บทที่ 2 อุปสงค์ อุปทาน และภาวะดุลยภาพ [บันทึกอัตโนมัติ]

อปุ ทาน อุปสงค์ อุปทาน และดุลยภาพ ( Demand Supply and Equilibrium)

อุปสงค์ (Demand) หมายถงึ ปริมาณสนิ คา้ หรือบรกิ ารชนดิ ใดชนดิ หนง่ึ ที่ ผู้บรโิ ภคตอ้ งการซอื้ ในช่วงเวลาใดเวลาหน่งึ ณ ระดับ ราคาท่เี ป็นอยู่ในขณะน้นั องคป์ ระกอบที่ทาใหเ้ กิดอุปสงค์ ๑. มคี วามจาเป็น (Needs) หรอื มีความต้องการ (Want) ๒. มคี วามเตม็ ใจในการจา่ ยเงินซ้ือ (Willingness to pay) ๓. มคี วามสามารถทจี่ ะซือ้ (Ability to pay)

ปัจจยั ทีก่ าหนดอปุ สงค์ ปัจจยั ที่กาหนดอุปสงค์ หมายภึง ปจั จัยตา่ ง ๆ ซึ่งเปน็ ตัวแปรนาหรือตัวแปรอสิ ระ ( Independent Variable) ที่สง่ ผลตอ่ จานวนซอื้ สนิ คา้ ซ่ึงเปน็ ตัวแปรตาม (Dependent)

ปัจจัยทีก่ าหนดอุปสงค์ ๑. ราคาสินค้าน้ัน ๆ (Price: Px ) ๒. รายได้ของผู้บริโภค ( Income : Y) ๓. ราคาสินค้าชนิดอื่นทเ่ี กย่ี วข้อง ( Price of Other Related Goods :Py ) ๔. รสนิยมของผ้บู ริโภค (Test :T) ๕. จานวนประชากร ( Population Size : Pz) ๖. ฤดูกาล (Seasonal: Se) ๗. การคาดคะเนราคาในอนาคต (Expectations : Epx )

ฟังกช์ นั อปุ สงค์ (Demand Function)  หมายถงึ การแสดงความสัมพันธร์ ะหวา่ งตัวแปร ( Variable) ตัง้ แต่สองตัวขน้ึ ไป Px = ราคาสินค้า x Py = ราคาสินค้า y Y = ระดบั รายได้ของผ้บู ริโภค Pz = จานวนประชากร T = รสนิยมของผู้บริโภค S = ฤดูกาล Qx = ƒ( Px, Y, Py, T, Pz , S ,…)

 เมอ่ื ต้องการศึกษาปจั จัยตัวใดตวั หนึ่ง ตอ้ งกาหนดใหป้ ัจจัยตวั อนื่ ๆ คงที่ (๑) เขยี นในรปู ฟังก์ชน้ั Qdx = ƒ( Px) อ่านว่า ปริมาณความตอ้ งการซ้ือเป็นฟังกช์ นั ของราคาสินคา้ x

(๒) เขยี นในรปู สมการ Qdx = a - a1Px a คือ ค่าจดุ ตัดบนแกนนอน หมายถึง ปรมิ าณสนิ ค้า x ทีผ่ บู้ ริโภคต้องการเมอ่ื ราคาสินคา้ x เท่ากบั ศูนย์ a1 คือ ส่วนกลับของความชันของอุปสงค์ [Q/P] แสดงวา่ ปรมิ าณซื้อสนิ ค้าจะเปล่ยี นแปลงเป็นก่เี ท่าของการ เปลี่ยนของราคา ( เคร่ืองหมาย – เปน็ การบอกทิศทางของ การเปลี่ยนแปลง)

ตัวอย่าง Qx = 15 - 3P ราคาสนิ คา้ x ปรมิ าณซื้อ จากข้อในตาราง หาคา่ a1 ไดด้ ังนี้ (บาท) (หน่วย) 5 Q 4 0 a1 = P 3 2 3 15-12 1 6 = 0 P 9 0-1 12 Q 3 15 = -1 = -3

 จากตารางสร้างเสน้ อุปสงคไ์ ดด้ งั น้ี a 15 px Q = a - a1 P a1 = 3 a1 5 4 P = a1 - a1 Q 3 2 1 Q (หน่วย) O 3 6 9 12 15

ชนิดของอุปสงค์ 1.อุปสงค์ต่อราคา (price demand: DP ) 2.อปุ สงค์ต่อรายได้ (income demand: Di ) 3.อปุ สงค์ต่อราคาสินค้าชนิดอ่ืน (cross demand: Dc)

อุปสงค์ต่อราคา (price demand: DP ) หมายถงึ ปรมิ าณสินค้าชนดิ ใดชนิดหนึ่งทผ่ี บู้ ริโภค ตอ้ งการซื้อในระยะเวลาใดเวลาหนง่ึ ณ ระดับราคา ต่าง ๆ กนั ของสินค้าหรือบริการชนิดนั้น ๆ โดย กาหนดใหป้ ัจจัยอ่นื คงท่ี

กฎของอปุ สงคต์ ่อราคา ( Law of Demand) “ ถา้ กาหนดใหป้ ัจจยั อื่น ๆ คงที่แลว้ ปริมาณความ ตอ้ งการซ้ือสินคา้ หรือบริการชนิดใดชนิดหน่ึงจะมี ความสมั พนั ธก์ บั ราคาสินคา้ หรือบริการชนิดน้นั ๆ ใน ทิศทางตรงกนั ขา้ ม”

ตารางอปุ สงค์( Demand Schedule )  แสดงความสมั พันธร์ ะหวา่ งปรมิ าณความตอ้ งการซ้อื หรือบรกิ าร ชนดิ ใดชนิดหน่ึงกับราคาสนิ คา้ หรือบริการชนดิ นน้ั ๆ ณ ระดับ ราคาต่าง ๆ กันซึง่ จะมีความสัมพันธ์ในทิศทางตรงกันขา้ ม ราคาส้มเชง้ (บาท/กก.) ปริมาณความตอ้ งการซ้อื ส้มเชง้ ของนาย ก (กก.) 50 40 0 30 1 2

เส้นอุปสงค์( Demand Curve ) ราคาสม้ เชง้ b เส้นอปุ สงค์ (บาท) (Demand : D) 50 40 a ปรมิ าณ (กก.) 30 O 12

อุปสงคส์ ว่ นบุคคลและอปุ สงคข์ องตลาด  อุปสงค์สว่ นบุคคล หมายถงึ ปริมาณความตอ้ งการซื้อสนิ คา้ หรอื บริการชนดิ ใดชนดิ หน่งึ ของผ้บู ริโภคแต่ละบคุ คล ณ ระดับราคาต่าง ๆ กนั ของสนิ คา้ หรือบริการชนดิ นนั้ ๆ  อปุ สงคข์ องตลาด หมายถึง ปริมาณความต้องการซ้อื สนิ คา้ หรอื บริการชนดิ ใดชนิดหนง่ึ ของผบู้ ริโภคทกุ คนในตลาด

ตารางอปุ สงคส์ ว่ นบุคคลและอุปสงค์ของตลาด ราคาสม้ เชง้ ปริมาณเสนอซ้อื ส้มเชง้ ส่วนบคุ คล ปรมิ าณเสนอซ้ือสม้ (บาท/กก.) นาย ก. นาย ข. นาย ค. เช้งของตลาด(กก.) 50 0 48 12 40 1 6 11 18 30 2 8 14 24 20 3 10 17 30 10 4 12 20 36

ราคาสม้ เชง้ (บาท) 5O    4O 3O 2O 10 Dก Dข Dค Dตลาด ปริมาณ O 4 8 12 16 20 24 28 32 36 (กก.) กราฟแสดงเสน้ อุปสงคส์ ว่ นบุคคล และอุปสงคข์ องตลาด

อปุ สงค์ต่อรายได้ (Income Demand) หมายถงึ ปริมาณสินคา้ หรอื บรกิ ารชนิดใดชนิดหนงึ่ ท่ี ผ้บู ริโภคตอ้ งการซอ้ื ในระยะเวลาใดเวลาหนึ่ง ณ ระดับ รายไดต้ า่ ง ๆ กันของผู้บริโภค โดยกาหนดใหป้ จั จัยอ่ืน ๆ คงที่ แบ่งสินคา้ เป็น

ตารางอปุ สงคต์ อ่ รายได้ (กรณสี นิ ค้าปกติ) รายได้ (บาทต่อ ปริมาณความต้องการซื้อสินค้า A ของนาย เดือน) ก. (หน่วย) 20,000 5 16,000 4 12,000 3 8,000 2 4,000 1

กราฟแสดงเสน้ อปุ สงค์ต่อรายไดก้ รณสี นิ ค้าปกติ รายได้(บาท/เดือน) 20,000 e D 16,000 d 12,000 c 8,000 b 4,000 a 0 123456 ปรมิ าณ(หนว่ ย)

ตารางอุปสงคต์ ่อรายได้ (กรณสี นิ คา้ ดอ้ ยคุณภาพ) รายได้ (บาทต่อ ปรมิ าณความตอ้ งการซื้อสินค้า B ของนาย เดอื น) ก. (หนว่ ย) 20,000 1 16,000 2 12,000 3 8,000 4 4,000 5

กราฟแสดงเส้นอุปสงคต์ ่อรายไดก้ รณีสนิ คา้ ดอ้ ยคุณภาพ รายได้(บาท/เดือน) 20,000 Da  b c d e 16,000 12,000 8,000 4,000 0 123456 ปรมิ าณ(หน่วย)

อปุ สงคต์ อ่ ราคาสนิ คา้ ชนดิ อนื่ ที่เก่ียวขอ้ ง หรืออุปสงคไ์ ขว(้ Cross Demand) หมายถึง ปริมาณความต้องการซอ้ื สินค้าหรือบรกิ ารชนดิ ใดชนิดหนึ่ง ของผู้บรโิ ภคในระยะเวลาใดเวลาหน่ึง ณ ระดับราคาตา่ ง ๆ กันของ สินคา้ อกี ชนดิ หนึ่งทเี่ ก่ยี วขอ้ ง QDx =f(Py) QDx คือ ปรมิ าณความต้องการซ้ือสนิ คา้ x Py คอื ราคาสนิ ค้า y ซึ่งเกย่ี วขอ้ งกบั สินค้า x สนิ ค้าทีใ่ ชแ้ ทนกนั สนิ ค้าทใี่ ช้รว่ มกัน

ตารางแสดงอปุ สงคไ์ ขว้ (กรณีสนิ คา้ ทดแทนกนั ) ราคาเนอ้ื หมู (บาท/ กก.) ปรมิ าณความตอ้ งการซอ้ื เนอื้ ไก่(กก.) 80 4 60 2 ราคาเน้ือหมู (บาท/ กก.) D เนื้อไก่ 80 b 60 a 02 4 ปรมิ าณเนือ้ ไก(่ กก.)

ตารางแสดงอปุ สงคไ์ ขว้ (กรณีสินคา้ ใชร้ ว่ มกนั ) ราคานา้ มนั (บาท/ ลิตร) ปรมิ าณความตอ้ งการซอื้ ตะเกียง 40 3 20 25 ราคานา้ มัน (บาท/ ลิตร) D ตะเกยี ง bDc 40 a 5 ปริมาณตะเกียง 20 03

สรุป  ความสัมพนั ธ์ระหวา่ งปริมาณความตอ้ งการซ้ือกบั ราคาสินคา้ อื่นท่ี เกี่ยวขอ้ ง ปริมาณความตอ้ งการซอื้ สินคา้ ความสัมพนั ธก์ บั ราคาสนิ ค้า ประเภท..... อ่ืนท่เี ก่ียวขอ้ ง สนิ คา้ ทดแทนกนั (Substitute ในทิศทางเดยี วกัน goods) สินคา้ ใชร้ ว่ มกนั (Complementary ในทิศทางตรงกนั ข้าม goods)

การเปล่ยี นแปลงของอปุ สงค์ 1) เปลี่ยนแปลงในเส้นอุปสงค์ (change in quantity demanded) 2) เปล่ียนแปลงระดบั เส้นอุปสงค์ (Shift in demand)

เปล่ียนแปลงในเส้นอุปสงค์ (change in quantity demanded) P ราคา (Price) ปริมาณ Dp P1 b P0 a 0 Q0 Q1 Qd

เปลี่ยนแปลงระดบั เสน้ อุปสงค์ (change in demand) P ราคาคงที่ อปุ สงคเ์ พ่ิม P ab D1 D2 Qd 0 Q1 Q2

อุปทาน (

ความหมายของอุปทาน  อุปทาน หมายถึง ปริมาณ สินคา้ หรือบริการชนิดใดชนิดหน่ึง ที่ผขู้ าย หรือผผู้ ลิตเตม็ ใจหรือตอ้ งการที่จะขายหรือ ผลิตออกขายในช่วงเวลาใดเวลาหน่ึง ณ ระดบั ราคาต่าง ๆ กนั ของสินคา้ หรือบริการ ชนิดน้นั ๆ โดยกาหนดใหป้ ัจจยั อ่ืน ๆ คงท่ี

กฎของอุปทาน (Law of Supply) ถา้ กาหนดใหป้ ัจจยั อ่ืน ๆ คงท่ีแลว้ ปริมาณเสนอขายสินคา้ หรือบริการชนิดใด ชนิดหน่ึงจะมีความสมั พนั ธ์กบั ราคาสินคา้ หรือบริการชนิดน้นั ๆ ในทิศทางเดียวกนั

สมการอปุ ทาน (Supply Equation)  แสดงความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งปริมาณเสนอขายสินคา้ ชนิดใด ชนิดหน่ึงกบั ระดบั ราคาสินคา้ ชนิดน้นั  Qs = a+bP โดยท่ี Qs = ปริมาณเสนอขายสินคา้ b = คา่ สมั ประสิทธ์ิของตวั แปรราคา P = ราคา เครื่องหมาย + หนา้ คา่ สมั ประสิทธ์ิของราคา (b) หมายถึง การเปล่ียนแปลงของปริมาณเสนอขายสินคา้ กบั ราคาจะ เปล่ียนแปลงในทิศทางเดียวดนั

ตารางอุปทาน (supply schedule)  ตารางอปุ ทาน (supply schedule) แสดงปริมาณความตอ้ งการเสนอ ขายสินคา้ และบริการของผผู้ ลิตในช่วงเวลาหน่ึง ณ ระดบั ราคาตาง ๆ ของสินคา้ หรือบริการชนิดน้นั  จากสมการอุปทาน Qs = - 20 + 0.9P สร้างตารางอุปทาน ไดด้ งั น้ี

ตารางอุปทาน (supply schedule) ราคาองุ่น(บาท/กก.) ปริมาณเสนอขายองุ่นของนาย ก. (กก.) 100 70 80 60 52 34

เส้นอุปทาน (Supply Curve) คือกราฟท่แี สดงความสัมพนั ธร์ ะหว่างปริมาณเสนอขาย สนิ ค้ากบั ราคาสนิ คา้ ที่เสนอขาย ราคา (P) S 100 80 60 ปริมาณสินคา้ (Q) O 20 40 60 80

การเปล่ยี นแปลงของอปุ ทาน 1) เปลี่ยนแปลงในเส้นอุปทาน (change in quantity supply) 2) เปล่ียนแปลงระดบั เส้นอุปทาน (Shift in supply)

เปลี่ยนแปลงในเส้นอุปทาน (change in quantity supply) สาเหตุ ราคา สินค้าทเ่ี สนอขาย P S เปลย่ี นแปลง P1 b P0 a 0 Q0 Q1 Qd

 เปล่ยี นแปลงระดับเส้นอุปทาน (Shift in supply) P ราคาสินค้าที่ P1 a S1 S เสนอขาย คงท่ี S2 bc 0 Q0 Q1 Q2 Qd

ดุลยภาพของตลาด  ดลุ ยภาพของตลาด (Market equilibrium) คอื ภาวะท่ีปรมิ าณความต้องการเสนอซ้อื เทา่ กับปรมิ าณความ ต้องการเสนอขาย ณ ระดับราคาใดราคาหนึง่ จุดดลุ ยภาพดงั กล่าวนจี้ ะถูกกาหนดโดยอปุ สงคแ์ ละอปุ ทานของ ตลาด ณ จดุ ที่เสน้ อปุ สงค์ตัดกบั เส้นอุปทาน เรียกว่า “จดุ ดลุ ยภาพ” (Equilibrium point) ระดับราคา “ราคาดุลยภาพ” (Equilibrium price) ระดบั ปรมิ าณ “ปริมาณดลุ ยภาพ” (Equilbrium quantity)

การกาหนดราคาและดุลยภาพตลาด  การกาหนดราคาและดลุ ยภาพตลาด (Price Determination and Market Equilibrium) ราคาD(P) S PE E จดุ ดลุ ยภาพ S QE D ปริมาณ (Q) o ปริมาณดลุ ยภาพ รูป กราฟแสดงภาวะดุลยภาพของตลาด

การคานวณราคาดุลยภาพ และปริมาณดลุ ยภาพ การคานวณหาราคาดุลยภาพ ดลุ ยภาพของตลาด ; Qd = Qs - สมการ Qd = a – a1P1 Qs = a+bP ตวั อยา่ งที่ 1 สมมุตสิ มการอปุ สงค์ตลาดและอปุ ทานตลาดสาหรับสนิ คา้ X เปน็ ดงั นี้ อุปสงค์ตลาดสนิ ค้า X : Qd = 1,000 – 100PX อุปทานตลาดสนิ คา้ X : Qs = – 125 + 125PX จงหาราคาและปริมาณดุลยภาพของสนิ ค้า X

การคานวณราคาดลุ ยภาพ และปริมาณดลุ ยภาพ เนอ่ื งจากดลุ ยภาพของตลาดของสินคา้ x จะเกดิ ขนึ้ ตอ่ เม่อื Dx = Sx ดังน้ัน 1,000 – 100PX = – 125 + 125PX 225PX = - 1,125 PX = - 1,125 - 225 ดงั น้นั ราคาดุลยภาพ (PE) = 5 ปรมิ าณอุปสงค์ Qd = 1,000 – 100(5) = 500 ปรมิ าณอปุ ทาน Qs = - 125 + 125(5) = 500 ดังนนั้ ปรมิ าณดุลยภาพ (QE) = 500

ภาวะอุปสงค์ และอุปทานสว่ นเกนิ  ราคา (P) อุปทานส่วนเกิน (Excess Supply) S>D P1 D S PE E จุดดลุ ยภาพ S = D P0 S อุปสงคส์ ่วนเกิน (Excess Demand o Q0 D ปริมาณ (Q) D>S QE Q1 ปริมาณดุลยภาพ รูป กราฟแสดงภาวะดลุ ยภาพของตลาด

จากรูป จดุ E คือ จุดดลุ ยภาพ (Equilibrium point) ระดบั ราคาดลุ ยภาพ คอื OPE และปริมาณดลุ ยภาพ คอื OQE ระดับราคา OPE เป็นระดับราคา ดลุ ยภาพ ท้ังน้ีเพราะเมื่อราคาสูงกวา่ OPE จะเกดิ อุปทานสว่ นเกนิ (excess supply) ทาให้ ผู้ขายมีแนวโนม้ จะลดราคาลงมา และ ณ ระดบั ราคาทตี่ า่ กว่า OPE จะเกิดอุปสงคส์ ว่ นเกนิ (excess demand) ทาให้ผซู้ ือ้ มแี นวโนม้ ท่ี จะเสนอราคาให้สูงขน้ึ ดงั น้ันระดับ ราคา OPE จึงเปน็ ระดบั ราคาดลุ ยภาพ ซึง่ ไม่มีแนวโน้มท่จี ะเปล่ยี นแปลงเพิ่มขึน้ หรือลดลง ตราบใดท่ีอุปสงค์และ อปุ ทานไม่เปลี่ยนแปลง ระดบั ราคาดุลยภาพนจ้ี ึงเรียกว่าระดบั ราคา ทม่ี ี เสถียรภาพ (Stable equilibrium price) และจุดดลุ ยภาพนเ้ี รยี กว่าจุดดลุ ย ภาพท่ีมี เสถียรภาพ (Stable equilibrium)

การเปลยี่ นแปลงภาวะดุลยภาพ (Change in Equilibrium)  การเปลี่ยนแปลงภาวะดุลยภาพ ภาวะดุลยภาพของตลาดจะเปลี่ยนแปลงก็ตอ่ เมื่อปัจจยั โดยออ้ มของ อุปสงค์ หรืออุปทานเปลี่ยนแปลงไป ทาใหเ้ ส้นอุปสงค์ หรือเส้นอุปทาน ยา้ ยไปท้งั เส้น  โดยการเปล่ียนแปลงภาวะดุลยภาพของตลาดอาจเกิดข้ึนไดใ้ น 3 กรณี คือ 1. อุปสงคเ์ ปลี่ยนแปลง โดยท่ีอุปทานคงที่ 2. อุปทานเปลี่ยนแปลง โดยที่อุปสงคค์ งท่ี 3. อุปสงคแ์ ละอุปทานเปลี่ยนแปลง

1. อSุป2 สงคเ์ ปล่ียนแปลง โดยท่ีอุปทานคงที่ ราคา (P) กรณีอุปสงคเ์ พ่ิม D1 D2 เดิม D = D1 PP21 S1 S = S1 ดุลยภาพ = E1 ต่อมา D = D2 E1 E2 S = S1 ดุลยภาพ = E2 D1 D2ปริมาณ (Q) o S1 Q1 Q2 เส้นอุปสงค์เคลื่อน ไปทางขวา ทาให้ ราคาสูงขึน้

1. อSุป2 สงคเ์ ปลี่ยนแปลง โดยที่อุปทานคงท่ี ราคา (P) กรณีอุปสงคล์ ด D2 D1 เดิม D = D1 PP10 E1 S1 S = S1 ดุลยภาพ = E1 S1 E2 o ต่อมา D = D2 Q0 Q1 S = S1 ดุลยภาพ = E2 D2 D1 ปริมาณ (Q) เส้นอุปสงค์เคลื่อน ไปทางซ้าย ทาให้ ราคาลดลงขนึ้

1. อSุป2 สงคเ์ ปล่ียนแปลง โดยที่อุปสงคค์ งที่ ราคา (P) กรณีอุปทานเพิ่ม D1 เดิม D = D1 PP10 S = S1 ดุลยภาพ = E1 S1 S2 o S1 S2 ตอ่ มา D = D1 S = S2 E1 E2 ดุลยภาพ = E2 Q0 Q1 D1 ปริมาณ (Q) เส้นอุปทานเคล่ือน ไปทางขวา ทาให้ ราคาลดลงขนึ้

1. อSุป2 สงคเ์ ปล่ียนแปลง โดยท่ีอุปสงคค์ งที่ ราคา (P) กรณีอุปทานลด D1 E2 S2 S1 เดิม D = D1 PP01 E1 D1 S = S2 ดุลยภาพ = E1 S2 Q0 Q1 ตอ่ มา D = D1 o S1 S = S2 ดุลยภาพ = E2 ปริมาณ (Q) เส้นอุปทานเคลื่อน ไปทางซ้าย ทาให้ ราคาสูงขนึ้