5.แนวทางการจัดการศพติดเชื้อ COVID-19

แนวทางการจัดการศพตดิ เช้ือ หรอื สงสัยตดิ เชื้อไวรสั โคโรนา 2019 (COVID-19) ฉบับปรับปรุงใหม่ กองบริหารการสาธารณสขุ สานกั งานปลัดกระทรวงสาธารณสขุ 16 กุมภาพันธ์ 2564

สารบญั เร่อื ง หน้า 1. Flow Chat แนวทางการจัดการศพที่ตดิ เช้ือหรอื สงสยั วา่ ตดิ เช้อื ไวรัสโคโรนา 2019 1 (COVID-19) 2 2. ตารางท่ี 1 : เกณฑ์สอบสวนโรคผู้เสียชวี ติ ท่ีสงสัยการติดเชื้อไวรสั โคโรนา 2019 4 (Criteria of Bodies Under Investigation (BUI) for COVID-19) 5 3. ตารางที่ 2 : การเตรยี มบคุ ลากรสาหรับการจัดการศพติดเชื้อไวรสั โคโรนา 2019 7 4. ตารางที่ 3 : การเตรยี มวัสดุอปุ กรณส์ าหรับการจดั การศพติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 8 5. ข้ันตอนการปฏิบัติงานในการจดั การศพติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 6. กรณผี ้เู สียชีวิตทเ่ี ข้าเกณฑ์สอบสวนโรคหรอื มีผลตรวจยืนยันการติดเชอื้ ไวรสั โคโรนา 2019 8 9 เปน็ การตายผิดธรรมชาติหรอื การตายระหวา่ งการควบคุมของเจ้าพนกั งานทจ่ี าเป็นตอ้ งชนั สูตรพลกิ ศพ 10 7. เมอ่ื ผปู้ ฏิบัตงิ านเดินทางกลับมาถงึ โรงพยาบาลหรือหนว่ ยงานของตน 11 8. แผนผังที่ 1 : ขน้ั ตอนการบรรจุศพใส่ถงุ ศพ กรณีเสียชีวิตในโรงพยาบาล 12 9. แผนผังที่ 2 : ขัน้ ตอนการบรรจุศพใส่ถุงศพ กรณเี สียชีวิตนอกโรงพยาบาล 13 10. คาแนะนาสาหรับผปู้ ฏบิ ตั ิงานในการจดั การศพทสี่ งสยั ติดเช้อื ไวรสั โคโรนา 2019 14 11. คาแนะนาสาหรบั ญาตผิ เู้ สยี ชีวติ และผ้ปู ฏิบัติงานในการประกอบพิธีทางศาสนา 15 12. แนวทางการเก็บสิ่งสง่ ตรวจจากศพเพ่อื ตรวจหาสารพันธกุ รรมของเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 16 13. แนวทางการผ่าศพที่สงสัยหรือยนื ยนั การติดเชื้อไวรัสโคโรนา่ 2019 14. แนวทางการจัดการศพมุสลิมที่เสียชีวติ หรอื สงสัยวา่ เสียชวี ติ จากโรคตดิ เช้อื ไวรสั โคโรนา 2019 15. แบบสอบสวนการเสยี ชวี ติ สาหรับศพทส่ี งสยั การตดิ เช้ือไวรัสโคโรนา 2019

ผเู ้ สยี ชวี ติ ในสถานพยาบาล แนวทางการจดั การศพทเี สยี ชวี ติ หรอื สงสยั วา่ เสยี ชวี ติ จากโรคตดิ เชอื ไวรสั โคโรนา 2019 ทไี ดร้ ับการยนื ยนั วา่ ตดิ เชอื ไวรัสโคโรนา 2019 ผเู ้ สยี ชวี ติ ในสถานพยาบาลทสี งสยั วา่ บนั ทกึ ภาพศพ ตดิ เชอื ไวรัสโคโรนา 2019 พยาบาลหอผู้ ่ปวย/ห้องตรวจอุบ ัติเหตุ ุฉกเฉิน ผเู ้ สยี ชวี ติ เขา้ เกณฑส์ อบสวนโรค ไมใ่ ช่ (รายละเอยี ดตามตารางที 1) ใช่ บนั ทกึ ภาพศพ เคยเกบ็ สงิ สง่ ตรวจเพอื ยนื ยนั ใช่ สามารถรอผลการตรวจ ใช่ ใช่ การตดิ เชอื ไวรัสโคโรนา 2019 ทางหอ้ งปฏบิ ตั กิ ารกอ่ นได ้ ผลทางหอ้ งปฏบิ ตั กิ าร ไมใ่ ช่ ผเู ้ สยี ชวี ติ นอกสถานพยาบาล ยนื ยนั พบเชอื ไวรัสโคโรนา 2019 ไมใ่ ช่ ไมใ่ ช่ ผเู ้ สยี ชวี ติ เขา้ เกณฑส์ อบสวนโรค ไมใ่ ช่ ตายผดิ ธรรมชาตหิ รอื ไมใ่ ช่ (รายละเอยี ดตามตารางที 1) ตายระหวา่ งการควบคมุ ของเจา้ พนักงาน 1 แพทย ์ประจําโรงพยาบาล/ เกบ็ ตวั อยา่ งจากทางเดนิ หายใจสว่ นบน แพทย์ผู้ช ันสูตรพลิกศพ ดว้ ยวธิ ี Nasopharyngeal swab ใช่ ใช่ กรณีมกี ารใสท่ อ่ ชว่ ยใจ บนั ทกึ ภาพศพ ตรวจชนั สตู รพลกิ ศพภายนอก เกบ็ ตวั อยา่ งจากทางเดนิ หายใจสว่ นลา่ ง ดว้ ยวธิ ี Tracheal suction หรอื ตดั ET-tube เกบ็ ตวั อยา่ งจากทางเดนิ หายใจสว่ นบน ใช่ มอบศพใหญ้ าตจิ ัดการ ดว้ ยวธิ ี Nasopharyngeal swab สามารถระบสุ าเหตกุ ารตายได ้ ตามประเพณี สว่ นทสี มั ผัสสารคดั หลงั ใสใ่ น VTM ไมใ่ ช่ ทีมจ ัดการศพติดเชือ นําศพใสถ่ งุ บรรจศุ พ นําศพใสถ่ งุ บรรจศุ พและเคลอื นยา้ ยศพไปพนื ทเี กบ็ รักษาศพ เพอื รอผลการตรวจ (รายละเอยี ดตามแผนผังที 1) (รายละเอยี ดตามแผนผังที 1 และ 2) - แจง้ เจา้ พนักงานควบคมุ โรคตดิ ตอ่ ใช่ ผลทางหอ้ งปฏบิ ตั กิ าร ไมใ่ ช่ - มอบศพใหญ้ าตจิ ัดการตามประเพณี - ใหค้ ําแนะนําในการป้องกนั การตดิ เชอื จากศพ ยนื ยนั พบเชอื ไวรัสโคโรนา 2019 ใช่ เกบ็ Nasopharyngeal swab และ Lung swab ใช่ Gross pathology ผา่ ตรวจศพภายใน ผลทางหอ้ งปฏบิ ตั กิ ารยนื ยนั สง่ ตรวจยนื ยนั การตดิ เชอื พบปอดอกั เสบรนุ แรงทงั สองขา้ ง ท ีมแพทย ์น ิต ิเวช พบเชอื ไวรัสโคโรนา 2019 นําศพใสถ่ งุ บรรจศุ พ ไมใ่ ช่ ไมใ่ ช่ (รายละเอยี ดตามแผนผังที 1) มอบศพใหญ้ าตจิ ัดการตามประเพณี

ตารางที่ 1 : เกณฑส์ อบสวนโรคผเู้ สยี ชีวติ ที่สงสยั การตดิ เชอื้ ไวรสั โคโรนา 2019 (Criteria of Bodies Under Investigation (BUI) for COVID-19) เกณฑ์สอบสวนโรคกรณีเสียชวี ติ 1. การเสียชีวิตในทุกราย ท่ีก่อนเสียชีวิตมีประวัติอาการอย่างใดอย่างหนึ่งต่อไปน้ี; ไข้ ไอ น้ามูก เจ็บคอ ไม่ได้กล่ิน หายใจเร็ว ล้ินไม่รับรส หายใจเหน่ือย หรือหายใจล้าบาก ร่วมกับ 14 วัน ก่อนวันเร่ิมป่วย หรือ 30 วัน กอ่ นเสียชีวิต มปี ระวัติอยา่ งใดอย่างหนงึ่ ต่อไปนี้ (1) เดนิ ทางไปยัง หรือมาจาก หรอื อาศยั อยใู่ นประเทศท่มี ีการรายงานโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (2) สัมผสั กบั ผู้ป่วยยนื ยันโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (3) ไปในสถานทชี่ ุมนมุ ชน หรอื สถานที่ทมี่ ีการรวมกลมุ่ คน ทพ่ี บผ้ปู ว่ ยยืนยนั โรคตดิ เชอ้ื ไวรสั โคโรนา 2019 (4) ปฏบิ ตั งิ านในสถานกกั กันโรค 2. การเสียชีวิตโดยยังไม่ปรากฏสาเหตุ* ท่ีมีประวัติตามข้อ (1) – (4) ในข้อ 1. ในช่วงเวลา 30 วัน ก่อนเสียชีวิต และไมส่ ามารถสบื ทราบประวตั ิการเจบ็ ปว่ ยก่อนจะมีการเสียชวี ติ ได้ 3. ผปู้ ่วยโรคปอดอกั เสบทไ่ี มพ่ บสาเหตุทช่ี ัดเจน หรอื แพทยผ์ ู้ตรวจรักษาสงสยั วา่ เปน็ โรคตดิ เชอ้ื ไวรสั โคโรนา 2019 4. ตรวจพบลักษณะปอดอักเสบรุนแรงท้ังสองข้างจากการตรวจภาพถ่ายรังสีปอดภายหลังตายหรือจาก การผา่ ตรวจศพ 5. การเสียชีวิตใด ๆ ทแี่ พทยผ์ ้ชู นั สูตรพลิกศพสงสยั ว่าเป็นโรคติดเชอ้ื ไวรัสโคโรนา 2019 * “การเสียชีวิตโดยยังไม่ปรากฏสาเหตุ” หมายถึง การเสียชีวิตกะทันหันและไม่คาดคิด โดยไม่มีอาการเจ็บป่วยของ โรคเร้ือรังที่สามารถเป็นสาเหตุการตายได้มาก่อนหน้า รวมท้ังการเสียชีวิตท่ีไม่มีผู้ทราบเหตุการณ์และอาการของผู้ตาย ก่อนเสียชีวิต ทั้งนี้ไม่รวมถึงการเสียชีวิตกะทันหันท่ีมีประวัติชัดเจนว่าเกิดจากการฆ่าตัวตาย ถูกผู้อ่ืนท้าให้ตาย ถูกสัตว์ ท้ารา้ ย หรืออบุ ตั ิเหตุ 2

**กล่มุ ผู้สมั ผสั ใกลช้ ิดท่มี ีความเส่ยี งสงู (High risk closed contact) 1. ผู้สัมผสั ใกล้ชิดในครัวเรือน 1) สมาชกิ ในครอบครัว ญาติ และผู้ท่ีดูแลผู้ป่วยโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ขณะทม่ี อี าการปว่ ย 2) ผทู้ ีอ่ ย่ใู นบ้านเดยี วกับผูป้ ว่ ยโรคติดเชอ้ื ไวรัสโคโรนา 2019 2. ผ้สู ัมผัสใกลช้ ดิ ในสถานพยาบาล 1) บุคลากรทางการแพทย์ บุคลากรอนื่ ๆ ในแผนกท่เี กย่ี วข้อง หรือผู้มาเย่ยี มผ้ปู ่วยโรคติดเชอ้ื ไวรสั โคโรนา 2019 ในขณะท่อี ยูใ่ นโรงพยาบาลโดยไม่ไดใ้ ส่ Personal Protective Equipment (PPE) ตามมาตรฐาน 2) ผปู้ ่วยรายอน่ื ๆ (ป่วยด้วยโรคอนื่ ) ทรี่ บั การรักษาในชว่ งเวลาเดียว และอยูใ่ นหอ้ งเดียวกนั หรอื แถวเดียวกัน กบั ผ้ปู ว่ ยโรคตดิ เชื้อไวรัสโคโรนา 2019 และผูท้ ี่มาเย่ียมผปู้ ่วยเหล่าน้ันในขณะทผี่ ปู้ ว่ ยยังไม่ได้รบั การรักษา ในหอ้ งแยกโรค 3) เจ้าหน้าท่ีทางห้องปฏิบัติการท่ีเกี่ยวข้องกับสิ่งส่งตรวจจากผู้ป่วยโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 โดยไม่ได้ ใส่ PPE ตามมาตรฐาน 3. ผสู้ ัมผสั ใกลช้ ดิ ในยานพาหนะ 1) ในกรณีท่ีผ้ปู ่วยโรคตดิ เชื้อไวรสั โคโรนา 2019 เดินทางโดยเครือ่ งบนิ ในขณะทมี่ ีอาการ - ผู้ท่ีร่วมเดินทางโดยเคร่ืองบินกับผู้ป่วย ผู้โดยสารที่น่ังใกล้ผู้ป่วยในแถวเดียวกัน และในระยะ 2 แถวหนา้ และ 2 แถวหลงั - พนักงานบริการบนเครอื่ งบนิ ทุกรายในโซนเดียวกนั กบั ทผ่ี ปู้ ว่ ยนง่ั - ผ้ทู ร่ี ่วมกลุ่มเดินทางเดียวกัน เช่น กลุ่มทวั ร์เดยี วกนั 2) ในกรณีท่ผี ปู้ ่วยโรคติดเช้อื ไวรัสโคโรนา 2019 เดินทางโดยยานพาหนะอืน่ ๆ ในขณะทม่ี อี าการ - ผู้ท่รี ว่ มเดินทางกบั ผู้ปว่ ย - ผโู้ ดยสาร หรอื พนักงานทสี่ มั ผสั สารคดั หลงั่ จากทางเดนิ หายใจ หรอื โดนไอ จาม จากผู้ป่วย - ผโู้ ดยสารทีอ่ ยูใ่ นระยะหา่ งไม่เกนิ 1 เมตรจากผ้ปู ่วย 4. ผ้สู มั ผัสใกลช้ ดิ ในโรงเรียน/ท่ที างาน/ชุมชน 1) นักเรียนหรือผู้ร่วมงาน ได้แก่ กลุ่มเพื่อนท่ีพบปะกับผู้ป่วยโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ในขณะมีอาการ และมปี ระวตั ิอาจสัมผัสสารคัดหล่ังจากทางเดินหายใจ หรือโดนไอ จาม จากผ้ปู ่วยโรคติดเชือ้ ไวรัสโคโรนา 2019 2) ผู้ท่ีอยู่ในชุมชนเดียวกันกับผู้ป่วยโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 หรือในชุมชนอ่ืน ๆ และสัมผัสสารคัดหล่ัง จากทางเดินหายใจ หรือโดนไอ จาม จากผู้ป่วย 3

ตารางที่ 2 : การเตรียมบคุ ลากรสาหรับการจดั การศพตดิ เชอ้ื ไวรัสโคโรนา 2019 ทีมจดั การศพตดิ เชอ้ื จานวน หน้าที่ การสวมใส่อปุ กรณ์ป้องกนั ส่วนบคุ คล (PPE) อนั ตราย (คน) หัวหน้าทีม 1- ควบคุมขน้ั ตอนการเก็บศพให้ ชุด scrub + Surgical cap + เจ้าหน้าท่ีบรรจุศพ - เป็นไปตามแนวทาง Face shield/Goggles + Surgical mask* + เจา้ หน้าที่ฆา่ เช้อื - ตรวจสอบการใส่และถอดชุด PPE Coverall or Long-sleeve impermeable gown - ของสมาชิกในทมี + Double gloves + shoe cover 2-3 - - ช่วยสอดถงุ ศพใบทีส่ องลอดใตศ้ พ 1- ขณะเจา้ หนา้ ท่ีบรรจศุ พยกศพลอย *เปล่ียนเปน็ N95 mask กรณีเกบ็ Tracheal - - ขึน้ จากเปลเคล่ือนย้ายศพ suction เก็บตัวอยา่ งส่งิ ส่งตรวจเพื่อยืนยนั เชือ้ ยกศพและบรรจศุ พใส่ถุงศพ ชุด scrub + Surgical cap + เชด็ น้ายาฆา่ เชื้อภายนอกถงุ ศพ Face shield/Goggles + Surgical mask + Coverall + Double gloves + Boot + Boot cover เชด็ น้ายาฆ่าเช้ือรถเข็นศพ ชุด scrub + Surgical cap + ส่งอุปกรณส์ า้ หรบั การฆา่ เชอื้ Face shield/Goggles + Surgical mask + ภายนอกถงุ ให้เจา้ หน้าทบ่ี รรจศุ พ Coverall or Long-sleeve impermeable gown กด/บบี แอลกอฮอลล์ า้ งมือให้ + Double gloves + shoe cover เจ้าหนา้ ทค่ี นอ่นื 4

ตารางที่ 3 : การเตรยี มวัสดุอปุ กรณ์สาหรบั การจัดการศพติดเชื้อไวรสั โคโรนา 2019 ชุด scrub อุปกรณป์ อ้ งกนั รา่ งกายส่วนบุคคล (PPE) ชุดคลุมทง้ั ตัวหรือชดุ กาวน์ยาวคลุมแขน (Coverall or Long- sleeve impermeable gown) กระบังหนา้ แบบใส หน้ากากอนามยั (Face shield) (Surgical mask) แว่นตาปอ้ งกันแบบใส หนา้ กาก N95 (Goggles) (N95 particulate หมวกคลุมผม mask (Surgical cap) ถุงมอื ยางธรรมชาติ ถงุ มือยางสังเคราะหแ์ บบ (Disposable rubber ยาวคลมุ แขน (Long- sleeve synthetic rubber gloves) gloves) รองเท้าบทู๊ ยาง (Rubber boot) ถงุ คลุมรองเทา้ (Shoe cover) ถุงคลมุ รองเท้าบทู๊ (Boot cover) 5

ถงุ บรรจุศพ (Body bag) และวสั ดทุ ่ใี ช้ในการบรรจุศพ กรณีใช้ถงุ บรรจศุ พตาม - ถงุ มซี ปิ ตัวยูดา้ นบนหรือ ทอ้ งตลาดทั่วไป ด้านข้าง (Commercial body bag) - หนาอยา่ งน้อย 150 ไมครอน จา้ นวน 2 ถุงตอ่ ศพ หรือ 6 มลิ (mil) - เชอ่ื มรอยต่อขอบถุงด้วย ความร้อน กรณีใช้ถุงบรรจุศพแบบ - ถงุ มซี ิปตัวยูดา้ นบน มาตรฐาน (OSHA- - หนาอยา่ งนอ้ ย 450 ไมครอน standard body bag) หรอื 18 มลิ (mil) จ้านวน 1 ถุงตอ่ ศพ - มีหจู ับยกอยา่ งน้อย 4 หู - เช่อื มรอยตอ่ ขอบถงุ ดว้ ย ความร้อน สายเคเบ้ิลคลอ้ งซปิ ป้ายสัญลักษณแ์ สดงวัตถุ (Zip tie) อนั ตรายทางชวี ภาพ (Biohazard tag) Synthetic fiber swab ชุดเก็บสิ่งส่งตรวจ ถ้วยพลาสตกิ จ้านวนอยา่ งนอ้ ย 2 ชิ้น Viral transport ปลอดเชอื้ (กรณี media (VTM) เก็บ Tracheal ตอ่ ศพ จา้ นวนอยา่ งนอ้ ย 2 หลอดต่อศพ suction) น้ายาฆา่ เชอ้ื และวัสดสุ าหรบั การฆ่าเชื้อ ผ้ากอ๊ ซหมุ้ ส้าลี ถงุ ขยะติดเชื้อ 0.5% Hypochlorite solution หรอื น้ายาฆา่ เชอื้ อ่ืน (Top dressing) ท่ีไดร้ ับการรบั รองจากสา้ นักงานปกปอ้ งส่งิ แวดล้อม น้ายาแอลกอฮอล์ล้างมือ และสา้ ลกี ้อน สหรัฐอเมรกิ าวา่ สามารถทา้ ลายเชอ้ื SARS-CoV-2 ได้ (Alcohol based hand rub) (EPA-registered disinfectant) กลอ้ งถ่ายรูปหรอื อุปกรณบ์ ันทึกภาพอ่ืน ๆ 6

ข้ันตอนการปฏิบัติงานในการจัดการศพตดิ เช้อื ไวรัสโคโรนา 2019 1. ก่อนเข้าปฏิบัติงานในพ้ืนท่ี ให้หัวหน้าทีมพูดคุยช้ีแจงท้าความเข้าใจบทบาทหน้าที่ของผู้ปฏิบัติงานแต่ละท่าน และแนวทางการปฏบิ ตั งิ าน ทบทวนข้นั ตอนการใสแ่ ละถอดชดุ PPE และทบทวนขัน้ ตอนการบรรจศุ พใสถ่ ุงศพ 2. ตรวจสอบวัสดุอุปกรณ์ที่จ้าเป็นต้องใช้ให้ครบถ้วนพร้อมใช้งาน กรณีใช้น้ายาฆ่าเช้ือเป็น 0.5% Hypochlorite solution ใหเ้ ตรียมน้ายาใชว้ นั ตอ่ วัน เน่ืองจากนา้ ยาไม่มคี วามคงตัว 3. ให้ผู้ปฏิบัติงานใส่ชุด scrub หรือชุดเคร่ืองแบบในการปฏิบัติงานเดินทางไปยังพื้นท่ีที่ศพอยู่ โดยยังไม่ต้องสวมใส่ ชุด PPE 4. เมื่อเดินทางไปถึงพื้นท่ีปฏิบัติงาน ให้ท้าการซักประวัติสอบสวนโรคจากญาติผู้ตาย บุคลากรทางสาธารณสุขท่ีเป็น ผ้ดู ูแลกอ่ นเสยี ชีวติ และเจ้าหนา้ ทอ่ี ่ืนทเ่ี กีย่ วข้อง ก่อนจะเข้าไปยังพืน้ ที่ทศี่ พอยู่ 5. ก่อนการเข้าไปในพื้นที่ท่ีศพอยู่ ให้ผู้ปฏิบัติงานใส่ชุด PPE ตามท่ีก้าหนด และให้หัวหน้าทีมตรวจสอบ ความเรียบรอ้ ยของชดุ PPE อีกครั้งกอ่ นเขา้ พืน้ ท่ี 6. เข้าไปในพ้ืนที่ที่ศพน้ันอยู่ กรณีเสียชีวิตในบ้านให้ผู้ปฏิบัติงานเปิดประตูหน้าต่างเพ่ือให้มีแสงสว่างในการท้างาน และการระบายอากาศ 7. ถ่ายรูปผู้ตายเพื่อใช้ในการระบุบุคคล โดยถ่ายให้เห็นสภาพศพทั้งตัวจากด้านบนหรือด้านข้าง และถ่ายใบหน้าตรง ของศพ 8. กรณีเสียชีวิตนอกโรงพยาบาล ให้เก็บส่ิงของเครื่องใช้ของผู้ตายที่น่าจะสัมผัสกับผู้ตายใส่ถุงขยะติดเช้ือ หากเป็น เอกสารสา้ คัญและของมคี า่ ให้ท้าการถา่ ยรปู และจดบันทึก พร้อมท้งั แจ้งให้พนักงานสอบสวนรับทราบ 9. กรณีเสียชีวิตในโรงพยาบาล ให้ถอดอุปกรณ์และเคร่ืองมือทางการแพทย์ทั้งหมดออกจากผู้ตาย ยกเว้น ท่อ สาย และอปุ กรณอ์ ื่น ๆ ทสี่ ัมผสั กบั ทางเดินหายใจและปอดของผู้ตาย 10. ท้าการเก็บสิ่งส่งตรวจหาสารพันธุกรรมของเช้ือไวรัสโคโรนา 2019 ตามแนวทาง ในกรณีที่ยังไม่เคยตรวจ หรอื ยงั ไม่ทราบผลการตรวจยนื ยนั การติดเชื้อ 11. ก่อนท้าการบรรจุศพใส่ถุง ให้ใช้ส้าลีก้อนชุบ 0.5% Hypochlorite solution อุดในรูจมูก ช่องปาก และปลายเปิด ของท่อต่าง ๆ รวมท้ังผูกมัดสาย Nasogastric tube เพ่ือป้องกันการไหลของสารคัดหล่ังออกมาเปรอะเป้ือน ในขณะท้าการยกศพใส่ถุงศพ 12. ทา้ การบรรจศุ พใสถ่ งุ ศพตามขนั้ ตอน 13. เมื่อน้าศพใส่ถุงบรรจุศพแล้ว ให้ถอดชุด PPE ออก แล้วเก็บใส่ถุงขยะติดเชื้อแยกกันระหว่างอุปกรณ์ใช้แล้วทิ้ง กบั อุปกรณท์ จี่ ะน้าไปฆ่าเชือ้ แล้วเอากลับมาใช้ซ้า 14. แจ้งเจ้าหน้าท่ีอาสาสมัครกู้ภัยหรือเจ้าหน้าที่ผู้มีหน้าท่ีเคลื่อนย้ายศพด้าเนินการยกศพข้ึนรถเพ่ือเคลื่อนย้ายไปยัง พน้ื ทีเ่ ก็บศพ โดยให้เจา้ หนา้ ท่ที ย่ี กศพใส่ถุงมือยางชนิดใช้แล้วทิง้ ไมต่ อ้ งใส่ชดุ PPE 7

กรณีผู้เสียชีวิตที่เข้าเกณฑ์สอบสวนโรคหรือมีผลตรวจยืนยันการติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 เป็นการตาย ผดิ ธรรมชาติหรอื การตายระหว่างการควบคมุ ของเจา้ พนกั งานทีจ่ าเป็นต้องชนั สตู รพลิกศพ - ให้แพทย์ผู้ชันสูตรพลิกศพท้าการถ่ายรูปศพและสถานที่ท่ีพบศพจากระยะไกล (อย่างน้อย 6 ฟุต) โดยไม่ตอ้ งให้พนกั งานสอบสวนและเจ้าพนกั งานชนั สตู รพลิกศพอนื่ ๆ เข้าไปในพื้นทท่ี ี่ศพนัน้ อยู่ - หากภายหลงั ผลการตรวจทางห้องปฏบิ ัติการรายงานว่าผู้ตายไม่มีการติดเชอ้ื ไวรสั โคโรนา 2019 ให้แพทย์ ผู้ชันสตู รพลกิ ศพแจง้ พนักงานสอบสวนเพือ่ รว่ มดา้ เนนิ การชนั สูตรพลิกศพโดยละเอียดอกี คร้งั - หากภายหลังผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการรายงานว่าผู้ตายมีการติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ให้แพทย์ ผู้ชันสูตรพลิกศพใช้รูปถ่ายในคร้ังแรกเป็นข้อมูลในการออกรายงานชันสูตรพลิกศพเท่าที่สามารถให้ รายละเอียดได้ กรณีมีความจ้าเป็นต้องท้าการตรวจภายนอกศพอีกคร้ังเพื่อตรวจบันทึกบาดแผลภายนอก ท่ีส้าคัญต่อการระบุสาเหตุและพฤติการณ์การตาย ให้ผู้ปฏิบัติงานสวมชุด PPE เหมือนกับเจ้าหน้าที่บรรจุ ศพตามตารางที่ 2 และท้าการบรรจุศพด้วยถงุ ใส่ศพใหมอ่ ีกครัง้ ตามขัน้ ตอนภายหลงั เสรจ็ สิ้นการตรวจศพ เมื่อผู้ปฏิบัติงานเดินทางกลับมาถงึ โรงพยาบาลหรอื หนว่ ยงานของตน - ให้ถอดเปล่ยี นชุดทา้ งาน ลา้ งมือให้สะอาดดว้ ยน้าและสบู่ ทนั ที - นา้ ถงุ ขยะติดเชื้อท่ีมสี ่งิ ของเครอื่ งใช้ของผู้ตายไปเกบ็ รวมกบั ศพผตู้ าย - น้าถงุ ขยะตดิ เชื้อทมี่ อี ุปกรณ์ reusable สง่ ให้หน่วยงานผูร้ ับผดิ ชอบท้าความสะอาดฆา่ เช้ือ - น้าถุงขยะติดเช้ือท่ีมีอุปกรณ์ non-reusable และขยะติดเชื้ออ่ืน ๆ ส่งให้หน่วยงานผู้รบั ผดิ ชอบก้าจัดขยะ ตดิ เชอื้ - นา้ ส่งสิ่งส่งตรวจไปยังห้องปฏิบตั กิ าร 8

แผนผงั ที่ 1 : ขนั้ ตอนการบรรจุศพใส่ถงุ ศพ กรณเี สยี ชีวิตในโรงพยาบาล แบบใชถ้ ุงศพทัว่ ไป 2 ถุง แบบใชถ้ งุ ศพมาตรฐาน OSHA 1 ถุง 1. เตรยี มกางถุงศพ 1 ถุง ไวบ้ นรถเขน็ ศพ แล้วเข็นรถเข็นไปไว้ข้าง 1. เตรียมกางถุงศพไว้บนรถเข็นศพ แล้วเข็นรถเข็นไปไว้ข้างเตียง เตยี งผู้ปว่ ย ผปู้ ่วย 2. ดึงผา้ ปเู ตยี งขน้ึ มาพันห่อหุม้ ศพ 2. ดึงผ้าปูเตยี งขึ้นมาพันห่อหมุ้ ศพ 3. จับผ้าปเู ตยี งบริเวณสว่ นหัวและทา้ ย แลว้ ยกศพไปวางบนถุงศพ 3. จับผา้ ปเู ตยี งบรเิ วณสว่ นหวั และทา้ ย แล้วยกศพไปวางบนถุงศพ ท่ีกางไว้บนรถเข็นศพ อาจใช้สไลดบ์ อรด์ ช่วยในกรณที ีศ่ พมีน้าหนัก ท่ีกางไวบ้ นรถเข็นศพ อาจใช้สไลดบ์ อรด์ ช่วยในกรณีทีศ่ พมีนา้ หนกั มาก มาก 4. ล้างมอื ทั้งถงุ มอื ด้วยแอลกอฮอล์ 4. ล้างมือทง้ั ถงุ มอื ด้วยแอลกอฮอล์ 5. คลุมปิดถงุ ศพแล้วรดู ซิป ระวงั อยา่ ใหม้ ลี มค้างในถุงศพ 5. คลุมปิดถงุ ศพแล้วรดู ซิป 6. ลา้ งมือทั้งถุงมอื ดว้ ยแอลกอฮอล์ 6. ล้างมือทัง้ ถุงมือด้วยแอลกอฮอล์ 7. เช็ดน้ายาฆา่ เชื้อดา้ นนอกถุงศพ 7. เช็ดนา้ ยาฆ่าเช้ือดา้ นนอกถุงศพ 8. กางถงุ ศพใบที่สอง ยกถงุ ศพใบแรกท่มี ีศพอยู่ลอยข้นึ จากรถเขน็ 8. พลิกตะแคงถุงศพเพื่อเช็ดน้ายาฆ่าเชื้อด้านล่างของถุงศพและ ศพเล็กน้อยโดยจับบริเวณมุมถุง สอดถุงศพใบท่ีสองลอดใต้ศพ พื้นเตยี งรถเขน็ ศพท้งั สองฝง่ั แล้ววางศพลงบนถุงศพทส่ี อง 9. ลา้ งมอื ทัง้ ถุงมอื ด้วยแอลกอฮอล์ 9. ล้างมือทัง้ ถุงมอื ดว้ ยแอลกอฮอล์ 10. ผกู คล้องซปิ ด้วยสายเคเบ้ิลและป้ายชื่อศพ ติดป้ายสัญลักษณ์ 10. คลุมปิดถงุ ศพแล้วรูดซิป วตั ถอุ ันตรายทางชวี ภาพนอกถงุ 11. ลา้ งมือทั้งถุงมอื ดว้ ยแอลกอฮอล์ 12. เช็ดน้ายาฆ่าเชือ้ ทร่ี ถเข็นศพต้งั แตบ่ รเิ วณมือจับจนถึงล้อ 12. เช็ดน้ายาฆา่ เชอ้ื ด้านนอกถุงศพ 13. ลา้ งมือทั้งถงุ มือดว้ ยแอลกอฮอล์ 13. พลิกตะแคงถุงศพเพ่ือเช็ดน้ายาฆ่าเช้ือด้านล่างของถุงศพและ 14. ดันรถเข็นศพผ่านประตูมาท่ีพ้ืนที่สะอาดให้ผู้ปฏิบัติงาน พน้ื เตียงรถเข็นศพทง้ั สองฝ่ัง ภายนอกห้องเข็นรับศพออกไป โดยผู้ปฏิบัติงานภายใน หา้ มออกมานอกห้องพรอ้ มกับรถเข็นศพ 14. ลา้ งมือทง้ั ถงุ มอื ดว้ ยแอลกอฮอล์ 15. ผูกคล้องซปิ ดว้ ยสายรัดและปา้ ยชื่อศพ ติดป้ายสัญลักษณ์วัตถุ อันตรายทางชีวภาพนอกถุง 16. เช็ดน้ายาฆา่ เช้ือทีร่ ถเขน็ ศพตงั้ แต่บรเิ วณมือจบั จนถึงลอ้ 17. ล้างมือท้ังถุงมอื ด้วยแอลกอฮอล์ 18. ดันรถเข็นศพผ่านประตูมาที่พ้ืนท่ีสะอาดให้ผู้ปฏิบัติงาน ภายนอกห้องเข็นรบั ศพออกไป โดยผู้ปฏิบัติงานด้านในอยู่ด้านใน ห้อง 9

แผนผังที่ 2 : ขน้ั ตอนการบรรจุศพใสถ่ ุงศพ กรณเี สยี ชีวิตนอกโรงพยาบาล แบบใช้ถงุ ศพทว่ั ไป 2 ถงุ แบบใช้ถุงศพมาตรฐาน OSHA 1 ถงุ 1. เตรียมกางถุงศพ 1 ถุง ไว้บนพ้ืนข้างศพหรือพื้นท่ี 1. เตรยี มกางถุงศพไว้บนพื้นข้างศพหรือพ้ืนท่ีใกล้เคียง ระวัง ใกล้เคียง ระวังอย่าให้ด้านนอกถุงศพสัมผัสกับศพ หรือ อย่าให้ด้านนอกถุงศพสมั ผัสกับศพหรือคราบสารคดั หล่งั ทีพ่ ้นื คราบสารคดั หลงั่ ทีพ่ ื้น 2. ยกศพมาวางบนถงุ ศพ โดยผปู้ ฏิบัตงิ านชอ้ นยกบริเวณไหล่ 2. ยกศพมาวางบนถงุ ศพ โดยผู้ปฏบิ ตั งิ านช้อนยกบริเวณไหล่ ด้านหลังท้ังสองข้าง ระวังการสัมผัสกับสารคัดหลั่งบริเวณ ด้านหลังท้ังสองข้าง ระวังการสัมผัสกับสารคัดหล่ังบริเวณ ใบหน้า ใบหน้า 3. ล้างมอื ทงั้ ถงุ มือดว้ ยแอลกอฮอล์ 3. ลา้ งมอื ท้งั ถุงมือด้วยแอลกอฮอล์ 4. คลุมปิดถุงศพแล้วรดู ซิป 4. คลุมปิดถงุ ศพแล้วรูดซิป ระวังอยา่ ให้มลี มคา้ งในถงุ ศพ 5. ลา้ งมอื ทัง้ ถุงมอื ดว้ ยแอลกอฮอล์ 5. ลา้ งมือทั้งถงุ มอื ด้วยแอลกอฮอล์ 6. เชด็ น้ายาฆ่าเชือ้ ดา้ นนอกถงุ ศพ 6. เช็ดน้ายาฆ่าเชื้อด้านนอกถุงศพ 7. พลิกตะแคงถุงศพเพื่อเช็ดน้ายาฆ่าเชื้อด้านล่างของถุงศพ 7. เช็ดน้ายาฆ่าเชื้อบริเวณพ้ืนที่ที่ศพน้ันอยู่ก่อนยกศพ กรณี ทงั้ สองฝั่ง เป็นพ้นื ดินให้เทราดนา้ ยาฆา่ เชื้อ 8. เช็ดน้ายาฆา่ เช้อื บรเิ วณพนื้ ที่ทีศ่ พนัน้ อยู่กอ่ นยกศพ 8. กางถุงศพอีก 1 ถุง ไว้บนพื้น ข้างถุงศพใบแรกท่ีมีศพอยู่ หรือพื้นที่ใกล้เคียง ระวังไม่ให้ถุงศพสัมผัสพื้นที่ที่ศพนั้นอยู่ 9. ลา้ งมอื ท้ังถุงมือดว้ ยแอลกอฮอล์ กอ่ นยกศพ 10. ผูกคล้องซิปด้วยสายเคเบิ้ลและป้ายช่ือศพ ติดป้าย 9. ยกถุงศพใบแรกที่มีศพอยู่โดยจับบริเวณมุมถุง วางบนถุง สัญลักษณว์ ัตถุอันตรายทางชีวภาพนอกถงุ ศพใบทีส่ องทวี่ างเปดิ อยู่บนพ้ืน 11. ยกศพขึ้นรถโดยจบั บริเวณหจู ับ 10. ลา้ งมอื ทง้ั ถุงมอื ด้วยแอลกอฮอล์ 11. คลุมปิดถุงศพแล้วรูดซิป 12. ลา้ งมอื ทงั้ ถุงมือด้วยแอลกอฮอล์ 13. เชด็ น้ายาฆา่ เชอ้ื ดา้ นนอกถงุ ศพ 14. พลิกตะแคงถงุ ศพเพอ่ื เชด็ นา้ ยาฆา่ เชื้อด้านล่างของถุงศพ ท้งั สองฝง่ั 15. ลา้ งมอื ท้งั ถุงมอื ด้วยแอลกอฮอล์ 16. ผูกคล้องซิปด้วยสายเคเบ้ิลและป้ายชื่อศพ ติดป้าย สญั ลกั ษณ์วัตถุอนั ตรายทางชีวภาพนอกถงุ 17. ยกศพขน้ึ รถโดยจับบริเวณมุมถุง 10

คาแนะนาสาหรบั ผปู้ ฏบิ ัติงานในการจดั การศพท่สี งสยั ตดิ เชอื้ ไวรัสโคโรนา 2019 ผ้ปู ฏิบตั งิ านต้องสวมชดุ PPE ขณะท้างานตลอดเวลา และถอดชดุ ออกทันทหี ลังเสร็จสิน้ การจัดการศพ ผู้ปฏบิ ัติงานควรเคยผ่านการอบรมการใส่และถอดชดุ PPE และการจดั การศพตดิ เชื้อมาก่อน เจ้าหน้าท่ีเข็นรถเข็นศพ, เจ้าหน้าที่เคล่ือนย้ายศพ, ผู้ปฏิบัติงานอ่ืน ๆ และญาติผู้ตาย สามารถสัมผัสถุงศพ ภายนอกที่ผา่ นการ decontamination มาแล้ว โดยใสถ่ ุงมอื แบบใชแ้ ล้วทง้ิ และไมต่ อ้ งสวมชดุ PPE การเก็บศพเพ่ือรอผลการตรวจยืนยนั ทางห้องปฏิบัติการ ควรเก็บในตูเ้ ย็นเกบ็ ศพที่มีช่องแยก ไมเ่ กบ็ ในห้องเย็น หรือเก็บรวมกับศพอนื่ ๆ ศพท่ีได้รับการยืนยันทางห้องปฏิบัติการแล้วว่าไม่พบการติดเช้อื ไวรัสโคโรนา 2019 สามารถน้าศพออกจากถุง ได้ และสามารถอาบน้าทา้ ความสะอาดศพ ฉีดน้ายารกั ษาสภาพศพ รวมทัง้ ประกอบพธิ ที างศาสนาไดต้ ามปกติ สามารถใช้ได้ทั้งวิธีการเผาศพและการฝังศพส้าหรับผู้เสียชีวิตท่ีตรวจพบการติดเช้ือไวรัสโคโรนา 2019 ท้ังน้ี ใหค้ า้ นงึ ถึงความเช่ือและประเพณีตามศาสนาของผู้เสียชวี ิต ไม่ควรถอดอุปกรณ์ทางการแพทย์ที่สัมผัสกับสารคัดหลั่งจากทางเดินหายใจออกจากศพ เช่น Endotracheal tube, Nasogastric tube, Oropharyngeal airway ยกเว้นในกรณีท่ีมีความจ้าเป็นต้องเก็บสารคัดหล่ัง ที่ปนเป้ือนอุปกรณ์ทางการแพทย์น้ัน ๆ เพ่ือส่งตรวจยืนยันเชื้อ สามารถถอดอุปกรณ์ดังกล่าวได้และน้าส่งตาม แนวทางการเก็บสิง่ สง่ ตรวจของห้องปฏบิ ัติการ ไม่ควรใช้อุปกรณ์ฉีดพ่นน้าหรือน้ายาฆ่าเช้ือกับศพ ถุงศพ รถเข็นศพ หรืออุปกรณ์อื่น ๆ ในการจัดการศพ รวมท้งั การท้าความสะอาดพื้นที่ทีพ่ บศพ เพอ่ื ลดการฟงุ้ กระจายของเชื้อโรค ใหใ้ ชว้ ิธกี ารเชด็ ซบั หรอื ลา้ งแทน ไม่ควรเปิดถุงบรรจุศพอีกหลังการเก็บศพ เพื่อป้องกันการแพร่กระจายของเชื้อโรคจากการสัมผัสสารคัดหล่ัง จากทางเดนิ หายใจของผตู้ าย ไมค่ วรอาบน้าท้าความสะอาดศพ ไมค่ วรฉีดน้ายารกั ษาสภาพศพ 11

คาแนะนาสาหรบั ญาติผ้เู สยี ชวี ิตและผูป้ ฏบิ ัตงิ านในการประกอบพิธที างศาสนา ในปจั จบุ นั ยงั ไม่มรี ายงานการแพรก่ ระจายเชอ้ื ไวรัสโคโรนา 2019 จากศพส่คู น ถึงแม้ว่าโอกาสการแพรก่ ระจาย เช้ือจากศพจะต้่า แต่ญาติผู้เสียชีวิตและผู้ปฏิบัติงานในการจัดการศพมีโอกาสท่ีจะได้รับเชื้อโรคได้ จากการสมั ผัสกับสารคัดหลง่ั ของผู้ตาย ศพผู้ตายได้รับการบรรจุใส่ถุงศพและผ่านการท้าความสะอาดฆ่าเชื้อภายนอกถุงศพตามมาตรฐาน ทางการแพทย์ เพื่อป้องกันการแพร่กระจายของเชอื้ ไวรัสโคโรนา 2019 ที่อยู่ในสารคัดหล่ังจากทางเดินหายใจ ของผ้ตู าย ญาตผิ ู้เสยี ชวี ิตและผู้ปฏบิ ัตงิ านในการประกอบพิธีทางศาสนา สามารถสมั ผสั ถุงศพภายนอกท่ีผา่ นการท้าความ สะอาดฆ่าเช้ือมาแล้ว โดยใส่ถุงมือยางแบบใช้แล้วท้ิงช้ันเดียว และไม่มีความจ้าเป็นต้องสวมใส่อุปกรณ์ป้องกัน ชนิดอื่นอีก อย่างไรก็ตาม ไม่แนะน้าให้สัมผัสถุงศพถ้าไม่จ้าเป็น เพ่ือป้องกันอันตรายจากการสัมผัสกับเชื้อโรค อนื่ ๆ และนา้ ยาฆ่าเช้ือทเ่ี ปอื้ นอยดู่ า้ นนอกถุงซ่ึงอาจท้าให้เกิดการระคายเคืองต่อผิวหนงั ห้ามเปิดถุงบรรจุศพ เพื่อดูศพ รดน้าศพ ท้าความสะอาดศพ เปล่ียนเส้ือผ้า ฉีดน้ายารักษาสภาพศพ หรือ ประกอบพิธีทางศาสนาอ่ืน ๆ การเปิดถุงบรรจุศพอาจท้าให้เกิดการแพร่กระจายเช้ือโรคจากการสัมผัสสาร คัดหลั่งของผู้ตาย และถึงแม้จะมีการน้าศพกลับไปบรรจุในถุงเดิมหลังน้าศพออกมา การปนเป้ือนเช้ือโรค ก็จะยังพบไดบ้ รเิ วณภายนอกถงุ ศพ สามารถใช้วิธีการเผาศพหรือการฝังศพส้าหรับผู้เสียชีวิตท่ีตรวจพบการติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ก็ได้ ทั้งนี้ ให้คา้ นงึ ถงึ ความเชื่อและประเพณีตามศาสนาของผูเ้ สียชวี ิต การจัดตั้งศพเพื่อประกอบพิธีทางศาสนาสามารถกระท้าได้ตามปกติ โดยบรรจุถุงศพในโลงเย็น อย่างไรก็ตาม แนะน้าให้ท้าการเผาศพหรือฝังศพโดยเร็ว เน่ืองจากศพไม่ได้ผ่านการฉีดน้ายารักษาสภาพศพ ท้าให้ศพ มกี ารเปลย่ี นแปลงสภาพได้เรว็ และอาจทา้ ให้เกดิ การรั่วซึมของของเหลวทเี่ กิดจากการเนา่ โลงเย็นและอุปกรณ์อ่ืน ๆ ท่ีสัมผัสกับถุงศพระหว่างการประกอบพิธีทางศาสนา สามารถน้ากลับมาใช้ซ้า ได้ โดยการเช็ดท้าความสะอาดด้วยน้ายาฟอกขาว 0.1% Hypochlorite solution (หากผลิตภณั ฑ์มีความเข้มขน้ 3% ให้ผสมน้ายา 40 มิลลิลิตร : น้า 1 ลิตร หากผลิตภัณฑ์มีความเข้มข้น 5–6% ให้ผสมน้ายา 20 มิลลิลิตร : น้า 1 ลติ ร) เช้ือไวรัสโคโรนา 2019 ไม่สามารถแพร่กระจายในควันที่เกิดจากการเผาศพได้ การเก็บเถ้ากระดูกสามารถ กระท้าไดต้ ามปกติ เนอื่ งจากเชื้อไวรัสถูกทา้ ลายดว้ ยอุณหภูมิท่สี ูงไปหมดแลว้ ปฏิบัติตามคา้ แนะน้าของเจ้าพนักงานควบคุมโรคตดิ ต่อหรือเจ้าหนา้ ทีส่ าธารณสขุ ในพ้ืนที่อยา่ งเคร่งครัด 12

แนวทางการเกบ็ ส่งิ ส่งตรวจจากศพเพื่อตรวจหาสารพันธุกรรมของเชือ้ ไวรสั โคโรนา 2019 1. กรณผี ปู้ ว่ ยเสียชีวิตในโรงพยาบาล - กรณีผู้ป่วยเสียชีวิตในโรงพยาบาล และมีการเก็บสิ่งส่งตรวจไปแล้ว แต่ยังไม่ทราบผลการตรวจ ให้รอผลการตรวจ ก่อนท้าการเกบ็ ศพใสถ่ งุ ศพตามแนวทาง โดยไมต่ อ้ งทา้ การเกบ็ ส่ิงสง่ ตรวจอีก - หากผู้ป่วยได้รับการใส่ท่อช่วยหายใจก่อนเสียชวี ิต ให้ท้าการเก็บสิ่งส่งตรวจจาก Tracheal suction ใส่ภาชนะปลอด เชื้อ โดยไม่ต้องใส่ในหลอด VTM (แนะน้าให้ท้าใน Airborne Infection Isolation Rooms; AIIRs และผู้เก็บต้องใส่ หนา้ กาก N95) หรอื ตัดปลายทอ่ ช่วยหายใจที่สมั ผัสกบั สารคัดหลง่ั ใส่ในหลอด VTM - หากผปู้ ว่ ยไม่ได้รบั การใส่ทอ่ ช่วยหายใจ ให้ท้าการเก็บสง่ิ สง่ ตรวจจากทางเดินหายใจสว่ นบนดว้ ยวธิ ี Nasopharyngeal swab 2. กรณีพบศพเสยี ชีวติ นอกโรงพยาบาล ใหท้ ้าการเกบ็ สง่ิ ส่งตรวจจากทางเดนิ หายใจสว่ นบนดว้ ยวธิ ี Nasopharyngeal swab 3. การเกบ็ Nasopharyngeal swab - ให้ใช้ Synthetic fiber swab (Dacron หรือ Rayon swab) ท่มี กี ้านเป็นพลาสตกิ ห้ามใช้ Calcium alginate swab หรือ swab ท่ีมีก้านเป็นไม้ เน่ืองจาก swab ประเภทดังกล่าวอาจมีหรือปนเปื้อนสารที่ยับย้ังไวรัสและกระบวนการ PCR - วิธีการเก็บ Nasopharyngeal swab ให้สอด swab เข้าไปในรูจมูกในแนวขนานกับเพดานปากให้ลึกที่สุด ทิ้ง swab ไว้ 2-3 วินาที เพอ่ื ใหด้ ูดซึมสารคดั หลงั่ และท้าอีกขา้ งดว้ ย swab อนั เดมิ - ใส่ swabs ลงไปในหลอดปลอดเชอื้ ทีม่ ี viral transport media (VTM) 2-3 ml ทนั ทีหลงั การเก็บ 4. การเกบ็ Lung swab - ใหใ้ ช้ Synthetic fiber swab ทม่ี กี า้ นเปน็ พลาสตกิ เหมือนกับการเก็บ Nasopharyngeal swab - วธิ กี ารเก็บ Lung swab ใหใ้ ช้ swab เช็ดซบั ใน Trachea, Bronchi, และ Cut surface ของเน้อื ปอดทงั้ สองขา้ ง - ใส่ swabs ลงไปในหลอดปลอดเช้อื ที่มี viral transport media (VTM) 2-3 ml ทนั ทีหลังการเกบ็ 5. การเก็บรกั ษาส่งิ ส่งตรวจ เม่อื เก็บตัวอย่างแล้วต้องแช่ในกระติกน้าแข็งทันที หรือเกบ็ ในตู้เย็นอณุ หภูมิ 4-8 องศาเซลเซียส แล้วน้าสง่ ห้องปฏบิ ตั ิการภายใน 24 ช่ัวโมง 6. การบรรจุและขนส่งส่งิ ส่งตรวจ - ก่อนเก็บตัวอย่างจากศพควรเตรียมวัสดุอุปกรณ์ที่จะใช้ในการเก็บตัวอย่างให้พร้อม เขียนรายละเอียดผู้ตาย เช่น ช่ือผู้ตาย ชนิดของตวั อยา่ ง วนั เดอื นปี บนฉลากขา้ งหลอดใหค้ รบถว้ น ปดิ ทบั ฉลากดว้ ยวัสดุกันนา้ - เมื่อเก็บตัวอย่างเสร็จเรียบร้อยแลว้ ถอดถุงมือชั้นนอกสุด เปลี่ยนสวมใส่ถุงมือคู่ใหม่ ท้าการฆ่าเชือ้ ภายนอกหลอดวตั ถุ ตัวอย่างโดยเช็ดด้วยน้ายาฆ่าเช้ือ ควรตรวจสอบความถูกต้องของข้อมูลบนฉลากข้างขวด หรือหลอดวัตถุตัวอย่าง อีกครงั้ - บรรจุหลอดวัตถตุ ัวอย่างใสถ่ ุงซปิ 2 ชัน้ ทา้ การฆา่ เชือ้ ภายนอกถงุ ซปิ โดยเช็ดดว้ ยน้ายาฆ่าเชื้อ - น้าหลอดวัตถตุ ัวอย่างทอ่ี ยู่ในถุงซิปใสก่ ล่องหรือภาชนะทมี่ ฝี าล็อคปิดมดิ ชดิ ตง้ั หลอดวัตถุตัวอยา่ งในสภาพตั้งตรง เพื่อ ป้องกันการหกกระจายของตวั อย่าง เชด็ น้ายาฆา่ เชื้อภายนอกกลอ่ งหรอื ภาชนะทีข่ นสง่ ตวั อยา่ ง 13

แนวทางการผา่ ศพท่ีสงสัยหรือยืนยนั การติดเชอื้ ไวรัสโคโรนา 2019 การผ่าศพผู้เสียชีวิตที่ติดเช้ือไวรัสโคโรนา 2019 เป็นลักษณะงานท่ีมีความเสี่ยงสูงต่อการสัมผัสสารคัดหลั่งของ ผู้ตาย รวมท้ังการได้รับเช้ือจากการแพร่กระจายทางอากาศ (Airborne transmission) จากข้ันตอนการผ่าศพที่ท้าให้ เกิดการฟุ้งกระจายของเชื้อโรคในอากาศ เช่น การใช้เล่ือยไฟฟ้า ดังน้ันควรหลีกเล่ียงการผ่าศพผู้เสียชีวิตท่ีได้รับ การยืนยันว่ามีการติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ยกเว้นมีเหตุจ้าเป็น กรณีผู้เสียชีวิตมีประวัติเส่ียงเข้าเกณฑ์สอบสวนโรค ควรทา้ การเกบ็ สิง่ สง่ ตรวจเพ่อื ยืนยนั การตดิ เช้อื ไวรัสโคโรนา 2019 กอ่ นจะท้าการผ่าศพในทกุ ราย การผ่าศพผู้เสยี ชีวติ ทต่ี ดิ เชอื้ ไวรัสโคโรนา 2019 ควรมีการดา้ เนนิ การดังนี้ 1. ห้องผ่าศพ การผ่าศพควรท้าในห้องที่มีลักษณะเป็น Airborne Infection Isolation Rooms (AIIRs) ถ้าไม่มีห้อง ลักษณะดังกล่าว ห้องหรือพื้นท่ีที่จะใช้ในการผ่าศพควรมีการจัดการด้านการระบายอากาศที่เพียงพอตามแนวทาง ดังน้ี - มีความดนั อากาศเปน็ ลบเมอ่ื เทียบกับพื้นทแี่ วดล้อมภายนอก และไมม่ ี air recirculation ไปยังพนื้ ท่ีข้างเคียง - มีการถ่ายเทอากาศอย่างน้อย 6 air changes per hour (ACH) ส้าหรับอาคารเก่า และ 12 ACH ส้าหรับ อาคารสร้างใหมห่ รอื ได้รบั การปรับปรงุ ใหม่ - มกี ารระบายอากาศไปยงั พน้ื ที่ภายนอกอาคารท่ีไม่มีบุคคลอื่นทา้ งานหรอื อาศัยอยู่ - มกี ารควบคุมการไหลเวียนอากาศภายในห้องผา่ ศพหรือพืน้ ทผ่ี า่ ศพไม่ให้อากาศจากเตียงผ่าศพผา่ นผู้ปฏิบัติงาน ในห้องผา่ ศพ 2. การสวมชดุ PPE ผปู้ ฏิบัตงิ านในหอ้ งผ่าศพตอ้ งสวมชุด PPE อย่างน้อยดงั นี้ - ชุดสครับทับดว้ ยเอย๊ี มพลาสตกิ หรอื ชุดกาวนก์ ันน้าที่คลมุ เต็มแขน - ถุงมือผ่าตดั สองช้นั - หน้ากาก N95 respirator กรณีท้าหัตถการท่ีมีความเส่ียงสูงให้เกิด aerosol ควรใส่ Powered air- purifying respirators (PAPRs) รว่ มกบั หนา้ กาก N95 หรือ HEPA filters - แวน่ ตาป้องกันหรอื Face shield - หมวกคลุมผม - ถุงคลุมรองเทา้ 3. หัตถการทคี่ วรหลีกเล่ยี ง เนือ่ งจากอาจท้าให้เกดิ การฟุ้งกระจายของเชื้อไวรสั โคโรนา 2019 - การใช้เลอ่ื ยไฟฟา้ ตดั กระดูก หรอื อปุ กรณท์ ม่ี ีความเร็วสงู หรอื ความดันสูงอน่ื ๆ เชน่ การ suction - การเปิดตรวจภายในทางเดนิ หายใจ และการฝานหน้าตดั เน้อื ปอด 4. หลังการผ่าศพ ให้ท้าความสะอาดห้องผ่าศพ เตียงผ่าศพ และอุปกรณ์ต่าง ๆ ด้วยน้ายาฆ่าเช้ือ 0.5% Hypochlorite solution หรือ น้ายาฆ่าเชอ้ื อื่นทไี่ ดร้ ับการรับรองว่าสามารถท้าลายเช้ือ SARS-CoV-2 ได้ 14

แนวทางการจัดการศพมุสลิมท่เี สยี ชีวิตหรือสงสยั เสียชีวิตจากโรคตดิ เชื้อไวรสั โคโรนา 2019 1. หา้ มญาตผิ เู้ สียชวี ิตและผ้มู าเยี่ยม สมั ผัสหรอื จูบศพ (มยั ยติ ) 2. ใหบ้ ุคคลท่เี ป็นมุสลิมทา้ การตะยมั มุมแทนการอาบนา้ ศพ ในห้องปลอดเชื้อหรอื สถานที่ทจี่ ัดเตรยี มไว้เฉพาะ โดยผทู้ า้ หน้าทต่ี ะยมั มมุ สวมชุด PPE เหมือนกับเจ้าหน้าท่ีเก็บส่ิงส่งตรวจ (ตารางที่ 2) หากเป็นไปได้ผู้ท้าหน้าท่ีตะยัมมุมควรเป็นบุคลากรทางสาธารณสขุ ที่เคยผา่ นการอบรมการใสแ่ ละถอดชุด PPE มาก่อน 3. ข้ันตอนการตะยัมมุมเปน็ ดงั นี้ 1) ให้ผู้ท้าตะยัมมุมต้ังเจตนา (เนียต) ว่า “ข้าพเจ้าต้ังใจตะยัมมุมแทนการอาบน้าให้แก่ศพน้ี เพื่ออัลลอฮ์ ตาอาลา” โดยให้ เนยี ตขณะยกฝา่ มอื ขึ้นหลงั จากตบฝุ่นแลว้ 2) ใช้ฝ่ามอื ทงั้ สองขา้ งตบฝุ่นครงั้ ทห่ี น่ึง เพือ่ ลบู บริเวณใบหนา้ ศพ 3) ใช้ฝ่ามือท้ังสองข้างตบฝุ่นครั้งท่ีสอง แล้วใช้ฝ่ามือขวาลูบมือขวาของศพถึงข้อศอก หลังจากน้ันใช้ฝ่ามือซ้ายลูบมือซ้าย ของศพจนถึงข้อศอกหรอื อย่างนอ้ ยทสี่ ุดลบู ใหถ้ งึ ขอ้ มือทัง้ สองข้าง 4. หากการสัมผัสศพโดยตรงน้ันไม่ปลอดภัยต่อผู้ปฏิบัติงานหรือผู้ทาตะยัมมุม อนุญาตให้ทาตะยัมมุมบนถุงบรรจุศพโดยไม่ต้อง แกะถุงออก และให้ปฏิบัตติ ามขั้นตอนที่ระบุในข้อที่ 3 การท้าตะยัมมมุ บนถุงบรรจุศพที่ผา่ นการท้าความสะอาดฆา่ เชื้อแลว้ ให้ผทู้ า้ ตะยมั มุมสวมใสห่ นา้ กากอนามัยและถุงมอื แบบใช้แล้วทง้ิ ชั้นเดยี ว โดยไม่ต้องสวม PPE เต็มชดุ 5. หลังการตะยัมมุมให้ปิดถุงบรรจุศพ โดยถือเอาถุงบรรจุศพเป็นกะฝ่ัน ขั้นตอนการบรรจุศพและท้าความสะอาดฆ่าเช้ือภายนอกถุง บรรจศุ พให้กระท้าเหมอื นกับการจดั การศพตดิ เชือ้ ตามปกติ (แผนผงั ที่ 1 และ 2) 6. ให้ผ้ทู ้าหน้าที่ตะยัมมุมทา้ การละหมาดให้แกศ่ พ ณ สถานท่ีนน้ั ก่อนการเคล่อื นยา้ ยศพ 7. กรณผี ู้ท้าตะยัมมุมได้ละหมาดญะนาซะห์ใหแ้ ก่ศพแล้ว ใหร้ บี นา้ ศพไปฝังทส่ี ุสาน (กุโบร์) ทันที 8. หากยังมิได้ละหมาดญะนาซะหใ์ ห้แก่ศพ ให้ญาติของผู้เสียชีวิต (เฉพาะญาติใกลช้ ิดเท่านนั้ ) ละหมาดที่สุสาน โดยให้ผู้ร่วมละหมาด ปอ้ งกันตนเองโดยการสวมใสห่ น้ากากอนามยั หรอื หน้ากากผ้า และเวน้ ระยะห่างระหว่างกัน 2 เมตร 9. ให้ฝังศพผเู้ สียชวี ิตในทา่ นอนตะแคงขวาหนั หน้าไปทางกบิ ลัต (ทิศตะวนั ตก) กรณีไม่มีบุคลากรหรือแพทย์มุสลิม ขอให้ทางโรงพยาบาลหรือญาติของผู้เสียชีวิตติดต่อคณะกรรมการอิสลามประจ้าจังหวัด หรืออิหม่ามในพื้นท่ีของผู้เสียชีวิต มารับศพไปจัดการละหมาดและฝังทันที โดยให้ปฏิบัติตามค้าแนะน้าของเจ้าหน้าท่ีสาธารณสุข อย่างเคร่งครัด จนการฝังแล้วเสร็จ ท้ังน้ี หากจังหวัดใดไม่มีคณะกรรมการอิสลามประจ้าจังหวัด ให้โรงพยาบาลหรือญาติของผู้เสียชวี ติ ติดต่อมายังส้านักจุฬาราชมนตรี หมายเลขโทรศัพท์ 02-9494278, 02-9494288, 02-9494312-3, 094-5535655, 089-6353554 เพ่ือประสานงานในส่วนที่เกย่ี วข้องตอ่ ไป หมายเหตุ แนวทางข้างต้นอ้างอิงและปรับปรุงมาจากประกาศจุฬาราชมนตรี เร่ือง มาตรการป้องกันการแพร่ระบาดของโรคติดเช้ือไวรัสโคโรนา 2019 (COVID-19) ฉบับที่ 2/2563 ลงวนั ที่ 21 มีนาคม พ.ศ. 2563, ประกาศจฬุ าราชมนตรี เรื่อง มาตรการป้องกนั การแพร่ระบาดของโรคติดเชอ้ื ไวรสั โคโรนา 2019 (COVID-19) ว่าด้วยเร่ือง การงดละหมาดญะมาอะฮ์ การงดละหมาดวันศุกร์ (ญุมอะฮ์) ท่ีมัสยิด การจัดกิจกรรมของกลุ่มญะมาอะหต์ ับลีฆ และการจดั การกับ ศพ (มัยยิต) (ฉบับท่ี 3/2563) ลงวันที่ 25 มีนาคม พ.ศ. 2563 และประกาศจฬุ าราชมนตรี เร่ือง แนวทางและวธิ ีการจดั การศพมุสลิมที่เสียชีวิตจากโรคติดเชือ้ ไวรัสโคโรนา 2019 (COVID-19) ลงวนั ที่ 29 มีนาคม พ.ศ. 2563 15

แบบสอบสวนการเสียชีวติ สาหรับศพที่สงสัยติดเชื้อไวรสั โคโรนา 2019 1. ข้อมลู ทัว่ ไป ช่ือ - นามสกุล......................................................เลขบัตรประชาชน/passport............................................ สัญชาติ................ เพศ  ชาย  หญิง อายุ ......... ปี ........ เดอื น อาชพี (ระบุลกั ษณะงานที่ทาอยา่ งละเอียด เช่น บคุ ลากรทางการแพทย์ เจ้าหน้าท่ีทสี่ ัมผสั กบั นักท่องเทย่ี ว) ........................................ สถานที่ทางาน/ สถานศึกษา....................................................... ทีอ่ ยู่ขณะเสียชวี ิตในประเทศไทย  บ้าน  อืน่ ๆ ระบุ ..............................เลขที่ .......... หมู่ที่ ...... หมูบ่ า้ น.......................... ซอย ...................... ถนน .............................ตาบล ........................ อาเภอ ............................. จังหวัด ................................... ช่ือญาติท่ีตดิ ต่อได้........................................................ความสัมพนั ธก์ ับผ้ตู าย.................หมายเลขโทรศพั ท์............................. 2. ข้อมลู ทางคลินิก วันทีเ่ สยี ชีวิต/พบศพ.............................. เวลา................. พฤตกิ ารณก์ ารตายเบอ้ื งต้น  ตายมิปรากฏเหตุ  ฆา่ ตัวตาย  ถกู ผู้อืน่ ทาให้ตาย  ถกู สัตว์ทารา้ ย  อุบัตเิ หตุ  ตายโดยธรรมชาติ ระบโุ รค.......................................................... โรคประจาตัว  ไมท่ ราบ  ไม่มี  มี ระบุ ......................................... ประวัติการเจ็บปว่ ยก่อนเสียชีวิต  ไม่ทราบ  ไมม่ ี  มี (กรณุ าเลอื กอาการด้านลา่ ง)  ไข้  ไอ  เจบ็ คอ  มีน้ามูก  หายใจลาบาก  หายใจเหน่อื ย  อน่ื ๆ ระบุ ...................................... วันท่เี รม่ิ มีอาการ........................... ไม่เคยเข้ารบั การรกั ษา  เคยเขา้ รบั การรกั ษา สถานพยาบาล................................. จงั หวดั ............................ วนั ทเี่ ข้ารับการรักษาครง้ั แรก..................................... การใส่เครือ่ งช่วยหายใจ  ใส่  ไม่ใส่ เอ็กซเรย์ปอด  ไม่ได้ทา  ทา วนั ที่................ระบุผล ........................................................................................................ ประวตั ิสัมผัสกบั ผู้ป่วยยืนยันโรคติดเช้อื ไวรสั โคโรนา 2019  ไม่มี  มี วันท.ี่ ...................................................... 3. ประวตั ิเส่ยี ง ช่วง (14 วันก่อนป่วย) / (30 วันก่อนเสียชีวิต) เดินทางไปยัง หรือมาจาก หรืออาศัยอยู่ในประเทศที่มีการ  ไม่ใช่  ใช่ รายงานโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ถ้าใช่ ระบุเมือง ............................................................ประเทศ ................................................... เดินทางเข้าประเทศไทยวันท.ี่ .......................................... ชว่ ง (14 วันกอ่ นป่วย) / (30 วนั ก่อนเสยี ชวี ติ ) สมั ผสั กับผ้ปู ว่ ยยืนยันโรคตดิ เช้ือไวรสั โคโรนา 2019  ไม่ใช่  ใช่ ชว่ ง (14 วันกอ่ นป่วย) / (30 วนั ก่อนเสยี ชวี ติ ) ไปในสถานทช่ี ุมนุมชน หรอื สถานท่ีท่ีมกี ารรวมกล่มุ คน ทพ่ี บ  ไม่ใช่  ใช่ ผปู้ ่วยยนื ยนั โรคตดิ เชื้อไวรสั โคโรนา 2019 ระบุชอ่ื สถานท.่ี ......................................... ชว่ ง (14 วันก่อนป่วย) / (30 วันก่อนเสยี ชวี ติ ) ปฏบิ ัตงิ านในสถานกักกันโรค  ไมใ่ ช่  ใช่ ผปู้ ว่ ยโรคปอดอักเสบที่ไม่พบสาเหตทุ ีช่ ดั เจน หรอื แพทยผ์ ู้ตรวจรักษาสงสยั วา่ เป็นโรคติดเชือ้ ไวรัส  ไม่ใช่  ใช่ โคโรนา 2019 ตรวจพบลักษณะพยาธสิ ภาพของปอดอักเสบรนุ แรงท้ังสองข้าง  ภาพถา่ ยรงั สีปอด  การผา่ ตรวจศพ  ไมใ่ ช่  ใช่ ผรู้ ายงาน ............................................... หน่วยงาน ............................... โทรศัพท…์ …....…..วนั ทีส่ อบสวน............................. 16