พลเมืองดิจิทัลและความฉลาดทางดิจิทัล

พลเมอื งดจิ ิทัล และความฉลาดทางดจิ ทิ ลั

ทกั ษะดจิ ทิ ลั กา้ วสู่ พลเมอื งในศตวรรษที่ 21 ก่อนจะทราบถึงทักษะด้านดจิ ทิ ัล ขอใหค้ านิยามความหมายของประโยคที่วา่ \"ความเป็น พลเมอื งดจิ ทิ ัล\" ทที่ ุกประเทศทั่วโลกคาดหวังใหเ้ กดิ ขึน้ ในประชากรของตน คือ \"พลเมืองผใู้ ช้งานสื่อ ดิจิทัลและสื่อสงั คมออนไลนอ์ ย่างเข้าใจบรรทัดฐาน ของการปฏิบัติตัวใหเ้ หมาะสม และมีความ รับผดิ ชอบในการใช้เทคโนโลยี โดยเฉพาะอย่างย่ิงการส่ือสารในยุคดิจทิ ัลเปน็ การสื่อสารที่ไรพ้ รมแดน จาเปน็ ต้องมคี วามฉลาดทางดจิ ิทัล (DQ: Digital Intelligence) \" ความฉลาดทางดิจทิ ัล (Digital Intelligence Quotient : DQ) คือ กลุ่มของ ความสามารถทางสังคม อารมณ์ และการรับรู้ ที่จะทาใหค้ นคนหน่ึงสามารถเผชญิ กับความท้าทายบน เส้นทางของชวี ติ ในยุคดจิ ทิ ัล และสามารถปรับตัวให้เข้ากับชีวิตดจิ ทิ ัลได้ ความฉลาดทางดิจิทลั ครอบคลุมทั้งความรู้ ทักษะ ทัศนคตแิ ละค่านิยมที่จาเป็นต่อการใช้ชีวิตในฐานะสมาชิกของโลกออนไลน์ กล่าวอีกนัยหน่ึงคอื ทักษะการใช้สื่อและการเข้าสังคมในโลกออนไลน์ ดังนั้น พลเมอื งดิจิทัล จงึ หมายถึง สมาชิกบนโลกออนไลน์ ทใี่ ช้เครอื ข่ายอนิ เทอร์เน็ต ซ่ึงมี ความหลากหลายทางเช้ือชาติ อายุ ภาษา และวฒั นธรรม ดังนั้น พลเมืองดิจิทัลทกุ คนจงึ ต้องมี ‘ความเปน็ พลเมอื งดิจิทัล’ ที่มีความฉลาดทางดจิ ิทัลบนพ้ืนฐานของความรับผิดชอบ การมีจรยิ ธรรม การมีส่วนร่วม ความเห็นอกเห็นใจและเคารพผอู้ ่ืน โดยมุ่งเน้นความเปน็ ธรรมในสังคม ปฏบิ ัติและ รักษาไวซ้ ่ึงกฎเกณฑ์ เพื่อสร้างความสมดุลของการอยู่ร่วมกันอย่างมคี วามสขุ

การเปน็ พลเมอื งดจิ ทิ ัลนนั้ มที กั ษะสาคญั 8 ประการ ทคี่ วรบม่ เพาะให้เกดิ ขนึ้ กับ พลเมอื งดจิ ทิ ลั ทกุ คนในศตวรรษที่ 21 ดงั นี้ 1. ทกั ษะในการรกั ษาอตั ลกั ษณท์ ดี่ ขี องตนเอง (Digital Citizen Identity) ต้องมคี วามสามารถในการสรา้ งสมดุล บริหารจัดการ รักษาอัตลักษณท์ ี่ดีของตนเองไวใ้ หไ้ ด้ ทัง้ ในส่วนของโลกออนไลนแ์ ละโลกความจรงิ โดยตอนนี้ประเดน็ เร่ืองการสร้างอัตลักษณ์ ออนไลนถ์ อื เปน็ ปรากฏการณใ์ หม่ ที่ทาใหบ้ คุ คลสามารถแสดงออกถงึ ความเป็นตัวตนต่อ สังคมภายนอก โดยอาศัยช่องทางการสื่อสารผ่านเว็บไซต์เครอื ข่ายสังคมในการอธบิ าย รูปแบบใหมข่ องการส่ือสารแบบมปี ฏสิ ัมพันธ์ทางอนิ เทอร์เน็ต ซง่ึ เป็นการแสดงออกเกี่ยวกับ ตัวตนผ่านเวบ็ ไซต์เครือข่ายสังคมต่างๆ 2. ทกั ษะในการรกั ษาขอ้ มลู ส่วนตวั (Privacy Management) ดลุ พนิ ิจในการบรหิ ารจัดการข้อมูลส่วนตัว โดยเฉพาะการแชร์ข้อมลู ออนไลน์เพื่อป้องกันความ เป็นส่วนตัวทั้งของตนเองและผู้อื่นเปน็ สิ่งสาคญั ที่ต้องประกอบอยู่ในพลเมอื งดจิ ทิ ัลทุกคน และ พวกเขาจะต้องมีความตระหนักในความเท่าเทยี มกันทางดิจิทัล เคารพในสิทธิของคนทุกคน รวมถงึ ต้องมวี ิจารณญาณในการรักษาความปลอดภัยของข้อมูลตนเองในสังคมดจิ ทิ ัล รู้ว่า ข้อมูลใดควรเผยแพร่ ข้อมูลใดไม่ควรเผยแพร่ และต้องจัดการความเสี่ยงของข้อมูลของตนใน สื่อสังคมดจิ ิทัลไดด้ ้วย 3. ทกั ษะในการคดิ วเิ คราะหม์ วี จิ ารณญาณทดี่ ี (Critical Thinking) ความสามารถในการวเิ คราะห์แยกแยะระหว่างข้อมูลที่ถูกต้องและข้อมูลที่ผดิ ข้อมูลที่มีเน้ือหาดี และข้อมูลที่เข้าข่ายอันตราย รู้ว่าข้อมูลลักษณะใดที่ถูกส่งผ่านมาทางออนไลนแ์ ล้วควรตัง้ ข้อ สงสัย หาคาตอบใหช้ ัดเจนก่อนเช่ือและนาไปแชร์ ด้วยเหตนุ ี้ พลเมอื งดิจทิ ัล จึงต้องมีความรู้ ความสามารถในการเข้าถงึ ใช้ สรา้ งสรรค์ ประเมนิ สังเคราะห์ และส่ือสารข้อมูลข่าวสารผา่ น เคร่ืองมือดิจิทัล ซ่ึงจาเป็นต้องมคี วามรู้ดา้ นเทคนคิ เพ่ือใช้เคร่ืองมือดิจทิ ัล เช่น คอมพวิ เตอร์ สมาร์ตโฟน แทบ็ เล็ต ได้อย่างเชี่ยวชาญ รวมถงึ มีทักษะในการรู้คิดขัน้ สงู เช่น ทักษะการคดิ อย่างมวี ิจารณญาณ ทจี่ าเป็นต่อการเลือก จัดประเภท วเิ คราะห์ ตีความ และเข้าใจข้อมูล ข่าวสาร มคี วามรู้และทักษะในสภาพแวดล้อมดจิ ทิ ัล การรู้ดิจทิ ัลโดยมุ่งใหเ้ ปน็ ผใู้ ชท้ ี่ดี เป็นผู้ เข้าใจบริบทที่ดี และเปน็ ผสู้ ร้างเนื้อหาทางดิจทิ ัลที่ดี ในสภาพแวดล้อมสังคมดจิ ทิ ัล 4. ทกั ษะในการจดั สรรเวลาหนา้ จอ (Screen Time Management) ทักษะในการบริหารเวลากับการใช้อุปกรณ์ยคุ ดิจทิ ัล รวมไปถึงการควบคมุ เพื่อให้เกิดสมดลุ ระหว่างโลกออนไลนแ์ ละโลกภายนอก นับเป็นอีกหน่ึงความสามารถที่บ่งบอกถึง ความเป็น พลเมอื งดิจิทัล ได้เปน็ อย่างดี เพราะเปน็ ที่รู้กนั อยู่แล้วว่าการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศที่ขาด ความเหมาะสมย่อมส่งผลเสียต่อสุขภาพโดยรวม ทัง้ ความเครียดต่อสขุ ภาพจิตและเปน็ สาเหตุ ก่อให้เกิดความเจ็บปว่ ยทางกาย ซ่ึงนาไปสู่การสูญเสียทรัพย์สนิ เพ่ือใช้รักษา และเสียสขุ ภาพ ในระยะยาวโดยรู้เทา่ ไม่ถงึ การณ์

5. ทกั ษะในการรบั มอื กบั การคกุ คามทางโลกออนไลน์ (Cyberbullying Management) จากข้อมูลทางสถิติลา่ สุด สถานการณใ์ นเร่ือง Cyber bullying ในไทย มคี า่ เฉลี่ยการกลั่น แกล้งบนโลกออนไลนใ์ นรูปแบบต่างๆ ที่สูงกวา่ คา่ เฉลี่ยโลกอยู่ที่ 47% และเกดิ ในรปู แบบที่ หลากหลาย อาทิ การดา่ ทอกันด้วยข้อความหยาบคาย การตัดต่อภาพ สรา้ งข้อมูลเท็จ รวม ไปถงึ การตัง้ กลุ่มออนไลน์กีดกันเพ่ือนออกจากกลุ่ม ฯลฯ ดังนัน้ วา่ ที่พลเมอื งดิจทิ ัลทุกคน จึง ควรมีความสามารถในการรับรู้และรับมอื การคุกคามข่มขู่บนโลกออนไลนไ์ ด้อย่างชาญฉลาด เพื่อป้องกันตนเองและคนรอบขา้ งจากการคุกคามทางโลกออนไลน์ใหไ้ ด้ 6. ทกั ษะในการบรหิ ารจดั การขอ้ มลู ทผี่ ใู้ ชง้ านทง้ิ ไวบ้ นโลกออนไลน์ (Digital Footprints) มีรายงานการศึกษาวจิ ัยยนื ยันวา่ คนรุ่น Baby Boomer คือ กลุ่ม Aging ที่เกิดตัง้ แต่ปี พ.ศ. 2487 – 2505 มักจะใช้งานอุปกรณค์ อมพิวเตอร์หรือโทรศัพทเ์ คล่ือนที่ของผู้อื่น และ เปดิ ใช้งาน WiFi สาธารณะ เสร็จแล้วมักจะละเลย ไม่ลบรหสั ผ่านหรอื ประวัตกิ ารใช้งานถงึ 47% ซึ่งเสี่ยงมากที่จะถูกผอู้ ื่นสวมสทิ ธิ ขโมยตัวตนบนโลกออนไลน์ และเข้าถึงข้อมูลส่วน บคุ คลได้อย่างง่ายดาย ดังนนั้ ความเป็นพลเมอื งดจิ ิทัล จงึ ต้องมีทักษะความสามารถทจี่ ะ เข้าใจธรรมชาติของการใช้ชีวติ ในโลกดิจิทัล วา่ จะหลงเหลอื ร่องรอยข้อมูลทงิ้ ไวเ้ สมอ รวมไป ถงึ ต้องเข้าใจผลลัพธ์ที่อาจเกิดขึน้ เพื่อการดแู ลสิ่งเหล่านี้อย่างมคี วามรับผดิ ชอบ 7. ทกั ษะในการรกั ษาความปลอดภยั ของตนเองในโลกออนไลน์ (Cybersecurity Management) ความสามารถในการป้องกนั ข้อมูลด้วยการสรา้ งระบบความปลอดภัยที่เข้มแข็งและปอ้ งกันการ โจรกรรมข้อมูลไมใ่ หเ้ กดิ ขึ้นได้ ถ้าต้องทาธรุ กรรมกับธนาคารหรอื ซอื้ สนิ คา้ ออนไลน์ เช่น ซอ้ื เส้อื ผา้ ชุดเดรส เป็นต้น ควรเปลี่ยนรหสั บ่อยๆ และควรหลีกเลี่ยงการใช้คอมพวิ เตอร์ สาธารณะ และหากสงสัยวา่ ข้อมูลถูกนาไปใช้หรอื สูญหาย ควรรีบแจ้งความและแจ้งหน่วยงาน ที่เกี่ยวขอ้ งทันที 8. ทกั ษะในการใชเ้ ทคโนโลยอี ยา่ งมจี รยิ ธรรม (Digital Empathy) ความสามารถในการเห็นอกเหน็ ใจและสรา้ งความสัมพันธท์ ี่ดีกับผู้อื่นบนโลกออนไลน์ พลเมอื ง ดิจิทัลที่ดีจะต้องรู้ถึงคณุ คา่ และจริยธรรมจากการใช้เทคโนโลยี ต้องตระหนักถึงผลพวงทาง สังคม การเมือง เศรษฐกจิ และวัฒนธรรม ที่เกดิ จากการใช้อนิ เทอร์เน็ต การกดไลก์ กดแชร์ ข้อมูล ข่าวสาร ออนไลน์ รวมถึงรจู้ ักสิทธิและความรับผดิ ชอบออนไลน์ อาทิ เสรีภาพในการ พูด การเคารพทรพั ยส์ นิ ทางปัญญาของผอู้ น่ื และการปกป้องตนเองและชมุ ชนจากความเสี่ยง ออนไลน์ เช่น การกลั่นแกล้งออนไลน์ ภาพลามกอนาจารเด็ก สแปม เปน็ ตน้



Digital Citizens : พลเมอื งดจิ ทิ ลั พลเมอื งดจิ ทิ ัล หรือ Digital Citizens เปน็ กระแสที่แพร่หลายไปทั่วโลกนับตั้งแต่ อนิ เตอรเ์ นต็ และเทคโนโลยีสารสนเทศได้เข้ามามีบทบาทในการดาเนนิ กิจกรรมด้านต่างๆ ใน ชีวติ ประจาวนั ประเทศไทยใหค้ วามสาคญั กับเรื่องดังกล่าวอย่างจรงิ จังหลังจากที่รัฐบาลผลกั ดัน นโยบายเศรษฐกิจดิจิทัล (Digital Economy) เพ่ือเสริมสร้างความเข้มแขง็ ใหก้ ับระบบเศรษฐกิจ และเตรียมความพร้อมเข้าสู่ประชาคมอาเซยี นในอนาคตอนั ใกล้นี้ในยุคปัจจุบัน เทคโนโลยีสารสนเทศมี ความเกี่ยวขอ้ งกับการใช้ชีวิตประจาวนั อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้จึงมคี วามจาเปน็ อย่างยิ่งที่ทุกคนควร เสรมิ สร้างศักยภาพการใช้เทคโนโลยีดังกล่าวอย่างชาญฉลาดและก้าวเข้าสู่ความเปน็ พลเมืองในยุค ดจิ ิตอลได้อย่างภาคภูมิ

ความหมายและคณุ ลักษณะเบอ้ื งต้นของพลเมอื งดจิ ิทัล การใช้เทคโนโลยีสารสนเทศอย่างสม่าเสมอและมปี ระสทิ ธิภาพเป็นคณุ ลักษณะเบอื้ งต้นของ การเปน็ พลเมืองในยคุ ดจิ ทิ ลั นอกจากนี้บคุ คลผนู้ ัน้ จะต้องมีทักษะและความรู้ที่หลากหลายในการใช้ อนิ เทอร์เน็ตผ่านอปุ กรณ์ และช่องทางการสื่อสารประเภทต่างๆ เช่น โซเชียลเนตเวิรก์ (Facebook, Twitter, Instagram, Line) และอปุ กรณอ์ เิ ลก็ ทรอนกิ ส์รูปแบบใหม่ (แทบ็ เล็ต และมือถอื สมารท์ โฟน) เป็นตน้ อย่างไรกต็ ามมีผ้ตู ั้งข้อสังเกตว่าทักษะการใช้อนิ เทอรเ์ นต และเทคโนโลยีสารสนเทศ เพ่ือประโยชน์ในการดารงชวี ติ ประจาวนั ไม่เพยี งพอต่อคณุ ลักษณะของการเป็นพลเมอื งดจิ ติ อลที่ สมบูรณ์ หากแต่บคุ คลผู้นัน้ จะต้องใช้เทคโนโลยีดังกล่าว ในทางที่จะก่อให้เกิดประโยชนต์ ่อบคุ คลอื่น และสังคม เช่น การเคารพสิทธแิ ละหนา้ ที่ของผอู้ ื่นตลอดจนการใช้เทคโนโลยีเพ่ือส่ือสารกับภาครัฐและ ภาคเอกชนเพ่ือก่อให้เกดิ การเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีและถูกต้อง

คุณลักษณะที่ดีของพลเมอื งดจิ ทิ ัล 1. การตระหนักถึงความสามารถในการเข้าถงึ เทคโนโลยีสารสนเทศของผอู้ ื่น ผู้ใช้เทคโนโลยีสารสนเทศทกุ คนควรตระหนักว่าบคุ คลมีโอกาสในการเข้าถึงและมีศักยภาพใช้ เทคโนโลยีสารสนเทศที่แตกตา่ งกนั พลเมอื งดิจิตอลที่ดีจึงไม่ควรเลอื กปฏบิ ัติและดูหม่ินบุคคลผู้ขาดทักษะ การใช้เทคโนโลยีฯ หากแต่จะต้องช่วยกันแสวงหามาตรการตา่ งๆเพื่อเสรมิ สร้างความเสมอภาคในการ เข้าถงึ เทคโนโลยีฯ อันจะทาให้สังคม และประเทศนั้นๆ ก้าวเข้าสู่ยคุ ดจิ ิตอลได้อย่างภาคภูมิ 2. การเป็นผปู้ ระกอบการและผู้บริโภคที่มีจรยิ ธรรม เปน็ ที่ทราบกันโดยทั่วไปว่าเทคโนโลยีสารสนเทศได้เปลี่ยนแปลงระบบตลาดแบบดัง้ เดิม (Traditional Marketplace) ไปสู่ตลาดในระบบอิเลคทรอนิกส์ (Electronic-Marketplace) และ ได้รับความนิยมอยา่ งแพร่หลายดังจะเห็นได้จากความหลายหลายของประเภทสนิ ค้าที่สามารถซอื้ หาได้ในระบบ ออนไลน์ ตลอดจนบริการประเภทต่างๆ ที่ผู้บริโภคสามารถทาธุรกรรมได้อย่างสะดวก พลเมืองยุคดิจิตอล จะต้องมีความซื่อสัตยแ์ ละมีศีลธรรมในการทานติ กิ รรมและธุรกรรมทุกประเภทบนโลกออนไลน์ เช่น ไม่ซอ้ื ขาย และทาธรุ กรรมที่ผดิ กฎหมาย เช่น การดาวนโ์ หลดสิ่งที่ขัดต่อกฎหมาย ตลอดจนการใช้ประโยชนจ์ าก เทคโนโลยีเพ่ือหลอกลวงผู้อื่นให้ซอื้ สนิ ค้าและบรกิ ารที่ไม่มีคณุ ภาพ เปน็ ตน้ 3. การเป็นผสู้ ่งสารและรับสารที่มีมรรยาท รูปแบบการส่ือสารได้มีการพัฒนาและเปลี่ยนแปลงไปอย่างมากในช่วงศตวรรษที่ 21 ดังจะเหน็ ได้ จากรูปแบบการส่ือสารผ่านอนิ เตอร์เน็ตที่สะดวก รวดเรว็ และมีความ เช่ือมโยงทั่วโลก เช่น อีเมลล์และโซเชียล มีเดียหลากหลายประเภท ปัจจบุ ันมีผู้ใช้ข้อได้เปรียบของช่องทางการส่ือสารดังกล่าวอยา่ งไม่เหมาะสม เช่น การส่งสารที่ มีเจตนา หม่ินประมาทผู้อื่นและการส่งสารที่มีเจตนาให้สังคมเกิดความแตกแยก ทั้งที่กระทาไป โดยเจตนาหรอื รู้เท่าไม่ถึงการณ์ ดังนั้น พลเมืองดจิ ิตอลที่ดีจะต้องมมี รรยาท และความรับผดิ ชอบต่อการ กระทาของตนในโลกออนไลน์ หรอื ที่เรารู้จักกันดีในนามของ (Digital Etiquette) ที่จะเปน็ เครื่องมือใน การยา้ เตอื นสตติ ลอดจนการกระทาที่เหมาะสมในการสื่อสารทุกประเภท 4. การเคารพต่อกฎหมายและกฎระเบียบ ปัจจบุ ันการทาธุรกรรมและนติ กิ รรมทางอเิ ลคทรอนกิ สอ์ ยู่ภายใต้บังคับของกฎหมายและ กฎระเบียบว่าด้วยการทาธุรกรรมทางอเิ ลคทรอนิกส์ซ่ึงมวี ัตถุประสงคห์ ลักในการปอ้ งกัน และปราบปรามการ ละเมิด ในรูปแบบต่างๆ ที่มีลักษณะเปน็ อาชญากรรมทางอเี ล็กทรอนกิ ส์ เช่น การลักขโมยและการจารกรรม ข้อมูลประเภทต่างๆ เช่น ข้อมูลทางธุรกจิ และข้อมูลส่วนบุคคล ตลอดจนมาตรการคุ้มครองเกยี่ วกับทรัพยส์ ินทางปัญญาในรูปแบบตา่ งๆ ดงั นนั้ พลเมอื ง ยุคตจิ ิทัลที่ดีจะต้องตระหนักและรับทราบถึงกฎหมาย และกฎระเบียบดังกลา่ ว ตลอดจนมีความยับยงั้ ชา่ งใจ ต่อการกระทาของตนที่อาจเป็นการละเมิดสิทธิของบุคคลอื่น 5. การใช้เทคโนโลยีใหม้ ีความเหมาะสมและไม่ส่งผลเสียต่อสุขภาพ การใช้เทคโนโลยีสารสนเทศที่ขาดความเหมาะสมอาจส่งผลเสียต่อสขุ ภาพโดยรวม เช่น ความเครียด ต่อสขุ ภาพกายและสขุ ภาพจิตตลอดจนการก่อให้เกิดการสูญเสียสัมพันธภ์ าพในสังคมได้ พลเมืองยคุ ดจิ ิตอล จะต้องควบคุมการใช้อปุ กรณ์อเิ ลคทรอนิกสใ์ ห้มีความเหมาะสมเพ่ือปอ้ งกันมใิ ห้เกิดอาการเสพตดิ ต่อ

ส่ิงดังกล่าวจนเกดิ ผลเสียต่อสุขภาพโดยรวมได้นอกจากนี้ การลดปริมาณการสื่อสารแบบออนไลนม์ าเป็น รูปแบบการสื่อสารแบบดั้งเดิมในบางโอกาสจะก่อให้เกดิ ผลดีต่อสัมพันธภาพของบคุ คลใกล้ชดิ อีกด้วย 6. เรียนรู้วิธีการเสริมสร้างความปลอดภัยในการใช้เทคโนโลยี พลเมืองดิจิตอลนอกจากจะต้องเป็นผู้ที่มีทักษะในการใช้เทคโนโลยีอย่างมปี ระสทิ ธภิ าพแลว้ จะต้อง ใฝ่รู้และให้ความสาคัญกับมาตรการเพื่อความปลอดภัยและการคุ้ม ครองข้อมูลส่วนบคุ คลด้วย (Digital Security) เนื่องจากในยคุ ดจิ ติ อลนัน้ ผู้มีเจตนากระทาผดิ และ หลอกลวงสามารถใช้เทคโนโลยีที่มีความทนั สมัยเพ่ือหลอกลวงผู้อื่นได้ง่ายกว่ากระบวนการส่ือสารแบบดัง้ เดมิ วธิ ีการเสรมิ สร้างความปลอดภัยในการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศ ที่สามารถกระทาได้โดยงา่ ยมีหลากหลายวธิ ี เช่น การติดตั้งระบบปอ้ งกนั การจารกรรมและการทาลายข้อมูลให้กับอปุ กรณก์ ารส่ือสารทุกประเภท ตลอดจนรู้เท่าทันต่อรูปแบบและกล อุบายของอาชญากรอเิ ลคทรอนิกส์ที่มักมกี ารพัฒนารูปแบบของการ กระทาผดิ อยู่เสมอ

ความฉลาดทางดิจิทัล (Digital intelligence) ความเป็นพลเมอื งดิจิทัล (Digital Citizenship) เป็นพลเมืองที่มีความสามารถในการใช้ อินเทอร์เนต็ ในการบรหิ ารจดั การ ควบคมุ กากับตน รู้ผิดรู้ถูก และรู้เท่าทนั เปน็ บรรทดั ฐานในการ ใช้เทคโนโลยีดจิ ทิ ลั อย่างเหมาะสม มีความรับผิดชอบ เรียนรู้ที่จะใช้เทคโนโลยีอย่างชาญฉลาด และ ปลอดภัย พลเมืองดจิ ิทัลจงึ ต้องตระหนักถึงโอกาสและความเสี่ยงในโลกดิจิทัล เข้าใจถึงสทิ ธแิ ละความ รับผิดชอบในโลกออนไลน์ ความเปน็ พลเมอื งดจิ ิทัล นับเปน็ มาตรฐานหนึ่งดา้ นทางเทคโนโลยี การศึกษาที่เสนอโดยสมาคมเทคโนโลยีการศึกษานานาชาติ (ISTE : International Society for Technology in Education) เพื่อให้ผ้เู รียนสามารถแสดงความเข้าใจประเดน็ ทางสังคม วฒั นธรรม และความเป็นมนษุ ย์ ที่เกี่ยวขอ้ งกับเทคโนโลยีสารสนเทศ และปฏิบัติตนอย่างมจี รยิ ธรรม และตามครรลองกฎหมายใหใ้ ช้ข้อมูลข่าวสารได้อย่างปลอดภัย ถูกกฎหมาย ซ่ึงมคี วามสาคัญในทักษะ แห่งการเรียนรู้ในศตวรรษที่ 21 ทักษะสาคญั ที่จะทาให้เปน็ พลเมืองดจิ ทิ ัลที่สมบูรณ์ ความฉลาดทางดิจทิ ัล เป็นผลจากศกึ ษาและพัฒนาของ DQ institute หน่วยงานที่เกดิ จาก ความร่วมมอื กันของภาครัฐและเอกชนทั่วโลกประสานงานร่วมกับ เวลิ ด์อีโคโนมิกฟอรั่ม (World Economic Forum) ที่มุ่งม่นั ใหเ้ ด็ก ๆ ทกุ ประเทศได้รับการศึกษาด้านทักษะพลเมืองดิจทิ ัลที่มี คณุ ภาพและใช้ชีวติ บนโลกออนไลนอ์ ย่างปลอดภัยด้วยความก้าวหน้าของเทคโนโลยีสมัยใหม่ ความ ฉลาดทางดิจทิ ัล เป็นกรอบแนวคิดที่ครอบคลมุ ของความสามารถทางเทคนคิ ความรู้ความเข้าใจและ ความคดิ ทางสังคมที่มีพ้ืนฐานอยู่ในคา่ นยิ มทางศีลธรรมที่ช่วยให้บุคคลที่จะเผชญิ กับความท้าทายทาง ดิจิทัล ความฉลาดทางดิจทิ ลั มีสามระดับ 8 ดา้ น และ 24 สมรรถนะที่ประกอบด้วย ความรู้ ทักษะ ทัศนคติและค่านิยม โดยบทความนจี้ ะกล่าวถึงทักษะ 8 ด้านของความฉลาดดจิ ิทัลในระดับพลเมอื ง ดจิ ิทัล ซ่ึงเปน็ ความสามารถในการใช้เทคโนโลยีดิจิทัลและส่ือในรูปแบบที่ปลอดภัยรับผดิ ชอบ และมี จรยิ ธรรม ดังนี้

1. เอกลักษณพ์ ลเมืองดจิ ทิ ัล (Digital Citizen Identity) เอกลักษณพ์ ลเมอื งดจิ ทิ ัล เปน็ ความสามารถสรา้ งและบริหารจัดการอัตลักษณ์ทดี่ ขี อง ตนเองไวไ้ ด้อย่างดที ัง้ ในโลกออนไลนแ์ ละโลกความจรงิ อัตลักษณท์ ี่ดีคอื การที่ผู้ใช้สื่อดจิ ทิ ัลสร้าง ภาพลักษณ์ในโลกออนไลนข์ องตนเองในแง่บวก ทั้งความคดิ ความรู้สกึ และการกระทา โดยมี วิจารณญาณในการรับส่งข่าวสารและแสดงความคดิ เหน็ มีความเห็นอกเหน็ ใจผรู้ ่วมใช้งานในสังคม ออนไลน์ และรู้จักรับผิดชอบต่อการกระทา ไม่กระทาการที่ผดิ กฎหมายและจริยธรรมในโลกออนไลน์ เช่น การละเมดิ ลขิ สิทธิ์ การกลั่นแกล้งหรือการใช้วาจาที่สรา้ งความเกลียดชังผ้อู น่ื ทางส่ือออนไลน์ 2. การบริหารจัดการเวลาบนโลกดจิ ทิ ัล (Screen Time Management) การบรหิ ารจัดการเวลาบนโลกดิจทิ ลั เป็นความสามารถควบคุมตนเอง ความสามารถใน การจัดสรรเวลาในการ ใช้งานอปุ กรณด์ ิจิทัลและอุปกรณ์เทคโนโลยีได้อย่างมปี ระสทิ ธิภาพ รวมถงึ การใช้งานสื่อสังคม (Social Media) และเกม ออนไลน์ (Online Games) ด้วยความรับผดิ ชอบ ต่อตนเอง สามารถบริหารเวลาที่ใช้อุปกรณ์ยคุ ดิจิทัล รวมไปถงึ การควบคุมเพื่อให้เกิดสมดลุ ระหว่าง โลกออนไลน์ และโลกความเป็นจรงิ อีกทัง้ ตระหนักถงึ อันตราย และสุขภาพจากการใช้เวลาหน้าจอ นานเกนิ ไป และผลเสียของการเสพติดส่ือดจิ ทิ ลั 3. การจัดการการกลั่นแกล้งบนไซเบอร์ (Cyberbullying Management) การจัดการการกลั่นแกล้งบนไซเบอร์ เปน็ ความสามารถในการป้องกนั ตนเอง การมี ภูมิคุ้มกันในการรับมอื และจดั การกับ สถานการณ์การกลั่นแกล้งบนอินเทอรเ์ นต็ ได้อย่างชาญฉลาด การใช้อนิ เทอร์เน็ตเปน็ เครื่องมอื หรอื ชอ่ งทางเพื่อก่อให้เกดิ การคกุ คามล่อลวงและการกลั่นแกล้งบน โลกอนิ เทอรเ์ น็ตและสื่อสังคมออนไลน์ โดยกลุ่มเป้าหมายมักจะเป็นกลุ่มเด็กจนถึง เด็กวัยรุ่น การกลั่น แกล้งบนโลกไซเบอรค์ ล้ายกันกับการกลั่นแกล้งในรปู แบบอน่ื หากแต่การกลั่นแกล้งประเภทนี้จะกระทา ผ่านสื่อออนไลนห์ รือสื่อดิจทิ ัล เช่น การส่งข้อความทางโทรศัพท์ ผู้กลั่นแกล้งอาจจะเป็นเพ่ือนร่วมชัน้ คนรู้จักในสื่อสังคมออนไลน์ หรืออาจจะเปน็ คนแปลกหน้ากไ็ ด้ แต่ส่วนใหญ่ผู้ที่กระทาจะรู้จักผทู้ ี่ถูกกลั่น แกล้งรูปแบบของการกลั่นแกล้งมักจะเปน็ การวา่ ร้าย ใส่ความ ขู่ทาร้าย หรอื ใช้ถอ้ ยคาหยาบคาย การ คกุ คามทางเพศผ่านสื่อออนไลน์ การแอบอ้างตัวตนของผอู้ ื่น การแบลก็ เมล์ การหลอกลวง การสร้าง กลุ่มในโซเชียลเพื่อโจมตีโดยเฉพาะ 4. การจัดการความปลอดภัยบนระบบเครอื ข่าย (Cybersecurity Management) การจัดการความปลอดภัยบนระบบเครือข่าย เป็นความสามารถในการสารวจ ตรวจสอบ การปอ้ งกนั และ การรักษาความปลอดภัยของข้อมูลในระบบเครือข่าย ป้องกันข้อมูลด้วยการสร้าง ระบบความปลอดภัยที่เข้มแขง็ และปอ้ งกันการโจรกรรมข้อมูลหรือการถูกโจมตีออนไลนไ์ ด้ มีทักษะใน การรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกออนไลน์การรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกไซเบอร์ คอื การปกป้องอุปกรณด์ จิ ทิ ัลข้อมูลที่จดั เก็บและข้อมูลส่วนตัวไม่ใหเ้ สียหาย สูญหาย หรือถกู โจรกรรม จากผูไ้ ม่หวงั ดีในโลกไซเบ

5. การจัดการความเปน็ ส่วนตัว (Privacy Management) การจัดการความเปน็ ส่วนตัว เป็นความสามารถในการจดั การกับความเป็นส่วนตัวของ ตนเองและของผู้อ่ืน การใช้ข้อมูลออนไลนร์ ่วมกัน การแบ่งปันผ่านส่ือดจิ ทิ ัล ซึ่งรวมถงึ การบริหาร จัดการ รจู้ ักปอ้ งกนั ข้อมูลส่วนบุคคลของตนเอง เช่น การแชรข์ ้อมลู ต่าง ๆ ด้วยเคร่ืองมอื ดจิ ทิ ัล การ ขโมยข้อมูลอัตลักษณ์ เป็นต้น โดยต้องมีความสามารถในการฝกึ ฝนใช้เคร่ืองมือ หรือวธิ ีการในการ ปอ้ งกนั ข้อมูลตนเองได้เป็นอย่างดี รวมไปถงึ ปกปดิ การสืบคน้ ข้อมูลต่างๆ ในเวบ็ ไซต์ เพื่อรักษาความ เปน็ ส่วนตัวความเปน็ ส่วนตัวในโลกออนไลน์ คือสทิ ธิการปกปอ้ งข้อมูลความส่วนตัวในโลกออนไลน์ ของผใู้ ช้งานที่บคุ คลหรือการบรหิ ารจัดการข้อมูลส่วนตัว รวมถึงการใช้ดุลยพินจิ ปกปอ้ ง ข้อมูลส่วน บคุ คลและข้อมูลที่เปน็ ความลับของผอู้ ่ืน 6. การคดิ อย่างมวี จิ ารณญาณ (Critical Thinking) การคดิ อย่างมวี จิ ารณญาณ หมายถึง ความสามารถในการตัดสนิ ของบุคคลว่าควรเชื่อ ไม่ ควรเชื่อ ควรทา หรอื ไม่ควรทาบนความคดิ เชงิ เหตุและผล มีความสามารถในการวเิ คราะห์แยกแยะ ระหว่างข้อมูลที่ถูกต้องและข้อมูลที่ผิด ข้อมูลทมี่ ีเนอื้ หาเปน็ ประโยชนแ์ ละข้อมูลที่เข้าขา่ ยอันตราย ข้อมูล ตดิ ต่อทางออนไลน์ที่นา่ ตั้งข้อสงสัยและน่าเช่ือถอื ได้ เม่ือใช้อนิ เทอร์เนต็ ทราบว่าเน้ือหาใดมีประโยชน์ รู้เท่าทนั สื่อและสารสนเทศ สามารถวเิ คราะหแ์ ละประเมนิ ข้อมูลจากแหล่งข้อมูลที่หลากหลายได้ เขา้ ใจ รูปแบบการหลอกลวงต่าง ๆ ในสื่อดจิ ทิ ัล เช่น ข่าวปลอม เว็บไซตป์ ลอม ภาพตดั ต่อ ข้อมูลอนั ที่เท็จ เป็นต้น 7. ร่องรอยทางดจิ ิทัล (Digital Footprints) ร่องรอยทางดิจทิ ัล เปน็ ความสามารถในการเข้าใจธรรมชาติของการใช้ชีวิตในโลกดิจทิ ัลวา่ จะหลงเหลือร่องรอยข้อมูลท้งิ ไวเ้ สมอ ร่องรอยทางดจิ ิทลั อาจจะส่งผลกระทบในชีวติ จริง ทเี่ กดิ จาก ร่องรอยทางดจิ ทิ ัลเข้าใจผลลพั ธ์ที่อาจเกดิ ข้ึน เพื่อนามาใช้ในการจัดการกับชีวติ บทโลกดิจทิ ลั ด้วย ความรับผิดชอบ ข้อมูลร่องรอยทางดจิ ิทัล เช่น การลงทะเบียน อีเมล การโพสตข์ ้อความหรอื รูปภาพ ไฟล์งานตา่ ง ๆ เมื่อถูกส่งเข้าโลกอินเทอร์เนต็ แล้ว จะทิง้ ร่องรอยข้อมูลส่วนตัวของผใู้ ช้งานไว้ ใหผ้ อู้ ื่น สามารถตดิ ตามได้ และจะเป็นข้อมูลที่ระบตุ ัวบุคคลได้อย่างง่ายดาย 8. ความเห็นอกเห็นใจและสรา้ งสัมพันธภาพทดี่ ีกับผู้อ่ืนทางดจิ ทิ ัล (Digital Empathy) ความเห็นอกเหน็ ใจและสร้างสัมพนั ธภาพทดี่ ีกับผู้อ่ืนทางดจิ ทิ ัล เปน็ ความสามารถในการ เข้าใจผอู้ ื่น การตอบสนองความต้องการของผอู้ ื่น การแสดง ความเห็นใจและการแสดงนา้ ใจต่อผอู้ ่ืน บนโลกดจิ ทิ ัลได้อย่างเหมาะสม มีปฏิสัมพันธ์อันดีต่อคนรอบขา้ ง ไม่ว่าพ่อแม่ ครู เพ่ือนทัง้ ในโลก ออนไลน์และในชีวิตจริง ไม่ด่วนตดั สินผอู้ ื่นจากข้อมูลออนไลนแ์ ต่เพียงอย่างเดียว และจะเป็น กระบอกเสียงใหผ้ ทู้ ี่ต้องการความช่วยเหลอื ในโลกออนไลน์

แหล่งที่มา สถาบันสื่อเดก็ และเยาวชน. (2561). การจัดทา Fact Sheet‘ความฉลาดทางดจิ ทิ ัล’ (Digital Intelligence : DQ) และการศึกษาการรงั แกกันบนโลกไซเบอรข์ องวัยรุ่น. กรุงเทพมหานคร : สถาบันสื่อเดก็ และ เยาวชน สถาบันสื่อเดก็ และเยาวชน. (2561). ความฉลาดทางดิจติ อล (Digital Intelligence: DQ) และการศกึ ษาการ รังแกกันบนโลกไซเบอรข์ องวัยรุ่น. สืบค้นเมื่อ 21 เมษายน 2562, จาก http://cclickthailand.com/contents/research/A2.-final.pdf. สถาบันสื่อเด็กและเยาวชน. (2562). การพัฒนาพลเมือง MILD จดุ เน้นตามช่วงวยั . สืบคน้ เมื่อ 21 เมษายน 2562, จาก http://cclickthailand.com/ชุดความรู้สาหรับครู/ความรู้/การพัฒนาพลเมอื ง-midl-จุดเน้น ตามช่วงวัย. ปณติ า วรรณพิรุณ. (2560). ‚ความฉลาดทางงดจิ ทิ ัล,‛ พัฒนาเทคนิคศกึ ษา. 29 (102), 12-20. บทความเรื่อง ‚พลเมอื งดจิ ทิ ัล (Digital Citizenship)‛ โดย Phichitra Phetparee| เผยแพร่บนเว็บไซต์ สสส. (วันที่ 27 มีนาคม 2562) เอกสารวชิ าการออนไลนเ์ ร่ือง ‚คู่มือพลเมืองดจิ ทิ ัล‛ โดย วรพจน์ วงศก์ ิจรุ่งเรอื ง เผยแพร่ครั้งแรก: มถิ นุ ายน 2561 น.ส. ปรารถนา นันตาวงค์ ชัน้ มัธยมศึกษาปที ี่ 6/7 เลขที่ 31