E-book 3

ตะขาบ...มิตรในมุมมองของฉนั

คำนำ หนงั สือเล่มน้ีจดั ทาเพือ่ ใหเ้ ยาวชนรุ่นใหม่ตระหนกั ถึงความสาคญั ของนกั กาจดั แมลงและศตั รูพชื ตามธรรมชาติ อยา่ งเช่นตะขาบซ่ึงกาจดั แมลงศตั รูพืชและ สตั วท์ ่ีก่อใหเ้ กิดความราคาญแก่มนุษย์ ใหม้ องผา่ นความน่ากลวั ของตะขาบและไม่ ทาร้ายถึงแมเ้ ป็นสตั วท์ ่ีมีพษิ ท้งั ยงั มุ่งหวงั อยา่ งยง่ิ ใหเ้ ยาวชนมีใจรักและรักษ์ ธรรมชาติมากยง่ิ ๆ ข้ึนไป

ชนิดของตะขำบทส่ี ำมำรถพบได้ในเขตเอเชีย Scolopendra morsitan(Tiger red head) ตะขาบลายเสือเป็นตะขาบท่ีมีลาตวั สีน้าตาลอ่อน ขาสีเหลืองอ่อนหรือสีครีม มีลายพลาดตาม ขอ้ ปลอ้ งลาตวั เป็นสีดาตดั กนั เหมือนลายเสือ จดั เป็นหรือตะขาบท่ีมีขนาดกลางค่อนขา้ งเลก็ โตเตม็ วยั อาจ มีขนาดใหญ่ไดถ้ ึง 5-6 นิ้ว สามารถพบไดต้ ามชายป่ า สวนและแหล่งชุมชนท่ีอยใู่ กลช้ ิดธรรมชาติ เป็น ตะขาบท่ีพบไดใ้ นประเทศไทยและมีรายงานพบตะขาบชนิดน้ีบริเวณกรุงเทพฯ อีกดว้ ย และสามารถพบ ไดใ้ นประเทศเพอ่ื นบา้ นอยา่ งลาวและกมั พชู าดว้ ยเช่นกนั

อำกำรเม่ือถูกพษิ พษิ ของตะขำบลำยเสือน้ันส่งผลต่อระบบประสำทจงึ ทำให้ผู้ถูกกดั เจบ็ ปวดแผลท่ี ถูกกดั เป็ นอย่ำงมำก บำงกรณรี ะบุว่ำมอี ำกำรแน่นหน้ำอก มไี ข้และควำมดนั สูง อำเจียน ลมพษิ แนะนำถ้ำหำกโดนชนิดนีก้ ดั ควรใช้นำ้ สะอำดล้ำงแผลมำกๆ และรีบนำผู้ป่ วยพบแพทย์ทนั ที เพรำะ ผู้แพ้พษิ อย่ำงรุนแรงบำงรำยอำจมอี ำกำรข้ำงเคยี งทรี่ ุนแรงและอำจเสียชีวติ ได้ จึงควรนำผู้ป่ วยพบแพทย์ โดยเร็วทสี่ ุดเท่ำทจ่ี ะทำได้ ไม่ควรปฐมพยำบำลด้วยตนเอง

Scolopendra dehaani(Black flame leg centipede) เป็ นตะขำบทมี่ ลี ำตวั สีเงำปลำยขำสีดำมเี สน่ห์ สำมำรถพบได้ในภำคกลำงของประเทศ ไทยจัดเป็ นตะขำบขนำดกลำงค่อนข้ำงใหญ่โตเต็มวยั สำมำรถยำวได้ถงึ 10-12 นิว้ เป็ น ตะขำบทพี่ บท้งั ในไทย พม่ำและลำว อำกำรเมื่อถูกพษิ Black flame leg เป็ นพษิ ต่อกล้ำมเนื้อ ผู้โดนกดั มอี ำกำรปวดและ บวมเช่นเดยี วกบั พษิ ของแมงป่ องบ้ำนหรือตัวต่อ อำจมอี ำกำรร้อนกว่ำเลก็ น้อย

สามารถปฐมพยาบาลโดยการล้างแผลให้สะอาด ทายาฆ่าเชื้อเพ่ือป้องกนั การติดเชื้อแทรกซ้อน หากผปู้ ่ วยไมเ่ คยได้รบั วคั ซีนกนั บาดทะยกั กค็ วรจะไปรบั สากมารฉถีดปวฐคัมซพีนยเาพบื่อาปล้อโดงยกกนั าโรคล้าบงาแดผทละใยหกั ้สทะ่ีอาจดมทีในายเขาฆี้ยว่าตเชะื้อขเาพบื่อป้อหงกากนั เกคายรไตดิด้รเบั ชื้อ แทรกซ้อวนคั ซหีนามกาผแปู้ ล่ ว้วยไกมส็ ่เคามยาไดรถ้รทบั าวนคั ยซาีนแกกนั ้ปบวาดดเทพะื่อยบกั รกรคเ็ ทวารอจาะกไปารปบั วกดารปฉีรดะวคคั บซเีนยเน็ พรือ่ าว ป้องกนั โ2ร-3คบชาวั่ดโมทงะอยากั กทาี่อราจจะมทีใเุ นลเาขลี้ยงวใตนะผขแู้าพบ้พหิษาอกาเคจยมไีอดา้รกบั าวรคั ปซวีนดมรานุ แแลร้วงกหส็ าายมใาจรตถิดทขาดันยา แก้ปวดเบพวื่อมบอรราเจทมาีไอขา้ กหาารกปโวดดนกปดัระแคลบ้วเ1ย0น็ -ร20าวน2า-ท3ียชงั วั ่มโมีอางอกากรดารงั จกะลท่าเุวลคาลวงรพในาผปู้แ่ วพย้พสิษ่งอาจมี อาการ ปแวพดทรยนุ โ์ ดแรยงเรหว็ าทย่ีสใดุจติดขดั บวม อาจมีไข้ หากโดนกดั แล้ว 10-20 นาทียงั มอี าการ ดงั กล่าว ควร(พตาะผขปู้า่บวยชสนิ่งดแนพี้จทดั ยเปโ์ ด็นยสเกรว็ลุ ทS่ีสcดุ olopendra dehaani แบบเดียวกบั Red leg (ตะแขลาะบCชhนeิดrrนyี้จrดัedเปน็นัน่สเกอลุง)Scolopendra dehaani แบบเดียวกบั Red leg และ Cherry red นัน่ เอง)

Scolopendra dehaani(Red leg centipede) ตะขำบขำแดงหรือทรี่ ู้จักกนั ว่ำ ตะขำบไฟ สำมำรถพบได้ในภำคเหนือและภำค อสี ำน จดั เป็ นตะขำบทม่ี ลี ำตัวค่อนข้ำงใหญ่มำก โตเตม็ วยั มขี นำด 10-14 นิว้ เลยทเี ดยี ว อาการเมอื่ ถกู พิษ ผโู้ ดนกดั มีอาการปวดและบวมมากเช่นเดียวกนั กบั การโดนพิษ ของแมงป่ องบา้ นหรอื ตวั ต่อ หรืออาจมีอาการรอ้ นกว่าเลก็ น้อย เนื่องจากเป็นพิษท่ีมี ผลต่อกล้ามเนื้อ แต่สาหรบั ผแู้ พก้ อ็ าจเสียชีวิตได้เช่นกนั ดงั นัน้ ควรรีบไป โรงพยาบาลโดยเรว็

หากผปู้ ่ วยไม่เคยได้รบั วคั ซีนป้องกนั โรคบาดทะยกั กค็ วรจะไปรบั การฉีดวคั ซีน เพ่ือป้องกนั โรคบาดทะยกั ท่ีอาจมีอย่ใู นเขี้ยวตะขาบ หากเคยได้รบั วคั ซีนมาแล้ว ก็ สามารถทานยาแก้ปวดเพ่อื บรรเทาอาการปวด ประคบเยน็ ประมาณ 2-3 ชวั่ โมง อาการจะทเุ ลาลง ในผแู้ พพ้ ิษอาจมอี าการ ปวดรนุ แรง หายใจติดขดั บวม อาจมีไข้ หากโดนกดั แล้ว 10-20 นาทีมีอาการดงั กล่าว ควรพาผปู้ ่ วยส่งแพทยโ์ ดยเรว็ ที่สดุ (ตะขาบชนิดนี้จดั เป็นสกลุ Scolopendra dehaani เหมือน Black flame leg และ cherry red นัน่ เอง)

Otostigmus rugulosus (Blue leg centipede) เป็ นตะขำบทพี่ บได้ในตอนบนในประเทศไทยหรือบริเวณป่ ำทมี่ คี วำมอุดมสมบูรณ์ เป็ นตะขำบขนำด เลก็ มขี นำดเพยี ง 3-4 นิว้ มเี ปลือกมสี ีนำ้ ตำลอ่อน จนไปถึงนำ้ ตำลเข้ม มีขำสีฟ้ำสวย หรือสีนำ้ เงนิ เข้ม บำงชนิดอำจมเี หลือบๆ คล้ำยสีเมทำลคิ

ปกตติ ะขำบชนดิ นไี้ ม่กดั ใครง่ำยๆ แต่ผู้ทเ่ี คยถูกกดั ให้ข้อมูลว่ำมอี ำกำรเม่ือถูกพษิ ปวดจ๊ีดๆ แป๊ บๆ ประมำณสัก 30 นำทแี ล้วจะทุเลำลงเรื่อยๆ อำกำรเหมือนโดนมดคนั ไฟกัด ควรรับวัคซีนกนั บำดทะยกั เช่นกนั ในกรณที ไ่ี ม่เคยวคั ซีน หำกเคยได้รับแล้ว ควรล้ำงแผลให้สะอำด ทำยำฆ่ำเชื้อ และคอยสำรวจอำกำร แพ้ว่ำ มอี ำกำร ไข้ขนึ้ ปวดแผลมำก ผ่ืนขนึ้ ควำมดนั สูงหรือไม่หำกมอี ำกำรดงั กล่ำวควรรีบพบแพทย์ ทนั ที

ข้อมูลพืน้ ฐำนของตะขำบทว่ั ไป ตะขำบ มีสำยพนั ธ์ุทถ่ี ูกค้นพบแล้วรำว 3,000 ชนิด แต่จำกคำดเดำของ นักวจิ ยั คดิ ว่ำอำจมีมำกกว่ำ 7,000 ชนิดเลยทเี ดยี ว เน่ืองจำกมกี ำรค้นพบสำย พนั ธ์ุใหม่ๆ แทบทุบปี ท้งั ในไทยและต่ำงประเทศ เนื่องจำกกำรศึกษำตะขำบ ในไทยยงั น้อยจึงทำให้เกดิ ควำมเข้ำใจผดิ คดิ ว่ำแต่ละสำยพนั ธ์ุทพ่ี บเป็ น เวยี ดนำมขำเหลืองทุกตัวทพี่ บเห็น ตะขำบเป็ นหนึ่งในสัตว์ทแี่ สดงพฤติกรรมหวงลูกสูงมำกๆ โดยกำรมนั จะขดตัวหุ้มไข่ไม่ยอมไปไหนปกป้องลูกจนกว่ำจะฟักออกมำเป็ นตัว เป็ น พฤติกรรมควำมรักของแม่ทมี่ ตี ่อลูกน้อย ส่วนกำรนับขำตะขำบสำมำรถนับได้ 1 ปล้องมขี ำ 1 คู่ ซ่ึงตะขำบทพ่ี บ บ่อยๆ เช่น ตะขำบเวยี ดนำมขำเหลืองตำมธรรมชำติ โดยทว่ั ไปมคี วำมยำว รำว 8-12 นิว้ มี 21 ปล้อง มขี ำ 42 ข้ำง รวมถึงตะขำบ 3 ชนิดทไ่ี ด้ทำกำรให้ข้อมูลไว้ มี Red leg, Cherry red, Black flame leg ล้วนแล้วเป็ นสกุลเดยี วกนั แต่ช่ือเล่นของตะขำบเหล่ำนีไ้ ม่ เหมือนกนั น่ันเอง

ข้อมลู ปรบั ทศั นคติเพิม่ เติม ตะขาบถือเป็นสตั วท์ ่ีมีพฤติกรรมไมช่ อบต่อสู้ แต่มกั จะเน้นข่แู ละวิ่งหนีเพื่อให้ตนเองปลอดภยั จากอนั ตราย โดยสญั ชาตญาณแล้วตะขาบไม่ชอบกดั หรือทาร้ายมนุษยก์ ่อน แต่หากเราลองมองย้อนดใู ห้ดีทกุ ท่านจะเหน็ ว่า เหตุที่ท่านโดนกดั มกั จะเป็ นเพราะท่านเหยียบ โดนพวกเขาก่อน ขณะท่ีสวมรองเท้าไม่ได้นามาเคาะ หรอื ระหว่างที่สวมใส่เสื้อผา้ ไมไ่ ด้นามาสะบดั เสียก่อน ดงั นัน้ อาจจะเกิดจากความประมาทของท่านเองกเ็ ป็นไปได้ บทความเร่อื งนี้อาจไมท่ าให้ความกลวั ตะขาบของท่านหายไปในทนั ที แต่ผ้เู ขียนอยากฝาก ข้อคิดเลก็ น้อยๆ ว่า พวกเขากเ็ ป็นสตั วร์ ่วมโลกเช่นกนั เราน่าจะอย่รู ว่ มกนั อย่างมีความสขุ ได้ บา้ น เรามียามชนั้ ดีอย่างตะขาบที่สามารถ กาจดั แมลงสาบ งู หนู และแมลงศตั รพู ืช ได้โดยทาให้เกิดความ สมดลุ แก่ธรรมชาติ และเป็นห่วงโซ่อาหารท่ีดีของระบบนิเวศอีกด้วย แต่หากวนั หน่ึงไม่มีพวกเขาอีกต่อไป แน่นอนว่าปัญหารา้ ยแรงต่อระบบนิเวศกจ็ ะเกิดขึ้นอย่าง แน่นอน ประชากรหนูและแมลงสาบจะเพ่ิมอย่างรวดเรว็ ศตั รพู ืชแพรร่ ะบาดหนักซึ่งเป็นผลเสียต่อ เกษตรกร เนื่องจากไม่มีผคู้ วบคมุ นัน่ เอง ดงั นัน้ เราจึงไมค่ วรที่จะทบุ ตีแต่ควรให้การสนับสนุนพวกเขาในฐานะเพื่อนรว่ มโลกท่ีดี โดยการ อย่าทาร้ายเขา ปล่อยเขาส่ธู รรมชาติบริเวณใกล้ๆ จดุ ท่ีพบ เพียงเท่านี้กส็ ามารถช่วยให้ธรรมชาติเกิด ความสมดลุ แล้ว

กำรดูแลเม่ือสัตว์เลยี้ งโดนตะขำบกดั ควรรีบนำส่งโรงพยำบำลสัตว์ให้รวดเร็วทส่ี ุด ไม่ควรทจ่ี ะละเลยสัตว์เลยี้ งทโี่ ดน กดั หรือประถมพยำบำลด้วยตวั ท่ำนเอง ต้องทำควำมเข้ำใจก่อนว่ำตะขำบไม่มเี ซรุ่ม สำหรับแก้พษิ หำกสัตว์เลยี้ งโดนกดั ส่วนมำกมักจะเสียชีวติ ได้ จงึ ควรทจ่ี ะอยู่ในควำมดูแลของสัตว์แพทย์ทนั ที เพรำะจะได้รับกำรรักษำตำม อำกำรทตี่ อบสนองทนั ที เช่น หำกมีอำกำรอกั เสบกใ็ ห้ยำลดอำกำรอกั เสบ หำกมีไข้ก็ ให้ยำลดไข้ตำมอำกำรทตี่ อบสนอง และอำจให้ค้ำงทโ่ี รงพยำบำลสัตว์ประมำณ 1-2 วนั หรืออำจนำนกว่ำน้ันเพื่อตดิ ตำมอำกำร ดงั น้ันจงึ ควรรีบส่งสัตว์แพทย์ให้รวดเร็วทส่ี ุด ไม่ควรทจ่ี ะละเลยเพรำะสัตว์ ส่วนมำกมอี ตั รำกำรตำยสูงมำกๆ จำกพษิ ตะขำบ