พลเมืองดิจิทัลและความฉลาดทางดิจิทัล

ก่อน พลเมืองดิจิทลั และ จะ ทราบ ถึง ทกั ษะ ดา้ น ดิจิทลั ความฉลาดทางดิจิทลั ขอให้ คา นิยาม ความหมายของประโยคทวี่ า่ \"ความเป็นพลเมืองดิจิทลั \" ที่ทุกประเทศทว่ั โลกคาดหวงั ให้ เกิดข้ึนในประชากรของตน คือ \"พลเมืองผใู้ ชง้ านสื่อดิจิทลั และส่ือสงั คมออนไลน์อยา่ งเขา้ ใจ บรรทดั ฐาน ของการปฏิบตั ิตวั ใหเ้ หมาะสม และมีความรับผิดชอบในการใชเ้ ทคโนโลยี โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ การส่ือสารในยคุ ดิจิทลั เป็นการส่ือสารท่ีไร้พรมแดนจาเป็นตอ้ งมีความฉลาด ทางดิจิทลั (DQ: Digital Intelligence) \" ความฉลาดทางดิจิทลั (Digital Intelligence Quotient : DQ) คือ กลุ่มของความสามารถ ทางสังคม อารมณ์ และการรับรู้ ที่จะทาใหค้ นคนหน่ึงสามารถเผชิญกบั ความทา้ ทายบนเสน้ ทาง ของชีวติ ในยคุ ดิจิทลั และสามารถปรับตวั ใหเ้ ขา้ กบั ชีวติ ดิจิทลั ได้ ความฉลาดทางดิจิทลั ครอบคลุมท้งั ความรู้ ทกั ษะ ทศั นคติและค่านิยมท่ีจาเป็นต่อการใชช้ ีวิตในฐานะสมาชิกของโลก ออนไลน์ กล่าวอีกนยั หน่ึงคือ ทกั ษะการใชส้ ่ือและการเขา้ สังคมในโลกออนไลน์ พลเมืองดิจิทลั จึงหมายถึง สมาชิกบนโลกออนไลน์ ที่ใชเ้ ครือข่ายอินเทอร์เน็ต ซ่ึงมี ความหลากหลายทางเช้ือชาติ อายุ ภาษา และวฒั นธรรม ดงั น้นั พลเมืองดิจิทลั ทุกคนจึงตอ้ งมี ‘ความเป็นพลเมืองดิจิทลั ’ ที่มีความฉลาดทางดิจิทลั บนพ้นื ฐานของความรับผดิ ชอบ การมี จริยธรรม การมสี ่วนร่วม ความเห็นอกเห็นใจและเคารพผอู้ ่นื โดยมุ่งเนน้ ความเป็นธรรมใน สงั คม ปฏิบตั ิและรักษาไวซ้ ่ึงกฎเกณฑ์ เพ่อื สร้างความสมดุลของการอยรู่ ่วมกนั อยา่ งมีความสุข



การเป็นพลเมืองดิจิทลั น้นั มีทกั ษะสาคญั 8 ประการ ที่ควรบ่มเพาะใหเ้ กิดข้ึนกบั พลเมืองดิจิทลั ทุกคนในศตวรรษท่ี 21 ดงั น้ี 1. ทกั ษะในการรักษาอตั ลกั ษณ์ทดี่ ขี องตนเอง (Digital Citizen Identity) ตอ้ งมีความสามารถในการสร้างสมดลุ บริหารจดั การ รักษาอตั ลกั ษณ์ท่ดี ีของตนเองไว้ ใหไ้ ด้ ท้งั ในส่วนของโลกออนไลน์ และโลกความจริง โดยตอนน้ี ประเดน็ เรื่องการสร้างอตั ลกั ษณ์ ออนไลนถ์ ือเป็นปรากฏการณ์ใหม่ ที่ ทาใหบ้ ุคคลสามารถแสดงออกถึง ความเป็นตวั ตนต่อสงั คมภายนอก โดยอาศยั ช่องทางการสื่อสารผา่ น เวบ็ ไซตเ์ ครือข่ายสงั คมในการ อธิบายรูปแบบใหม่ของการสื่อสาร แบบมีปฏิสมั พนั ธ์ทางอินเทอร์เนต็ ซ่ึงเป็นการแสดงออกเก่ียวกบั ตวั ตน ผา่ นเวบ็ ไซตเ์ ครือข่ายสังคมต่างๆ

2. ทกั ษะในการรักษาข้อมลู ส่วนตัว (Privacy Management) ดุลพนิ ิจในการบริหารจดั การขอ้ มลู ส่วนตวั โดยเฉพาะการแชร์ขอ้ มลู ออนไลนเ์ พื่อ ป้ องกนั ความเป็นส่วนตวั ท้งั ของตนเองและผอู้ ่ืนเป็นส่ิงสาคญั ที่ตอ้ งประกอบอยใู่ น พลเมืองดิจิทลั ทกุ คน และพวกเขาจะตอ้ งมีความตระหนกั ในความเท่าเทียมกนั ทางดิจิทลั เคารพในสิทธิของคนทุกคน รวมถึงตอ้ งมีวิจารณญาณในการรักษาความปลอดภยั ของ ขอ้ มูลตนเองในสังคมดิจิทลั รู้ว่าขอ้ มูลใดควรเผยแพร่ ขอ้ มลู ใดไม่ควรเผยแพร่ และตอ้ ง จดั การความเสี่ยงของขอ้ มลู ของตนในส่ือสงั คมดิจิทลั ไดด้ ว้ ย

3. ทกั ษะในการคดิ วเิ คราะห์มวี จิ ารณญาณทด่ี ี (Critical Thinking) ความสามารถในการวิเคราะห์แยกแยะระหว่างขอ้ มลู ที่ถกู ตอ้ งและขอ้ มลู ที่ผดิ ขอ้ มลู ทีม่ ี เน้ือหาดีและขอ้ มลู ที่เขา้ ข่ายอนั ตราย รู้ว่าขอ้ มลู ลกั ษณะใดท่ีถกู ส่งผา่ นมาทางออนไลน์ แลว้ ควรต้งั ขอ้ สงสัย หาคาตอบใหช้ ดั เจนก่อนเชื่อและนาไปแชร์ ดว้ ยเหตุน้ี พลเมือง ดิจิทลั จึงตอ้ งมีความรู้ความสามารถในการเขา้ ถึง ใช้ สร้างสรรค์ ประเมิน สังเคราะห์ และสื่อสารขอ้ มลู ข่าวสารผา่ นเคร่ืองมือดิจิทลั ซ่ึงจาเป็นตอ้ งมีความรู้ดา้ นเทคนิคเพอื่ ใช้ เคร่ืองมือดิจิทลั เช่น คอมพิวเตอร์ สมาร์ตโฟน แทบ็ เลต็ ไดอ้ ยา่ งเช่ียวชาญ รวมถึงมี ทกั ษะในการรู้คิดข้นั สูง เช่น ทกั ษะการคิดอยา่ งมีวิจารณญาณ ที่จาเป็นต่อการเลือก จดั ประเภท วิเคราะห์ ตีความ และเขา้ ใจขอ้ มลู ข่าวสาร มีความรู้และทกั ษะใน สภาพแวดลอ้ มดิจิทลั การรู้ดิจิทลั โดยมุ่งใหเ้ ป็นผใู้ ชท้ ่ดี ี เป็ นผเู้ ขา้ ใจบริบททดี่ ี และเป็น ผสู้ ร้างเน้ือหาทางดิจิทลั ทีด่ ี ในสภาพแวดลอ้ มสงั คมดิจิทลั

4. ทกั ษะในการจดั สรรเวลาหน้าจอ (Screen Time Management) ทกั ษะในการบริหารเวลากบั การใชอ้ ุปกรณ์ยคุ ดิจิทลั รวมไปถึงการควบคุมเพ่อื ใหเ้ กิดสมดุล ระหว่างโลกออนไลนแ์ ละโลกภายนอก นบั เป็นอีก หน่ึงความสามารถทบ่ี ่งบอกถึง ความเป็นพลเมือง ดิจิทลั ไดเ้ ป็นอยา่ งดี เพราะเป็ นทร่ี ู้กนั อยแู่ ลว้ ว่าการ ใชเ้ ทคโนโลยสี ารสนเทศทข่ี าดความเหมาะสมยอ่ ม ส่งผลเสียต่อสุขภาพโดยรวม ท้งั ความเครียดต่อ สุขภาพจิตและเป็นสาเหตุก่อใหเ้ กิดความเจบ็ ป่ วย ทางกาย ซ่ึงนาไปสู่การสูญเสียทรัพยส์ ินเพอื่ ใช้ รักษา และเสียสุขภาพในระยะยาวโดยรู้เทา่ ไม่ถึงการณ์ 5. ทกั ษะในการรับมอื กบั การคุกคามทางโลกออนไลน์ (Cyberbullying Management) จากขอ้ มูลทางสถิติล่าสุด สถานการณ์ในเรื่อง Cyber bullying ในไทย มีค่าเฉล่ียการกลนั่ แกลง้ บนโลกออนไลน์ในรูปแบบต่างๆ ทสี่ ูงกว่าค่าเฉลี่ย โลกอยทู่ ่ี 47% และเกิดในรูปแบบท่ีหลากหลาย อาทิ การ ด่าทอกนั ดว้ ยขอ้ ความหยาบคาย การตดั ต่อภาพ สร้าง ขอ้ มลู เทจ็ รวมไปถึงการต้งั กลุม่ ออนไลน์กีดกนั เพอ่ื น ออกจากกลุ่ม ฯลฯ ดงั น้นั วา่ ทีพ่ ลเมืองดิจิทลั ทุกคน จึง ควรมีความสามารถในการรับรู้และรับมือการคุกคามข่มขู่ บนโลกออนไลน์ไดอ้ ยา่ งชาญฉลาด เพือ่ ป้ องกนั ตนเอง และคนรอบขา้ งจากการคกุ คามทางโลกออนไลน์ใหไ้ ด้

6. ทกั ษะในการบริหารจดั การข้อมูลทผ่ี ้ใู ช้งานทงิ้ ไว้บนโลกออนไลน์ (Digital Footprints) มีรายงานการศึกษาวจิ ยั ยนื ยนั วา่ คนรุ่น Baby Boomer คือ กลุ่ม Aging ทเี่ กิดต้งั แต่ปี พ.ศ. 2487 – 2505 มกั จะใชง้ านอปุ กรณ์คอมพวิ เตอร์หรือโทรศพั ทเ์ คลื่อนท่ีของผอู้ ื่น และเปิ ด ใชง้ าน WiFi สาธารณะ เสร็จแลว้ มกั จะละเลย ไม่ลบ รหสั ผา่ นหรือประวตั ิการใชง้ านถึง 47% ซ่ึงเสี่ยง มากที่จะถกู ผอู้ ื่นสวมสิทธิ ขโมยตวั ตนบนโลก ออนไลน์ และเขา้ ถึงขอ้ มลู ส่วนบุคคลไดอ้ ยา่ ง ง่ายดาย ดงั น้นั ความเป็นพลเมืองดิจิทลั จึงตอ้ งมี ทกั ษะความสามารถที่จะเขา้ ใจธรรมชาติของการใช้ ชีวติ ในโลกดิจิทลั วา่ จะหลงเหลือร่องรอยขอ้ มลู ทงิ้ ไวเ้ สมอ รวมไปถึงตอ้ งเขา้ ใจผลลพั ธท์ ีอ่ าจเกิดข้ึน เพื่อการดแู ลส่ิงเหล่าน้ีอยา่ งมีความรับผดิ ชอบ 7. ทกั ษะในการรักษาความปลอดภยั ของตนเองในโลกออนไลน์ (Cybersecurity Management) ความสามารถในการป้ องกนั ขอ้ มลู ดว้ ยการสร้างระบบความปลอดภยั ทีเ่ ขม้ แขง็ และ ป้ องกนั การโจรกรรมขอ้ มลู ไม่ใหเ้ กิดข้ึนได้ ถา้ ตอ้ งทาธุรกรรมกบั ธนาคารหรือซ้ือสินคา้ ออนไลน์ เช่น ซ้ือเส้ือผา้ ชุดเดรส เป็นตน้ ควรเปล่ียนรหสั บ่อยๆ และ ควรหลีกเล่ียงการใชค้ อมพวิ เตอร์ สาธารณะ และหากสงสยั วา่ ขอ้ มูล ถกู นาไปใชห้ รือสูญหาย ควรรีบ แจง้ ความและแจง้ หน่วยงานท่ี เก่ียวขอ้ งทนั ที

8. ทกั ษะในการใช้เทคโนโลยีอย่างมจี ริยธรรม (Digital Empathy) ความสามารถในการเห็นอกเห็นใจและสร้างความสัมพนั ธ์ท่ีดีกบั ผอู้ ื่นบนโลกออนไลน์ พลเมืองดิจิทลั ทด่ี ีจะตอ้ งรู้ถึงคุณค่าและจริยธรรมจากการใชเ้ ทคโนโลยี ตอ้ งตระหนกั ถึง ผลพวงทางสังคม การเมือง เศรษฐกิจ และวฒั นธรรม ที่เกิดจากการใชอ้ ินเทอร์เน็ต การ กดไลก์ กดแชร์ ขอ้ มลู ขา่ วสาร ออนไลน์ รวมถึงรู้จกั สิทธิและความรับผดิ ชอบออนไลน์ อาทิ เสรีภาพในการพดู การเคารพทรัพยส์ ินทางปัญญาของผอู้ ื่น และการปกป้ องตนเอง และชุมชนจากความเส่ียงออนไลน์ เช่น การกลนั่ แกลง้ ออนไลน์ ภาพลามกอนาจารเดก็ สแปม เป็นตน้

กล่าวโดยสรุป การจะเป็นพลเมืองดิจิทลั ท่ดี ีน้นั ตอ้ งมีความฉลาดทางดิจิทลั ซ่ึงประกอบข้ึน ดว้ ยชุดทกั ษะและความรู้ท้งั ในเชิงเทคโนโลยแี ละการคิดข้นั สูง หรือท่เี รียกวา่ ‚ความรู้ดิจิทลั ‛ (Digital Literacy) เพือ่ ใหส้ ามารถใชป้ ระโยชน์จากขอ้ มลู ข่าวสารในโลกไซเบอร์ รู้วิธีป้ องกนั ตนเองจากความเสี่ยงต่างๆ ในโลกออนไลน์ เขา้ ใจถึงสิทธิ ความรับผดิ ชอบ และจริยธรรมท่ี สาคญั ในยคุ ดิจิทลั และใชป้ ระโยชนจ์ ากอินเทอร์เน็ตในการมีส่วนร่วมทางการเมือง เศรษฐกิจ สงั คม และวฒั นธรรม ที่เกี่ยวกบั ตนเอง ชุมชน ประเทศ และพลเมืองบนโลก ไดอ้ ยา่ งสร้างสรรค์

ทม่ี า : บทความเร่ือง ‚พลเมืองดิจิทลั (Digital Citizenship)‛ โดย Phichitra Phetparee| เผยแพร่บน เวบ็ ไซต์ สสส. (วนั ที่ 27 มีนาคม 2562) เอกสารวชิ าการออนไลนเ์ รื่อง ‚ค่มู ือพลเมืองดิจิทลั ‛ โดย วรพจน์ วงศก์ ิจรุ่งเรือง เผยแพร่คร้ัง แรก: มิถุนายน 2561 นาย อภนิ ันท์ ปาลี ม.6/7 เลขท่ี