประชุม การสัมมนา การกากับดูแลคุณภาพการใช้หลักสูตรท่ีมี ประสทิ ธภิ าพต้องดาเนินการอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ตลอดเวลาการใช้หลกั สตู ร โดยยึดหลักการ มีสว่ นร่วมของทกุ ฝา่ ยที่เกีย่ วขอ้ งทัง้ ผสู้ อน ผู้บรหิ าร ผู้ปกครอง ชุมชน ตลอดจนผเู้ รียน ทั้งนี้เพ่ือใหก้ ารใชห้ ลกั สตู รเป็นไปอยา่ งมีคณุ ภาพ สรุประบบการบริหารหลักสูตร คือ การวางแผนและดาเนินการใช้ หลักสูตรอย่างเป็นระบบ มีประสิทธภิ าพและเกดิ ประสิทธิผล เช่ือมโยงมาจากระบบ การรา่ งหลกั สูตร ระบบการบริหารหลักสูตร ประกอบด้วย 6 กจิ กรรม ได้แก่ 1) การ ขออนุมัติใช้หลักสูตร 2) การประชาสัมพันธ์หลักสูตรสู่กลุ่มเป้าหมาย 3) การ วางแผนการใช้หลักสูตร 4) การกาหนดทรัพยากรของหลักสูตร 5) การกาหนด คณะกรรมการบริหารหลักสูตร และ 6) การกากับดูแลคุณภาพการใช้หลักสูตร ซง่ึ ทงั้ 6 กิจกรรมมีความเป็นระบบทีม่ คี วามเสถยี รภาพ ดงั แผนภาพต่อไปน้ี

18 แนวคิดหลักการพัฒนาหลกั สตู ร ระบบการร่าง ระบบการบริหาร ระบบการประเมิน หลกั สูตร หลกั สูตร หลกั สูตร 1. การขออนุมัติ 1. การวเิ คราะห์ สิ่งกาหนดหลักสตู ร ใช้หลักสูตร 2. การประชาสัมพันธ์ 2. การกาหนดรปู แบบ ของหลักสตู ร หลักสูตรสู่ กล่มุ เปา้ หมาย 3. การพัฒนาเอกสาร 3. การวางแผนการใช้ หลกั สูตร หลกั สตู ร 4. การกาหนด 4. การสอบทาน ทรัพยากร คุณภาพ หลกั สตู ร หลกั สตู ร 5. การกาหนด คณะกรรมการ บริหารหลกั สตู ร 6. การกากบั ดแู ล คณุ ภาพ การใช้หลกั สตู ร การปรับปรุงแก้ไข แผนภาพ 5 ระบบการบรหิ ารหลกั สูตรทเ่ี ชื่อมโยงมาจากระบบการร่างหลักสูตร ในการพฒั นาหลกั สูตรเชงิ ระบบ

แนวคิดหลกั การพฒั นาหลกั สูตร 19 หมายเหตุ ประสทิ ธภิ าพ (efficiency) หมายถงึ ลักษณะของการปฏิบัติงานทที่ าให้ เกิดประสทิ ธผิ ล ดว้ ยวิธีการที่ใชเ้ วลา พลังงาน บคุ ลากร และการลงทุนน้อยท่สี ดุ หรือ ด้วยวธิ ีการทป่ี ระหยัดทส่ี ุด (ราชบัณฑิตยสถาน. 2555: 187) ประสิทธผิ ล (effectiveness) หมายถึง ผลท่ีเกิดข้ึนจากการจัดการเชิง ระบบและเชิงคุณภาพ ท่ีม่งุ ถงึ การบรรลเุ ปา้ หมาย และผลที่สอดคล้องกับเป้าหมายท่ี กาหนดไว้ (ราชบัณฑติ ยสถาน. 2555: 187) 2.4.3 ระบบการประเมนิ หลักสูตร หมายถึง การตรวจสอบประสทิ ธิภาพ ของการใช้หลักสูตร รวมทั้งประสิทธิผลของหลักสูตร โดยมีการวางแผน การเก็บ รวบรวมข้อมูล และการวิเคราะห์ข้อมูล ซึ่งจะนาไปสู่การตัดสินคุณค่า (value judgments) ของหลกั สตู รในมิติตา่ งๆ รวมทัง้ การปรับปรงุ หลกั สูตรบนพื้นฐานข้อมูล เชิงประจักษ์ (empirical data) ท่ีได้จากการประเมินหลักสูตร มีการรายงานผลการ ประเมินต่อผู้มีส่วนเกี่ยวขอ้ ง ระบบการประเมนิ หลักสูตรประกอบด้วยกิจกรรมหลัก 4 กิจกรรม ได้แก่ 1) การวางแผนการประเมิน 2) การวางแผนเก็บข้อมูล 3) การ เก็บข้อมูลและวิเคราะห์ข้อมูล และ 4) การรายงานผลต่อผู้เก่ียวข้อง โดยแต่ละ กิจกรรมมสี าระสาคญั ดังนี้ 1) การวางแผนการประเมิน หมายถึง การออกแบบการ ประเมินหลักสูตรอย่างเป็นระบบ และสอดคล้องกับจุดมุ่งหมายของการประเมิน เพื่อให้ได้ผลการประเมินที่มีความถูกต้องและสามารถนาไปใช้เปน็ สารสนเทศสาหรับ การปรบั ปรงุ หลกั สตู รได้อย่างมปี ระสทิ ธิภาพ การกาหนดวตั ถปุ ระสงคข์ องการประเมนิ การกาหนดกรอบการประเมิน การกาหนดวิธีการเคร่ืองมือสาหรับการเก็บรวบรวม

20 แนวคิดหลักการพัฒนาหลกั สตู ร ข้อมูล การกาหนดแหล่งข้อมูล วิธีการวิเคราะห์ข้อมูล และเกณฑ์การประเมิน การวางแผนการประเมินเป็นส่ิงสาคัญต่อการประเมินหลักสูตรเพราะเปรียบเสมือน พิมพ์เขียว (blue print) ของการดาเนินการจริง ช่วยทาให้การประเมินหลักสูตร มคี วามถกู ตอ้ งและประหยดั งบประมาณไดเ้ ปน็ อย่างดี 2) การวางแผนเก็บข้อมูล หมายถึง การเตรียมความพร้อม ก่อนดาเนินการเกบ็ รวบรวมข้อมูล ได้แก่ การเตรียมเครือ่ งมอื สาหรบั การเก็บรวบรวม ข้อมูล การติดต่อประสานงานและนัดหมายวนั เวลาสถานท่ีกับผู้ให้ข้อมูล การกาหนด บุคคลท่จี ะทาหน้าท่ีเกบ็ รวบรวมข้อมลู การบนั ทกึ ข้อมูล ตลอดจนผู้ทาหน้าทีว่ ิเคราะห์ ข้อมูลและเขียนรายงานผลการประเมิน ระยะเวลาการเก็บรวบรวมข้อมูล ผู้ประเมินหลักสูตรต้องวางแผนการเก็บรวบรวมข้อมูลให้สอดคล้องกับแผนการการ ประเมินเพ่ือให้การประเมินบรรลุจุดมุ่งหมายอย่างมีประสิทธิภาพ การวางแผนเก็บ รวบรวมข้อมูลที่ดี จะทาให้การเกบ็ ข้อมลู มีความประหยดั ท้ังในดา้ นเวลา งบประมาณ และทรัพยากรอ่ืนๆ ทาใหผ้ ลการประเมนิ มีความถกู ตอ้ ง 3) การเก็บข้อมูลและวิเคราะหข์ ้อมูล หมายถึง การดาเนนิ การ เก็บรวบรวมข้อมูลตามแผนท่ีกาหนดไว้ แล้วนามาวิเคราะห์และแปลความหมาย ตลอดจนลงสรุปผลการประเมิน การเก็บรวบรวมข้อมูลท่ีดีต้องได้ข้อมูลครบถ้วนท้ัง ข้อมูลเชิงปรมิ าณและเชิงคุณภาพ นอกจากนย้ี ังต้องมีความซื่อสัตย์ต่อขอ้ มูล การเก็บ ข้อมูลในการประเมินหลักสูตรมีความซับซ้อน เนื่องจากต้องใช้วิธีการเก็บข้อมูล ด้วยวิธีการ ท่ีหลากหลาย เช่น การสัมภาษณ์ การสังเกตพฤติกรรม การสอบถาม การประเมินเอกสาร เป็นต้น นอกจากน้ียังต้องใช้เคร่ืองมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวม ข้อมูลท่ีสอดคล้องกับวิธีการเก็บข้อมูลอีกด้วย สาหรับการวิเคราะห์ข้อมูลผู้ประเมิน หลกั สูตรตอ้ งวิเคราะห์อย่างตรงไปตรงมา และไม่นามุมมองของตนเองไปใช้เป็นเกณฑ์ การประเมินหลักสูตรเพราะจะทาให้ผลการประเมินมีความคลาดเคลื่อน ส่วนการ

แนวคดิ หลักการพัฒนาหลกั สูตร 21 สรุปผลการประเมนิ ต้องสรุปไปตามเกณฑ์ที่ได้กาหนดไว้ลว่ งหนา้ อย่างไรก็ตามหากมี ประเดน็ อืน่ ที่นา่ สนใจและเป็นประโยชน์ตอ่ หลกั สูตรยงั สามารถนาเสนอเพมิ่ เตมิ ได้ 4) การรายงานผลตอ่ ผู้เก่ียวข้อง หมายถึง การส่ือสารข้อสรุป จากการประเมินหลกั สูตรด้วยวิธีการต่างๆ อย่างเหมาะสมไปยังผ้มู ีส่วนเกีย่ วข้องกับ หลักสูตรทุกฝ่าย เช่น ผู้บริหาร ผู้สอน ผู้สนับสนุน ผู้เรียน ผู้ปกครอง และชุมชน การรายงานผลตอ่ ผ้เู กี่ยวข้องมคี วามสาคัญมากในฐานะทจ่ี ะทาให้ผู้เกี่ยวข้องทั้งหลาย ได้มีโอกาสรับรู้คุณภาพของหลักสูตรในประเด็นต่างๆ ทั้งท่ีเป็นจุดแข็งและจุดท่ีต้อง ปรับปรุงแก้ไข อันจะนาไปสู่การปรับปรุงหลักสูตรให้มีคุณภาพมากยิ่งขึ้น เช่น การปรับเปลย่ี นจุดม่งุ หมายของหลักสูตร การเปลี่ยนแปลงวธิ กี ารจดั การเรยี นการสอน และการประเมินผล การจัดกิจกรรมเสริมหลักสูตร การจัดซ้ือจัดหาวัสดุอุปกรณ์ตา่ งๆ ตลอดจนการปรับปรุงแหลง่ เรียนรู้ภายในสถานศกึ ษา อย่างไรกต็ ามการรายงานผลการ ประเมินหลักสูตรจะต้องใช้วิธีการสื่อสารเชิงบวก (positive communication) และ เสริมพลัง (empowerment) ท่ีช่วยให้เกิ ดการปรับปรุงและพัฒ นาคุณ ภาพ ของหลักสูตรทัง้ ระบบ สรุประบบการประเมินหลักสูตร คือ ระบบท่ีเชื่อมโยงมาจากระบบการ บริหารหลักสูตรและระบบร่างหลักสูตรในการพัฒนาหลักสูตรเชิงระบบ ซึ่งเป็น กระบวนการวางแผน เก็บรวบรวมขอ้ มูลและวเิ คราะหข์ ้อมูลนาไปสู่การตัดสินคุณค่า ของหลักสูตรในมิติต่างๆ บนพ้ืนฐานข้อมูลสารสนเทศเชิงประจักษ์ ประกอบด้วย กิจกรรมหลัก 4 กิจกรรม ได้แก่ 1) การวางแผนการประเมิน 2) การวางแผนเก็บ รวบรวมข้อมูล 3) การเก็บข้อมูลและวิเคราะห์ข้อมูล 4) การรายงานผลต่อ ผเู้ กยี่ วข้องซึ่งท้งั 4 กิจกรรมมีความเปน็ ระบบที่มีความเสถียรภาพ ดงั แผนภาพตอ่ ไปน้ี

22 แนวคดิ หลักการพฒั นาหลักสูตร ระบบการร่างหลักสตู ร ระบบการบริหาร ระบบการประเมนิ 1. การวเิ คราะห์ หลกั สูตร หลกั สูตร 1. การขออนมุ ัติ สิ่งกาหนดหลักสตู ร 1. การการประเมนิ 2. การกาหนดรูปแบบ ใช้หลกั สูตร แบบย่อยและการ 2. การประชาสัมพนั ธ์ ประเมินรวบยอด ของหลักสูตร 3. การพัฒนาเอกสาร หลกั สูตรสู่ 2. การวางแผนเกบ็ ข้อมูล กลุ่มเป้าหมาย 3. การเกบ็ ข้อมลู หลักสูตร 3. การใชห้ ลักสูตร 4. การสอบทาน 4. การกาหนดทรพั ยากร และวเิ คราะห์ข้อมูล หลกั สตู ร 4. การรายงานผล คณุ ภาพ 5. การกาหนด หลักสตู ร คณะกรรมการ ต่อผเู้ กย่ี วขอ้ ง บรหิ ารหลกั สตู ร 6. การกากบั ดแู ล คุณภาพ การใชห้ ลักสูตร การปรับปรุงแกไ้ ข แผนภาพ 6 ระบบการประเมนิ หลักสูตรท่ีเช่ือมโยงมาจากระบบการบรหิ ารหลักสูตร และระบบการรา่ งหลกั สตู รในการพฒั นาหลกั สูตรเชิงระบบ

แนวคิดหลักการพฒั นาหลกั สตู ร 23 6. แนวคิดหลักการพฒั นานวตั กรรมหลักสูตร การพัฒนานวัตกรรมหลักสูตรใดๆ จะใช้แนวคิดและหลักการพื้นฐาน ของการพัฒนาหลักสูตรดังท่ีกล่าวมาแล้วในตอนต้น โดยที่การพัฒนานวัตกรรม หลักสูตรจะให้ความสาคัญกับการออกแบบหลักสูตรให้สามารถตอบสนองความ ตอ้ งการของผู้เรียนไดด้ ีที่สุดในขณะเดียวกนั ก็ยังสามารถตอบสนองความตอ้ งการของ สังคมได้ด้วย โดยท่ีการพัฒนานวัตกรรมหลักสูตรมีแนวคิดและหลักการท่ีสาคัญ ดงั ต่อไปน้ี 1. นวัตกรรมหลักสูตรท่ีพัฒนาข้ึนไม่ว่าจะเป็นหลักสูตรประเภท และระดับการศึกษาใดๆ ควรตอบสนองความต้องการของผู้เรียนได้อยา่ งหลากหลาย ทั้งดา้ นความถนดั ความสนใจ ระดับความสามารถ ตลอดจนข้อจากัดส่วนบุคคล 2. นวัตกรรมหลักสูตรท่ีพัฒนาข้ึนจะต้องมีความแตกต่างจาก หลักสูตรเดมิ ท่ีมีหรือใช้อยู่ในปัจจุบัน ความแตกต่างดังกลา่ วเป็นที่ต้องการของผู้เรยี น เปน็ ประโยชนต์ ่อชมุ ชน สังคม หรือประเทศชาติ 3. นวัตกรรมหลักสูตรท่ีพัฒนาขึ้นจะต้องมีความสอดคล้องกับ สภาพบรบิ ททางภูมศิ าสตร์และสงั คมศาสตร์ ตามหลัก “ภูมสิ งั คม” 4. นวัตกรรมหลักสูตรท่ีพัฒนาขึ้นควรตอบสนองความต้องการ ทรพั ยากรบุคคลทมี่ ีคุณภาพของสงั คมและประเทศชาติ 5. นวัตกรรมหลกั สูตรท่ีพัฒนาข้นึ ควรทาให้ผู้เรียนสามารถบรรลุ จุดมุ่งหมายของหลักสูตรได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยใช้ทรัพยากรหลักสูตร (curriculum resources) อย่างประหยัดค้มุ ค่า

24 แนวคดิ หลักการพฒั นาหลกั สูตร 6. การพฒั นานวตั กรรมหลักสูตรจะต้องดาเนนิ การอย่างเปน็ ระบบ โดยใชก้ ารวจิ ัยและพฒั นา (research and development) เปน็ เครือ่ งมือสาหรบั การ พัฒนานวัตกรรมหลกั สตู ร 7. ใช้เทคโนโลยสี ารสนเทศและการสอื่ สาร (ICT) มาช่วยออกแบบ นวัตกรรมหลักสูตร เพ่ือช่วยเปลี่ยนแปลงกระบวนการเรียนรู้ให้มีความทันสมัย สอดคลอ้ งกบั ความเจรญิ กา้ วหนา้ ทางเทคโนโลยที ่ีเปน็ ปัจจบุ นั 8. การพัฒนานวัตกรรมหลกั สูตรใดๆ ข้อมูลด้านตา่ งๆ จากผ้เู รียน น้ัน เป็นหัวใจสาคัญสาหรับการออกแบบหลักสูตรในทุกๆ หลักสูตร ดังนั้นจึงต้อง วิเคราะห์ข้อมูลที่เป็น supply side ให้ชัดเจนในข้ันตอนการออกแบบนวัตกรรม หลักสูตร 9. นวัตกรรมหลักสูตรจะมีคุณลักษณะของความเป็นนวัตกรรม ในช่วงระยะเวลาหน่ึง เม่ือเวลาผ่านไปความเป็นนวตั กรรมจะลดลง ทาให้ต้องมีการ ปรบั ปรุงและเปลยี่ นแปลงหลักสูตร (curriculum change) อยา่ งตอ่ เน่ือง

แนวคดิ หลกั การพัฒนาหลักสูตร 25 7. บทสรุป หลักสูตร หมายถึง ประสบการณ์ทางการศึกษาทั้งหมดที่สถานศึกษา วางแผนและจัดให้ผ้เู รียนได้เรียนรูอ้ ย่างเปน็ ระบบเพ่อื ให้บรรลจุ ุดมงุ่ หมายทกี่ าหนดไว้ หลักสูตรมีความสาคัญหลายประการ เช่น มีอิทธิพลต่อความมั่นคงของ สังคมและประเทศชาติ เป็นหลักหรือหัวใจของการจัดการศึกษา เป็นกรอบการ กาหนดนโยบายทางการศึกษา เป็นเคร่ืองช้ีแนะจุดมุ่งหมาย สาระ และแนวทางการ จดั การเรียนการสอน รวมทั้งการวัดและประเมินผลช่วยทาให้ผู้เรียนทราบเป้าหมาย และแนวทางการเรียน หลักการของไทเลอร์ เป็นหลักการพัฒนาหลักสูตรท่ีช่วยทาให้นักพัฒนา หลักสูตรดาเนินการพัฒนาหลกั สูตรอยา่ งเป็นระบบ การพัฒนาหลักสูตรเชิงระบบ คอื กระบวนการพัฒนาหลักสูตรอยา่ งเป็น ขน้ั ตอนท่ีมีความสัมพันธ์กัน และมคี วามเป็นพลวัต ประกอบดว้ ย ระบบหลกั 3 ระบบ ได้แก่ 1) ระบบการร่างหลักสูตร 2) ระบบการบริหารหลักสูตร และ 3) ระบบการ ประเมินหลกั สตู ร การพฒั นานวตั กรรมหลกั สูตร มีแนวคดิ หลกั การทสี่ าคญั คือ การออกแบบ และพัฒนาหลกั สูตรให้สามารถตอบสนองความต้องการของผูเ้ รียนและความต้องการ ของสังคมไดม้ ากท่ีสดุ

26 แนวคดิ หลักการพัฒนาหลักสูตร การพฒั นาหลกั สตู รเชงิ ระบบ คอื กระบวนการพฒั นาหลักสตู รอยา่ งเปน็ ขนั้ ตอน ที่มีความสมั พนั ธก์ นั และมคี วามเปน็ พลวัต

แนวคดิ หลกั การพัฒนาหลักสูตร 27 บรรณานุกรม มารุต พัฒผล. (2556). เอกสารประกอบการสอนรายวิชา ลส701 กระบวนทัศน์ใหม่ การพัฒ นาหลักสูตร. กรุงเทพฯ: บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัย ศรีนครนิ ทรวโิ รฒ. ราชบัณฑิตยสถาน. (2555). พจนานุกรมศัพท์ศึกษาศาสตร์ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (พิมพค์ รง้ั ท่ี 1). กรุงเทพฯ: อรณุ การพิมพ์. วิชัย วงษใ์ หญ่. (2554). การพัฒนาหลกั สูตรแบบครบวงจร. เอกสารประกอบการสอน รายวิชาทฤษฎีการพัฒนาและเปลี่ยนแปลงหลักสูตร. กรุงเทพฯ: บัณฑิตวิทยาลัย มหาวทิ ยาลัยศรนี ครินทรวโิ รฒ. Armstrong. D. G. (2003). Curriculum Today. New Jersey: Merrill Prentice Hall. Dewey, J. (1910). How We Think. Boston: D.C. Health & co., publishers. Frankelius, P. (2009). Questioning Two Myths in Innovation Literature. Journal of High Technology Management Research, 20(1), 40–51. Henson, K. T. (2001). Curriculum Planning: Integrating Multiculturalism, Constructivism, and Education Reform (2nded.). New York: McGraw - Hill. Maryville, S. (1992). Entrepreneurship in the Business Curriculum. Journal of Education for Business, 68(1), 27–31. McKeown, M. (2008). The Truth about Innovation. London, UK: Prentice Hall. Oliva, P. F. (2009). Developing the Curriculum (7thed.). Boston: Allyn and Bacon. Taba, H. (1962). Curriculum Development: Theory and Practice. New York: Harcourt Brace Jovanovich. Tanner, D. & Tanner, L. N. (1980). Curriculum Development: Theory into Practice (2nded.). New York: Macmillan Publishing.

28 แนวคดิ หลกั การพฒั นาหลักสูตร Tyler, R. W. (1949). Basic Principles of Curriculum and Instruction. Chicago: The university of Chicago press. Wiles, J. W. (2009). Leading Curriculum Development. California: Corwin Press. Wiles, J. W. & Bondi, C. Joseph. (2011). Curriculum Development a Guide to Practice (8thed.). Boston: Pearson.

หลกั สตู ร หมายถึง ประสบการณ์ทางการศึกษาทง้ั หมด ที่สถานศึกษาวางแผนและจดั ให้ผู้เรยี นได้เรยี นรู้ อย่างเป็นระบบเพือ่ ใหบ้ รรลจุ ุดมุ่งหมายทกี่ าหนดไว้